Weervast stalen gevel verhult

CREMATORIUM MEERBLOEMHOF, ZOETERMEER

Een crematoriumgebouw vraagt om een zorgvuldige vormgeving en materiaalkeuze, die recht doen aan de vaak diepe emoties van de gebruikers. Tegelijk is het ‘gewoon’ een gebouw dat rationeel in elkaar moet zitten. Deze beide werelden zijn af te lezen aan dit crematorium in Zoetermeer. Achter de markante gevels en afwerkingen gaat een tamelijk alledaagse constructies schuil die in veel bedrijfsgebouwen is te vinden. Met een veel complexere maatvoering, dat wel.

ing. P. Jansen Paul Jansen is constructeur bij De Vries konstruktieburo in Gouda. A.P.M. Roest Ton Roest is bedrijfsleider bij Goudriaan in Oudewater. ir. M. de Gier Martijn de Gier is projectarchitect bij de MYJ architectuur stedebouw restauratie. Meer informatie www.myj.nl, www.goudriaanbv.nl

Noordgevel.

30

197-BMS Magazine.indd 30 Proceskleur CyaanProceskleur CyaanProceskleur MagentaProceskleur MagentaProceskleur GeelProceskleur GeelProceskleur Zwart

Met het Voorlopig Ontwerp (VO) uit 2003 lag de verschijningsvorm van het crematorium min of meer vast, maar constructief was het gebouw niet uitgewerkt. De draagconstructie was in het VO nog gedacht als een combinatie van dragend metselwerk, houten balklagen en plaatselijk stalen hulpconstructies. Deze is in de constructieve uitwerking vervangen door een meer rationele opzet. Omdat dit crematorium qua belastingen en overspanningen weinig verschilt van een gewoon bedrijfsgebouw, is ook het type constructie dat wordt toegepast in bedrijfsgebouwen de meest economische oplossing. Dat betekent een dragend staalskelet, ingevuld met niet-dragende, lichte gevelelementen, waar mogelijk prefab met droge verbindingen. Voor de vloeren boven de kelder zijn kanaalplaten de meest geschikte keuze, gezien de grote overspanningen en vloerbelastingen. Een belangrijke vereenvoudiging in de uitwerking was dat de daken, die in het VO nog scheluw waren, werden vervangen door rechte vlakken. De combinatie van gekromde daken én gekromde wanden zou de maatvoering en uitvoering nog ingewikkelder hebben gemaakt. En de gekromde gevel, in het VO gedacht in metselwerk, is uiteindelijk gemaakt van weervast staal (ook wel CorTen staal genoemd).

Geschoorde staalconstructie De draagconstructie van het opgaand werk bestaat uit een volledig afgeschoorde staalconstructie. Voor de dakliggers zijn waar mogelijk IPE-profielen gebruikt, voor de liggers in de begane-grondvloer zijn SFB-liggers toegepast. Kolommen die uit het zicht blijven, zijn gemaakt van HEA- of HEB-profielen, kolommen in het zicht van ronde buisprofielen. In de gekromde noordgevel zijn de stabiliteitsverbanden met consoles buiten het vlak van de kolommen geplaatst. Zo kunnen de verbanden in de gevel worden weggewerkt terwijl de kolommen los van het gevelpakket blijven. Overigens moest het gekromde gevelvlak een flinke dikte krijgen om voldoende ruimte te bieden voor de verbanden die vanzelfsprekend vlak zijn. De kanaalplaten van de begane-grondvloer zijn voorzien van een gewapende druklaag, om scheurvorming in de dekvloer zoveel mogelijk te beperken. Het geeft de vloer ook voldoende massa om geluid uit de kelder, vooral afkomstig van de installaties, voldoende te weren. Uiteraard moet in de bezoekersruimten op de begane grond een serene rust heersen. Ook om bestand te zijn tegen een eventuele gasexplosie in de kelder heeft de vloer massa nodig. Bij de gevels liggen de kanaalplaten op de kelderwanden en funderingsbalken, bij de tussensteunpunten op SFB-liggers. De oven stelde meer bijzondere eisen aan de constructie: zo is de keldervloer plaatselijk 0,8 m verdiept vanwege de hoogte van de installatie en zijn de vloer, wanden en plafond van de ovenruimte extra geïsoleerd om opwarming door de oven te voorkomen. De buitenmantel kan plaatselijk 70 °C worden; door warmtestraling zouden omringende betonconstructies kunnen scheuren door thermische spanningen. Bij de vloer zou dat lekkage tot gevolg hebben. Daarom staat de oven op een aparte staalvezel-versterkte betonvloer, die via een laag schuimglas op de betonnen keldervloer rust.

