Strategisch beleidsplan 2012-2015
2
Welzijn Lansingerland Hanneke Vliet Vlieland Concept versie 4, 1-6-2012
3
Inhoudsopgave
1.
Inleiding ........................................................................................................................................... 4
2.
Doelgroep, doelstelling en werkgebied........................................................................................... 5
3.
Missie............................................................................................................................................... 6
4.
Visie ................................................................................................................................................. 6
5.
Externe ontwikkelingen ................................................................................................................... 7
6.
7.
5.1.
Welzijn Nieuwe Stijl ................................................................................................................. 8
5.2.
Decentralisatie AWBZ .............................................................................................................. 9
5.3.
Demografische ontwikkeling en kwetsbare burgers in Lansingerland.................................. 10
Aandachtsgebieden en bijzondere doelgroepen .......................................................................... 14 6.1.
Mensen met dementie en hun mantelzorgers...................................................................... 14
6.2.
Mantelzorgers ....................................................................................................................... 15
6.3.
Mensen in een sociaal Isolement .......................................................................................... 16
Speerpunten .................................................................................................................................. 17 7.1 Begeleiden en systeemgericht werken ....................................................................................... 17 7.2. Preventie .................................................................................................................................... 18 7.3. Actief erop af .............................................................................................................................. 18 7.4. Vrijwilligers ................................................................................................................................. 19
8.
Strategische ontwikkeling ............................................................................................................. 20 8.1.Samenwerking ............................................................................................................................. 20
9.
8.2.
Verbreden .............................................................................................................................. 21
8.3.
Diversiteit in financiering ...................................................................................................... 21
8.4.
Actief en flexibel .................................................................................................................... 22
Overzicht ontwikkelingen, beleidsvoornemens en acties ............................................................. 23
Bijlage 1: Tabellen en figuren ................................................................................................................ 28 Bijlage 2 ................................................................................................................................................. 30 Bijlage 3 ................................................................................................................................................. 31 Bronnen ................................................................................................................................................. 32
4
1. Inleiding Op 1 januari 2008 is uit een fusie van drie plaatselijke welzijnsstichtingen voor ouderen de Stichting Welzijn Senioren Lansingerland (Welzijn Lansingerland) ontstaan. Welzijn Lansingerland richt zich primair op zelfstandig wonende ouderen en mantelzorgers en vrijwilligers in Lansingerland. Het hulpverlenings- en activiteitenaanbod van Welzijn Lansingerland bestaat uit: -
Ouderenadvisering
-
Steunpunt Mantelzorg
-
Activiteiten georganiseerd vanuit de ontmoetingscentra ‘De Leeuwerik’ (Bleiswijk) en ‘De Smitshoek’ (Bergschenhoek) en diverse locaties in Berkel en Rodenrijs
-
Dagbesteding voor kwetsbare ouderen in samenwerking met Laurens De Tuinen
-
Ondersteunende vrijwilligersdiensten, zoals: Vrijwillige Thuiszorg, Vrijwillige Terminale Palliatieve Zorg, Formulierenbrigade, Boodschappendienst en een Klussendienst.
Welzijn Lansingerland is een relatief kleine organisatie die sterk lokaal is ingebed. Een organisatie waarbij zo’n 350 vrijwilligers zich, naast 11 parttime professionals, betrokken voelen bij de ondersteuning van senioren en mantelzorgers in Lansingerland1. Bij Welzijn Lansingerland werken kundige en gemotiveerde professionals, die oog hebben voor hun omgeving en vele maatschappelijke ontwikkelingen al vroeg signaleren. Er is een goede relatie met subsidiënten en de organisatie kan bouwen op een stevig netwerk van organisaties uit zorg en welzijn die bereid zijn tot samenwerking. In de eerste vier bestaansjaren van de organisatie is een stevige professionaliseringsslag gemaakt. Nieuwe projecten werden gestart, werkprotocollen gemaakt en aangescherpt en nieuwe diensten ontwikkeld die aansloten op de vraag van de doelgroep. Op het gebied van administratie, registratie en automatiering werden faciliterende systemen ingevoerd en operationeel gemaakt. Inmiddels is er een duidelijke planning en control cyclus
1
Zie ook het organogram in Bijlage 1
5
ingevoerd voor zowel de financiële verantwoording als de prestaties2. Jaarlijks worden prestaties zowel financieel als inhoudelijk verantwoord in een Financieel Jaarbericht en een Sociaal Jaarverslag. De doelstellingen worden per jaar, per discipline vastgelegd in werkplannen. Een meerjarenplanning ontbrak nog in deze cyclus. Dit meerjarenbeleidsplan is opgesteld om richting te geven aan beleidsmatige ontwikkelingen en de werkplannen in de periode 2012 tot en met 2015. Gekozen is voor een middellange periode van 4 jaar omdat de dynamiek in zorg en welzijn op dit moment groot is en de ontwikkelingen elkaar snel opvolgen. De uitgangspunten voor het beleid zijn bewust breed geformuleerd en dienen om de komende jaren richting te geven aan de werkplannen. In de werkplannen wordt concreter invulling gegeven aan beleidsvoornemens. In de volgende hoofdstukken wordt ingegaan op de doelstelling zoals nu beschreven in de statuten om vervolgens te komen tot een breder omschreven missie en visie. Vervolgens worden de belangrijkste externe ontwikkelingen beschreven van waaruit aandachtsgebieden en bijzondere doelgroepen worden gedestilleerd. Daarna worden de gewenste ontwikkelingen in werkmethodieken geschetst. Tot slot worden de beoogde strategische ontwikkelingen beschreven.
