We hebben maar één toekomst: een duurzame toekomst

JAAR

HERMAN WIJFFELS:

‘We hebben maar één toekomst: een duurzame toekomst.’ PIE T MOERLAND:

Herman Wijffels Innovatieprijs

‘De Herman Wijffels Innovatieprijs moet inspireren, uitdagen en stimuleren.’ VERDER ONDER MEER:

Jubileum editie 2011

Winnaars en genomineerden over hun duurzame innovaties.

EN

EDITIE

OMIN

RDEN

20

EE

10 G

Tien jaar Herman Wijffels Innovatieprijs Herman Wijffels. Hoogleraar Duurzaamheid en Maatschappelijke Verandering aan de Universiteit Utrecht en voorzitter van het nieuwe Sustainable Finance Lab (SFL). Van 1986 tot en met 1999 was hij hoofddirectievoorzitter van Rabobank Nederland. Bij zijn afscheid kreeg hij een fonds cadeau waarvan hij zélf het doel mocht bepalen. Wijffels koos ervoor om het coöperatief en maatschappelijk verantwoord ondernemen te bevorderen. Want duurzame innovatie, daar lag én ligt zijn hart. In 2002 was de Herman Wijffels Innovatieprijs geboren. In de loop der jaren nam het aantal inzendingen toe tot zo’n 500 per jaar, steeg het niveau van de innovaties en groeide het aanzien. Anno nu is de Herman Wijffels Innovatieprijs een gerenommeerde, prestigieuze prijs die tot ver over onze landsgrenzen bekendheid geniet.

Colofon Herman Wijffels Innovatieprijs 2011 is een uitgave van Rabobank Nederland, directoraat Coöperatie & Duurzaamheid.

INHOUD

Coördinatie Tessa van Hoesel Jan-Willem ter Avest

4

Contactgegevens Wijff[email protected] Redactie Marc van de Ven

10 Boost voor de onderlinge band De Herman Wijffels Innovatieprijs versterkt de band tussen klant en bank.

Ontwerp Volta_ontwerpers

14 Bloed, zweet tranen... én succes!

Fotografie Hans Lebbe Charlotte Bogaert

Tien jaar duurzame innovaties en Herman Wijffels innovatieprijs. Honderd nominaties, veertig prijswinnaars. Hoe is het vergaan na de deelname?

Met dank aan catchprojecten Drukwerkinkoop Kobalt b.v. Druk Verweij Printing - Mijdrecht Links www.rabobank.nl/innovatieprijs www.rabobank.nl/bedrijven/ advies/duurzaamheid/ www.ikgastarten.nl www.dutchgreentechfund.nl www.mainportinnovationfund.nl www.agentschapnl.nl www.teckle.nl www.syntens.nl Bij de vervaardiging van dit boekje werd gebruik gemaakt van minder milieubelastende materialen. Bij de druk werd K-E inkt (bio-series) gebruikt op 170 en 350 grams Lumi silk mc FSC.

Voorwoord Piet Moerland Duurzame innovatie: Motor van economische groei

6 Interview Johan van de Gronden in gesprek met Herman Wijffels.

22 Prijswinnaars en genomineerden

20 De jury spreekt... 24 1e prijs 25 2e prijs 26 3e prijs 27 Aanmoedigingsprijs 28 Overige genomineerden

‘Zowel bedrijfsleven als onderwijs moet inzetten op duurzame innovatie.’

VOORWOORD

5

DUURZAME INNOVATIE:

Motor van economische groei DE HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS IS VOOR HET EERST UITGEREIK T IN 2002. IN TIEN JAAR TIJD IS DE PRIJS UITGEGROEID TOT EEN VAN DE MEEST PRESTIGIEUZE INNOVATIEPRIJZEN VAN NEDERLAND. ONDERNEMERS ZIJN ENTHOUSIAST OVER DE PRIJS. EN DAAR ZIJN WE ALS RABOBANK BIJZONDER TROTS OP!

Voor veel ondernemers is het prijzengeld een extra duwtje in

Elf nominaties

de rug. Maar ook de publiciteit geeft een stimulans. Een oud-

De beoordelingscommissie kreeg bijna 500 zeer uiteenlopende

genomineerde zegt treffend: ‘Je wordt bekend, erkend, komt

inzendingen te verwerken. Uiteindelijk zijn er elf nominaties

eerder in gesprek met mensen die belangrijk voor je product

beoordeeld door de vakjury. Alle nominaties hebben gemeen

kunnen zijn.’ Dat laatste is voor veel ondernemers minstens zo

dat ze én innovatief én duurzaam zijn. De jury was het unaniem

belangrijk. De prijzen en nominaties zijn vaak de eerste stap op

eens over de keuze van de winnaar van de Herman Wijffels

weg naar een succesvolle marktintroductie. Om de prijs onder

Innovatieprijs 2011: de gebroeders Schilder. Hun overlevings-

de aandacht van een breder publiek te brengen is er dit jaar

bak voor bijvangst is bedacht vanuit de praktijk. De impact is

een publieksprijs in het leven geroepen. Via Facebook kon op

enorm. Niet alleen voor de verduurzaming van de Nederlandse

de genomineerden worden gestemd.

visserij maar hopelijk straks ook op wereldwijde schaal.

Innovatie belangrijk

Inspireren, uitdagen en stimuleren

Sommige deelnemers zijn wellicht teleurgesteld omdat zij

Tot slot nog dit. Laat de Herman Wijffels Innovatieprijs ook

buiten de nominaties vallen. Dat is begrijpelijk, maar beslist

in de toekomst ondernemers - groot en klein - inspireren,

geen reden om de handdoek in de ring te gooien. Juist in

uitdagen en stimuleren om meer, beter en nog duurzamer

het huidige economische klimaat is duurzame vernieuwing

te innoveren. Laten we van elkaar leren, kennis delen, samen-

belangrijk. Duurzame innovatie is een belangrijke motor van

werken en buiten gebaande paden treden. Alleen zo kunnen

economische groei. Maar ook met het oog op de toekomst

we ook in de toekomst succesvol blijven en een duurzaam

– de klimaatverandering en de schaarste in grondstoffen,

concurrentievoordeel realiseren.

voedsel, water en energie – moeten zowel bedrijfsleven als onderwijs inzetten op duurzame innovatie. De vakjury heeft

Ik wens u veel leesplezier!

daarom bij haar beoordeling de impact van de innovatie op onze samenleving en leefwereld zwaar laten meewegen.

Piet Moerland, Voorzitter jury Herman Wijffels Innovatieprijs en voorzitter raad van bestuur Rabobank Nederland.

6

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 INTERVIEW

HERMAN WIJFFELS EN JOHAN VAN DE GRONDEN:

‘We hebben maar één toekomst: een duurzame toekomst’

INTERVIEW

7

BEDRIJVEN EN MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES. NOG NIET ZO LANG GELEDEN ROLDEN ZE VAAK RUZIËND OVER STRAAT, TEGENWOORDIG WERKEN ZE MEER EN MEER SAMEN AAN EEN DUURZAME SAMENLEVING. PURE NOODZAAK OP WEG NAAR EEN DUURZAME TOEKOMST, STELLEN HERMAN WIJFFELS EN JOHAN VAN DE GRONDEN, DIRECTEUR VAN HET WERELD NATUUR FONDS. ‘NU KUNNEN WE NOG KEUZES MAKEN, STRAKS NIET MEER.’

hulpbronnen, is verduurzaming nodig. Dat is

(WNF) werken al een tijdje met elkaar samen.

Is de samenwerking tussen Rabobank en WNF logisch?

De Food & Agribusiness Principles van de

Johan van de Gronden: ‘Niet als je naar het

logische samenwerkingspartners, ze versterken

bank over de verduurzaming van de wereld-

verleden kijkt. De Rabobank heeft de schaal-

elkaars expertise.’

voedselketen zijn in samenwerking met WNF

vergroting van de landbouw mogelijk gemaakt,

opgesteld. De twee trekken ook gezamenlijk

waardoor veel van onze biodiversiteit en

op in het Dutch Greentech Fund, dat in jonge,

natuur is verdwenen. Wij streven juist naar

innovatieve starters investeert die duurzame

het behoud van natuur en de prachtige rijk-

Moeten meer bedrijven de samenwerking zoeken met natuur- en milieuorganisaties?

technologieën ontwikkelen. En dit jaar zijn

dom aan dier- en plantsoorten. Een samen-

JvdG: ‘De omstandigheden dwingen ertoe.

Rabobank en WNF een partnership aangegaan

werking ligt dan niet voor de hand. Maar op

Bedrijven moeten anders werken, natuur-

om de internationale voedsel- en landbouw-

weg naar een duurzame toekomst zijn minder

organisaties ook. Je ziet daarom dat er steeds

ketens te verduurzamen en duurzame energie

logische combinaties nodig.’

meer connecties ontstaan. Wij zoeken actief

De Rabobank en het Wereld Natuur Fonds

naar strategische samenwerking met partners

te stimuleren. Daarbij worden ook klanten van de Rabobank betrokken. Een aantal concrete voorbeeldprojecten loopt inmiddels. Rabobank, WNF en Mars onderzoeken de duurzame productie van cacao, in Chili wordt met Nutreco – wereldmarktleider op het gebied van diervoeding – gewerkt aan de verduur-

precies wat ook WNF voorstaat. Dus ja, het zijn

‘De Rabobank is een wereldwijde specialist in food & agri. De bank heeft groot belang bij een toekomstbestendige sector.’

die in hun branche aantoonbaar vooroplopen met duurzaamheid, de ambitie hebben om dat te blijven doen en het volume hebben om een keten richting duurzaamheid te kantelen. Bedrijven als KLM, Albert Heijn, Ikea, Eneco. En dus ook de Rabobank.’

zaming van de viskweek, en in Australië is

HW: ‘Jullie doen dat goed. Het is een positieve

Coca Cola de partner. Bij het winnen van suiker

tendens. Ook organisaties als Natuurmonu-

uit suikerriet verdwijnt het afvalwater daar nu

Herman Wijffels: ‘Ik vind van wel. De Rabobank

menten en Greenpeace doen het. Samen

nog rechtstreeks de oceaan in, richting het

is een wereldwijde specialist in food & agri.

bereik je meer.’

