Dit boekje belicht waardevolle en historische zaken in de Nederlandse Hervormde Kerk van Lekkerkerk.
Het is in beknopte vorm weergegeven en voorzien van historisch en recent beeldmateriaal.
Uitgave: Kerkvoogdij der Hervormde Gemeente te Lekkerkerk.
prijs: ƒ 6.-
Wetenswaardigheden van de Nederlandse Hervormde Kerk van Lekkerkerk
DE TOREN
Op zondag 29 augustus 1779 's-morgens om 4 uur stortte de toren en een deel van de gevel aan de westkant in. Het gevolg is geweest dat de gehele westgevel en de toren werden afgebroken en vernieuwd. Aan dit gebeuren herinnert de gevelsteen welke is ingemetseld boven de hoofdingang.
Uit deze steen blijkt dat het beheer over het kerkgebouw werd gevoerd door de burgerlijke autoriteiten en de ambachtsvrouwe. Dit wordt nog eens bevestigd door de wapenschilden op de vergaarbakken tegen de noorden zuidgevel. In 1799 kwam bij de scheiding van kerk en staat de toren aan de burgerlijke gemeente en het kerkgebouw onder toezicht van het kerkbestuur. Er kwamen in 1780 in ieder geval een nieuwe toren en westgevel, zij het uit een krappe beurs want 50 jaar later was de toren al weer aan vervanging toe. De Rotterdamse stadsarchitect P. Adams werd gevraagd een nieuwe toren te ontwerpen en deze staat er tot op heden nog op . Bij de restauratie in 1980/81 zijn de twee vierkante geledingen, die geheel van hout zijn, bijna volledig vernieuwd.
1
De toren in 1780 Naar het bestek van de timmerman voor het werk aan de toren in 1780 maakte dhr. R. Oskamp van het Architectenbureau Visser te Schoonhoven een reconstructietekening van het torentje dat gedurende vijftig jaar - 1780-1830 op Lekkerkerk neerkeek. 2
DE KRUISKERK
Het huidige kerkgebouw heeft zijn afmetingen gekregen tussen 1600 en 1615. Nadat de voormalige kruiskerk door het spaanse leger was verwoest in 1575, het duurde 40 jaar voor er weer een bruikbaar kerkgebouw stond. Het spaanse leger was van Schoonhoven op weg via de dijk naar Krimpen aan de Lek om slag te leveren met de Watergeuzen. Lekkerkerk had inmiddels al een voormalige priester als predikant. Bij de herbouw is het dwarsschip of kruisbeuk verdwenen, de openingen in het middenschip werden ter plaatse dichtgemetseld en de restanten van de kruisbeuk tot de grond afgebroken. Deze restanten liggen ongeveer 30 cm onder de bestrating van het kerkplein. Een aanzet van de kruisbeuk is in de vorm van een nis te zien in de zuidmuur. Het koor heeft nog lange tijd als een ruïne overeind gestaan, waarschijnlijk om het nog eens te herbouwen. Dat is er niet van gekomen en ook de ruïne is afgebroken. De triomfboog werd eveneens dichtgemetseld en voorzien van een topgevel. In 1780 werd de top van deze gevel gesloopt omdat het metselwerk te slecht was. De oostkant van de kerk heeft toen het huidige schuine dak gekregen. Bij de restauratie in 1980 bleken de drie dichtgemetselde delen van onvoldoende fundatie te zijn voorzien en werd dit grondig onderhanden genomen.
Op deze tekening ziet u de vermoedelijke kruisvorm (naar aanleiding van opgravingen van het Rijksbodemkundig onderzoek)
Duidelijk is hier het contour van de dichtgemetselde triomfboog te zien. In de bestrating kunt u zien waar de muren hebben gestaan. U heeft achter de kerk uw auto geparkeerd? dan reed u als het ware door het koor. 3
DE KLOOSTERMOPPEN
Naast het houten portaal is aan beide zijden duidelijk te zien dat een aantal kloostermoppen ingemetseld is in de muur. Dit zijn overblijfselen van het voormalige koor waar eerder over werd gesproken.