2. Doelgroep, doelstelling en werkgebied “Welzijn Lansingerland richt zich op senioren, mensen met een functiebeperking, mantelzorgers en vrijwilligers en door het stichtingsbestuur hieraan gelijk gestelde personen in de gemeente Lansingerland. Welzijn Lansingerland ondersteunt deze mensen door middel van het aanbieden van een zo breed mogelijk pakket aan producten, bestaande uit: diensten, voorzieningen en activiteiten en wil met al de haar ten dienste staande middelen, bevorderen dat bedoelde doelgroep zolang mogelijk zelfstandig kan blijven wonen en zo volledig mogelijk kan participeren in de samenleving”. Deze bepaling van de doelstelling en doelgroep is vastgelegd in de statuten van Welzijn Lansingerland. De doelstelling is breed en de doelgroep is ruim gedefinieerd. De 2
Zie de schematische weergave in Bijlage 2
6
mogelijkheid personen en/of nieuwe doelgroepen toe te voegen door middel van een bestuursbesluit staat open. Voor de komende jaren dekt de bepaling van doelgroep, doelstelling en werkgebied dan ook de lading. Daarbij dient te worden opgemerkt dat zelfstandig blijven wonen, zoals in de statuten nog nadrukkelijk wordt genoemd als doelstelling, met name voor senioren vaak een streven en veel geuite wens is. Voor mantelzorgers is dit veel minder van toepassing. Niet het al dan niet zelfstandig kunnen wonen, maar het kunnen volhouden van de zorg zonder daarbij te zwaar belast te raken is voor hen het belangrijkste doel. Daarnaast zijn er senioren die niet meer zelfstandig kunnen of willen wonen en Welzijn Lansingerland ondersteunt ook hen graag bij het vinden van een passende oplossing. De doelstelling om cliënten te ondersteunen om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen, past daarom niet naadloos op de huidige doelgroepen. Omdat de omschreven doelstelling onvoldoende aansluit bij de doelgroepen van Welzijn Lansingerland is er een missie en visie geformuleerd die de komende periode richting kunnen geven aan het beleid. Deze worden verder uitgewerkt in de volgende paragrafen.
3. Missie Welzijn Lansingerland bevordert participatie van mensen in de samenleving. Daarbij gaat speciale aandacht uit naar kwetsbare mensen.
Welzijn Lansingerland biedt ruimte voor eigenheid van mensen. Het belang van de cliënt / hulpvrager is leidend. Er is aandacht voor diversiteit en individuele keuzemogelijkheden. Het brede pakket aan diensten van Welzijn Lansingerland slaat een brug voor de kwetsbaren met behulp van degenen die dat kunnen: betrokkenen, vrijwilligers en professionals.
4. Visie Het motto van Welzijn Lansingerland is “Schakel tussen mens en samenleving”. De schakel staat voor verbinding van in elkaar grijpende delen van een ketting die gezamenlijk de waarde en kracht van het geheel omvat: de samenleving.
7
Participatie is een ruim begrip. Iedereen geeft hier op zijn eigen manier en binnen zijn eigen mogelijkheden vorm aan. Het optimaliseren van zelfredzaamheid is een basisvoorwaarde voor participatie. Welzijn Lansingerland ondersteunt waar dat nodig is en gaat daarbij uit van de volgende volgordelijke stappen:
het netwerk van de cliënt te helpen activeren,
inzet van vrijwilligers,
het aanbieden groepsactiviteiten en collectieve voorzieningen en diensten
het inzetten van individuele hulpverlening en zorg.
Wie (nog) midden in de samenleving staat krijgt bij Welzijn Lansingerland de gelegenheid aan activiteiten mee te doen, ze zelf te organiseren en om als vrijwilliger actief te zijn. Hiermee worden voorzieningen en activiteiten georganiseerd die juist ook weer van dienst kunnen zijn om minder zelfredzame en minder actief participerende mensen te helpen om mee te kunnen blijven doen. Het bevorderen van participatie gebeurt dus met speciale aandacht voor kwetsbare mensen en ruimte voor en betrokkenheid van de meer zelfredzamen.
5. Externe ontwikkelingen Er zijn verschillende ontwikkelingen in de maatschappij die voor Welzijn Lansingerland van invloed zijn. Te beginnen natuurlijk met de demografische ontwikkeling. De gemeente groeit en de doelgroep van Welzijn Lansingerland groeit mee. Op dit moment kent de gemeente 55.000 inwoners en naar schatting zullen daar in 2025 circa 5.000 mensen zijn bijgekomeni. De groeiende vraag door de groeiende doelgroep vraagt om een evenredige groei van de capaciteit van de organisatie. Zorg- en dienstverlening staan financieel onder druk. Om de kosten voor zorg- en dienstverlening beheersbaar te houden in deze tijd van financiële krapte wordt er intensief bezuinigd. Subsidies en subsidierelaties met de overheid zijn niet meer vanzelfsprekend. In welzijn en maatschappelijke dienstverlening is de roep om efficiency, zichtbare resultaten en integraal werken verwoord in het landelijke verbeter traject ‘Welzijn Nieuwe Stijl’. De landelijke implementatie van Welzijn Nieuwe Stijl is een zeer relevante ontwikkeling ten aanzien van het beleid voor de komende periode.
8
In onderstaande paragrafen worden de meest relevante demografische en maatschappelijke ontwikkelingen geschetst die relevant zijn voor de organisatie in de komende beleidsperiode.
