Unie van Waterschappen Koningskade 40 2596 AA Den Haag Postbus 93218 2509 AE Den Haag Telefoon: 070 351 97 51 E-mail:
[email protected] www.uvw.nl
Water en Waterschappen
In sloten, rivieren, meren en stadsgrachten. In zee en IJsselmeer en in de grond onder je woning. Water is overal. Je geniet ervan! Lekker uitwaaien, zwemmen, spelevaren, vissen, je tuin besproeien. En je gebruikt het: om te drinken, te koken of de was te doen. Boeren en bedrijven gebruiken het ook: om akkers te besproeien,
Waar water is, is leven
mals gras voor de koeien te laten groeien, voor koeling of in wasprocessen. Waar water is, is leven. Maar waar te veel, te weinig of te vies water is, is het niet goed toeven. Boeren willen met hun machines het land op om te maaien, te ploegen en te zaaien. We willen een droge kelder, dijken waarachter we veilig kunnen wonen en werken, riolen die de stortregens aankunnen. Schone sloten en rivieren waarin vissen, kikkers en waterplanten zich thuisvoelen.
De waterschappen zorgen voor ons oppervlaktewater. Dat doen ze al sinds jaar en dag. In de 13e eeuw begonnen boeren en grondbezitters in het lage deel van Nederland samen te werken om het water de baas te worden. Er kwamen kades en dijken, en molens en gemalen om het water achter de dijk te krijgen en te houden. De projecten werden steeds groter en ingrijpender. Er werd steeds meer samengewerkt. Rond 1850 waren er nog 3.500 waterschappen in ons land. Ze waakten vooral over onze veiligheid. Nu zijn er nog maar 27. Tegenwoordig komt bij goed en modern waterbeheer heel wat meer kijken dan dijken en molens bouwen. Nauwkeurig peilbeheer, inrichten van watergangen, doorspoelen en baggeren van stadsgrachten, zuiveren van afvalwater: het waterschap zorgt ervoor. Sommige waterschappen beheren ook wegen en vaarwegen. Voor drinkwater zorgen de drinkwaterbedrijven.
Water: wanneer, waarvoor en hoeveel?
uiterwaarden kunnen woningen of jachthavens de Nederland bestaat dankzij duinen en dijken.
waterkering verzwakken door het veranderen van stro-
Zonder deze waterkeringen zou het Noordzeewa-
mingen; boten kunnen de kering beschadigen;
ter tot in de straten van Zoetermeer, Utrecht en
n muskusratten: deze graven ondergrondse gangen-
Zwolle staan. Ook de grote rivieren kunnen Neder-
stelsels die de waterkering ernstig kunnen verzwak-
land gedeeltelijk onder water zetten. Steeds meer
ken; de Nederlandse waterschappen en provincies
mensen wonen en werken juist in de gebieden waar
hebben meer dan 350 muskusrattenvangers in dienst.
de grootste kans op overstroming bestaat: langs de rivieren, in de polders en dicht bij zee. We hebben
Waterschappen bouwen, controleren en onderhou-
leren vertrouwen op onze duinen en dijken.
den vele duizenden kilometers waterkering – langs de kust, langs rivieren, sloten, beekjes en vaarten.
Waterkeringen moeten tegen veel bestand zijn:
Ze overleggen met andere overheden over
n klimaatverandering: stijgend zeeniveau, zwaar-
geschikte bouwlocaties. Met nieuwe technieken
dere stormen en meer hevige hoosbuien zorgen voor
maken ze de keringen steeds sterker zodat deze
hoog water en kolkende rivieren; gek genoeg kan ook
voldoende veiligheid blijven bieden. En soms is
langdurige droogte een dijk aan het schuiven brengen;
het beter als de rivier bij voorbaat meer ruimte
n bebouwing: bouwen in of op de dijk is in het alge-
krijgt: door verbreding en verdieping, door het
meen verboden; voor activiteiten bij keringen is een
graven van extra bochten of door de uiterwaar-
vergunning nodig. Maar ook vlak bij de dijk of in de
den anders in te richten.
