WATERSCHAPPEN & ENERGIE Resultaten Klimaatmonitor Waterschappen 2014 Waterschappen willen een bijdrage leveren aan een duur zame economie en samen leving. Hiervoor hebben zij zichzelf hoge ambities gesteld op het gebied van energie productie en - besparing. De Klimaatmonitor Water schappen 2014 geeft inzicht in de resultaten.
HOE DUURZAAM ZIJN DE WATERSCHAPPEN? Waterschappen hebben bij de uitvoering van hun waterbeheerstaken direct te maken met de gevolgen van de klimaatverandering. Dijken, polders, gemalen en watersystemen moeten worden aangepast en versterkt om Nederland veilig en leefbaar te houden. De zorg voor een goede kwaliteit en ecologie van het opper vlaktewater en de zuivering van het afvalwater zijn andere bekende (milieu)taken van de waterschappen. Minder bekend, maar niet minder belangrijk is de duurzame wijze waarop zij deze taken uitvoeren. De sector kent een bijzonder actief energie- en grondstoffenbeleid. Hiermee wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan een duurzame economie en samenleving. De water schappen hebben zichzelf een scherpe duurzaamheidsopdracht gesteld en die verankerd in diverse akkoorden en convenanten. Dit past bij de traditie van waterschappen om zich te richten op lange termijn denken en verantwoorden. De Rijksoverheid helpt op haar beurt met het wegnemen van belemmeringen die deze duurzame ambities in de weg kunnen staan.
op onder de vlag van de Energie- en Grondstoffenfabriek (www.energiefabriek.com, www.grondstoffenfabriek.nl). De waterschapssector heeft de ambitie een zichtbare bijdrage te leveren aan de nationale doelstellingen voor broeikasgassen en energie. Daarom hebben zij in 2010 een Klimaatakkoord gesloten met het Rijk waarin vier scherpe ambities zijn vastgelegd, die verder gaan dan die van het Rijk: • 30% energie-efficiënter en zuiniger werken tussen 2005 en 2020 • 40% zelfvoorzienend door eigen duurzame energieproductie in 2020 • 30% minder uitstoot van broeikasgas tussen 1990 en 2020 • 100% duurzame inkoop in 2015 De Unie van Waterschappen heeft met het Rijk nog diverse andere akkoorden en convenanten gesloten waarin deze ambities zijn vastgelegd en verder uitgewerkt, zoals de Meerjarenafspraken energie-efficiency (2008), de Lokale Klimaatagenda (2011), het Bestuursakkoord Water (2011), het Ketenakkoord fosfaatkringloop (2011) en het SER Energieakkoord (2013).
WAT IS DE KLIMAATMONITOR WATERSCHAPPEN 2014? Waterschappen zijn grootverbruikers van energie, vooral voor de 340 afvalwaterzuiveringsinstallaties en ruim 3600 poldergemalen die zij in bedrijf hebben. Daarbij komt 85 % van het energieverbruik van de waterschapssector voor rekening van de afvalwater zuiveringsinstallaties. Door energie te besparen en op een duurzame manier te produceren verminderen de waterschappen niet alleen de uitstoot van broeikasgassen, maar besparen zij ook kosten (energienota). De investeringen verdienen zich op termijn terug en komen via de belastingen weer ten goede aan de burger. De waterschappen beschouwen het afvalwater dat zij ontvangen van huishoudens en bedrijven steeds meer als een bron van duurzame energie en grondstoffen. Door toepassing van innova tieve technieken kunnen schaarse stoffen, zoals fosfaat en cellulose, worden teruggewonnen. Het streven is gericht op duurzaam hergebruik van deze stoffen en het stimuleren van de circulaire economie door samen te werken met het bedrijfsleven. Een Green Deal met het Rijk moet deze ontwikkeling nog verder stimuleren. De waterschappen trekken rond dit thema samen
Met de Klimaatmonitor Waterschappen, opgesteld door Arcadis, leggen de waterschappen verantwoording af over de voortgang van de gemaakte afspraken in de diverse akkoorden. De eerste Klimaatmonitor is opgesteld in 2012. De Klimaatmonitor Water schappen 2014 bouwt hierop voort en brengt de tussentijdse voortgang in beeld voor onder andere energie-efficiëntie, duurzame energieproductie, reductie van broeikasgassen, duurzame inkoop, vervoer en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ook wordt een toekomstperspectief geschetst.
WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE UITKOMSTEN? Energie-efficiency: 3% verbetering per jaar De doelstelling om 30% energie-efficiëntie te behalen in de periode 2005-2020 wordt ruimschoots behaald als de waterschappen de huidige trend van 3% efficiëntie per jaar voortzetten. Onder energie-efficiëntie wordt zowel energiebesparing als inzet van
duurzame energie verstaan. Naast de afvalwaterzuivering liggen er ook nog kansen in het watersysteem, bijvoorbeeld door de verbetering van de energie-efficiëntie van poldergemalen en bij mobiliteit en transport.
Figuur 1: Totale emissies per groep en de opbouw in 2013 (in CO2-equivalenten) 8.725 3% 73.048
AFVALWATERZUIVERING
90.127 31%
26%
(BRANDSTOF & ELEK.) AFVALWATERZUIVERING (METAALZOUTEN EN POLYMEREN) WATERSYSTEEM (BRANDSTOF & ELEK.) VRACHTTRANSPORT & PERSONENVERVOER HUISVESTING (BRANDSTOFFEN & ELEK.)
11%
30.221
29%
84.503
40% WAARDE ALLEEN VOOR 2013 VASTGESTELD
36% 32% 28% 24% 20% 16% 12% 8% 4%
OPWEKKING DUURZAME ENERGIE DOOR WATERSCHAP OPWEKKING DUURZAME ENERGIE DOOR DERDEN OP TERREIN WATERSCHAP
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
0% 2005
AANDEEL OPWEKKING DE IN TOTAAL ENGERGIEBRUIK
Duurzame energie: loopt op tot 28% in 2013 en 40% in 2020 De waterschappen bevestigen in het SER Energieakkoord de afspraak om in 2020 minstens voor 40% zelfvoorzienend te zijn door de ontwikkeling van eigen duurzame energieproductie. Deze eigen productie staat gelijk aan het het elektriciteitsverbruik van een stad met 281.000 inwoners. De sector is goed op weg om deze doelstelling te halen. In 2013 was de eigen duurzame energie productie gestegen tot bijna 28% van het totale energieverbruik. De meeste waterschappen richten zich tot nu toe vooral op biogas door slibvergisting op de rioolwaterzuiveringsinstallaties. Er worden steeds meer van deze zogenaamde Energiefabrieken gerealiseerd en vele staan op dit moment in de steigers. De productie van biogas bereikte in 2013 een record van 112 miljoen kuub. De sector is daarmee een van de grootste biogasproducenten in Nederland. De komende jaren gaat zij ook meer investeren in projecten voor wind- en zonne-energie, zo blijkt uit de Klimaatmonitor. Gemiddeld wordt gerekend op terugverdientijden tussen 8 en 10 jaar. Water schappen stellen ook eigen terreinen ter beschikking aan derden voor plaatsing van windturbines of zonnepanelen.
Reductie broeikasgassen: 50% in 2013 De doelstelling van de waterschappen is gericht op een ver mindering van de CO2 klimaatvoetafdruk met 30% in de periode 1990-2020. Op basis van de energiegegevens van de afvalwater zuivering is in de periode 2005-2013 een vermindering van 244 kiloton CO2 klimaatvoetafdruk gerealiseerd. Dat komt voor namelijk door de productie van biogas en door de inkoop van groene stroom. Dit betekent een vermindering van de CO2 klimaat voetafdruk ten opzichte van 2005 van ongeveer 50%. De verhoging van de duurzame energieproductie zal in de komende jaren tot een verdere reductie leiden. Ook wordt aandacht gegeven aan het gebruik van polymeren en zouten bij de afvalwaterzuivering.