5.1. Welzijn Nieuwe Stijl De afgelopen decennia heeft het welzijnswerk onder vuur gelegen. De maatschappij veranderde snel en werd zakelijker, individueler en minder verzuild. Het welzijnswerk had daar geen pasklaar antwoord op. Welzijnswerk, gericht op hulpverlening en het bijstaan van mensen, had last van een ‘geitenwollensokkenimago’. Steeds vaker rees de vraag of mensen helpen hen niet afhankelijk maakt en of de door welzijnsinstellingen geboden hulp wel wat opleverde. In toenemende mate werd gevraagd naar transparantie, naar aantoonbare efficiency en werd onder druk van financiële krapte ook steeds meer gekeken naar kosten en aantoonbare baten in ‘harde’ resultaten. In 2007 werd de Wet Maatschappelijke Ondersteuning van kracht. De WMO verving de Welzijnswet 1994, de Wet voorzieningen gehandicapten (WVG) en delen van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). Met de invoering van de wet kwam meer verantwoordelijkheid voor de uitvoering van welzijnsbeleid te liggen bij de gemeenten. Met de komst van de WMO kwam het welzijnswerk weer nadrukkelijker in beeld. Er werden vele stappen gezet om te komen tot een meer vraaggerichte, transparante en efficiënte manier van werken. Om dit traject kracht bij te zetten en alle partijen over de volle breedte te mobiliseren ontstond Welzijn Nieuwe Stijl3. In Welzijn Nieuwe Stijl wordt uitgegaan van 8 uitgangspunten of bakens van het moderne welzijnswerk. De 8 bakens van Welzijn Nieuwe Stijl zijn:
Gericht op de vraag achter de vraag
Gebaseerd op de eigen kracht van de burger
Direct er op af
Formeel en informeel in optimale verhouding
Doordachte balans van collectief en individueel
Integraal werken
Niet vrijblijvend, maar resultaatgericht
Gebaseerd op ruimte voor de professional
3
Welzijn Nieuwe Stijl is een initiatief van het ministerie van VWS, de Vereniging Nederlandse
Gemeenten en de MO-groep (brancheorganisatie)
9
Welzijn Lansingerland wil deze bakens zo goed en zo consequent mogelijk vertalen naar de dagelijkse werkpraktijk. Ook de relatie met de belangrijkste subsidient van Welzijn Lansingerland, de gemeente, wordt in de komende jaren WNS-proof gemaakt. De subsidierelatie kan transparanter en zakelijker. De ontwikkeling van een praktisch, helder en inzichtelijk gezamenlijke planning en control systeem wordt ondersteund door een extern begeleider die middels een VWS subsidie in het kader van de implementatie van WNS is toegekend na een gezamenlijke aanvraag van Welzijn Lansingerland en de gemeente. Een van de eerste conclusies uit dit extern begeleide traject is dat Welzijn Lansingerland al ver gevorderd is in het werken volgens de acht bakens. Verbeterpunten worden in dit traject verder in kaart gebracht en in de komende beleidsperiode geïmplementeerd.
5.2. Decentralisatie AWBZ Per 1 januari 2013 worden de gemeenten verantwoordelijk voor de begeleiding van mensen die voor het eerst of opnieuw aanspraak willen maken op een vorm van begeleiding. Per 1 januari 2014 zullen alle burgers met ondersteuningsvragen op de gemeente zijn aangewezen. Hierdoor worden gemeenten verantwoordelijk voor een nieuwe groep inwoners: de mensen met een beperking. Vanuit de gedachte dat gemeenten een grotere rol krijgen bij de zelfredzaamheid en participatie van de eigen burgers, is dit een belangrijk nieuwe stap. In deze decentralisatie gaat het alleen over de begeleiding in een extramurale setting, dus mensen die thuiswonend zijn. Mensen die nog thuiswonend zijn en al wel een verblijfsindicatie hebben vallen buiten deze decentralisatie. Het bijbehorende vervoer, de verstrekking van hulpmiddelen en het kortdurende verblijf (logeervoorzieningen) worden ook een taak van de gemeenten. De mensen die op dit moment AWBZ begeleiding ontvangen hebben milde tot ernstige beperkingen. Zij krijgen individuele ondersteuning of groepsbegeleiding. De mensen met lichte beperkingen zijn in 2009 al met de pakketmaatregel overgegaan naar de WMO. De mensen die nu nog gebruik maken van de functie begeleiding in de AWBZ zijn kwetsbare mensen met somatische, psychische, verstandelijke en lichamelijke beperkingen. Eind 2011 gaat het in Lansingerland om de volgende aantallen cliënten, verdeeld naar de grondslag voor de indicatieii: Verdeling eerste grondslag Psychiatrische aandoening
Lansingerland 123
10
Somatische aandoening
60
Verstandelijke beperking
81
Psychogeriatrische aandoening
52
Lichamelijke beperking
29
Zintuiglijke beperking
13
totaal
358
Als gevolg van de decentralisatie AWBZ zal de vraag naar begeleiding in langdurige en intensieve vorm toenemen . Meer mensen zijn aangewezen op gemeentelijke WMO-voorzieningen. Nieuw ondersteuningsaanbod is, indien niet op korte termijn gerealiseerd, onvoldoende voor handen. Daardoor zal de vraag naar voorzieningen als de Ouderenadviseur en WMO-dagbesteding (Betrokkenheid en Verbinding) toenemen.
5.3. Demografische ontwikkeling en kwetsbare burgers in Lansingerland In Lansingerland wonen in 2011 zo’n 55.000 mensen, 11.500 van hen zijn 55 jaar of ouder. Lansingerland vergrijst in de komende jaren minder sterk dan de rest van Nederland. Dat komt voornamelijk omdat ook de andere bevolkingsgroepen hard groeien, mede door de Vinex-wijken waarin veel gezinnen te vinden zijn. Toch zal het aantal 75+ers stijgen met bijna 140% naar 5.500 personen in 2030. Dit is een opvallend snelle groei van met name de oudere oudereniii. (Zie Figuur 1 en 2 in bijlage 1) 5.3.1. Kwetsbare menseniv Bij Welzijn Lansingerland gaat speciale aandacht uit naar kwetsbare mensen. Maar wie zijn dat nu precies? Er bestaat geen eenduidige definitie van ‘kwetsbare burger’ omdat het vaak een optelsom van diverse factoren is die iemand kwetsbaar maakt. Een actieve burger/vrijwilliger kan ook op een bepaald moment een kwetsbare burger zijn, en andersom, kwetsbaarheid kan een tijdelijke situatie zijn. Wel is er een aantal kenmerken te noemen en zijn er bepaalde groepen aan te wijzen die vaak als kwetsbaar worden beschouwd. Kenmerken van mensen die in een kwetsbare positie verkeren zijn bijvoorbeeld:
opeenstapeling van problemen of beperkingen (multicomplexe problematiek);
11
gevoelens van machteloosheid en wantrouwen;
verstoorde communicatie;
geen of beperkte toegang tot hulpbronnen;
beperkt sociaal netwerk;
disbalans tussen draagkracht en draaglast;
afhankelijkheidssituatie;
laag zelfbeeld.
Deze kenmerken van kwetsbaarheid komen vaker voor bij groepen mensen met een:
lichamelijke beperking en chronische aandoeningen;
chronische psychische problemen;
een verstandelijke beperking;
psychosociale problemen;
schuldenproblematiek;
en meervoudige problematiek.