Zonder duinen en dijken ligt Noordwijk in zee
beter om regenwater zo lang mogeHoe we de grond ook gebruiken, de
lijk vast te houden waar het valt en het overschot
stand van het oppervlaktewater – al
op te slaan in extra plassen, bredere sloten en
het zichtbare water, in grachten, plas-
slingerende beekjes. Pas als het echt niet anders
sen, sloten en rivieren – luistert nauw.
kan, pompen we het water weg. Zo hebben we
Duizenden meetpunten houden het peil
minder te maken met piekafvoeren en bodem-
in de gaten, stuwen en gemalen sturen
daling en hoeft in droge tijden minder water
het zonodig bij, vaak computergestuurd.
van elders te worden aangevoerd.
Zo wordt in Amsterdam het waterpeil tot op enkele centimeters nauwkeurig geregeld
Het waterschap bekijkt zorgvuldig waar dit
om te zorgen dat de houten funderingen
een goede werkwijze is. Het vraagt om meer
niet gaan rotten. In landbouwgebieden
ruimte voor water. Voor boeren betekent
wordt het peil even precies geregeld en per
het een minder constant waterpeil, waar-
seizoen aangepast, en in de natuurgebieden
door ze niet altijd met zware machines het
wordt het peil afgestemd op wat de natuur
land op kunnen. ’s Zomers hoeven ze ech-
nodig heeft.
ter minder te sproeien en in het westen en noorden van het land vermindert zo
Het ouderwetse idee ‘pompen wat je pompen
de zoute kwel (zout opkomend grond-
kan’ is verlaten. Van wateroverlast én droogtepro-
water). Ook zijn er minder stuwen en
blemen in het verleden hebben we geleerd. Het is
pompen nodig.
Water op peil: meer dan alleen maar pompen
Voor ‘droge voeten’ en voor schoon water bestonden vroeger aparte waterschappen. Maar die twee hebben alles met elkaar te maken. Stilstaand ondiep water wordt immers algauw een vieze stinkende poel. De waterschappen van tegenwoordig zijn daarom ‘all-in’: ze regelen het waterpeil door op slimme momenten water af te voeren of juist aan te voeren, maken ons afvalwater schoon, baggeren grachten uit en laten beekjes kronkelen tussen natuurvriendelijke oevers. Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen sloten in 2003 het Nationaal Bestuursakkoord Water. Daarin staan afspraken over hoe het waterbeheer in de 21e eeuw wateroverlast én verdroging moet voorkomen. Daarnaast draagt de Europese Kaderrichtlijn Water alle lidstaten op ervoor te zorgen dat in 2015 al het oppervlaktewater van goede kwaliteit is: met zo weinig mogelijk chemische afvalstoffen en zoveel mogelijk waterleven. Maatregelen tegen wateroverlast en droogte kunnen we slim combineren met maatregelen voor het verbeteren van de waterkwaliteit. Dat bespaart veel geld. En dat is belangrijk, want er moet veel gebeuren!
Droge voeten en schoon water
Natuurlijk water is schoon. Maar ri-
kan er zo meer water worden opgevangen;
vieren brengen vervuild water uit het
n door waterlopen meer te laten slingeren,
buitenland naar hier, en zelf vervuilen
natuurvriendelijke oevers en waterzuiverende
we stevig mee. Bedrijven lozen veront-
rietkragen aan te leggen, en vispassages te
reinigd en opgewarmd water. Mest en
maken bij stuwen en gemalen;
bestrijdingsmiddelen vanuit de land-
n door met gemeenten afspraken te maken
bouw en stoffen uit uitlaatgassen slaan
om regenwater apart af te voeren, zodat het
neer. Dat komt allemaal voor een deel
riool minder vaak overloopt.
in het water terecht. Net als menselijke mest, waswater, slordig weggespoelde
De Europese Kaderrichtlijn Water schept
verfresten, olie, schoonmaakmiddelen en
verplichtingen: in 2015 moet overal in
uitgeplaste medicijnresten.