foto: Pieter Kers

Weervast stalen gevel verhult

Prefab gevels Is de draagconstructie in opbouw net zo eenvoudig als die van een bedrijfsgebouw, voor de afbouw geldt dat in mindere mate. Vooral in de gevels is de variëteit aan mateBOUWEN MET STAAL 197

16-08-2007 17:21:39

foto: Pieter Kers

alledaagse constructie

Gebouw vol symboliek In 2000 won het Haagse architectenbureau ‘de MYJ’ de prijsvraag voor het ontwerp van het crematorium, aan de rand van begraafplaats Buytenpark in Zoetermeer. De begraafplaats ligt op een van de hoogste plaatsen van Zoetermeer, omdat wij onze doden ruim boven het grondwater begraven. Het gebouw vormt de scheiding tussen twee werelden: aan de noordzijde de ‘leisure’ wereld met de overdekte skibaan Snow World en de kunstmatige klimrots Ayers Rock, aan de zuidzijde de ingetogen rust van de begraafplaats. Deze scheiding is vormgegeven in een robuuste, ongenaakbare wand van weervast staal. Deze houdt de vrolijke drukte op afstand en begeleidt bezoeker en nabestaande op hun route de aula in. Het geroeste staal kan worden gezien BOUWEN MET STAAL 197


als verbeelding van de vergankelijkheid. De platen lijken eenvormig, maar door zetting en overlap verschilt het beeld met het gezichtspunt: vanuit het oosten oogt de gevel donker door de schaduwen, vanuit het westen glijdt de blik langs de gevel. De zetting versterkt de indruk van de kromming en versterkt de werking van het licht. Eerder was de gekromde wand nog gedacht in beton, maar dat stuitte op weerstand van de gemeente Zoetermeer: ‘We hebben hier al zo veel beton’. Een volgende variant in metselwerk haalde het ook niet: met een hoogte van 11 m zou dit óf heel dik moeten worden, óf worden voorzien van een stalen hulpconstructie. De eerste oplossing was te duur, de tweede niet echt; als je steen ziet moet het ook steen zijn. Weervast staal, dat met zijn geroeste op-

pervlak ook de beoogde associaties oproept, bleek uiteindelijk de goede keuze. Langs de stalen wand loopt het terrein langzaam op naar de ontvangstruimte. Deze helling versterkt de symboliek: de weg naar het afscheid voelt zwaar aan. De aula is het hoogste punt van het gebouw. Tijdens de ceremonie biedt een groot venster uitzicht over het water, naar de begraafplaats, het domein van de doden. De ronde aula vormt een scharnierpunt: na de ceremonie verandert men van richting. Bij een crematie loopt men na de ceremonie terug in de richting van het leven, naar de koffiekamer, bij een begrafenis gaat men in processie over de brug naar de begraafplaats, en daarna terug naar de koffiekamer. Na afloop voelt de weg naar de dagelijkse wereld licht aan, doordat de zwaartekracht een handje helpt. • 31