Naar de ontwikkeling van een aantal van deze potentieel kwetsbare groepen, die de belangrijkste doelgroep zijn van Welzijn Lansingerland is onderzoek gedaan of zijn prognose gemaakt voor de toekomst. De meest relevante worden hieronder besproken.
5.3.2 Psychosociale problemen in Lansingerland Vergeleken met andere cijfers uit de regio geeft de volgende informatie Lansingerland
% 55+
Aantal 55+
Eenzaam:
35%
4.019
-emotioneel eenzaam
11 %
1.228
-sociaal eenzaam
25 %
2.791
Onvoldoende regie over
23 %
2.568
het eigen leven Depressie
1%
111
Deze cijfersv laten zien dat er in 2008 ruim 4000 senioren in Lansingerland zijn, die zich eenzaam voelen. Van de 55+ers zijn 1228 personen (11%) emotioneel eenzaam en 2791 personen (25%) sociaal eenzaam.
12
Ruim 2500 senioren geven aan onvoldoende regie te hebben over het eigen leven. Van de 55+-ers heeft 1% te maken met een door een arts vastgestelde depressie. Deze drie genoemde groepen (eenzaam verminderde regie en depressie) zijn kwetsbaar en lopen een verhoogd risico op gezondheidsproblemen en/of kunnen onvoldoende participeren in de samenleving. De cijfers geven daarmee een beeld van de omvang van de groep kwetsbare senioren, de doelgroep waar Welzijn Lansingerland de aandacht naar uit laat gaan. De groep is omvangrijk en zal in potentieel groeien door de vergrijzing en bevolkingsgroei. 5.3.3. Dementie en chronische ziekten Het aantal mensen met dementie kent een explosieve stijging in Lansingerlandvi. Nergens anders in de regio stijgt het aantal dementerenden zo snel. Het aantal bewoners van Lansingerland dat een verder gevorderde vorm van dementie heeft en zorgbehoevend is, zal in de komende periode opvallend sterk toenemen met 189% in 2040. Het aantal mensen met dementie dat intensieve zorg (thuis en in dagverpleging of intramuraal) nodig heeft is dan opgelopen tot 1406 personen.. Driekwart van de ouderen in Lansingerland heeft één of meer chronische aandoeningen. Een chronische aandoening is onomkeerbaar. Er is geen uitzicht op herstel en er sprake is van een relatief lange ziekteduur. Een chronische ziekte onderscheidt zich verder door een langdurig beroep op de zorg. Multimorbiditeit is de algemene term voor het tijdens een bepaalde periode optreden van meer dan één (chronische) ziekte bij één individu. Van hen geeft 60% aan hierdoor belemmerd te worden in dagelijkse bezigheden. Ook de groep senioren met één of meerdere chronische aandoeningen zal groeienvii. Vooral in de periode voordat er sprake is van intensieve zorg in de thuissituatie of een intramurale opname wordt een intensiever beroep gedaan op de maatschappelijke dienstverlening en welzijnsvoorzieningen. Verwacht mag worden dat deze kwetsbare groep senioren en hun mantelzorgers nadrukkelijker in de komende beleidsperiode in beeld komt.
5.3.4 Mantelzorgers De meest recente Gezondheidsmonitor van de GGD Rotterdam Rijnmond van 2008, geeft aan dat 10% van de inwoners van 16 jaar of ouder mantelzorgtaken verrichten. Vertaald naar Lansingerland kan aangenomen worden dat dit 3500 personen zijn. Volgens landelijke onderzoekenviii is hiervan 17% zwaarbelast of overbelast. Past men dit landelijke
13
percentage vertaald toe op Lansingerland, kunnen we schatten dat het gaat om 600 personen. Ondanks de vergrijzing is de verwachting dat vraag naar en het aanbod van mantelzorg de komende twintig jaar redelijk in balans zal blijven. De belangrijkste verklaring hiervoor is dat toekomstige ouderen minder op mantelzorg zijn aangewezen door hun betere inkomenspositie. De verwachting is dat toekomstige mantelzorgers meer risico lopen op overbelasting omdat ze zelf vaker op leeftijd zullen zijn. Wanneer er in de komende 20 jaar meer mensen fulltime gaan werken zal de druk op de mantelzorg wel verder toenemenix. Het aantal mensen met dementie in Lansingerland zal fors toenemen (zoals beschreven in paragraaf 4.3.3.) Bij deze groep mensen met dementie zijn over het algemeen één of meerdere mantelzorgers intensief betrokken. Het gaat hier om een steeds groter wordende groep van extra kwetsbare mantelzorgers. Eén op de vijf mantelzorgers van personen met dementie is zodanig overbelast dat dit een gevaar vormt voor de eigen gezondheid. Het meeste risico lopen mantelzorgers van mensen met dementie die: -
aangeven dat de zorg vooral op hem/haar neerkomt,
-
dagelijks voor de dementerende zorgen,
-
partner zijn van de dementerende,
-
ouder zijn dan 65 jaarx.
5.3.5. Gezondheid, zorg en voorzieningen Naar schatting, zal er, op basis van landelijke prognoses, in 2030 onvoldoende intramurale zorgcapaciteit zijn in Lansingerland. Intramurale zorg, kunnen we onderscheiden naar psychogeriatrie (mentale problematieken waaronder dementie) en somatiek (fysieke problemen). In 2030 wordt de vraag naar psychogeriatrische plaatsen slechts voor 57,9% gedekt. Er is dan vraag naar 303 plaatsen, terwijl er 178 plaatsen aanwezig zijn. De vraag naar somatische plaatsen wordt helemaal niet gedekt. In 2030 is er vraag naar 370 plaatsen, terwijl er momenteel 0 plaatsen aanwezig zijn. (Zie figuur 3 in bijlage 1) Verwacht wordt dat de intramurale instellingen in zullen spelen op deze vraag en dat het aanbod nog zal stijgen. De druk op extramurale voorzieningen zal naar verwachting tot die tijd groot zijn, waaronder de vraag naar de ondersteunende begeleiding die Welzijn Lansingerland biedt.