Europa de waterkwaliteit goed zijn. Niet
Het waterschap is medeverantwoordelijk
al het water hoeft weer natuurlijk water
voor voldoende schoon water. Het draagt
te worden. In 2009 moeten er realistische
er actief aan bij dat water in elk geval
plannen klaarliggen, die aangeven waar
schoon genoeg is voor de functie die het
we welke kwaliteit willen bereiken, en
vervult: zwemwater, viswater, sproeiwater,
hoe we dat gaan klaarspelen tegen aan-
drink- of bedrijfswater. Hoe?
vaardbare kosten. In heel Nederland en
n door afvalwater te zuiveren in waterzuive-
over de landsgrenzen heen wordt door
ringsinstallaties;
verschillende overheden gezamenlijk
n door waterbodems uit te baggeren: dat ver-
hard gewerkt aan deze plannen.
betert de doorstroming en zorgt dat in de bodem opgeslagen schadelijke stoffen niet meer kunnen vrijkomen; tegelijk
Het mag sch oon, schoner of schoonst
In de waterzuiveringen worden de nieuwste technieken gebruikt om het afvalwater nog schoner te maken en aan de steeds strengere eisen te voldoen. Bedrijven zuiveren hun afvalwater vaak zelf en lozen het daarna rechtstreeks op het oppervlaktewater. In de vergunning van het waterschap staat precies aan welke eisen dat geloosde water moet voldoen. Voorkomen is beter dan genezen: wat niet in het water terecht komt hoeft er ook niet uitgehaald te worden. Dat bespaart veel geld; voor het waterschap, voor bedrijven en particulieren. De waterschappen volgen voortdurend de chemische en de biologische kwaliteit van het rioolwater, het gezuiverde afvalwater en het oppervlaktewater. Laboratoriummedewerkers verwerken daarvoor jaarlijks honderdduizenden watermonsters. Want blauwalg in het water zie je gemakkelijk met het blote oog, maar voor de meeste verontreinigingen geldt dat natuurlijk niet.
Het lab waakt over schoon maken en schoon houden
landbouw, natuur en milieu of bedrijfsleven. Waterschappen zijn overheden.
Het bestuur wordt ondersteund door ambtenaren.
Qua structuur lijkt het waterschap op de
Het waterschap heeft zijn eigen keuren (‘verordenin-
gemeente. Het heeft een algemeen be-
gen’) en heft zijn eigen belastingen. Met de veront
stuur (de ‘gemeenteraad’) en een dagelijks
reinigingsheffing en de omslag financiert het schap
bestuur (het ‘college’) met (hoog)heemraden (‘wethouders’). De dijkgraaf (‘burgemeester’) is voorzitter van het algemeen en het dagelijks bestuur. Bij de verkiezingen voor het algemeen bestuur kunnen we vanaf 2008 via internet stemmen op lijsten in plaats van op individuele personen. Een lijst (‘partij’) vertegenwoordigt een bepaald belang, bijvoorbeeld
het kwaliteitsbeheer respectievelijk het water(peil) beheer en de zorg voor de waterkeringen. Het waterbeheersplan van het schap sluit aan op het provinciale waterhuishoudingsplan. De pro vincie houdt formeel toezicht op het waterschap.