Great Barrier Reef. Rabobank, WNF en Coca

De bank heeft groot belang bij een toekomst-

JvdG: ‘Daarom zijn we wereldwijd bezig met

Cola werken nu samen om hierin verandering

bestendige sector. Omdat juist die sector

het opbouwen van partnerships.’

te brengen.

een enorm beroep doet op onze natuurlijke

8

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 INTERVIEW

Kennen die partnerships ook risico’s? JvdG: ‘Zeker. Het risico van de samenwerking met de Rabobank is bij-

Dat klinkt alsof u zich neerlegt bij een overheid die duurzaamheid niet stimuleert.

voorbeeld dat de bank bedrijven financiert die slecht zijn voor de natuur.

JvdG: ‘Overheden vormen slechts zelden de bron van innovatie.

Het is een ingecalculeerd risico. Ik heb oprecht de indruk dat de bank

Daarvoor moeten we in het bedrijfsleven zijn. Ik richt mijn energie

verantwoord en duurzaam zaken doet. Maar wij kunnen natuurlijk niet

liever op partners waarmee we vooruitgang kunnen boeken. Maar

iedere financiering van de bank gaan beoordelen.’

we hebben de overheid nodig. En er is daar nog veel te verbeteren.

HW: ‘Banken moeten alleen investeren in technologieën en activiteiten

Bijvoorbeeld bij de inkoop. Neem hout. De overheid koopt hout in

die de ecologische voetafdruk verlagen. Financiële instellingen behoren

dat afkomstig kan zijn uit illegaal gekapte bossen of bossen die niet

te leveren waar mensen en de maatschappij behoefte aan hebben.

goed beheerd worden. Terwijl er een internationaal erkend keurmerk

De afgelopen decennia hebben veel banken destabiliserend en parasi-

is, FSC, dat garandeert dat hout uit verantwoord beheerde bossen

terend gefunctioneerd voor de economie en maatschappij. Daar moet

komt. Dat vind ik onbestaanbaar.’

een einde aan komen. In dat kader is het interessant dat een Braziliaanse bank heeft besloten om een milieuorganisatie in het financieringsbedrijf te betrekken.’

De Herman Wijffels Innovatieprijs gaat over duurzaam innoveren. Hoe belangrijk zijn innovaties op weg naar duurzaamheid?

WNF, Rabobank, klant. In die driehoek van een maatschappelijke organisatie, financiële instelling en klant werken ze aan verduurzaming. Spelen overheden ook een rol?

HW: ‘Het hele transitieproces naar duurzaamheid is één grote

HW: ‘Het is een taak van de overheid om het algemeen belang van de

lineair georganiseerde economie naar een circulair georganiseerde

mens te dienen. Een duurzame toekomst is absoluut ieders belang.

economie. Als de natuur zelf.’

innovatieslag. Op het gebied van technologie, maar ook in de manier van organiseren. Duurzaamheid vraagt voor een overgang van een

Maar nogal wat overheden laten het pijnlijk afweten als het gaat om duurzaamheid. Ook in Nederland neemt de regering beslissingen die duurzaamheid in de weg staan. De afgifte van vergunningen voor de bouw van kolencentrales is daarvan een voorbeeld. Het doorzetten

‘Het hele transitieproces naar duurzaamheid is één grote innovatieslag.’

van de plannen voor een nieuwe kerncentrale ook. Duitsland heeft na de ramp in Fukushima besloten alle zeventien kerncentrales uiterlijk in 2022 te sluiten.’

Het cradle to cradle-concept. HW: ‘Inderdaad. We moeten een breed scala van circulaire principes in het economische leven invoeren. Tot de 21ste eeuw ging het bij inno-

‘Duurzaamheid is business, bedrijven kunnen er marktaandeel mee winnen.’

veren vooral om efficiënter en winstgevender te werken. Nu is daar de duurzame component bijgekomen. Dat maakt het niet lastiger, wel veel interessanter. Het kan ook. Je ziet het bijvoorbeeld in de tapijten en kantoormeubelen. Cradle to cradle is haalbaar en het blijkt dat je

JvdG: ‘We kunnen inderdaad veel leren van onze oosterburen.

daarbij ook nog eens heel gezonde business cases kunt realiseren.’

De Duitsers stimuleren om zelf groene energie op te wekken. Het

JvdG: ‘Duurzame innovaties zijn inderdaad keihard nodig. Om de uit-

teveel aan stroom kan aan de energieleveranciers worden verkocht.

stoot van CO₂ te reduceren, om te voorkomen dat we onze natuurlijke

Die zijn verplicht deze stroom te kopen tegen een wettelijk vastgestelde

hulpbronnen uitputten, om verspilling tegen te gaan. Hele sectoren

vergoeding. Het is een succesvol model. Ook in Denemarken en Spanje.

moeten nog flinke stappen maken. Het kan, Herman heeft gelijk.’

Het aandeel groene stroom ligt daar al tegen de twintig procent,

HW: ‘Het begint bij het individu. De burger moet zijn ecologische

terwijl wij het hier met een schamele vier of vijf procent moeten doen.

voetafdruk willen verminderen. De aarde willen doorgeven, zoals WNF

We zijn fossiel-verslaafd. Vandaar ook dat wij als WNF de samenwerking

zegt. Die bewustwording begint te groeien. Consumenten vragen om

zoeken met bedrijven om zelf naar oplossingen te zoeken.’

duurzame producten. Om elektrische auto’s, biologisch vlees, groene stroom. Bedrijven spelen daarop in.’

JvdG: ‘Precies. Duurzaamheid is business,

deringen na zijn er geen fundamentele door-

Ook op energiegebied is een echte doorbraak

bedrijven kunnen er marktaandeel mee

braken geweest, maar dat is meestal ook een

nodig. Vooral in de politiek. Of de transitie

winnen. Dat moet ondernemers aanspreken

proces van jaren.’

naar een duurzame economie er komt, is niet

en bijdragen aan duurzame innovaties.’

In hoeverre levert de Herman Wijffels Innovatieprijs een bijdrage? JvdG: ‘De prijs stimuleert ondernemers om duurzaam te innoveren. Innovaties leveren vaak een oplossing voor maatschappelijke problemen, maar hebben soms moeite om hun weg naar de markt te vinden. Prijzen kunnen de juiste push geven om de markt te bereiken. Daarom zijn we blij met de Herman

de vraag. Want we hebben één aarde, maar

‘De prijs stimuleert ondernemers om duurzaam

gebruiken er wereldwijd jaarlijks anderhalf. In

te innoveren.’

kun je maar beter zo snel mogelijk beginnen.

Wijffels Innovatieprijs.’

Nederland zelfs ruim drie. De omslag moet dus komen. Er is maar één toekomst en dat is een duurzame toekomst.’ JvdG: ‘De transitie komt er inderdaad. De wereldbevolking groeit snel, inmiddels zijn we al met zeven miljard mensen op aarde. Als je dan toch weet dat het anders moet, Nu is de kwaliteit van leven groot en kunnen we keuzes maken. Straks is die keuze weg en

Fundamentele doorbraken zijn wél nodig?

moeten we als hekkensluiter aansluiten bij

dan ik verwacht had. Natuurlijk was de kwaliteit daarvan gemengd. Maar over het algemeen

HW: ‘Ja. Ik verwacht bijvoorbeeld veel op

duurder en des te pijnlijker.’

zijn er veel nuttige en duurzame innovaties

het gebied van de nanotechnologie. Grote

uit voortgekomen. Op wellicht enkele uitzon-

vooruitgangen in de gezondheidszorg.

HW: ‘De prijs heeft veel meer inzenders gekend

voorlopers in de wereld. Dan wordt het veel

10

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 LOKALE BANKEN

Boost voor de onderlinge band INNOVATIEPRIJS VERSTEVIGT DE

RELATIE TUSSEN KLANT EN BANK

HET NAPLUIZEN VAN EIGEN BESTANDEN OP VERBORGEN TALENTEN, HET AANSPOREN VAN INNOVATIEVE KLANTEN DIE OP GESPREK KOMEN OM ZICH AAN TE MELDEN, HET BENADEREN VAN NIETKLANTEN DIE ZICH INGESCHREVEN HEBBEN. IN DE LOOP DER JAREN ZIJN LOKALE RABOBANKEN STEEDS ACTIEVER GEWORDEN MET DE HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS. VIER LOKALE ACCOUNTMANAGERS VERTELLEN HUN BEVINDINGEN. ‘BIJ IEDER GESPREK STEL IK MEZELF DE VRAAG: IS DIT EEN GESCHIKTE KANDIDAAT?’