HET HOUTEN PORTAAL
Het houten portaal tegen het dichtgemetselde gedeelte van de triomfboog aan de oostkant van de kerk is, in 1883 gebouwd, volgens een ontwerp van de heer Dirkzwager, architect te Moordrecht. Vanaf 1867 werd niet meer begraven op het kerkhof rond de kerk en daarom kon de kerk een extra uitgang krijgen via de oude begraafplaats. De begraafplaats is geheel verdwenen maar het portaal is gebleven. 4
DE VERGAARBAKKEN
De wapenschilden van de ambachtsvrouwe Baronesse Hop en de schout Martinus Heykoop zijn opnieuw aangebracht. De oude schilden hangen in een nis in de zuidgevel van het kerkgebouw. Deze schilden zijn in de roerige tijd van de revolutie aan het begin van de vorige eeuw met een bijl bewerkt om ze onherkenbaar te maken als verzet tegen de toenmalige bestuurders.
DE LAKZEGELS
Aan de hand van lakzegels werden de genoemde wapens teruggevonden. De zijkanten van de vergaarbakken dragen nog de oorspronkelijke schilden. Deze zijn van de ambachtslieden die het werk in 1780 uitvoerden.
DE GIETMALLEN
De beide gietmallen van de nieuwe schilden zijn eveneens bewaard gebleven en hangen in het torenportaal.
5
DE RAMEN
De Glas-in-lood-ramen in de kerk zijn weer hersteld naar de toestand van 1615. Tenminste twee van deze ramen waren gebrandschilderd. Hiervan is niets overgebleven. Ook is niet bekend welke afbeeldingen deze gebrandschilderde ramen hadden. In de vorige eeuw waren deze ramen zo slecht dat besloten werd om ze te vervangen door stalen ramen. Op aandringen van de monumentenraad zijn twee van deze "honingraat"-ramen die in 1850 de glas-in-lood-ramen vervingen, bewaard gebleven en deze zijn in de consistoriekamer en het torenportaal aangebracht. Het nieuwe gebrandschilderde raam in de noordgevel is van 1982 ter herinnering aan de gifaffaire die ons dorp trof. Het raam werd ontworpen door de Lekkerkerkse kunstenaar Wim Zwiers en geschonken door een plaatsgenoot. (zie ook achterzijde)
Sinds 1981 zijn de glas-in-lood ramen naar gotisch model weer aanwezig
De sinds 1850 in de kerk geplaatste zg. honingraatramen naar ontwerp van Cornelis de Hart
6
HET NOORMANNEN- meting. De bronzen kroon in het midden van de kerk is van POORTJE ongeveer 1650. Hij is geschonken door Fop Raphelse van der Knol, een zalmhandelaar die woonde aan de Voorstaat. Waarschijnlijk heeft hij de kroon geschonken bij zijn 25-jarig huwelijksfeest. Bovenin de kroon een ongeblindoekt Justitia beeldje.
Onder het gebrandschilderde raam is een nooduitgang deze is aangebracht op de plaats van het vroegere Noormannenpoortje. Volgens overleveringen zouden deze Noormannen in het kerkgebouw lage poortjes in de noordgevel hebben laten aanbrengen zodat de mensen als het ware een buiging naar het noorden moesten maken als zij het kerkgebouw verlieten. De nis waarin de oude loden wapenschilden hangen in de zuidmuur is ook van een voormalige ingang hieraan is te zien hoe laag het noormannenpoortje was.
HET LITURGISCH CENTRUM
DE KOPEREN KRONEN De vier gelijke koperen lichtkronen met elektrische lampjes zijn in 1965 in het kerkgebouw gekomen ter herdenking van het 350-jarig bestaan van het gebouw in zijn huidige af-
Hier zijn verschillende bezienswaardigheden die we achtereenvolgens zullen bekijken. Op de voorgrond ziet u de Avondmaalstafel met daarop het kleed, aangepast aan het Kerkelijk jaar. Ook treft u op de tafel het Avondmaalsstel aan. Rechts ziet u het doopvont en op de achtergrond de paaskaars. 7
DE PREEKSTOEL
In 1615 werd een eenvoudige eiken preekstoel tegen de noordmuur geplaatst. In 1874, bij een grondige wijziging van het interieur, is deze preekstoel naar de oostmuur verplaatst. Bij een brand, door blikseminslag, in de opslag van het restauratiebedrijf ging in 1980 ook de preekstoel in vlammen op. Het klankbord, bleef gespaard omdat het niet door de kerkdeuren kon. Zo ook de koperen lezenaar en de trapleuning. De nieuwe preekstoel is een nauwkeurige kopie van het oorspronkelijke exemplaar.
