Welkom in de vallei van de Grote Nete

Welkom in de vallei van de Grote Nete

Op het grondgebied van de gemeenten Balen, Mol, Meerhout, Geel, Laakdal en Westerlo ligt het bovenstrooms gedeelte van het beekdal van de Grote Nete. Hier kan je een uniek Kempens rivierlandschap beleven. Landduinen met heide en bossen worden afgewisseld door zompige valleien met natte graslanden, ruigten en broekbossen. In deze brochure ontdek je hoe Natuurpunt hier – met steun van Europa, de Vlaamse overheid, de provincie Antwerpen en gemeentebesturen – werkt aan méér natuur voor iedereen.

Colofon Overname uit deze publicatie om nog meer mensen warm te maken voor de Vallei van de Grote Nete is toegelaten en wordt toegejuicht; wel dient steeds verwezen te worden naar deze publicatie en haar initiatiefnemer Natuurpunt. Meer info: www.life-grotenete.be • [email protected] Redactie: Willem Laermans, Stefan Versweyveld, Jens Verwaerde, Jan Dirkx, Jan Loos Verantwoordelijke uitgever: Willy Ibens • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen Foto’s: Maarten Jacobs, Klaas Verbanck, Wim Dirckx, Leo Vaes, Stein Temmerman, Willem Laermans, Hugo Willockx, Jan Dirkx, Eric Malfait, Wim Koorneef,

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

Deze folder werd gerealiseerd met de steun van het Lifefonds van de Europese Unie.

Op pad in de Grote Netevallei Op zoek naar het mysterie

Puur en onversneden De Vallei van de Grote Nete is een prachtig natuurgebied waar Kempense beekjes zich doorheen het landschap slingeren. Bossen met de voeten in het water en bloemrijke graslanden met bont gekleurde vlinders bepalen hier de sfeer. De Grote Nete is ‘de blauwe draad’ die al deze natuurpareltjes aan elkaar rijgt. Hier werkt Natuurpunt samen met de Europese Unie en de provincie Antwerpen aan de toekomst!

“Waar natuur nog echt natuur mag zijn”

Water met prik

de prik stroomopwaarts. In een kuiltje omringd door stenen worden

In de Grote Nete bruist het van het leven. De rivier verbindt de ver-

daar de eieren afgezet. De mannetjes gebruiken hun zuigbek om stenen

schillende natuurgebieden langs haar oevers en zorgt voor migratie van

aan te slepen en het nest zelf steenvrij te maken. In de nestkuil zet het

planten en dieren doorheen de hele vallei. Er zwemmen ook twee héél

vrouwtje tot 40.000 eitjes af, die onmiddellijk bevrucht worden. Na de

bijzondere vissoorten: de beekprik en de kleine modderkruiper. Voor

paaitijd zijn beekprikken uitgeput en zeer vatbaar voor ziektes.

beide vissoorten is de Grote Nete één van de belangrijkste leefgebieden in Vlaanderen.

Zoals zijn naam al aangeeft, verschuilt de kleine modderkruiper zich overdag in de modder. s’ Nachts gaat hij op zoek naar eten dat hij kan

De beekprik is geen gewone vis maar een rondbek. Zijn eerste zes le-

lokaliseren door middel van zes gevoelige tastdraden.

vensjaren slijt hij als een blinde larve in de beekbodem, die zich voedt met algen en wieren.

Omwille van de hoge eisen die beide vissoorten aan hun leefomgeving

Eénmaal de larve volgroeid, ondergaat ze een metamorfose tot volwas-

stellen, zijn ze in Vlaanderen, maar ook elders in Europa, zeer zeldzaam

sen prik; het resultaat is een bizarre naaldvormige zwemmer met een

geworden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Europese Commis-

tuitmondje. De volwassen vis is meteen geslachtsrijp, houdt op met

sie hun leefgebieden extra beschermde door ze aan te duiden als Euro-

eten en legt zich toe op de voortplanting. Om kuit te schieten, trekt

pees Habitatrichtlijn-gebied.

Vogelvrij “Waar het gekwetter van vele vogels samensmelt tot een symfonie “ De broekbossen met kronkelige bomen hebben elk hun eigen verhaal. Het ene is jong en recent ontstaan uit een braakliggend grasland, het andere al eeuwenoud met een karakter dat aan echte oerbossen doet denken. Deze natuurschat is het leefgebied van vele vogels die dankbaar gebruik maken van het rijke aanbod aan voedsel en nestgelegenheid.