OMER

O C

ABON Raboba I nk Eind hoven - Veldh oven

‘Wij bi eden o nderne en het mers d netwer e kenn k om e is, mid succes en inno delen te mak vatie to en.’ t een

LOKALE BANKEN

Van vijftig tot meer dan vijfhonderd: in tien

voor de bank. Hij geeft een voorbeeld. ‘In 2009

jaar tijd is het aantal deelnemers dat jaarlijks

zat onze klant Blue4Green bij de genomineer-

deelneemt aan de Herman Wijffels Innova-

den. Dit bedrijf levert een innovatie waarmee

tieprijs enorm gestegen. Een van de redenen

je snel een diagnose kunt stellen bij dieren.

daarvan is dat lokale banken de prijs in hun

Wij hebben ze daarna een aantal keren een

armen gesloten hebben. Gemiddeld meldt

podium gegeven om zich te presenteren.

jaarlijks zo’n veertig procent van de inzenders

Dat is mooie publiciteit voor het bedrijf en het

zich op initiatief van de Rabobank aan.

heeft bovendien een positieve uitstraling op ons als toonaangevende en innovatieve bank.

Slimste regio van de wereld

Als accountmanagers kijken we dan ook altijd

Zo werd Optimal Forming Solutions, dat in

of een idee interessant is voor deelname aan

2010 de tweede prijs won voor een flexibele

de Herman Wijffels Innovatieprijs.’

mal, door huisbankier Rabobank EindhovenVeldhoven getipt. ‘De FlexiMould was nog

Versteviging klantrelatie

volop in ontwikkeling’, zegt Omero Caboni

Een nominatie of daadwerkelijke prijs

van de bank. ‘We vonden het een mooi, inno-

verstevigt de klantrelatie, merken de account-

vatief product van een slimme ondernemer.

managers. De Louw geeft als voorbeeld de

Daarom hebben we hem op de Herman

relatie met Pharmafilter, dat in 2010 de derde

Wijffels Innovatieprijs gewezen.’ Midden in

prijs won met een integraal concept voor

de regio die uitgeroepen is tot de slimste

de verzorging, afvalverwerking en zuivering

van de wereld, kan het niet anders of de

van afvalwater in ziekenhuizen. De Louw:

Rabobank vindt potentiële kandidaten met

‘Via Rabobank Nederland hebben we het

bosjes tegelijk. Zo werkt het niet, aldus Caboni.

bedrijf interessante contacten kunnen

‘Natuurlijk zitten we in een innovatieve omge-

bezorgen met ziekenhuizen in Nederland.

ving. Maar meestal gaat het om langdurige

En via die weg zit Pharmafilter ook aan tafel

ontwikkeltrajecten. Vaak zijn projecten nog

met De Lage Landen om over leasing van het

niet rijp om zich aan te melden. Bovendien

concept te praten.’ Publicitair heeft Rabobank

voldoet niet iedereen aan de criteria. Maar als

Amsterdam de prijswinnaar in het zonnetje

we mogelijkheden zien, nemen we de Her-

gezet met onder meer een verhaal over het

man Wijffels Innovatieprijs actief mee in

bedrijf in het ledenblad, de uitgave van een

de gesprekken.’

persbericht en een artikel op de site van de bank. ‘Al die aspecten hebben onze relatie met

Positief voor klant én bank

Pharmafilter een extra boost gegeven’, aldus

Dat doen ook Caboni’s collega’s Jochem de

De Louw.

Louw van Rabobank Amsterdam, Patricia van Someren van Rabobank Zuid-Holland Midden en Jarno Luttikhuis van Rabobank Enschede-Haaksbergen. Ook zij hebben in het verleden al een of meer genomineerden of prijswinnaars op het spoor van de duurzame innovatieprijs gezet. Volgens Luttikhuis werkt de prijs positief uit voor de ondernemer én

JOCHEM DE LOUW erdam Rabobank Amst

‘Via Rabobank en we Nederland hebb rmahet bedrijf Pha   

 nen contacten kun bezorgen.’

11

12

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 LOKALE BANKEN

HOM

AN

idden lland M o H id ank Zu Rabob

BAS

       n de  ntie va   e  t   o  p   e  van d   stiging e v e b extra g’ nemin onder

Vliegende start Patricia van Someren maakte hetzelfde mee met Ephicas en SimGas, genomineerden in

Niet-klanten worden klant

respectievelijk 2009 en 2010. ‘Zeker als je via

Niet alle ondernemers die zich inschrijven voor

het eigen netwerk iets kunt betekenen, is dat

de Herman Wijffels Innovatieprijs zijn klant van

positief voor het onderlinge contact. SimGas

de Rabobank. Dit biedt kansen, weet Omero

bijvoorbeeld ontwikkelt betaalbare biogas-

Caboni. ‘Wij benaderen niet-klanten die mee-

drie banken zitten boven op een technische

installaties voor kleine boeren in ontwikkelings-

doen. Soms leidt dat tot succes.’ Een voorbeeld

universiteit, een broedplaats van innovatie.

landen. De Rabobank Foundation helpt

daarvan is Squease. In 2010 won dit bedrijf de

Zij onderhouden nauwe contacten met de

dergelijke boeren om een beter bestaan op

aanmoedigingsprijs voor een vest waarmee

universiteiten. Jarno Luttikhuis: ‘Op de campus

te bouwen door duurzamer te produceren en

mensen met autisme zelfstandig druk op het

van Universiteit Twente zijn zo’n honderd

samen te werken in coöperaties. Een samen-

bovenlichaam kunnen uitoefenen. Dergelijke

bedrijven gehuisvest, meestal gerund door

werking tussen beide zou perfect passen, daar-

druk geeft verlichting bij stressvolle situaties.

studenten. De universiteit heeft ook al meer

over zijn gesprekken gaande. Door dergelijke

Caboni: ‘Squease heeft zich op eigen initiatief

dan zevenhonderd succesvolle spin-off

contacten te stimuleren ontstaat tussen de

ingeschreven, daarna hebben wij contact

bedrijven voortgebracht. Zeer interessant

ondernemers en de bank een warmere relatie.

met ze opgenomen.’ Als acquisitie-instrument

voor onze bank. Daarom richt één account-

Dat blijkt onder meer uit het feit dat meerdere

gebruikt Caboni de Herman Wijffels Innovatie-

manager binnen onze bank zich volledig op de

eigenaren inmiddels ook privé bij ons bankie-

prijs niet. ‘We zouden inderdaad innovatieve

universiteit. Door veel te netwerken en goede

ren.’ Van Someren, die samen met collega Bas

nog niet-klanten kunnen wijzen op de prijs

contacten op te bouwen, staan we vooraan in

Homan alle startende ondernemersklanten aan

om zo met ze in contact te komen. Daar liggen

de markt. Op die manier hebben we al veel ver-

haar bureau krijgt, vindt dat de Herman Wijffels

absoluut kansen.’

nieuwende bedrijven aan ons weten te binden.’

euze prijs. ‘Als je tot de finale doordringt, is dat

Vooraan in de markt

Beproefd concept

een extra bevestiging van de potentie van de

Dat genoemde banken de afgelopen jaren

Ook Rabobank Zuid-Holland heeft een nauwe

onderneming. De prijs kan jonge talenten een

vaak meerdere kandidaten bij de laatste tien

samenwerking met ‘hun’ universiteit, TU Delft.

vliegende start geven. Bij ieder gesprek stel ik

hadden zitten, is geen toeval. Jochem de Louw

‘YES!Delft is een incubator voor technostarters’,

mezelf dan ook de vraag: is dit een geschikte

vindt dat de regio Amsterdam er op het gebied

vertelt Patricia van Someren. ‘Speciaal voor

kandidaat?’

van innovatie goed voor staat. De andere

deze ondernemers hebben wij een lokaal

Innovatieprijs uitgegroeid is tot een prestigi-

LOKALE BANKEN

13

arrangement: zij kunnen een kleine financiering krijgen tegen een aantrekkelijke rente, zodat ze zich de eerste maanden geen zorgen hoeven

PAT VA N R I C I A SOM Rabo ERE ba

te maken over hun levensonderhoud en zich volledig kunnen richten op de ontwikkeling van hun bedrijf of vinding.’ In Eindhoven heeft de Rabobank Teckle opgericht. Omero Caboni: ‘Wij bieden ondernemers

Midd

en

de kennis, middelen en het netwerk om hun innovatie tot een succes te maken. Als sinds 2007 hebben we een enorme expertise opgebouwd

nk Z N uid-H ollan d

‘Wij werk e sam en m n nauw et TU Delft .’

met betrekking tot innovators.’ Inmiddels heeft de tweede bank zich bij Teckle aangesloten. Caboni: ‘Wij hopen dat meer Rabobanken dat gaan doen. Het is een beproefd concept dat erg succesvol is.’

Meer uit de prijs te halen Lokale Rabobanken hebben dus oog voor innovatieve bedrijven in hun omgeving. Logisch, vinden de accountmanagers. ‘Je mag dat verwachten van een bank die toonaangevend wil zijn en zélf voorop wil lopen met innovaties.’ De banken gebruiken de Herman Wijffels Innovatieprijs dankbaar als een mooi instrument om de gewenste innovatieve uitstraling extra kracht bij te zetten. De prijs geeft prijswinnaars en genomineerden aanzien, hij opent deuren en kan een krachtige impuls aan de innovatie geven.