15-08-2007 11:52:35

Technische gegevens Hoofdafmetingen vloeroppervlak (bvo) 1650 m 2 • Conservering staalconstructie verzinkt, deels ook geverfd en deels ook gepoedercoat • Dak stalen dakplaat SAB 106R/750, isolatie steenwol, dakbedekking bitumen • Begane-grondvloer VBI kanaalplaten • Fundering keldervloer in het werk gestort 250 mm, kelderwanden holle wanden VNL Prefab • Vloer onder oven (van onder naar boven) onderheide keldervloer 250 mm, foamglass 150 mm, dubbele folie, staalvezel-betonvloer 100 mm • Noordgevel weervast stalen platen, sandwichpanelen SAB, gipskartonplaten, glasweefsel • Zuidgevel metselwerk, steenwol, gipskartonplaten, glasweefsel • Staalverbruik draagconstructie 64.400 kg, gevelplaten 29.350 kg

1

2

3 4 4 4

5 7

6 7

langsdoorsnede

Montage van de stalen sandwichpanelen bij de aula achter de weervast stalen platen.

6 8 13

11 10 10

9

12

dwarsdoorsnede

17

13 18

14 10

20

10 19

Staalconstructie.

15

9

16

begane grond

8 23

21 22

9 18

1 2 1

4 24

➤

N 25

verdieping

32


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

koffiekamer keuken verkeersruimte toiletten centrale hal en uibreiding koffiekamer brug naar begraafplaats/uitgang kantoor ontvangstruimte belangstellenden inbreng kamer urnen opslag gang toiletten chauffeurs kamer binnencolumbarium wachtruimte kist kantoor en regie spreekkamer technische ruimte oven- en filterruimte asbehandeling ontvangstruimte familie ondernemerskamer aula centrale hal en uitbreiding koffiekamer brug naar begraafplaats / uitgang

BOUWEN MET STAAL 197

15-08-2007 11:52:41

19

20

21

4987

x2

1

x3

4

3

1

1

4

5

3

4 3

4

1

4

1 4

5

4 4 18

19 1

19

1

1 1

1

16

17

5000

18

5000

19

5000

5000

1 13

2 C

1

19

1 1

20

21 5000

5000

D

1

7 15

E

7

3 1

1

1

1

3

4

1

2550

strip 6x200

1

5000

G

x6

F

3

1

14

2539

4

4

5000

x5

2131

1400

3 3 3

1

1

4

x4

2426 strip 6x200

6000

1 17 3

4953

2100

1

1

13

22

x1

scho t

Interieur aula met doorkijk op begraafplaats.

18

HEA 120 UNP 160 rond 80/80/3.6 L 60/60/6 IPE 450 HEB 220 IPE 220 HEA 100 K80/80/4 HEA 140 IPE 270 IPE 300 IPE 200 UNP 140 HEA 180 HEA 200 IPE 330 IPE 360 UNP 120 L 80/80/8