Broekbossen Broekbossen vormen één van de belangrijkste en meest typische biotopen in de Grote Netevallei. Het zijn kletsnatte bossen waarin zwarte els en wilg de meest voorkomende boomsoorten zijn. In de lente beheerst de dotterbloem met haar opvallende dooiergele bloemen het beeld in deze broekbossen. In de zomer stelen de slangenwortel en het waterdrieblad de show. Doordat de broekbossen zich jarenlang ongestoord konden ontwikkelen, hebben ze op sommige plaatsen het uitzicht van een heus oerwoud! Als biotoop zijn ze op Europese schaal uiterst zeldzaam; ze genieten dan ook de hoogste Europese bescherming.

Mossen en korstmossen De broekbossen in de Grote Netevallei zijn internationaal bekend omwille van de grote rijkdom aan zeldzame mossen en korstmossen die je er kan aantreffen. Ook de zandige duinen op de valleiflanken zijn een schatkamer van mossen en korstmossen. Ze zijn prachtig en hebben inspirerende namen zoals rood bekermos of rode heidelucifer…

“Laat maar lekker stuiven” Waar de wind vrij spel krijgt, kom je stuivende duinen tegen.

Droge heide en duinen in een natte vallei

Ruim honderd jaar geleden werden de meeste duinengordels bebost

Zoals elders in de Kempen, vind je in het beekdal van de Grote Nete

met naaldhout, dat in strakke rijen werd aangeplant. De duinruggen

een landschap met een golfplaat-patroon, waarin droge zandruggen

lopen parallel aan de natte valleien. Droge en natte natuur ontmoeten

afwisselen met natte beekvalleien. Na de laatste ijstijd, ruim 10.000

elkaar op de valleiflanken.

jaar geleden, voerden noordenwinden grote hoeveelheden zand mee over het onbegroeide land en bliezen het bijeen tot hoge landduinen.

Onder het juiste beheer ontwikkelen de open landschappen op de land-

Op plaatsen met stuivend zand groeien mossen en stugge grassoorten

duinen tot een prachtige heide met verspreide bomen en blonde zand-

zoals buntgras. Deze pioniervegetaties proberen het zand te vangen en

verstuivingen, een gedroomd leefgebied voor de levendbarende hage-

de duinen vast te houden.

dis en voor héél bijzondere vogels als boomleeuwerik en nachtzwaluw.

Wilde struinnatuur voor iedereen! In de vallei van de Grote Nete gaan verschillende vormen van recreatie feilloos samen: wandelen, mountainbiken, paardrijden, zandkastelen bouwen of gewoon rondstruinen over ongebaande paden, het kan hier allemaal! Nergens anders ziet Natuurpunt zijn motto ‘Natuur voor Iedereen’ zo tastbaar in de praktijk gebracht. Ook in de toekomst wil Natuurpunt hier consequent streven naar toegankelijke natuur waarin zachte recreatie beschouwd wordt als een natuurlijk proces in plaats van als een bedreiging.

Soortenrijke graslanden Op oude stafkaarten zie je hoe graslanden eeuwenlang het landschap in de Grote Netevallei domineerden. Door het jarenlange, kleinschalige beheer waren deze graslanden uitzonderlijk rijk aan bloemen. Na de Tweede Wereldoorlog veranderde dit grondig doordat de droogste graslanden steeds intensiever door de landbouw werden gebruikt en de natste graslanden werden volgeplant met populieren. Hierdoor verdween een eeuwenlang door de mens beheerd biotoop haast volledig. Vandaag vind je dergelijke soortenrijke graslanden enkel nog in de door Natuurpunt beheerde natuurgebieden. Dotterbloemen, koekoeksbloemen en pinksterbloemen kleuren er de lente.

Turfputten Turfputten vormen een ander relict van menselijke activiteiten. Tot de Tweede Wereldoorlog werden de veengebieden langs de Grote Nete ontgonnen: turf werd er uitgestoken en gebruikt als brandstof. Wat restte, waren turfputten die snel vol water liepen. Meteen na de Tweede Wereldoorlog raakte de turfwinning in onbruik. De turfputten evolueerde langzaam tot zeer waardevolle biotopen met soorten als fonteinkruid, kikkerbeet en prachtige libellen.

Zeer waardevol, beschermd en… toch bedreigd

breder principe van behoud en duurzaam ge-

uitsterven. Daarnaast worden heel wat bij-

bruik van de natuur. Een plaats waar mensen

zondere biotopen zoals heiden en soorten-

Eerder in deze brochure kon je lezen hoe

en natuur in harmonie kunnen samenleven.

rijke graslanden aan hun lot overgelaten of

mooi en waardevol de Grote Netevallei wel

beplant met monotone dennen en populie-

is. Zelfs zo belangrijk, dat ze werd opgeno-

Met zo een status moet alles toch in orde

ren. Hierdoor verdwijnen hele landschappen

men in het Natura 2000 netwerk van de be-

zijn? Helaas niet.

en daarmee ook veel planten en dieren.