Wij kiezen zelf voor water
Elk waterschap kent zijn eigen regio heel goed en zoekt de oplossingen die daar het beste passen. Daarbij Dat vraagt om tijdig overleg en
werkt het intensief samen met collega-waterschappen.
goede samenwerking met andere overheden,
Daarnaast zijn alle 27 Nederlandse waterschappen ver-
ten hebben verschillende taken
en met maatschappelijke organisaties zoals
enigd in de Unie van Waterschappen. Deze belangenor-
van algemeen belang. Over al die
landbouworganisaties, natuurbeheerders en
ganisatie is de spreekbuis van de waterschappen bij de
taken worden voortdurend politieke
werkgeversorganisaties. Met provincie en
Europese Unie, het parlement en de ministeries. Ook
gemeente: waar is het veilig om te bouwen en
is de Unie partner in vele overleg- en adviesorganen,
is een zogenaamde functionele over-
waar eigenlijk niet? Is het wel verstandig en
zoals het Interprovinciaal Overleg en de Vereniging van
heid: het heeft een afgebakende taak,
rendabel om de lage gebieden in Nederland
Nederlandse Gemeenten. Op deze manier is ze betrok-
als weidegebied te blijven gebruiken? Is er
ken bij de ontwikkeling van rijksbeleid en regelgeving
en/of de waterhuishouding. Onder het
in het bestemmingsplan wel genoeg ruimte
voor waterbeheer. De Unie van Waterschappen neemt
waterschapsdak heeft veiligheid altijd de
voor water? Een slimme afstemming tussen
ook zelf initiatieven om onderwerpen op de politieke
hoogste prioriteit.
het gemeentelijke rioleringsbeheer en de
agenda te krijgen.
zuiveringsinstallaties van de waterschap-
Over de meest uiteenlopende wateronderwerpen
De waterschappen hebben veel kennis en
pen bespaart miljoenen. Ook verstandiger
brengt de Unie nota’s en rapporten uit, zoals over
ervaring in huis over alles wat met water te
omgaan met bestrijdingsmiddelen en mest
natuurvriendelijke oevers, vaarwegbeheer, water-
maken heeft. Maar ze kunnen hun verant-
en een ander peilbeheer kan veel opleve-
schapsbelastingen, bestuursstructuur en verkiezin-
woordelijkheid natuurlijk niet in hun eentje
ren: landbouworganisaties, provincies en
gen van de waterschappen en buitenlandse samen-
waarmaken, want water speelt een grote rol op
ministeries zoeken samen met het water-
werking.
allerlei terreinen en op verschillende niveaus.
schap naar mogelijkheden.
Het Uniebureau heeft ongeveer zestig medewerkers.
Rijk, provincies en gemeen-
afwegingen gemaakt. Het waterschap
namelijk de zorg voor de waterkering
Waterautoriteit als spin in het web
Eén plus één is meer dan twee
Fotobijschriften
n Stro steken, Kijkduin, hoog-
Voorpagina n Primaire waterkering, waterschap Fryslân, - Uitzicht op Zaltbommel, - Muskusrattenvanger, waterschap Zuiderzeeland, - Rivier de Boven Merwede, Woudrichem, waterschap Rivierenland Foto’s in volgorde van plaatsing: n Balgstuw, Kampen, waterschap Groot Salland n Molen in Goudriaanpolder, waterschap Rivierenland
heemraad van Delfland n Poldergemaal, Terneuzen, waterschap Zeeuws-Vlaanderen n Een beek in Arnhem, waterschap Rivierenland n Afvalwaterzuiveringsinstallatie, Rotterdam, hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard n Laboratorium in Leiden, hoog-
heemraadschap van Rijnland n Primaire waterkering, Harlingen, wetterskip Fryslân n Oever van de Nederrijn, waterschap Vallei & Eem Flappagina n Aanleg natuurlijke kade in Gouderak, hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard Achterpagina n Boezemgemaal, hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
Colofon Uitgave van de Unie van Waterschappen, Koningskade 40, 2596 AA Den Haag Postbus 93218, 2509 AE Den Haag Telefoon: 070 351 97 51, Fax: 070 354 46 42, E-mail:
[email protected] Meer informatie op: www.uvw.nl Tekst: Klare Taal, Mirjam Jochemsen, Leiden, Fotografie: Daan Zuijderwijk, Den Haag, Ontwerp: Grafisch Buro Versteegen Vormge ving, Leiden, Druk: Drukkerij Groen, Leiden oktober 2007