Voor lokale Rabobanken is de prijs een manier om relaties te verstevigen, niet-klanten voor de bank te interesseren en zich van concurrenten te onderscheiden. Toch worden wat dat betreft nog lang niet alle kansen benut, geven alle vier toe. De Louw verwoordt het als volgt: ‘Ik ben er van overtuigd dat we bankbreed meer uit de Herman Wijffels Innovatieprijs kunnen halen. Zeker waar het gaat om acquisitie.’

Rabobanksausje In dat kader doet Luttikhuis een suggestie. ‘Veel, vooral jonge ondernemers weten niet dat Herman Wijffels vroeger de voorzitter van de hoofddirectie bij de Rabobank was. Ze leggen daarom niet direct de link tussen de prijs en de Rabobank. Dat is jammer. De Herman Wijffels Innovatieprijs is uitgegroeid tot een van de meest prestigieuze innovatieprijzen van Nederland. Een nadrukkelijker Rabobanksausje kan onze naam als innovatieve en duurzame bank verstevigen.’

14

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 TERUGBLIK

PR

IJS

6

1 ste

Agritron

NGS

8

IG I

NGS PR

2

A

IJS

BerkelBike

NMOED

200

A

A

IJS

A

BabyBloom

IG I

PR

NMOED

200

200

TERUGBLIK

15

TIEN JAAR DUURZAME INNOVATIES

Bloed, zweet, tranen… én succes! TIEN JAAR HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS. HONDERD NOMINATIES, EEN KLEINE VEERTIG PRIJSWINNAARS. HOE IS HET HUN VERGAAN SINDS HUN DEELNAME? ZIJN ZE SUCCESVOL, NOG IN ONT WIKKELING OF HEBBEN ZE HET NIET GERED? DIVERSE EXDEELNEMERS GEVEN ANT WOORD. OVER ÉÉN DING ZIJN ZE HET ROEREND EENS: EEN FINALEPLAATS BIJ DE HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS GEEFT JE VINDING EEN GEWELDIGE IMPULS.

November 2006. Leendert van der Hoek en

Lange adem

ziet ze in Nederland, maar ook in bijvoorbeeld

zijn partner Aad Middelburg betreden de

Telers over de hele wereld zijn daarmee

Zwitserland, Amerika, Australië, Zuid-Afrika en

hoogste trede van het podium van de Herman

geholpen, weet Van der Hoek. ‘Wereldwijd zijn

op de Filippijnen. ‘Dat is het fascinerende van

Wijffels Innovatieprijs. Zij winnen de prijs

problemen met culturen. Niet voor niets is de

internet’, constateert Berkelmans. ‘Sommigen

voor de Agritron. Deze supermagnetron is

belangstelling groot voor de Agritron. We ver-

vliegen over, anderen bestellen ’m gewoon op

een milieu- en mensvriendelijk alternatief voor

wachten dat we er snel honderden van gaan

internet. Daar verbaas ik me wel eens over, het

de ontsmetting van kasgrond; de CO₂-uitstoot

bouwen.’ Na jarenlang ontwikkelen lijkt de weg

is toch een investering van duizenden euro’s.’

en het stroomgebruik liggen tot 75 procent

naar succes nu eindelijk open te liggen voor

lager. November 2011, precies vijf jaar na de

de Agritron. Innovatie is vaak een kwestie van

Grootscheeps de markt op

overwinning, lijkt de eerste echte Agritron op

de lange adem, doorzetten, geloof hebben in

Naar eigen zeggen staat de BerkelBike voor een

de markt te komen. Veel later dan gedacht,

je product. Dat ervoer ook Rik Berkelmans.

grote stap voorwaarts, aldus Berkelmans. ‘We

zegt Van der Hoek. ‘Het heeft aardig wat voeten

Hij won in 2002 bij de eerste Herman Wijffels

gaan een serieproductie van honderd stuks

in de aarde gehad om de juiste bouwer te

Innovatieprijs de aanmoedigingsprijs voor

maken. Daardoor kan de kwaliteit omhoog en

vinden. Bovendien: elke teeltsoort heeft zijn

de BerkelBike. Bij deze fiets trap je zowel

de prijs omlaag. Bovendien hoeven klanten

“eigen” plaagschimmels. Per teeltsoort hebben

met je handen als benen, ideaal voor bijvoor-

geen acht weken meer te wachten op de fiets.’

wij exact uitgezocht hoe we de schimmel het

beeld dwarslaesiepatiënten. In 2002 werkte

Voor de serieproductie is het design aangepast

beste kunnen bestrijden. Die nauwkeurigheid

Berkelmans al twee jaar aan zijn fiets, in 2006

– ‘de fiets wordt lichter, doordat hij van alumi-

hebben wij onszelf opgelegd. Nu we dat

kon hij daadwerkelijk de eerste fiets leveren.

nium wordt’ –, en ook technisch is een aantal

in kaart hebben, kunnen we heel gericht te

Ook hier dus een lange ontwikkeltijd. Inmiddels

verbeteringen doorgevoerd. ‘We hebben alle

werk gaan.’

rijden er in totaal zo’n 150 BerkelBikes rond. Je

puntjes nog eens nagelopen.’

16

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 TERUGBLIK

Berkelmans verwacht de fietsen redelijk snel te kunnen verkopen, de eerste bestellingen zijn al binnen. ‘Oorspronkelijk was de fiets bedoeld voor dwarslaesiepatiënten, maar hij wordt ook gekocht door bijvoorbeeld MS-patiënten, mensen met één been en kinderen die motorisch slecht zijn. De doelgroep is dus veel groter dan gedacht.’ Een andere winnaar van de aanmoedigingsprijs is Heleen Willemsen. Zij PR

een lange tijd van ontwikkeling achter de rug. Haar BabyBloom, een kindnog dit jaar in gebruik bij het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis in Amsterdam.

Dye Coo

9

en oudervriendelijke, vrolijk vormgegeven couveuse, gaat als het goed is

IJS

1 ste

won de prijs in 2008, ook zij is actief in de medische hoek en ook zij heeft

200

Het contract daarvoor is getekend. Met de ervaringen die daar opgedaan worden, wil Willemsen eventuele productaanpassingen doorvoeren, om daarna grootscheeps de markt op te gaan. Investeerders zijn er, de belangstelling is groot. Want op de Duitse Medica Beurs in 2010 gaven maar liefst vijfenveertig distributeurs aan de couveuse te willen verkopen.

Succesvolle innovaties Agritron, BerkelBike, BabyBloom. Het zijn voorbeelden van prijswinnaars die na een lange ontwikkeltijd succesvol zijn. Gelukkig zijn er veel meer winnaars van de Herman Wijffels Innovatieprijs die het goed doen – ook prettig voor de jury. Een aantal voorbeelden. LegioFreeWater, winnaar in 2005, is door het ministerie van VROM bestempeld tot hét systeem om waterleidingen vrij te houden van de legionellabacterie. De gekweekte snoekbaars van Excellence Fish, runner up in 2002, is door Parijse koks bestempeld als lekkerder dan de wilde. Ovotrack (tweede in 2004), een traceersysteem voor eieren, verkoopt inmiddels in meer dan tien landen

PR

ken te vergroten, zijn inmiddels al duizenden mensen succesvol verdoofd. innovatieve geothermische warmtewisselaar, derde prijs 2008) en eerste

SensOor

08

1

APAD (winnaar 2007), een hulpmiddel om de trefzekerheid van ruggenprikEn de eerste AspergeSteekMachine (winnaar 2010), eerste Nethe (een

IJS

ste

en mikt op een wereldmarktaandeel van vijfentwintig procent. Met de

20

DyeCoo (winnaar 2009) zijn inmiddels door Herman Wijffels zélf in gebruik gesteld. Deze laatste innovatie is een CO₂-verfmachine. Jaarlijks

helpt de boer bijvoorbeeld ook om bijtijds aanwezig te zijn als een koe

wordt zo’n dertig miljard kilo textiel geverfd. Hiervoor is zo’n 150 liter

gaat kalven. Uitvinder Gerard Griffioen: ‘Sinds de winst in 2008 hebben

schoon water per kilo nodig. Omdat DyeCoo met CO₂ verft, kan het

we niet stilgezeten. Inmiddels kunnen we ook een indicatie geven van de

apparaat jaarlijks een besparing van miljarden liters zoetwater opleveren.

vruchtbaarheid van een dier en de herkauwbewegingen van de koe vast-

Een baanbrekende innovatie, waarin de hele wereld geïnteresseerd is.

leggen. Ook die geven een indicatie over de gezondheid.’ Griffioen hoopt dat begin volgend jaar vierhonderd Nederlandse veehouders de SensOor

Grote belangstelling

gebruiken. Maar zoals gezegd: de belangstelling wereldwijd is groot. Grif-

Ook wereldwijde belangstelling is er voor de SensOor, winnaar in 2008.

fioen levert al in onder meer Portugal, Denemarken en Amerika. ‘Doordat

De SensOor registreert 24 uur per dag, 7 dagen per week, onder meer de

je snel kunt ingrijpen, kun je het dier snel helpen en voorkomen dat het

temperatuur en beweging van een koe. Ziektes worden zo snel opge-

andere dieren aansteekt. Je beperkt zo het medicijngebruik.’ Griffioen

spoord, waardoor een veehouder vroegtijdig kan ingrijpen. Maar het

voorziet dan ook een mooie toekomst voor zijn vinding.