In het Vlaanderen van de 21ste eeuw krijgt

Geconfronteerd met deze pijlsnelle achter-

Het Natura 2000 netwerk is het Europese

de natuur weinig kansen. Woongebieden,

uitgang van de natuur in de Grote Neteval-

netwerk van beschermde gebieden opgezet

industrieterreinen, intensieve landbouwge-

lei, namen lokale vrijwillige medewerkers

om de bijzondere natuurwaarden te verze-

bieden,… versnipperen onze natuurgebie-

van Natuurpunt in 1990 het initiatief en

keren. Het omvat bijna 18 % van het Euro-

den en zetten de natuur onder druk. Immers,

startten de uitbouw van een groot, beheerd

pese grondgebied. Het is niet gelimiteerd

hoe kleiner het natuurgebied, des te groter

natuurgebied. De start van een succesver-

tot natuurreservaten maar gebaseerd op het

de kans dat zeldzame planten en dieren er

haal voor de natuur én de mensen!

langrijkste natuurgebieden in Europa.

Diensten van de natuur De natuur zorgt voor ons. Bossen vangen CO2 en leveren ons zuurstof. Kruiden geven ons voedel pit, maar de natuur verschaft ons ook tal van geneeskrachtige planten en geneesmiddelen. En in prachtige landschappen kunnen we heerlijk onthaasten na een drukke werkweek… De natuur ondersteunt ons ook met grondstoffen zoals constructie- en brandhout. Regen- en oppervlaktewater verdwijnen in de bodem en borrelen enkele jaren later door de zuiverende werking van planten en bodem weer op als drinkbaar water. Het zijn maar enkele van de vele zogenaamde ‘ecosysteemdiensten’ die de natuur voor ons verzorgt. De veelzijdigheid van de natuur blijkt ook in tijden van overvloedige neerslag. Natte moerasgebieden zorgen voor waterveiligheid. Bij hevige regen houden ze het water vast, waardoor meer stroomafwaarts gelegen gebieden gevrijwaard worden van overstromingen. Wanneer het droger is, wordt het water traag terug afgegeven aan de rivier.

Meer natuur voor iedereen Omdat de natuur onder druk staat, ondernemen we actie en voeren we werken uit om de natuur, en zo ook de ecosysteemdiensten die ze levert, te herstellen en zelfs uit te breiden waar mogelijk. Dit kan op verschillende manieren. In samenwerking met de provincie Antwerpen worden er met behulp van grote kranen dijken rondom de rivier weggegraven. Voortaan kan de rivier opnieuw overstromen; zo wordt de natuurlijke sponswerking van de overstromingsgebieden in de vallei hersteld. Weekendverblijven die in overstromingsgebied zijn gebouwd, worden afgebroken en verwijderd zodat de natuur terug haar plaats kan innemen. De bijhorende vijvers krijgen opnieuw schuin aflopende oevers waar de ijsvogel, libellen en een hele reeks planten van profiteren. Het herstelde landschap, waaruit ook alle oude draadafsluitingen verwijderd zijn, wordt opnieuw toegankelijk gemaakt via wandelpaden.

Grote grazers zorgen voor variatie Op verschillende plaatsen in de Grote Netevallei helpen grote grazers, zoals runderen en paarden, bij het natuurbeheer. Waar mogelijk werken we samen met landbouwers en particulieren. Indien er geen interesse is van lokale gebruikers, zet Natuurpunt haar eigen Schotse Galloway-runderen in. Het aantal dieren wordt door Natuurpunt bewust laag gehouden. Al grazend zorgen de dieren ervoor dat er een prachtige mozaïek ontstaat van graslanden, ruigten, struiken en bos. Dit gevarieerde landschap oefent een grote aantrekkingskracht uit op tal van vogels waaronder blauwborst en houtsnip. Ook tal van insecten en zoogdieren hebben het hier naar hun zin. Goed ontwikkelde mozaïeklandschappen zijn bovendien prachtig om in te wandelen!

Blinkend, purper en blond De monotone naaldhoutaanplanten op landduinen worden op verschillende plaatsen omgevormd naar gevarieerd bos. Dit gebeurt door stelselmatig kleine groepjes of individuele bomen te kappen. Daar komen dan vanzelf jonge zomereiken en berken in de plaats. Door de bossen op deze manier te beheren, vindt er een langzame evolutie naar structuurrijke inheemse bossen plaats. Hier en daar in de landduinen worden ook grotere zones naaldbossen gekapt om de heide te herstellen. Op die plaatsen worden nagenoeg alle bomen gekapt. Vervolgens wordt de bovenste humuslaag afgeschraapt (‘geplagd’) en afgevoerd naar een naburige akker, waar ze zorgt voor een hogere opbrengst voor de boer. Het resultaat na enige jaren is paarsbloeiende heide met daartussen verschillende zones blonde stuifduinen. In de lagere zones blijft het water staan en ontstaan er blinkende vennen.