14
6. Aandachtsgebieden en bijzondere doelgroepen Uit de in de vorige paragrafen beschreven ontwikkelingen is duidelijk dat de doelgroep van Welzijn Lansingerland groeit in aantallen. Daarnaast is een beeld geschetst van de doelgroep kwetsbare burgers waar Welzijn Lansingerland zich specifiek op richt. Uit dit beeld blijkt dat de groep omvangrijk is en de aard van de problematiek divers is. Door de decentralisatie van de AWBZ en wanneer uitbreiding van extra intramurale capaciteit uit blijft zal er bovendien, een groeiende groep zeer kwetsbare burgers bij Welzijn Lansingerland in beeld komen. De geschetste ontwikkelingen in ogenschouw nemend, kunnen een aantal doelgroepen genoemd worden die prioriteit verdienen in beleid en benadering. Het gaat om groeiende groepen én groepen die bijzonder kwetsbaar zijn. Deze groepen passen binnen de huidige scoop van de stichting, waarin senioren en mantelzorgers de meest prominente doelgroep zijn. De drie belangrijkste aandachtsgroepen worden hieronder besproken.
6.1. Mensen met dementie en hun mantelzorgers De groep mensen met een vorm van dementie stijgt explosief in de komende jaren. Vooral in de vroeg-signalering van dementie en ander geheugenproblemen speelt Welzijn Lansingerland een rol. Zowel professionals als vrijwilligers hebben vele contacten in de gemeente en kunnen in een vroeg stadium problemen met het geheugen signaleren en nader onderzoek ernaar stimuleren. In de begeleiding van mensen met een vermoede dementie is de Ouderenadviseur van groot belang. Tot het moment dat er een diagnose gesteld is, is er binnen de Lansingerlandse keten dementie (waarin zorg- en welzijnsorganisaties samenwerken om de zorg zo goed en afgestemd mogelijk aan te bieden) geen andere plek waar deze mensen begeleiding kunnen vragen. Vanaf het moment dat er een diagnose is kan een casemanager deze taak op zich nemen. Ouderenadviseurs fungeren als casemanager binnen de WMO tot de diagnose is gesteld.
15
6.2. Mantelzorgers Mantelzorgers zijn een kwetsbare groep. Het risico op overbelasting wordt bovendien groter in de komende jaren. De professionele zorg trekt zich, door bezuinigingen gedwongen, terug en steeds vaker wordt een beroep gedaan op mantelzorgers. Binnen de WMO wordt het inzetten van mantelzorgers gezien als een ‘voorliggende voorziening’. Pas als het inzetten van het eigen sociale netwerk geen oplossing meer is, en vrijwillige zorg is uitgesloten als mogelijkheid worden andere (WMO- en AWBZ-voorzieningen) ingezet. De druk op mantelzorgers zal daarom toenemen. Ook door de stijging van het aantal mensen dat dementie heeft zal de groep mantelzorgers die voor iemand met dementie zorgt evenredig groeien. Bijzondere aandacht zal uitgaan naar deze kwetsbare groep.
16
6.3. Mensen in een sociaal Isolement Veel mensen in Lansingerland verkeren in een sociaal isolement of hebben te kampen met gevoelens van eenzaamheid. Met name de groep die daadwerkelijk een klein sociaal netwerk heeft én zich eenzaam voelt, is zeer kwetsbaar. De kans op escalatie van problemen door het niet tijdig (h)erkennen van knelpunten op het gebied van wonen, zorg en gezondheid is zeer groot. Senioren met een minimum inkomen en beperkingen als gevolg van gezondheidsproblemen lopen extra risico om in een sociaal isolement terecht te komen. Deze groep verdient dan ook extra aandacht. Ook ex-mantelzorgers, die langere tijd intensief voor iemand gezorgd hebben, lopen een verhoogd risico om in een sociaal isolement terecht te komen wanneer deze taken wegvallen bijvoorbeeld door overlijden. Ook naar deze doelgroep zal extra aandacht uitgaan.
17
7. Speerpunten Met het oog op de externe ontwikkelingen zoals de genoemde decentralisatie van de AWBZ, de verschraling van de zorg en de invoering van Welzijn Nieuwe Stijl worden binnen Welzijn Lansingerland werkwijzen en methodieken verder toegespitst op de vraag die nu leeft en de veranderingen die daarin verwacht worden. Vaak gaat het om aanscherpen van werkwijzen en niet direct om het ontwikkelen van hele nieuwe methodieken. De belangrijkste aandachtspunten en ontwikkelingen worden hieronder beschreven:
7.1 Begeleiden en systeemgericht werken In reactie op de toenemende multi-problematiek onder cliënten komt er steeds meer vraag naar begeleiding van cliënten en wordt van hulpverleners gevraagd een (tijdelijke) regierol te nemen in het oplossen van de complexe hulpvraag en het in gang zetten en afstemmen van de benodigde zorg. Gezien de verwachting dat de groep zeer kwetsbare mensen meer en vaker een beroep zal doen op de voorzieningen van Welzijn Lansingerland is het noodzakelijk om de werkwijzen, kennis en kunde op deze nieuwe vraag toe te rusten. Met het project ‘Betrokkenheid en Verbinding’ waarin begeleiding wordt geboden aan kwetsbare ouderen in de vorm van dagbesteding is daar al een eerste aanzet mee gemaakt binnen het sociaal cultureel werk. Met dit project wordt het voor senioren die niet meer zelf de stap kunnen zetten om deel te nemen aan activiteiten toch mogelijk mee te doen in groepsactiviteiten door de begeleiding en ondersteuning van zowel professionals als vrijwilligers. De werkwijze die binnen het project wordt gehanteerd zal verder worden ontwikkeld en structureel gemaakt. In deze beleidsperiode zullen mogelijkheden tot uitrol van het project verder worden onderzocht. Vanuit het Ouderenadvies en Steunpunt Mantelzorg wordt toegewerkt naar een situatie waarin de cliënten die begeleiding nodig hebben te maken krijgen met een vaste begeleider die systeemgericht te werk gaat. Systeemgericht wil zeggen dat er aandacht is voor de zorgvrager, diens familie en mantelzorgers en diens netwerk en de relaties daartussen. De hulpverlener werkt dus integraal en heeft zowel kennis van ouderenadvies als mantelzorgondersteuning en zoveel andere disciplines als nodig zijn. Halverwege 2012 zullen twee beroepskrachten worden ingezet als systeemgericht-cliënt-begeleiders. Aan de verdere ontwikkeling van deze functies en de werkwijze zal in de komende beleidsperiode actief worden gewerkt in de vorm van deskundigheidsbevordering en interne evaluatie en taakafbakening.