DOOPVONT EN AVONDMAALSTAFEL Beiden zijn van 1980. Het doopvont heeft dezelfde grondvorm als de preekstoel het werd geschonken door de plaatselijke V.C.J.C.-afdeling. De avondmaalstafel is heel toepasselijk een geschenk van de Diaconie. Het trouwbankje is een cadeau van de aannemers. 8
DE LEZENAAR
De lezenaar van de voorzanger stond vroeger op het doophek, nu is hij geplaatst op de avondmaalstafel . Verschillende zaken zijn bij de vernieuwing in 1953 verdwenen, zo ook het doophek, dat staat nu in de N.H. kerk van Ameide.
DE GRAFZERKEN
In de vloer van het podium vóór in de kerk liggen een aantal bewaard gebleven grafzerken. Ze zijn allemaal bij elkaar gelegd om te voorkomen dat ze onder de banken zouden komen en eventueel doorboord zouden moeten worden om de banken te bevestigen.
AVONDMAALSSERVIES
Een deel van het avondmaalsservies is opgesteld in de vitrine achter in de kerk. Drie zilveren bekers en verder tinnen bekers en borden. Ook een z.g. 'baardmankruik' waarin de wijn werd bewaard. Het grootste deel van het tin is in 1805 aangeschaft. De zilveren bekers zijn uit 1663 en één uit 1893. Alles met uitzondering van de kruik wordt nog gebruikt.
Een fraai wapenschild is uitgehouwen in de steen die eertijds het graf dekte van Jan Adriaensen Schilman.
Het familiewapen van Van Ardennen, een belangrijke familie in Lekkerkerk in de 17e eeuw.
DE KOPEREN KETEL
Op de vloer van het podium staat een oude koperen ketel deze werd vanaf 1896 tot 1922 bij het zondagschool- kerstfeest gebruikt om chocolademelk voor de kinderen te schenken. De ketel werd vervaardigd door de heer G. Oskam in die tijd ook de eerste organist in de kerk. 9
DE KOPEREN COLLECTEBUS
Bij de overname van de voormalige en verdwenen begraafplaats rond het kerkgebouw door de burgelijke gemeente, kreeg de kerkelijke gemeente het recht om bij elke begrafenis te collecteren. Dit in verband met het gemis aan inkomsten. Van dit recht wordt geen gebruik meer ge-maakt en de collectebus die hiervoor dienst deed staat nu in een nis in de zuidmuur.
DE WANDKLEDEN
De kleden zijn geschonken door onze zustergemeente Hostalkova in Tjechië. Ze werden ontworpen en gemaakt door Karla Palatova. De bijpassende omlijsting is ontworpen door haar echtgenoot die architect is. Links zien we Mozes en de Tien Geboden met onder hem de slang als uitbeelding van het kwaad. (Exodus 32 : 19 en volg.) Rechts, Jezus als de Goede Herder die op aarde afdaalt om Zijn leven in te zetten voor Zijn schapen.(Johannes 10 : 11 en volg.).
HET OFFERBLOK
Naast de uitgang onder het gedenkraam van de gifaffaire hangt een houten offerblok zoals ze vroeger bij alle uitgangen aanwezig waren. Hierin deden de kerkgangers bij het verlaten van het kerkgebouw hun gaven voor de armen (diaconie). Ze brachten hun "offer" op de manier zoals in Lucas 21 : 1-4 is beschreven. 10
DE DISPOSITIE
HET SCHÖLGENS EN VAN DE HASPEL-ORGEL Hoofdwerk: C-f'''; Prestant 8' (C-b in het front, 1966; van c' op de lade, 1874), Bourdon 16' bas/-discant (-b eiken, 1874, afgevoerd onder de lade, 1874; c'f''' metaal, 1990), Holpijp 8' (1874, C-B eiken, rest metaal), Octaaf 4' (C-E 1990, rest 1874), Quint 3' (1990), Octaaf 2' (1874), Fluit 4' (1874, C-b'' metaal, gedekt); c'''-f'''conisch open), Mixtuur 3-sterk bas (1874) / Cornet 6-sterk discant (1874/-1990, Trompet 8' bas/discant (1990 mahoniehouten stevels en koppen). Bovenwerk: C-f'''; Roerfluit 8' (1990, C-B eiken, rest metaal