daka f

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

22 5000

x1 4987

8

x2 4953

x3 2436 x4 x5 2131 2539 x6

1

3

3

8

2550

10

3

1 8 1

8 11

1556 640

4

14

14

14 14 14 1 13

14 14 14 1

4

4

12 10

10 4

4

2259

1840

14 1

13

13

C

11

11

12

4

3

14

4

dakafschot 14

14

14

14

3

8

3

4

1

14

1

3

13

4

4

4

B

16 4

4 14

13

4

3 4

3

15

1 15

1

spuwer 400x80 60

15

8

D

14

4 13

hwa-doorvoer b = 150 mm

812

3

E

6000

4

8

6000

5

4

1400

450

5

4

4

3 3 2218

6000

4

7

G

F

8

9 o.k. 3350+ 1 5 220 4

3 6

3

3

dakafschot

20

o.k. 3350+ 1

4000

4

4

4

4

9

1550

2 3

2100

1

10 spuwer 400 x 80

A

deze ligger momentvast koppelen aan randligger op as A



33

15-08-2007 11:52:43

Projectgegevens Locatie Buytenparklaan 1, Zoetermeer • Opdracht Monuta Bouw en Techniek, Apeldoorn • Architectuur de MYJ architectuur stedebouw restauratie, Den Haag • Contractarchitect Braaksma & Roos, Den Haag • Constructief ontwerp De Vries Konstruktieburo, Gouda • Uitvoering Variant Bouwonderneming, Alphen aan den Rijn • Staalconstructie en weervast stalen gevel Goudriaan, Oudewater • Data start ontwerp 2000, VO en start constructief ontwerp 2003, start bouw 2005, oplevering 2007 • Bouwkosten € 3,3 miljoen • Fotograﬁe Pieter Kers, MYJ

1 bovenplaat, gezet weervast staal, d = 5mm 2 HEA 160, verzinkt, gebogen 3 aangelaste plaat 4 onderplaat, gezet weervast staal, d = 5 mm 5 kolom, rond 168, half in de wand 6 sandwichpaneel, d = 120 mm 7 prefab betonwand, d = 350 mm 8 kanaalplaatvloer, d = 260 mm, met verzwaarde onderzijde 9 druklaag, d = 60 mm 10 afwerkvloer, d = 50 mm 11 IPE 450, deels in zicht 12 geprofileerde dakplaat 13 isolatie en bitumineuze dakbedekking 14 daklicht 15 in het werk gestorte keldervloer, bovenzijde geïsoleerd

34



15-08-2007 11:52:45

rialen en vormen groot, wat vanzelfsprekend leidt tot meer aansluitingen en dus details. Het staalskelet is ingevuld met prefab gevelelementen. Achter de schil van baksteen en van prefab betonplaten staan houtskeletbouw-binnenspouwbladen. Voor de gekromde noordgevel waren ook houtskeletbouwbinnenspouwbladen voorzien; op voorstel van de aannemer zijn deze vervangen door stalen sandwich-elementen. Deze staan verticaal en zorgen volledig voor de water- en winddichting en warmte-isolatie van de gevel. De weervast stalen gevel dient alleen een esthetisch doel en is bevestigd aan een eigen verzinkt stalen opvangconstructie. Aan de binnenkant zijn alle gevels afgewerkt met gipskartonplaten. Warmtetechnisch zou een zwaar dak het mooist zijn, in de vorm van een betonnen dakplaat of tuindak. Daarom voorzag het VO in een sedumdak. De meerkosten hiervoor, met name in de draagconstructie waren onevenredig groot. Daarom is gekozen voor een licht dak zoals gebruikelijk in bedrijfshallen: een geprofi leerd stalen dakplaat die overspant tussen de hoofdliggers, met daarop warmte-isolatie en dakbedekking. Deze oplossing maakte de eisen aan de luchtbehandelingsinstallatie wel zwaarder, maar koeling was sowieso al gewenst. Complexe maatvoering Zo eenvoudig als het gebouw constructief in elkaar zit, zo complex is de vorm en de maatvoering van de betonnen kelder en van het opgaand werk. Cruciaal in de communicatie tussen alle betrokkenen is het kolommenplan. Daaruit halen de staalbouwer, gevelbouwer de prefab-betonleverancier en alle anderen de maten van te prefabriceren onderdelen, en de aannemer baseert er zijn ankerplan op. Als het goed is, schuift bij de bouw alles passend in elkaar... In theorie zijn ook complexe vormen eenvoudig vast te leggen met digitale modellen, maar in de praktijk ontstaan vaak complicaties. Zo is bij dit gebouw het ontwerp nog gewijzigd, toen het stramienplan al vast lag. Voor ‘ombouwen’ van het digitale model was het te laat, waardoor het stramien uiteindelijk niet optimaal is wat de maatvoering bemoeilijkt. Het is dus zeker te verkiezen, het kolommenBOUWEN MET STAAL 197