Zand tussen je tenen Stuifduinen zijn van nature dynamisch; om te blijven bestaan, hebben ze veel wind nodig zodat het zand kan stuiven. Zo blijft er voldoende open zand en wordt de vergrassing tegengegaan. Waar er te weinig wind is, kunnen de recreanten een oplossing bieden. Door te wandelen en te spelen in het zand ontstaat er een bijkomende positieve dynamiek. In de wilde struinnatuur van de Grote Netevallei zijn zachte recreanten echt welkom!

Grote Netewoud Een bos met de voeten in het water… Over heel de vallei werken we aan bosuitbreiding. Een bos met de voetjes in het water. Deze broekbossen bestaan hoofdzakelijk uit zwarte els en wilg en herbergen een schat aan biodiversiteit. Door bestaande bossen uit te breiden en nieuwe bossen te laten ontwikkelen, zal er op termijn één groot aaneengesloten broekbos ontstaan. Deze ecologische bosuitbreiding gebeurt door samenwerking met plaatselijke landbouwers. Verschillende open plaatsen in dit bos zorgen voor een grote variatie aan biotopen en landschappen.

Op stap in de Grote Netevallei Heb je zin gekregen om het gebied zelf te gaan verkennen? Het Griesbroek, de Vennen, het Malesbroek en het Zammelsbroek zijn al uitgerust met bewegwijzerde wandelingen. In Bels Broek & Heide kan je zelfs vrij rondlopen op de heringerichte blonde stuifduinen. Meer info is beschikbaar op www.life-grotenete.be

Europese steun voor meer natuur Om de bijzondere soorten in het Natura 2000 netwerk optimaal te beschermen, keurde de Europese Unie in 2005 een Life-project goed waarmee innovatief natuurherstel in de Grote Netevallei wordt gefinancierd. Met de steun van het Life-fonds herstelt en behoudt Natuurpunt unieke gebieden. Naast natuurherstelwerken ten behoeve van de beschermde habitats en soorten worden er ook nieuwe wandelpaden met brugjes en plankenpaden aangelegd. Op deze manier wordt deze topnatuur toegankelijk gemaakt voor iedereen.

Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap De vallei van de Grote Nete is maar één van de vele gebieden die Natuurpunt beheert. Met 90 000 gezinnen als lid en 18 000 hectare natuur in beheer is Natuurpunt veruit de grootste natuurvereniging in Vlaanderen. Tienduizend enthousiaste vrijwilligers vormen het kloppend hart van Natuurpunt. We organiseren geleide wandelingen en cursussen, zamelen fondsen in om natuurgebieden aan te kopen, organiseren beheerwerken in die gebieden, leggen wandelpaden aan, brengen fauna en flora in kaart, … Dagelijks zijn we in de weer om de natuur in jouw buurt de bescherming te geven die ze verdient. Dat doen we niet alleen door aankoop en beheer van gebieden, maar ook door beïnvloeding van het overheidsbeleid. Door tussenkomsten in diverse adviesraden en rechtstreeks overleg met de beleidsmakers pleiten we voor het behoud van natuur en open ruimte. Helpende handen zijn altijd welkom, maar ook als gewoon sympathiserend lid hebben we je nodig. Om sterker te staan. Hou je van de natuur, word dan lid van Natuurpunt!  

Je mooiste avontuur begint hier...

Word lid van Natuurpunt! Het lidgeld bedraagt 24 euro voor het hele gezin. Je geniet dan volgende voordelen:Lid worden kan door overschrijving van 24 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 (BIC = GEBABEBB) van Natuurpunt, met vermelding ‘nieuw lid brochure Grote Nete’.

Je geniet van volgende voordelen: •

Je ontvangt 4 keer per jaar Natuur.blad, ons ledenblad boordevol informatie over de natuur in Vlaanderen.

•

De plaatselijke afdeling nodigt je uit om deel te nemen aan haar activiteiten. Je blijft op de hoogte via een nieuwsbrief of een lokaal contactblad.

•

Je kan – met het hele gezin – gratis deelnemen aan alle geleide wandelingen en fietstochten van Natuurpunt.

•

Je geniet 10% ledenkorting bij aankoop van boeken, verrekijkers e.a. producten in de Natuur­punt - winkel.

•

Je ontvangt een welkomstpakket met daarin onze fraaie Fiets- en wandel­gids met 33 uitgestippelde wandelingen en fietstochten in de mooiste natuurgebieden van Vlaanderen en Wallonië.

•

In het welkomstpakket vind je ook een CD met de meest voorkomende vogelgeluiden. Natuurpunt • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen 015-29 72 20 • [email protected] • www.natuurpunt.be