TERUGBLIK

TERUGBLIK

Aspergesteekmachine

17

‘We gaan via internet verkopen, de SensOor

Rutger en Sander verloren het juridische

wordt dan een plug and play-systeem. De markt

gevecht –‘onze tegenstander was een grote

is groot met honderd miljoen koeien. Bovendien

partij met veel geld, wij konden niet winnen’–,

kunnen we de SensOor ook inzetten bij vlees-

maar verkopen inmiddels wereldwijd de

vee, die markt bestaat uit een miljard dieren.’

innovatieve Dyna-Vision, die op afstand de lichaamsfuncties van mensen in de gaten houdt.

Veel innovaties slagen. Maar niet iedereen heeft succes.

Nichemarkt Het is niet het enige voorbeeld van innovators die zich door tegenslag met hun oorspronkelijke vinding niet uit het veld laten slaan en doorgaan met nieuwe ideeën. In 2007 was de SkyBax een van de genomineerden voor de Herman Wijffels Innovatieprijs. Ontwikkeld door Quintech Engineering Innovations, een bedrijf opgericht door vijf afgestudeerden in de lucht- en ruimtevaarttechniek. De SkyBax is een

0

1 ste

IJS PR

RIJS

TERUGBLIK

2

Excellence Fish

2eP

201

200

Niet alle winnaars slagen

bagagesysteem dat koffers volautomatisch en

Veel innovaties slagen dus. Maar niet iedereen

efficiënt in een container stapelt die naar het

heeft succes. Een aantal innovaties kwam door

vliegtuig wordt gereden. Ook nu nog sjouwen

uiteenlopende redenen niet op de markt of

vliegveldmedewerkers dagelijks met duizenden

werd geremd in de ontwikkeling. Voorbeelden

zware koffers. De SkyBax kan dat zware werk

daarvan zijn de ondergrondse structuurkast

uit handen nemen. Maar de innovatie is niet

Hid-Box (winnaar 2003), een softlaserbehan-

op de markt gekomen, legt Roel Reijnen van

deling in combinatie met gel voor littekens

Quintech uit. ‘De SkyBax was zijn tijd te ver voor-

en brandwonden (nummer 2 in 2003) en de

uit voor de conservatieve luchthavens. Daarom

Donny Cards, om in de supermarkt prepaid te

hebben we het product in de ijskast gezet en

doneren aan een goed doel (aanmoedigings-

ons geconcentreerd op onderdelen van het

prijs 2004). Ook de allereerste hoofdprijs-

systeem, zoals de BagCheck. ‘Koffers en tassen

winnaars, Rutger Brest van Kempen en Sander

lopen nogal eens vast op een lopende band’,

Huntelerslag, hadden geen geluk met hun

zegt Reijnen. ‘Dat geeft filevorming en dus

Air Manager Pro. Een apparaat dat voorkomt

vertraging. Onze BagCheck filtert de bagage

dat er bij het gebruik van een hart-long-

die problemen zou kunnen veroorzaken eruit.

machine luchtbellen in de bloedsomloop

Daardoor daalt het aantal opstoppingen met

van de patiënt terechtkomen. Het geld dat ze

40 procent.’ De eerste BagCheck is inmiddels in

gewonnen hadden met de Herman Wijffels

bedrijf op het Londense vliegveld Heathrow,

Innovatieprijs, gebruikten ze om de Air

niet de minste partij om zaken mee te doen.

Manager Pro verder te ontwikkelen, te certifi-

‘Inderdaad een mooie referentie. En het werkt,

ceren en personeel op te leiden. Alles wees op

daardoor zijn inmiddels ook andere luchtha-

een successtory. Maar helaas: hun Duitse dis-

vens geïnteresseerd.’ Een ander product van

tributeur gooide roet in het eten – het bedrijf

Quintech is Drop & Fly, waarmee passagiers hun

kwam met een eigen apparaat. Minder veilig

bagage zélf kunnen inchecken. ‘Er is nog veel

dan de Air Manager Pro, maar veel lucratiever

te verbeteren in bagageland. Het is een mooie

voor de distributeur.

niche waarin weinig andere spelers actief zijn.’

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 TERUGBLIK

Voor de feestdagen

Quintech is dus hard op weg om een gezond

Ook OAT Shoes wil de wereld veroveren.

groeiend bedrijf te worden. Een succesvolle

De eerste collectie van deze honderd procent

nominatie, zo blijkt. Daarvan zijn er meer.

biologisch afbreekbare schoen, genomineerd in

Evening Breeze bijvoorbeeld, genomineerd

2010, ligt inmiddels in twaalf Nederlandse en vier

in 2007. Een airco die alleen je bed koelt in

Duitse winkels. De schoen is ook online te koop.

plaats van de hele slaapkamer. Want, zo is de

‘OAT Shoes is sinds april 2011 op de markt’, zegt

gedachte, je hebt alleen verkoeling nodig als je

Dirk-Jan Oudshoorn. ‘We zijn nu bijna door onze

gaat slapen. Het levert een energiebesparing

voorraad heen. Duizend schoenen verkocht. We

van 70 tot 80 procent op. Luxe resorts in Afrika

werken nu aan de wintercollectie, gemaakt van

en op Curaçao gebruiken Evening Breeze al,

volledig afbreekbaar leer.’ Een mooi en duurzaam

gespecialiseerde beddenwinkels in Nederland

cadeau voor Sinterklaas of Kerst, zo’n OAT Shoe.

Ovotrack

RIJS

4

Groeispurt

2e P

18

200

en België verkopen inmiddels ook de consu-

Twee keer succesvol

Het is een mooie duw in de rug, daarover is iedereen het eens.

In het tienjarig bestaan van de Herman Wijffels Innovatieprijs heeft een aantal ondernemers met meerdere vindingen meegedaan. De succesvolste daarvan is Hessel Jongebreur. In 2009 sleepte hij met Ephicas een nominatie in de wacht, in 2002 al won hij de derde prijs met de TyTecker, een gebruiksvriendelijk en snel betonvlechtapparaat. Jongebreur: ‘TyTecker had een lang ontwikkeltraject, van zo’n zeven jaar. In 2007 was het klaar. Maar ’t vergde te hoge

mentenversie van het product. Het bedrijf hoopt

Ook origineel: het Beeldhorloge van Nanko

investeringen om het zelf goed in de markt te

de komende tijd een groeispurt te kunnen

Brattinga (genomineerd in 2009), een pols-

zetten. De productie, een goed werkende ser-

maken. Een andere succesvolle genomineerde

horloge dat de drager via afbeeldingen of foto’s

vice, marketing. Daarom zijn we op zoek gegaan

is InteSpring (2005). Het bedrijf ontwierp de

een seintje geeft als hij een bepaalde activiteit

naar een overnamekandidaat.’ Die werd gevon-

Balancebox, een veersysteem waarmee je

moet ondernemen. Ideaal voor mensen die

den in een grote gereedschapsfabrikant: die ver-

meubelstukken gewichtloos verticaal kunt

lastig kunnen kloklezen en bijvoorbeeld op

koopt de TyTecker inmiddels in vijftien landen.

verplaatsen. ‘In 2005 stonden we nog helemaal

gezette tijden een medicijn moeten innemen.

‘Ik ben blij dat we het verkocht hebben. Het was

in de kinderschoenen’, zegt innovator Wouter

Het horloge is vóór de feestdagen te koop,

strategisch en financieel de goede beslissing.’

van Dorsser. ‘Aanvankelijk was het de bedoeling

belooft Brattinga. ‘Ik heb er hooggespannen ver-

Het gaf Jongebreur de ruimte voor een nieuw

om het systeem puur voor mensen met een

wachtingen van. Het is geen gadget, maar een

avontuur, samen met de broertjes Hjalmar en

spierziekte te ontwikkelen. Daar zijn we vanaf

serieus hulpmiddel voor bijvoorbeeld mensen

Gandert van Raemdonck: Ephicas. Dit zijn aero-

gestapt. Nu maken we het voor iedereen, met

met een beperking. Het komt tegemoet aan

dynamische, geluiddempende zijpanelen aan

de gedachte dat het dan ook bij de oorspronke-

een vraag, het verbetert de kwaliteit van leven.’

de onderkant van een oplegger. De panelen

lijke doelgroep terechtkomt.’ Sinds de nominatie

Brattinga is in gesprek met zorgverzekeraars.

zorgen ervoor dat het brandstofverbruik met

is er veel gebeurd. InteSpring bracht de Balance-

‘Ik heb goede hoop dat zij het horloge gaan

gemiddeld negen procent daalt. Jongebreur:

box onder in een joint venture, die het product

vergoeden. Het zou een fantastische

‘In Nederland rijden al zeventig trailers met

inmiddels in heel Europa levert. InteSpring zelf

erkenning zijn.’

Ephicas. De eerste salesmensen zijn nu aan-

werkt ondertussen aan nieuwe ontwikkelingen.

genomen, dus we gaan nu vol de markt op.

‘Onze ambitie is om wereldmarktleider op het

Alle voorbereidingen voor een Europese uitrol

gebied van balanceersystemen te worden.’

zijn getroffen.’