met lange roeren), Gamba 8'; (CB in Roerfluit, Van Dam 1882), Salicet 4' (1990), Fluit 4' (1190, metaal, C-b'' gedekt, c'''f''' (cilindrisch open), Gemshoorn 2' (1990, conisch). Pedaal: C-f': Bourdon 16' Koppels: Pedaalkoppel, Manuaal-koppel. Tremulant: op het bovenwerk. Het orgel dateert uit 1874 en is gebouwd door de Rotterdamse orgelbouwer Schölgens en van den Haspel. Het was met één klavier uitgevoerd, kleiner dan aanvankelijk de bedoeling was. Toen men met de bouw van orgel en balcon bezig was kwam men tot de ontdekking dat vanaf de zuidzijde van het balkon de preekstoel niet te zien was. De preekstoel stond zoals gebruikelijk tegen de noordmuur. Het hele kerkinterieur is toen een kwartslag gedraaid. In 1966 werd het orgel gerestaureerd door de firma Sloof uit Ouderkerk a.d.IJssel en in- en uitwendig nogal gewijzigd omdat de windmachine in de orgelkas werd geplaatst. In 1990 is het opnieuw grondig gerestaureerd door de firma Reil uit Heerde, onder toezicht van monumentenzorg. De oorspronkelijke opstelling is weer terug en het orgel is gecompleteerd met een nieuw bovenwerk en een tweede manuaal zoals in 1874 de bedoeling was. 11
HET TORENPORTAAL
Tenslotte zijn ook in het torenportaal en de consistoriekamer een aantal zaken te zien die hun eigen verhaal hebben. De gietmallen van de wapens van Baronesse Hop en Schout Martinus Heicoop hangen zoals eerder vermeld hier links en rechts naast de ingang.
DE KOPEREN LANTAARN
De antieke koperen lantaren is een geschenk van de gemeenteraad van Lekkerkerk bij de restauratie in 1980.
DE ANTIEKE GASLANTAREN
Op de hoek van het toilet doet een gerestaureerde groen geverfde oude gaslantaren dienst als verlichting. Deze lantaren heeft in het verleden dienst gedaan op het kerkplein als straatverlichting. Lekkerkerk heeft een privégasfabriekje gehad aan de Lange Stoep. Op dit fabriekje waren een aantal woonhuizen van gegoede burgers aangesloten en enkele straatlantarens. Deze lantaren is bewaard gebleven omdat hij in de toren werd opgeslagen.
PROVINCIE- EN GEMEENTEWAPEN
Op de toegangsdeuren naar de kerkruimte zijn links het oude gemeentewapen van Lekkerkerk en rechts het wapen van de provincie Zuid-Holland bevestigd. De reden hiervan is dat de plaatselijke restauratiestichting in 1981 de ondervonden steun van beide bestuurscolleges tot uitdrukking wilde brengen. 12
DE WIJZERPLAAT
De grote blauw met zwart geschilderde koperen wijzerplaat met daar omheen een aantal metalen plastieken en de stand van de wijzers is een uitbeelding van het restauratieproces. He geheel werd vervaardigd door de heer A. Ros. Restauratie van kerk en toren was hoogst noodzakelijk, het was '5 voor 12'. De plastieken beelden achtereenvolgens vanaf minuten wijzer naar rechts uit: "Rommelmarkt VCJC 1975", "Aktie verliest Lekkerkerk zijn gezicht", steigerbouw, toren is geheel gedemonteerd, toren klaar en kerkdak ligt open, tenslotte kerk en toren zijn in oude luister hersteld.
DE CONSISTORIEKAMER
In de consistoriekamer zijn een aantal zaken te zien die hun eigen verhaal hebben. De fotoreeks van predikanten die de Hervormde Gemeente Lekkerkerk vanaf 1880 dienden. Verder de messing kroonluchter die even eens werd geschonken door de gemeenteraad van Lekkerkerk, vandaar de inscriptie en het wapen in de onderste bol. Het messing wandlampje uit 1966, geschonken door de toenmalige president kerkvoogd, waarin later een verkeerd jaartal werd gegraveerd.