18
7.2. Preventie Naast begeleiding van cliënten met meervoudige problematiek en focus op kwetsbare groepen blijft preventie een belangrijk thema in de maatschappelijke dienstverlening en welzijn. Maatschappelijke dienstverlening en welzijnswerk is er in de kern op gericht om ‘erger’ te voorkomen. Steeds meer AWBZ-zorg wordt gedecentraliseerd en ondergebracht onder de WMO en valt daarmee onder gemeentelijke verantwoording. Daarmee wordt ernaar gestreefd tijdiger aansluiting te vinden bij goedkopere en collectieve voorzieningen en grote vraag naar dure AWBZ-zorg terug te dringen. De diensten en producten van Welzijn Lansingerland zijn preventief inzetbaar. Door escalatie van situaties te voorkomen en tijdig in te spelen op signalen kan voorkomen worden dat veel duurdere (zorg-)voorzieningen nodig zijn. Maatschappelijke dienstverlening zoals Welzijn Lansingerland die biedt, is bij uitstek bedreven in en het voorkomen van en tijdig signaleren van beginnende problematieken en zal een belangrijk uitgangspunt blijven in de werkwijze van Welzijn Lansingerland. In het kader van preventie en het tijdig in beeld komen bij de hulpvrager blijft het bekend maken van het dienstenaanbod een belangrijk speerpunt. Vindbaarheid en zichtbaarheid zijn belangrijke eerste schakels naar laagdrempelige diensten en hulpverlening. In dit kader zal er voor de komende periode een apart PR-Plan worden opgesteld dat gericht is op bekendmaking van de organisatie aan (potentiele) cliënten en (potentiele) hulpvragers.
7.3. Actief erop af Kwetsbare burgers en met name mensen in een sociaal isolement zijn moeilijk te bereiken. Zij missen de vaardigheden, de mogelijkheden, de kennis van voorzieningen en/of de moed om zelf stappen te zetten in de richting van sociaal contact en of de nodige hulpverlening. Met juist deze belangrijke doelgroep voor ogen is het van belang als welzijnsorganisatie actief naar buiten te treden. Vindplaatsgericht werken en outreachend werken zijn methodieken om actief op de potentiele doelgroep af te stappen. Wat is Outreachend werken? Het is een pro actieve manier van contact leggen met mensen die wel hulp behoeven, maar die de hulp niet ontvangen en daar niet om (zullen) vragen. Welzijn Lansingerland doet dit al mondjes maat, maar wil zich hier verder in ontwikkelen. Een eerste stap is al gezet door te zorgen voor deskundigheidsbevordering op het onderwerk outreachend werken voor het Ouderenadvies. Ook is er een werkprotocol ontwikkeld voor het reageren op signalen van derden, waarbij de persoon die door een ander als kwetsbaar of in een zorgelijke situatie wordt gezien, zelf geen hulpvraag kenbaar maakt. Welzijn
19
Lansingerland reageert op signalen van derden volgens een vaste werkwijze die in veel gevallen tot uiteindelijk contact leidt. In 2012 zal een project rond vindplaatsgericht werken volgen. Op projectbasis zal dan een pilot worden uitgevoerd met zogenaamde ‘rode loper dagen’ waarbij bewoners van een bepaald gebied nadrukkelijk welkom worden geheten om kennis te maken met de organisatie en de diensten die zij aanbiedt.
7.4. Vrijwilligers Vrijwilligers zijn onmisbaar in het werk van Welzijn Lansingerland. Zo’n 350 vrijwilligers verzetten naar schatting het werk van zo’n 20 fulltime krachten. Niet alleen zou het werk onbetaalbaar worden zonder hun belangeloze inzet, ook uit ideëel oogpunt zijn vrijwilligers een waardevolle aanvulling op de door professionals vervulde taken. Met elkaar worden de diensten en activiteiten vormgegeven, waarbij zowel de beroepskrachten als de vrijwilligers hun eigen taken en verantwoordelijkheden hebben. Welzijn Lansingerland biedt vrijwilligerswerk als zinvolle tijdsbesteding voor de inwoners van Lansingerland. Het biedt de vrijwilliger een zinvolle en maatschappelijk betrokken vorm van vrijetijdsbesteding. Het ‘meedoen’ komt maximaal tot uitdrukking wanneer actieve zelfredzame inwoners zich inzetten voor de minder zelfredzame, zoals bij Welzijn Lansingerland dagelijks gebeurt. Het versterken en verder uitbreiden van het vrijwilligersbestand zijn daarom van groot belang in de komende jaren. Vinden en binden van vrijwilligers zijn daarbij belangrijke thema’s. Getracht zal worden meer diversiteit te brengen in het vrijwilligersbestand qua leeftijdsopbouw en sociale achtergrond. De positie van de vrijwilligers zal verder verstevigd worden door de uitvoering van het, onlangs vastgestelde, vrijwilligersbeleid dat jaarlijks zal worden geëvalueerd, bijgesteld en uitgebreid waar nodig.