07

1ste

IJ PR S

APAD

20

Steun in de rug

Publiciteit goud waard

Al deze verhalen laten zien dat het bij innovaties vaak gaat om lange

En dan is er nog de publicitaire waarde. Die is goud waard, aldus

trajecten waarvoor veel doorzettingsvermogen nodig is. De Herman

de prijswinnaars. In zowel binnen- als buitenland. Interviews in (vak)

Wijffels Innovatieprijs is dan een mooie duw in de rug, daarover is

bladen, op tv, in kranten. Timo Lechner van de APAD: ‘De prijs heeft

iedereen het eens. Rik Berkelmans: ‘Objectieve en deskundige mensen

ons goede contacten en interviews in medische vakbladen opgele-

zien ’t zitten in jou en je product. Dat geeft veel vertrouwen.’ Wouter

verd. Deuren die eerst gesloten bleven, gingen opeens open.’ Het is

van Dorsser onderschrijft dat. ‘Het laat zien dat je op de goede weg zit,

ongekend wat er wereldwijd gebeurt als je wint, zegt Leendert van

dat je plan deugt. Dat is een geweldige stimulans.’ En Nanko Brattinga:

der Hoek. ‘De publiciteit wakkert de vraag aan, want na de winst

‘Er zijn vijfhonderd inzendingen, een gerenommeerde commissie

kregen we enorm veel vraag naar de Agritron.’ Ook Gerard Griffioen

zaagt je helemaal doormidden, je komt steeds een ronde verder en

onderschrijft de waarde van de Herman Wijffels Innovatieprijs.

uiteindelijk zit je bij de laatste tien! Enorm gaaf.’ Het zorgt ook voor ver-

‘Je wordt bekend, erkend, komt eerder in gesprek met mensen die

trouwen bij eventuele partners en geldschieters, zegt hij. ‘Toen we van

belangrijk voor je product kunnen zijn.’ Hij is dan ook blij dat hij in 2008

prototype naar productie gingen, hadden we geld nodig. Rabobank

meegedaan heeft met de SensOor. ‘We werken continu aan nieuwe

Sneek-Zuidwest Friesland heeft ons toen een goed financieringsvoor-

verbeteringen en innovaties. Ja, een nieuwe vinding is inmiddels

stel gedaan. Ook kregen we steun van het Rabobank Projectenfonds.

concreet. En nee, ik ga niet zeggen wat het is.’ Hij lacht. ‘Dat houden

Het gat dat er toen nog was, heeft Rabobank Sneek-Zuidwest Friesland

we geheim tot de Herman Wijffels Innovatieprijs van 2012.’

vanuit een lokaal fonds gedicht. Zonder de Herman Wijffels Innovatieprijs was dat waarschijnlijk lastiger gegaan.

20

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 DE JURY SPREEKT

De jury BIJNA VIJFHONDERD INZENDINGEN KREEG DE HERMAN WIJFFELS INNOVATIE PRIJS DIT JAAR TE VERWERKEN. GA ER MAAR AAN STAAN. GELUKKIG HEEFT DE JURY DE HULP VAN EEN DESKUNDIGE BEOORDELINGS COMMISSIE. DEZE COMMISSIE MAAKT DE EERSTE SELECTIES. STEEDS VALLEN KANDIDATEN AF. HOE VERDER IEMAND KOMT, HOE DIEPER DE COMMISSIE IN

Het land sterker maken De kwaliteit is toegenomen

‘Innovatie en duurzaamheid zijn belang-

‘Innovatie is de motor van de economie.

rijk en nuttig. Ze maken het land en onze

We hebben helden nodig

Maar door de economische crisis is er steeds

economie sterker. In het verleden ben

‘Innovatie en duurzaamheid zijn nodig

minder financiële ruimte voor innovatie.

ik er zelf actief mee geweest, nu ik wat

om de kwaliteit van leven verder te verbe-

De overheid vermindert subsidies, de

ouder ben is dat wat minder. Ik ben sinds

teren. Niemand wil inleveren, dus moeten

innovatiekracht van bedrijven in Nederland

een aantal jaren jurylid van de Herman

we meer bereiken met gebruik van minder

dreigt daardoor achteruit te hollen.

Wijffels Innovatieprijs. Het niveau van

grondstoffen. Daarvoor hebben we

De Herman Wijffels Innovatieprijs stimuleert

de deelnemers is gestegen. Of ons land

onderwijs nodig en helden die mensen

het duurzaam denken binnen een bedrijf

daarmee ook innovatiever en duurzamer

inspireren. De Herman Wijffels Innovatie-

en helpt bij de promotie en marktacceptatie

is geworden, is lastig te meten.’

prijs zet deze helden in het zonnetje. De grootste held tot nog toe was DyeCoo.

van een innovatie. De kwaliteit van de inzendingen is in de loop der jaren toe-

Jan Oosterwijk - oud-directeur/eigenaar

Hun innovatie om met CO₂ textiel te

genomen.’

van The Body Shop Benelux BV

verven is een reuzenstap voorwaarts.’

Martin Tielen - lid van de raad van

Merien ten Houten - ondernemer en

commissarissen van Rabobank Nederland

oud-oprichter Ilse Media

DE JURY SPREEKT

spreekt... DE INNOVATIE DUIKT. DOOR KRITISCHE VRAGEN TE STELLEN, PLANNEN OP TE

21

Erkenning voor duurzame innovators ‘Innovatie is essentieel voor de concurrentie kracht en het groeivermogen van de economie. Daarbij zijn de maatschappelijke

VRAGEN, EXPERTS TE RAADPLEGEN. EEN SELECT GEZELSCHAP WORDT MET

uitdagingen van vandaag de groeimarkten

EEN BEDRIJFSBEZOEK VEREERD, WAARNA DE GENOMINEERDEN OVERBLIJVEN.

van morgen. Door daar op in te spelen,

HIERUIT KIEST DE JURY DE WINNAARS. WIE IS DEZE JURY, DIE ONDER VOORZITTERSCHAP STAAT VAN PIET MOERLAND? DE LEDEN SPREKEN.

creëren ondernemers economische groei, werkgelegenheid en welvaart. De Herman Wijffels Innovatieprijs heeft een duurzaam karakter en kent tegelijkertijd concrete, toepasbare innovaties met een sterk marktpotentieel als winnaar. De innovatieve en duurzame ondernemer krijgt de erkenning die hij verdient. Dat maakt de prijs betekenisvol.’ Bertholt Leeftink - waarnemend Directeur-Generaal Bedrijfsleven & Innovatie van het ministerie van Economische zaken, Landbouw & Innovatie

Prijs zet hele netwerken in gang ‘De afgelopen jaren hebben we gezien

Stimulans aan duurzaam en innovatief Nederland

dat er veel en slim netwerken is vereist

‘De Herman Wijffels Innovatieprijs past bij

Ondersteuning aan ‘Willy Wortels’

om van een innovatief idee een werkbaar

de Rabobank. De prijs geeft duurzaam en

‘Onze samenleving kan alleen overleven

product te maken. Ook is samenwerking

innovatief Nederland een stimulans. Dat is

als we verduurzamen. Creatieve innovators,

met kennisinstellingen, TNO, keurings-

nodig, want innovatie en duurzaamheid

“Willy Wortels”, zijn er genoeg in Nederland,

diensten en andere bedrijven nodig om

bepalen ons toekomstig succes. Daarom

het ontbreekt helaas aan de politieke

van een inventie een innovatie te maken.

zijn we er in Wageningen continu mee

stimulans om deze creativiteit tot econo-

De Herman Wijffels Innovatieprijs zet hele

bezig. In het groene domein zijn prach-

mische bloei te laten komen. De Herman

netwerken in beweging voor een betere

tige duurzame innovaties gerealiseerd.

Wijffels Innovatieprijs helpt wél. Ik ben

maatschappij. Het is enorm stimulerend

Denk aan de kas als energiebron en de

vanaf het begin betrokken bij de prijs.

om te zien dat de prijs zo’n impact heeft.’

biologische bestrijding van ziektes en

Eerst als voorzitter van de beoordelings-

plagen in kassen.’

commissie, toen ik directeur MVO bij Rabobank Nederland was, en de laatste

Annemieke Roobeek - hoogleraar Strategie en Transormatiemanagement

Aalt Dijkhuizen - voorzitter raad van

Nyenrode Business Universiteit

bestuur Wageningen Universiteit en Researchcentrum

jaren als jurylid.’ Bart Jan Krouwel - adviseur MVO

22

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 GENOMINEERDEN 2011

Alle genomineerden en winnaars 2011 DUURZAAMHEID MAG ZICH VANDAAG DE DAG VERHEUGEN OP EEN BREDE BELANGSTELLING. DE VRAAG NAAR BAANBREKENDE DUURZAME INNOVATIES, PRODUCTEN EN DIENSTEN ZAL DE KOMENDE JAREN VERDER TOENEMEN. FIBY KIPPER

P

IJS

RIJ

S

00

0

2e

PR

00

1 ste

Martin Luinstra – ComposiTTransport.com BV

.5

 50.