DE PREDIKANTEN ds ds dr ds ds ds ds ds ds ds dr ds ds
N. A. van Wi jk A. van Oosten L . A . van Langeraad J. Slot J. N. van der Heiden IJ. van Dijk W. C. Ligthelm R. van 't Lindenhout M. J. de Jongh C. Groot G. H. Plantinga N.C. Smit J. van Olffen
1880 - 1886 1887 - 1894 1895 - 1913 1914 - 1925 1925 - 1930 1930 - 1949 1950 - 1959 1960 - 1966 1966 - 1970 1970 - 1981 1982 - 1989 1991 - 2000 2001 - 2006 13
De Luidklokken. "Verloren ging door vijand's macht wat burgerzin tesamen bracht." Dit is het opschrift van de grootste luidklok van 600 kg in de toren en geeft weer wat er in 1943 gebeurd is met de twee luidklokken "Geloof" en "Vrijheid". Deze twee klokken werden door de Duitsers gevorderd en afgevoerd en keerden nooit meer terug. De klokken waren letterlijk door de burgerij van Lekkerkerk met kwartjes en dubbeltjes bij elkaar gezameld. De huidige klokken waarvan al een werd genoemd zijn in 1948 in de toren gekomen. De twee nieuwe klokken 225 en 35 kg dragen ook opschrif600 kg ten. Respectievelijk: "Nieuw, luiden wij weer wijd en zijd de klanken voor der mensen tijd." "Mensen bedenkt, dat in den tijd ligt vrede van Gods eeuwigheid." Het andere kleine klokje van 32 kg is in 1779 na het instorten van de toren gegoten door de Rotterdamse klokkengieter G. Bakker.
225 kg
35 kg
het "Bakkersklokje" 14
DE HERINNERINGEN
De herinneringen aan de restauratie van 1980/81 zijn op twee plaatsen aangebracht, zowel aan de binnen- en aan de buitenkant.
DE GEVELSTEEN
Naast de hoofdingang onder de toren is een hardstenen gedenksteen ingemetseld. De tekst hierop herinnert aan de enthousiaste financiële reactie van de Lekkerkerkse inwoners. In één maand werd bijna ƒ 280.000,-- bijeen gebracht voor de restauratie van kerk en toren.
HET GEDENKBORD
Achter in het kerkgebouw is tegen de muur een gedenkbord opgehangen. Hierop staat de tekst die door, de toenmalig predikant in Lekkerkerk, Ds C. Groot werd gekozen bij de aanvang van de restauratiewerkzaamheden. Het bord is geheel van eikenhout en de letters zijn uit een vlakke plaat gebeeldhouwd. Ze vormen dus één geheel met de achterkant. De data verwijzen naar begin- en einddatum van de restauratie.
JOZUA EN KALEB Het paneeltje boven de nooddeur naast de preekstoel is afkomstig van het huis aan de Lange Stoep 13 waar het bevestigd was op een balk boven de buitendeur. In het dorp werd het "het huis met de druivenplukkers" genoemd. Het werd door de heer Teeuw, voormalig eigenaar van het huis, geschonken aan de gemeente Lekkerkerk. In 1992 liet de gemeente Nederlek het restaureren en in het kerkgebouw plaatsen. 15
Inhoud Pag. 1 2 3 4
De Toren De Toren in 1780 De Kruiskerk De Kloostermoppen Het houten Portaal De Vergaarbakken De Lakzegels De Gietmallen De Ramen Het Noormannenpoortje Het Liturgisch Centrum De koperen Kronen De preekstoel Doopvont en Avondmaalstafel De Lezenaar De Grafzerken Het Avondmaalsservies De koperen Ketel De koperen Collectebus De Wandkleden Het Offerblok Het Orgel Het Torenportaal De koperen Lantaren De antieke Gaslantaren Het Provincie- en Gemeentewapen De Wijzerplaat De Consistoriekamer De Predikanten De Luidklokken De Herinneringen De Gevelsteen Het Gedenkbord Paneeltje Jozua en Kaleb Inhoud De gebrandschilderde ramen Glas-in-lood raam
5 6 7 8 9 10 11 12
13 14 15
16 17 18
16
DE GEBRANDSCHILDERDE RAMEN In de zuidmuur van de kerk zijn vier gekleurde gebrandschilderde ramen geplaatst. Ze zijn alle vier ontworpen door glaskunstenares Annemiek Punt uit Ootmarsum, die ze ook zelf vervaardigde. Eén raam is in 1996 en de andere drie zijn in 2001 aangebracht. Het raam uit 1996, op de foto het derde van links, beeldt de relatie tussen het Scheppingsverhaal en de Krimpenerwaard uit. De andere drie ramen zijn uitbeeldingen van teksten uit het bijbelboek Spreuken. Het meest linkse raam is Spreuken 12:17 en 18, dan naar rechts 10:19 en het meest rechtse raam 21:2 en 10:2. De ramen werden betaald uit particuliere schenkingen en uit een nalatenschap.
17
Realisatie: Idee en tekst: L.G. van der Graaf Fotografie, lay-out en prepress : J.W. de Kok