Duurzaam inkopen: 93% in 2013 De waterschappen hebben afgesproken om in 2015 100% duurzaam in te kopen volgens vastgestelde criteria. Dit wordt niet meer door het Rijk via een landelijke monitor gevolgd. Eigen onderzoek laat zien dat de waterschappen in 2013 93% realiseren. Relevante inkoopcategorieën in dit kader zijn: de inkoop van energie, de aanleg van en het onderhoud aan infrastructurele werken, het gebruik van duurzame materialen en de inkoop van facilitaire goederen. Belangrijk is de recente landelijke ontwikkeling, dat de sector de criteria verbindt met de zogenaamde Aanpak Duurzaam GWW (Grond-, Weg-, en Waterbouw) en samen met onder andere Rijkswaterstaat en Binnenlandse Zaken actualiseert en door ontwikkelt. Uit de Klimaatmonitor komt naar voren dat het percentage elektriciteit wat groen is ingekocht nagenoeg 100% is.
Ontwikkeling CO2-emissie gerelateerd aan de inkoop van elektriciteit.
CO2 EMISSIE (TON)
300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
0
INGEKOCHTE ELEKTRICITEIT, NIET DUURZAAM (’GRIJS’) INGEKOCHTE ELEKTRICITEIT, DUURZAAM (’GROEN’)
Toekomstverwachtingen Uit de Klimaatmonitor Waterschappen 2014 blijkt dat de water schappen goed op weg zijn om de afgesproken ambities uit de diverse akkoorden en convenanten te realiseren. Om deze duur zaamheidsambities te kunnen halen zullen ook in de komende jaren alle zeilen moeten worden bijgezet. Waterschappen blijven hun uiterste best doen om de afspraken na te komen en gaan aan de slag met de aanbevelingen uit de Klimaatmonitor. Zo hebben de waterschappen al onderzoek laten doen naar de mogelijkheden om de energie-effciëntie bij poldergemalen te verbeteren. Water schappen zijn enthousiast over de mogelijkheden. Investeringen die hiervoor nodig zijn, verdienen zich terug door een lagere energierekening. De Unie van Waterschappen heeft een actieprogramma opgesteld dat wordt uitgevoerd door een vijftal expertgroepen. Deze onder zoeken de inzet van alternatieve energiebronnen als windenergie, zonne-energie, waterkracht en bermmaaisel en wisselen onderling ervaringen en best practices uit. Ook stellen zij praktische handreikingen op.
Organisatie en techniek lijken meestal niet zozeer het probleem te zijn. In de praktijk loopt men wel aan tegen onduidelijkheden over allerlei juridische vraagstukken. Daarom heeft de Unie van Water schappen samen met STOWA (het kenniscentrum van de waterschappen) een Juridische Handreiking Energie en Grondstoffen op laten stellen. In dit onderzoek worden alle juridische aspecten op een rij gezet en wordt aangegeven hoe hiermee kan worden omgegaan. Het onderzoek bevestigt het standpunt van het Rijk en de Unie van Waterschappen dat deze duurzame activiteiten passen binnen de wettelijke taken van het waterschap. Wel laat het onderzoek zien dat er nog enige knelpunten zijn in wet- en regelgeving. Deze knelpunten zullen in de komende jaren samen met het Rijk in het kader van de Green Deals en het SER Energieakkoord worden opgepakt. Overzicht type projecten op gebied van duurzame energie en gepland jaar in gebruik ANDERS, ZIE BIJ TOELICHTING ZONNESTROOM
WINDENERGIE
WATERKRACHT WARMTE UIT EFFLUENT/INFLUENT OMGEVINGSWARMTE (BIJV. WKO/WARMTEPOMP) ENERGIE UIT OPPERVLAKTEWATER ENERGIE UIT AFVAL EN BIOMASSA 0
5
10
15
20
25
30
35
40
AANTAL PROJECTEN 2013 of eerder
2015-2015
2016-2017
2018-2020
na 2020
niet bekend
Deze uitgave en de Klimaatmonitor zijn te vinden op www.uvw.nl onder het thema Duurzaamheid.
“
WATERSCHAPPEN LATEN ZIEN DAT DUURZAAMHEID EN KOSTENBESPARING HAND IN HAND GAAN.
BEZOEKADRES Koningskade 40 2596 AA Den Haag 070 351 97 51 Nederland
POSTADRES Postbus 93218 2509 AE Den Haag Nederland
[email protected] www.uvw.nl