 37

OVERLEVINGSBAK

AM INSIDE®

Patrick (r), Jack en Ger Schilder (l) – VOF Schilder en Schilder VD-64

Hossein Mahmoud – AM Coatings BV

DRY TO COOL D2C

GELUIDSCAMERA

Ton Letwory – Optimair

Vincent Locht en Rick Scholte – Sorama BV

23

GENOMINEERDEN 2011

Jan Willem Breukink – INCOTEC Group BV

G IN GSP

.0

AA

S

00

DI

RIJ

N M OE

S

3e

RIJ

00

G E N I O U S C O AT ™

Thomas Rau – ®turntoo

P

®TURNTOO

 10.0

 25

I  PA D D ®

AUTITOUCH

Wim Tinke en Hans Voorwinde – I-PADD BV

Freena Eijffinger – Autitouch BV

CAPDI

EIWIT UIT EENDENKROOS

Michiel Lensink, Albert van der Wal en Hank Reinhoudt – Voltea BV

Lourens Zwart (r), Hans Derksen (l) en Cyp Wagenaar – Inodia BV

24

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 WINNAAR 2011

OVERLEVINGSBAK

AQUARIUM AAN BOORD Bijna de hele visserij heeft ermee te maken: ongewenste bijvangst. Volgens het Wereld Natuur Fonds bestaat ruim veertig procent van de wereldwijde visvangst uit bijvangst. De vissen komen op het dek terecht en worden na sortering weer overboord gegooid. 87 procent is op dat moment al dood of te gewond om te overleven. Met de overlevingsbak aan boord overleeft 99 procent van de bijvangst. Oorspronkelijk gemaakt voor de fuikenvisserij (paling), maar nu ook geschikt voor de garnalenvisserij. De overlevingsbak is een soort aquarium met stromend vers water. Door een vernuftig systeem wordt de gewenste vangst van de bijvangst gescheiden, waarna de laatste groep levend en wel van boord gaat.

IJS

Ongewenste bijvangst is een bedreiging voor de visserij wereldwijd. Dit probleem moet dringend opgelost worden, wil de visserij nog

0

PR

00

1 ste

Toelichting jury

 50.

toekomst hebben. Het vissorteersysteem en overlevingsbak is een innovatie uit het boekje. Het sterke punt is dat deze is bedacht vanuit de praktijk. Voor de broers Schilder die zelf vissers zijn, een hele uitdaging die zij met veel inspanning hebben volbracht. Zien is geloven bij dit systeem en dat is ook wat de jury heeft gedaan. Zij heeft alle vertrouwen in het succes van dit systeem. De impact is enorm, niet

‘Al decennialang wordt er gezocht naar methodes om de bijvangst te

alleen in Nederland maar hopelijk straks ook op wereldwijde schaal.

verminderen. Als visser was ik er ook continu mee bezig. Want bij iedere

De Nederlandse visserij kan in ieder geval nu een voorsprong

kilo aal die we op het IJsselmeer vangen, zit 29 kilo bijvangst in de fuiken.

opbouwen en de vangst verduurzamen. Op weg naar een

Plots, ik lag in bed, kreeg ik een ingeving: we moeten ons niet suf piekeren

duurzame samenleving.

over het verminderen van de bijvangst – we moeten ervoor zorgen dat de vis, die levend aan boord komt, er ook weer levend afgaat. Zo zijn we op de overlevingsbak uitgekomen. Het werkt voor paling, en nu hebben we ook een bak voor de garnalenvisserij ontwikkeld. En we gaan verder, want ook voor andere vissoorten gaat het werken, dat weet ik zeker. Er is een omslag nodig naar duurzame visserij. Onze overlevingsbak kan daarin een rol spelen. Onze droom is een goed en duurzaam imago voor de sector.’ Patrick, Jack en Ger Schilder – VOF Schilder en Schilder VD-64

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 2E PRIJS

WINNAARS

AM INSIDE®

e

PRIJS

 37

50

.

PRIKKELDRAAD VOOR BAC TERIËN

2

25

0

Antimicrobiële coatings worden op grote schaal gebruikt. In ziekenhuizen bijvoorbeeld, op medische apparatuur en in schimmelwerende verven. Die coatings hebben twee nadelen: er zitten giftige stoffen in en steeds meer bacteriën worden er resistent tegen. De MSRA-bacterie – die regelmatig opduikt in ziekenhuizen – en soms dodelijke schimmelinfecties zijn daar voorbeelden van. AM Coatings zoekt het in een heel andere aanpak: de coating AM inside® doodt de bacteriën niet door ze te vergiftigen, maar door ze lek te prikken. Het is een soort prikkeldraad dat de celwand doorboort. De bacterie loopt leeg en sterft af. AM inside® bevat geen giftige stoffen. Bovendien kunnen bacteriën niet resistent worden tegen het lek prikken. Nu niet, nooit.

Toelichting jury

‘Ik heb altijd een eigen bedrijf willen hebben, liefst

De AM Inside® technologie is een innovatie die een oplossing biedt voor een groot

in plastic; mijn opa was een grote plasticproducent.

maatschappelijk probleem: namelijk het resistent worden van bacteriën. De technologie

Daarom ben ik chemie gaan studeren. Mbo, hbo,

maakt gebruik van nanotechnologie. Volgens de jury een uitstekende combinatie van een

universiteit. Mijn interesse voor antimicrobiële coa-

technisch hoogstaande techniek voor een duurzame oplossing van een maatschappelijk

tings is ontstaan bij polymeerchemische bedrijven

probleem. De AM Inside® technologie is op vele terreinen toepasbaar en is zeer veel-

waar ik stage liep. Conventionele coatings doden

belovend. Dit zal in de toekomst de standaard moeten worden.

bacteriën, maar maken ze ook resistent. Ongewild vergroten ze daarmee het probleem voor de toekomst. Er zullen steeds zwaardere giffen nodig zijn om de bacteriën te doden. Dat is absoluut onverantwoord. Het idee van het lek prikken van de bacteriën is niet van mij; ik heb het wel commercieel weten te maken. We focussen ons nu op muurverf; daarmee bestrijk je grote oppervlaktes. Maar we denken ook aan textiel, medische apparaten, voedselverpakkingen, douches, stallen: het is in tal van sectoren bruikbaar. Onze ambitie is om verspreiding van ziektes door bacteriën en schimmels op een maatschappelijk verantwoorde manier zo veel mogelijk te voorkomen.’ Hossein Mahmoud – AM Coatings BV

WWW.AMCOATINGS.COM

26

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 3E PRIJS

I  PA D D ®

DENKEND KUSSEN VOORKOMT DOOR ZIT TEN Het is een groot maatschappelijk probleem dat volledig aan het oog onttrokken is: decubitus, oftewel doorzitten of doorliggen. Ernstige huidwonden als gevolg van langdurig zitten of liggen. Decubitus ontstaat van binnenuit. De voortdurende druk snijdt de toevoer van zuurstof en voedingsstoffen via bloedvaatjes naar het weefsel af. Daardoor sterven de huid en onderliggende weefsels af. De I-PADD – Intelligent Personal Anti Decubitus Device – is een volledig geautomatiseerd zitkussen dat de druk op het lichaam continu meet. Is de druk op een plek te hoog, dan neemt het kussen direct actie, zodat de druk op het weefsel weer optimaal verdeeld is. Dit verkleint de kans op decubitus.

3

e

PRIJS

 25

Toelichting jury Decubitus betekent veel leed voor patiënt door pijn en complicaties. De I-PADD is een preventief werkend kussen die dat leed kan voorkomen. Kennis die in Nederland aanwezig is, wordt met de ontwikkeling van de I-PADD goed benut.

.

00

WWW.ZITWERK.NL

0

Vooral de samenwerking tussen zorg en techniek vond de jury van grote waarde. Preventie is een aandachtspunt voor de zorg waarmee niet alleen leed wordt voorkomen, maar ook kosten worden bespaard. Een samenleving anno 2011 moet ook kennis en kunde blijven inzetten voor sociaal-maatschappelijke doelen.

‘Vijfentwintig procent van de bewoners van verpleeghuizen heeft last van decubitus. Er is dus veel persoonlijk leed. Het is duur, bovendien. De kostenramingen voor de intensieve zorg die nodig is, lopen uiteen van negentig miljoen tot een miljard euro per jaar. Als fysiotherapeut heb ik vaak decubituspatiënten gezien. Verschrikkelijk. Ik was dan ook zeer gemotiveerd om er iets aan te doen. Samen met Hans Voorwinde heb ik de I-PADD ontwikkeld. De drukverdeling is de kern waar het om draait. Er zijn heel veel anti-decubituskussens op de markt, maar als je gaat zitten is het de vraag of en hoe de druk wordt verdeeld. De I-PADD meet en verdeelt de druk. We hebben nu een kussen met kabel en kist met apparatuur. Bij de versie die de markt op gaat, is alles in het kussen geïntegreerd. De I-PADD gaat mensen écht helpen.’ Wim Tinke en Hans Voorwinde – I-PADD BV

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 AANMOEDIGINGSPRIJS

WINNAARS

27

AUTITOUCH

SNELLERE EN BE TERE DIAGNOSE VAN AUTISME Computers met touchscreens inzetten om autisme bij kinderen sneller te kunnen vaststellen. Dat is het doel van Autitouch. De huidige diagnosemethodieken zijn arbeidsintensief, tijdrovend, kostbaar en niet objectief. De tests worden namelijk door mensen handmatig afgenomen en geïnterpreteerd. Een computer wordt niet gebruikt: een rechtopstaand beeldscherm vormt letterlijk een muur tussen de persoon met autisme en de onderzoeker. Daarnaast ontbreekt het mensen met autisme vaak aan fijne motoriek en het begrip voor actie-reactie. Autitouch doorbreekt ‘Ze hebben er zeven jaar over gedaan om autisme bij mijn broertje

dit: kinderen maken op speelse wijze tests op computertafels met een

Reinier vast te stellen. Zeven jaar! Ook al omdat hij zo’n drie jaar op

ingebouwd touchscreen. De data worden automatisch vergaard en

een wachtlijst heeft gestaan. Veel te lang natuurlijk. Als ICT’er wilde

objectief en snel beoordeeld, waardoor eerder een betere diagnose te

ik dit proces versnellen. Autitouch is de ideale oplossing. Doordat de

stellen is.