plan van het gebouw vast te leggen alvorens de overzichtstekeningen van de staalconstructie met het 3D-staalpakket op te zetten. Verder zou het ideaal zijn als de tekensystemen van de architect, constructief ontwerper en staalbouwer goed op elkaar aansluiten. Maar zover is het nog niet: ook bij dit project ontstonden onvolkomenheden waardoor uiteindelijk elke partij zijn eigen digitale model moest opbouwen. Juist bij een wat ingewikkelder ontwerp is een goede rolverdeling en coöperatieve opstelling van alle betrokkenen onontbeerlijk. Werken in bouwteam is dan de aangewezen contractvorm, maar ook aanbesteding zoals hier kan tot uitstekende resultaten leiden. De aannemer speelde zijn coördinerende rol voorbeeldig, zowel in de werkvoorbereiding als de uitvoering. De staalbouwer, prefab-betonleveranciers en andere toeleveranciers werkten elk hun eigen detaillering uit, waarbij de aannemer ervoor moet zorgen dat alles uiteindelijk goed op elkaar aansluit. Een mogelijke bron van communicatiestoringen is uitgesloten doordat de stalen draagconstructie en de weervast stalen gevel met hulpconstructie zijn gedetailleerd en gemaakt door hetzelfde staalconstructiebedrijf. Weervast stalen gevel De roestige platen van de gekromde noordgevel hebben uitsluitend een esthetische functie. Erachter staan stalen sandwichelementen die zorgen voor de water- en winddichting en warmte-isolatie van de

gevel. De platen zijn van weervast staal (ook wel CorTen-staal genoemd) dat zonder conservering kan worden toegepast. Dat is te danken aan de speciale legering van het staal: de oxidehuid schermt het dieper liggende materiaal af, waardoor dit (bijna) niet meer verder kan roesten. De platen zijn 5 mm dik en 2 m breed, een standaard handelsmaat. De lengten zijn verschillend, om de hoogte van de gevel langzaam te laten oplopen van de ingang naar de aula. Elke plaat is rechthoekig en staat in zijn vlak tien graden uit het lood, waardoor de schuine vouw weer precies waterpas komt te staan. Aan de andere lange zijde zijn de platen 80 mm haaks omgezet, wat samen met een aan de achterkant gelast hoekstaal (ook weervast) zorgt voor de stijfheid. Opvallend is dat de bovenste plaat achter de onderste valt, waardoor regenwater aan de achterkant van de onderste plaat afstroomt. De ontmoeting tussen vier platen is met zorg vormgegeven. Daarvoor is een proefopstelling op schaal 1 : 2 in de werkplaats gemaakt. Waar ramen in de gevel zitten, is in de staalplaten een patroon van openingen gesneden. Voor de bevestiging lopen horizontaal voor de sandwichpanelen langs vier regels van HEA-profielen, zodat iedere staalplaat aan de boven- en onderkant een steunpunt heeft. De platen zijn met bouten aan deze regels verbonden, via kunststof ringen om contactcorrosie van de regels te voorkomen. Om diezelfde reden zijn de regels verzinkt. De lippen voor de ophanging van de staalplaten zijn aan de achterkant van de staalplaten gelast, zodat er van buiten niets van te zien is. De vier regels zijn met consoles aan de achterliggende constructie bevestigd. Bij de staalconstructie betekent dat dat deze consoles door de gevel van sandwichpanelen heen moeten. Dat vraagt om een zeer nauwkeurige maatvoering omdat de consoles niet meer zijn te stellen als de panelen eenmaal zijn gemonteerd. Om de staalplaten voor het interieur hetzelfde uiterlijk te geven als die van de gevel, zijn deze onderworpen aan versnelde corrosie. Daartoe zijn ze eerst bewerkt met zuur en vervolgens enige tijd buiten opgesteld. Een blanke poedercoating voorkomt dat de roest afgeeft op kleding. • 35

15-08-2007 11:52:50

Weervast stalen gevel verhult

Recommend Documents