20
8. Strategische ontwikkeling
Welzijn Lansingerland is een kleine organisatie. Dat kent vele voordelen: de organisatie is flexibel, het werk blijft verschoond van bureaucratische procedures en is sterk lokaal ingebed. Een smalle organisatie is cliënt- en taakgericht en kent lage overhead kosten. Toch heeft het ook nadelen. De organisatie is kwetsbaar doordat het voor de uitvoering afhankelijk is van een klein aantal parttime professionals. De ondersteuning en aansturing van de 350 vrijwilligers die Welzijn Lansingerland rijk is, is mede door de krappe personele bezetting niet optimaal en dat maakt ook de uitvoering door vrijwilligers kwetsbaar. De bestaande financieringsstromen zijn onzeker in tijden van economische recessie, bovendien verzakelijken financieringsrelaties. Steeds meer wil de subsidiënt aantoonbare resultaten zien voor het geïnvesteerde geld. Dit vereist nauwkeurige registratie, onderzoek naar en het meten van effecten. Daarnaast wordt steeds vaker gewerkt met gunningen en aanbestedingen, ook in het welzijnswerk. Voor kleine organisaties, met een smalle overhead, weinig staf en dus geen eigen beleids- of onderzoeks- en innovatie afdeling zijn dit moeilijk zeer arbeids- en kennisintensieve trajecten. Het goed volgen en voorbereiden van de procedures en het meten van effecten kost veel menskracht en vereist kennis en expertise die niet altijd aanwezig is. Het inhuren van een externe beroepskracht is natuurlijk een mogelijkheid, maar maakt het werk duur. Dit is niet wenselijk en bovendien vaak financieel niet mogelijk. De hier geschetste bedreigingen vragen om strategische antwoorden die deze bedreigingen verminderen of beter nog ombuigen tot kansen. De belangrijkste strategische reacties op de huidige kwetsbaarheid, staan hieronder beschreven.
8.1.Samenwerking De schaalgrootte (schaalkleinte is een meer adequate benaming) maakt de organisatie in bepaalde opzichten kwetsbaar. Dit verlangt een aanpak die zowel de sterke kanten van de organisatie overeind houdt als deze kwetsbaarheid vermindert. Het aangaan van samenwerkingen en allianties is daar een middel toe. Door het aangaan van samenwerking met zorg- en welzijnsorganisaties kan kennis en expertise gebundeld worden en kan in grootschaliger vorm naar buiten getreden worden, terwijl de
21
kernorganisatie niet verandert. Samen sta je sterker en samenwerking is bovendien vaak efficiënter. De samenwerking van Welzijn Lansingerland met Laurens De Tuinen is daarvan een goed voorbeeld. De organisaties bundelen kennis en kunde en kunnen daardoor heel efficiënt en relatief goedkoop kwalitatieve en innovatieve diensten leveren. Om voor Welzijn Lansingerland zinvolle en succesvolle samenwerkingen aan te gaan zijn er een aantal criteria:
Er dient een duidelijke vraag of een maatschappelijk probleem zijn waarop met de samenwerking wordt geanticipeerd
Doelstellingen van de organisaties moeten overeenkomen of in elkaars verlengde liggen
Er moet sprake zijn van een win- winsituatie voor de samenwerkende organisaties
Doelen van de samenwerking dienen aan te sluiten bij de missie en visie
Samenwerking moet iets opleveren voor de beoogde cliënten / doelgroep.
Om samenwerking tussen organisaties verder te bevorderen zal Welzijn Lansingerland netwerkvorming initiëren, stimuleren en faciliteren. Daarbij zal ervoor gewaakt worden dat niet onnodig veel tijd gaat zitten in het bijwonen en organiseren van overleggen.
8.2.
Verbreden
Een ander middel om een grotere en daarmee sterkere organisatie te creëren is het verbreden van het aanbod. Het kan dan gaan om nieuwe diensten voor de bestaande doelgroep maar ook om het bedienen van nieuwe doelgroepen. Ook hierin geldt dat nieuw aanbod en nieuwe doelgroepen moeten passen binnen de ruime doelstelling van de stichting of daar een directe binding mee moeten hebben. Die verbinding kan liggen in het benutten van bestaande kennis en kunde of voorzieningen of middelen, die binnen de stichting aanwezig zijn. Helder uitgangspunt hierbij is eveneens dat er een duidelijke vraag of een maatschappelijk probleem aan ten grondslag ligt. Daarbij wordt ook gekeken of bestaande organisaties in het werkveld niet beter zijn toegerust om de vraag op te pakken. Zo niet, dan zal Welzijn Lansingerland het aanbod eventueel vormgeven, waar mogelijk in samenwerking met één of meerdere relevante partners.
8.3.
Diversiteit in financiering
Diversiteit in financieringsbronnen is wenselijk omdat de stichting nu voor het grootste deel afhankelijk is van gemeente subsidie. Dit is in tijden van financiële krapte een
22
risicofactor voor de continuïteit van de dienstverlening. Het is niet reëel te verwachten dat de subsidies zullen stijgen, sterker nog naar verwachting zal er in de periode 20121014 nog een bezuinigingsronde komen, waarbij maatschappelijke dienstverlening en welzijn niet gespaard zullen blijven. Belangrijke maatregel die al is genomen is dat het activiteitenaanbod vanuit het sociaal cultureel werk na een reorganisatie nu kostendekkend aangeboden worden. Dit houdt in dat directe activiteitenkosten opgebracht worden uit de bijdragen van deelnemers. Hiertoe zijn deelnemersbijdragen verhoogd, niet rendabele activiteiten gestopt en wordt steeds minder gewerkt met docenten met een opdrachtovereenkomst In plaats daarvan werken docenten nu als zelfstandige en betalen een kleine bijdrage als servicekosten aan Welzijn Lansingerland. Daarnaast zoekt Welzijn Lansingerland steeds ook naar andere mogelijke financiers. Dat is soms in de vorm van een rijksubsidie (zoals die voor de palliatieve vrijwillige thuiszorg) maar ook in de vorm van sponsor- en fondswerving. Tot op heden gebeurde de sponsoring en fondswerving vooral op ad-hoc basis. In deze beleidsperiode zal Welzijn Lansingerland hier ook een specifiek beleid op ontwikkelen.
8.4.
Actief en flexibel
Naast het ondervangen van de minder sterke kanten van de organisatie is het van essentieel belang om de sterke kanten te bestendigen en te profileren. Welzijn Lansingerland is een kleine en flexibele organisatie die snel kan inspelen op wensen en behoeften van cliënten maar ook op ontwikkelingen in de Lansingerlandse samenleving. Het is belangrijk deze waarden te behouden en te versterken. Flexibel, terzake kundig en toch breed inzetbaar personeel is daar een belangrijk middel toe. Professionals krijgen bij Welzijn Lansingerland de ruimte om met grote zelfstandigheid hun taken uit te voeren. Van hen wordt verwacht dat zij daartoe de juiste kennis en competenties in huis hebben. Welzijn Lansingerland bevordert actief de professionele ontwikkeling van medewerkers met deskundigheidsbevordering, supervisie en intervisie. Door de inbedding van de professionals in de lokale samenleving kunnen zij snel nieuwe ontwikkelingen en vragen signaleren. De cliëntcontacten en participatie in netwerken vormen de basis voor het kunnen oppikken van signalen.