WWW.AUTITOUCH.COM

diagnose sneller en beter is, kan veel eerder met de juiste behandeling worden begonnen. We gaan nu uitgebreid testen onder kinderen met en zonder autisme om ons product te valideren. Volgend jaar willen

wil uitbreiden met mensen met een beperking; ik wil ze een kans geven op de arbeidsmarkt.’ Freena Eijffinger – Autitouch BV

Toelichting jury Vroege en snelle erkenning van autisme bij kinderen is essentieel. Kinderen krijgen zo een eerdere en betere kans op behandeling. Freena heeft met succes bestaande methoden geschikt gemaakt voor moderne applicaties. Met de innovatieve diagnosesoftware is het mogelijk sneller, efficiënter, nauwkeuriger en objectiever data te vergaren en de diagnose te stellen. Vanuit een persoonlijke drive wil zij een verandering teweegbrengen. Niet alleen de jury, maar ook zorgverzekeraars en behandelaars geloven in de verbetering die Autitouch is. Voor het welzijn van kinderen moeten we alle mogelijkheden benutten.

M OE

00

AN A

bieden die bij hem past. Zoals ik ook mijn verdere personeelsbestand

NGSP

S

op me. Ik hoop dat ik hem ooit een baan binnen mijn bedrijf kan aan-

IG I

RIJ

wijd grote behoefte aan de Autitouch bestaat. Mijn broertje is apetrots

D

we de markt op. Onderzoek van TNO heeft aangetoond dat er wereld-

 10.0

28

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 GENOMINEERDEN

DE GENOMINEERDEN VAN DE HERMAN WIJFFELS INNOVATIE PRIJS 2011 FIBY KIPPER

LICHTGE WICHT KIEPEN De Kipper is een kiepbak voor vrachtwagens en trailers, gemaakt van composiet – een met vezels versterkte kunststof. De composieten Kipper is zo’n 2,5 ton lichter dan zijn stalen ‘collega’s’. En dat heeft veel voordelen: je kunt 2,5 ton meer lading meenemen, zodat je minder vaak hoeft te rijden. Door het lichte gewicht verbruikt de vrachtauto in lege toestand veel minder brandstof. En het leegkiepen van de wagen gebeurt een stuk stiller. De Kipper is sterk en kan hoge temperaturen aan: een asfalttransport is dan ook geen enkel probleem. Sterker: doordat de Kipper goed isoleert, blijft het hete asfalt tijdens het transport goed op temperatuur. Martin Luinstra – ComposiTTransport.com BV

WWW.COMPOSITTRANSPORT.COM OM

GENOMINEERDEN

29

®TURNTOO

VERGEE T EIGENDOM, WAT TELT IS PRESTATIE Een consument is niet geïnteresseerd in het eigendom van een product, louter in de prestatie ervan. Deze gedachte leidde tot ®turntoo. In dit model koopt de consument geen lamp, maar lichturen. Geen huis, maar woonjaren. Geen wasmachine, maar wasbeurten. De producent blijft eigenaar van het product; na afloop van het contract met de consument krijgt hij het product terug. ®turntoo benadert ieder product als een grondstofbank: fabrikanten moeten hun producten dus zodanig maken, dat bij inname van het product de grondstoffen een op een gewonnen kunnen worden. Bedrijven zijn daarmee verzekerd van grondstoffen voor nieuwe producten en de consument is goedkoper uit omdat hij niet voor de grondstoffen betaalt. Bovendien wordt consumeren maatschappelijke verantwoord, omdat je geen roofbouw meer op de natuur pleegt. Thomas Rau – ®turntoo

G E N I U S C O AT ™

JASJE LAAT GE WASSEN SNELLER GROEIEN Volgens berekeningen is er in 2050 ongeveer zeventig procent meer voedsel nodig dan nu. Omdat de wereldbevolking groeit – negen miljard mensen in 2050 – en omdat het inkomen wereldwijd stijgt en mensen dus meer gaan eten. Een van de oplossingen voor deze grotere behoefte ligt in een verhoging van de productieopbrengst per hectare. GeniusCoat™ zorgt dat gewassen sneller groeien doordat ze efficiënter voedingsstoffen opnemen. De coating bevat natuurlijke humuszuren en wordt als het ware aan het zaad verlijmd. Doordat het precies daar zit waar nodig – op de voet van de plant, in de wortelzone – is de coating vele malen effectiever dan besproeiing van een heel veld. Proeven met tarwe hebben een meeropbrengst van vierenhalf procent opgeleverd. Jan Willem Breukink – INCOTEC Group BV WWW.INCOTEC.COM

WWW.TURNTOO.COM

30

HERMAN WIJFFELS INNOVATIEPRIJS 2011 GENOMINEERDEN

DRY TO COOL D2C

KOEL, VEILIG EN ZUINIG Airco’s. We kunnen niet meer zonder. Wereldwijd zal het aantal airco’s alleen maar toenemen. En daarmee het energieverbruik, want airco’s slurpen kilowatturen. Bovendien bevatten ze vaak schadelijke koelmiddelen als Freon. Optimair heeft een techniek ontwikkeld die beide problemen ondervangt: Dry to Cool, D2C. Dit is een energiezuinige luchtdroger gecombineerd met een dauwpuntskoeler. Een dauwpuntskoeler – die al een kleine veertig jaar bestaat – gebruikt water als koelmiddel. Het systeem heeft één groot nadeel: in vochtige lucht koelt hij slecht. Tenzij je de ingaande lucht droogt. Dit kost normaal veel energie, maar daarvoor heeft Optimair nu dus een innovatie ontwikkeld. Het energieverbruik van D2C is tot vijfennegentig procent lager dan van conventionele airco’s. Ton Letwory – Optimair

WWW.OPTIMAIR.NL

GELUIDSCAMERA

GELUID HAARSCHERP IN BEELD Veel apparaten, machines en voertuigen zorgen voor geluidsoverlast. Dat is slecht voor onze gezondheid. Er overlijden zelfs mensen aan de gevolgen van geluidsstress. Producenten worden dan ook meer en meer verplicht om geluidsarme ontwerpen te maken. Maar het is vaak lastig te zeggen waar het geluid precies vandaan komt. De geluidscamera brengt dit haarscherp in beeld. Het systeem werkt als een warmtecamera, maar in plaats van warmte en temperatuur geven kleuren tot op de halve millimeter nauwkeurig aan waar de geluidsbron zit. Bij welk product dan ook, van mobieltje tot vliegtuig. Zo kan een producent gericht actie ondernemen om het geluid te verminderen of zelfs volledig weg te nemen. Vincent Locht en Rick Scholte – Sorama BV

WWW.SORAMA.EU

GENOMINEERDEN

31

CAPDI

EFFICIËNT KOELEN ME T WATER Veel industrieën en grote gebouwen gebruiken koeltorens voor industriële processen en klimaatbeheersing. Doordat het water in deze torens verdampt, blijft er zout achter. Het water wordt bijgevuld, verdampt opnieuw, en weer blijft het zout achter. Daardoor ontstaan flinke ophopingen van zout. Dit zout verstopt de boel, veroorzaakt kalkaanslag, roest op de leidingen en vermindert het koelingseffect. Bedrijven lossen dit op door het koelwater regelmatig te verversen en veel chemicaliën toe te voegen. Dit is duur en slecht voor het milieu. CapDI haalt de zout- en hardheid uit het water vóór het de koeltoren in gaat. De technologie vermindert het gebruik van chemicaliën met tachtig procent en het totale watergebruik van de koeltoren met twintig tot veertig procent. Michiel Lensink, Albert van der Wal en Hank Reinhoudt – Voltea BV WWW.VOLTEA.COM

EIWIT UIT EENDENKROOS

INHEEMSE PLANT BOORDE VOL BRUIKBARE STOFFEN Eendenkroos is een snelgroeiende waterplant die in Nederland veel voorkomt. De plant zit vol eiwitten die qua samenstelling lijken op het eiwit in soja. Maar de opbrengst is maar liefst tien keer hoger dan bij soja. Inodia heeft samen met partners Innostart en Mesys een technologie ontwikkeld waarmee het eiwit uit het eendenkroos gehaald kan worden, mét behoud van alle goede eigenschappen. Het is te gebruiken in voeding – bijvoorbeeld als vervanger van vleeseiwit – en in technische toepassingen als lijmen en coatings. Naast eiwit bevat eendenkroos ook cellulose en kleurstof. Het residu gebruikt Inodia voor biogas en mineralen die het kroos als meststof kan opnemen. Daarmee is de cirkel rond. Lourens Zwart, Hans Derksen en Cyp Wagenaar – Inodia BV WWW.INODIA.NL

Wordt u winnaar van de Herman Wijffels Innovatieprijs 2012? De innovaties, de ondernemers en hun ervaringen hebben u misschien geïnspireerd om uw idee of innovatie ten uitvoer te brengen. Gaat het om een innovatie en is deze ook nog duurzaam? Dan is meedoen aan de Herman Wijffels Innovatieprijs misschien een goed idee.

Een prijs om duurzame innovaties verder te brengen. Rabobank. Een bank met ideeën.

Is uw innovatie echt duurzaam en draagt deze bij aan maatschappij en milieu? En is uw innovatie de idee-fase voorbij? Doe dan mee aan de Herman Wijffels Innovatieprijs. Inschrijven kan vanaf 1 februari 2012. Kijk voor de voorwaarden op www. rabobank.nl/innovatieprijs.

www.rabobank.nl/innovatieprijs wijff[email protected]