9. Overzicht ontwikkelingen, beleidsvoornemens en acties Ontwikkeling
Beleidsvoornemen
Implementatie van het
Kwaliteit bieden in de
werken volgens Welzijn
dienstverlening door te
verbeteradviezen uit project
Nieuwe Stijl
werken volgens de 8
Welzijn Nieuwe Sijl-proof met
bakens van Welzijn Nieuwe
gemeente Lansingerland.
Stijl
Acties
Gerealiseerd in: Implementeren
Deskundigheidsbevordering
2013
2012
van professionals en vrijwilligers
Structureel invoeren
2012
halfjaarlijks casusoverleg voor intervisie Verschraling zorg
Het bieden van passende
voorzieningen en
voorzieningen om
decentralisatie AWBZ ,
verwachte groei van zeer
groei groep zeer
kwetsbare groep op te
kwetsbare burgers dat
vangen, zodat ook zij
beroep doet op WMO
optimaal kunnen participeren
Ontwikkeling functie
2012
systeemgericht begeleider
Groei naar integrale hulpverlening
Deskundigheidsbevordering personeel op nieuwe doelgroep
Structureel inbedden en uitrollen project ‘Betrokkenheid en
2013-2014 2013 2014-2015
24
Verbinding’
25
Ontwikkeling
Beleidsvoornemen
Acties
Groep kwestbaren groeit
Tijdig in beeld brengen
en is moeilijk te bereiken
hulpvragers.
vrijwilligers verder ondersteunen
Laagdrempelige en
en faciliteren. Vrijwilligers zijn
preventieve voorzieningen
een belangrijke schakel naar de
bieden.
doelgroep.
Inzet en betrokkenheid van
Gerealiseerd in: 2013
2012
Vindplaats gericht werken – pilot: Rode Loper Dagen
Protocol ‘werken op signaal van derden’ verder verfijnen
2013
Participeren in netwerken om signaleerders te informeren over mogelijkheden
2012
2014
Deskundigheidsbevordering Outreachend werken
Casuïstiek wordt
Het beiden van adequate
Inzet van systeemgericht
2012
26
zwaarder, groei aantal
informatie, begeleiding en
cliënten met Multi-
ondersteuning om weer
problematiek
optimaal te kunnen
begeleiders
Inzet op ketenzorg in samenwerking met relevante
participeren
zorgaanbieders
Doelgroep groeit, vraag
Organisatieaanbod
neemt toe en de
kwantitatief passend
door implementatie
organisatie kan door
houden op vraag
vrijwilligersbeleid
financiële krapte niet
meegroeien
2014
Vinden en binden van vrijwilligers
Aanboren nieuwe doelgroepen
2012-2015
2014
vrijwilligers
Efficiënt en integraal werken
2014-2015
Focus op de meest kwetsbaren
2014-2015
en groepen die de hulp het meest nodig hebben. Aantoonbare , zichtbare
Transparant werken,
en aansprekende
resultaten inzichtelijk make
implementeren en uitbreiden
resultaten en
en successen etaleren
met resultaatrapportage
transparantie worden steeds belangrijkere
Planning en control cyclus
PR plan opstellen en uitvoeren
2012
2013-2014
27
voorwaarden voor financiering
28
Bijlage 1: Tabellen en figuren
Figuur 1 Vergrijzing Lansingerland. Bron: Primos, ABF Research
29
Figuur 2 Vergrijzing naar leeftijdsgroep. Bron: CBS
Bestuur
Bijlage 2
Raad van Advies
Directeur
Ouderenadvies
Boodschappen dienst
Formulierenbrigade
Overige praktische diensten
Steunpunt Mantelzorg
Vrijwillige Thuishulp
Vrijwillige Palliatieve Zorg
Administratief medewerker
Beheerder de Leeuwerik
Team Welzijn Bleiswijk
Vrijwilligers bar
Sociaal Cultureel Werk
Team Welzijn Bergschenhoek
Vrijwilligers bar
Team Welzijn Berkel en R.
Leercentrum Bleiswijk
Zomeracademie
Cultuurbus
Triatlon
31
Bijlage 3 Planning en Control Cyclus schematisch per kwartaal
3e kwartaal rapportage
Input jaarplannen
komende jaar
Voorbereiden jaarrekening Opleveren prestatiecijfers
Accountscontrole
Jaarplannen vaststellen
2e kwartaal rapportage
jaarrekening
Vaststellen prestatiecijfers
Halfjaar overzicht prestatie gegevens
Vaststellen
Begroting vaststellen komende boekjaar
1e kwartaal
32
Bronnen i
Bron: Bevolkingsprognose Lansingerland, Gemeente Lansingerland, 2011
ii
Bron: Rapport decentralisatie begeleiding Zorgkantoor sept 2011, tekst en cijfers ontleent aan notitie van Mw.R.Schlotter, Kubiek, 2011
iii
Bron: website Horizonline www.horizonline.nl
iv
Bron: Handreiking professioneel ondersteunen: Kwaliteitskenmerken van dienstverlening in de Wmo Versie 2.0, Movisie, april 2011
v
Bron: GGD-gezondheidsmonitor, Rotterdam 2008
vi
Bron: Prognose aantal mensen met dementie per gemeente 2010 – 2040, datum: 13-09-2011,
vii
Bron: Factsheet Gezondheid van ouderen in Lansingerland, GGZ-Rijnmond, April 2011
viii
Sociaal perspectief van de mantelzorg, S.C.P., 2007
ix
Bron Website Movisie www.movisie.nl
x
Bron: Factsheet Mantelzorgers van dementerenden. Movisie, 2010
www.alzheimer-nederland.nl
