In afwachting van de resultaten...
Op 7 november eindigde de eerste fase van onze actie: «Huis – Stof tot nadenken». Op drie weken tijd heeft Greenpeace stalen van huisstof verzameld door te stofzuigen in een vijftigtal woningen verspreid over het Belgisch grondgebied. Bovendien hebben we ook stalen verzameld bij 17 Belgische politici of Europarlementsleden die in België verblijven en die moeten beslissen over een hervorming van de Europese chemische politiek (REACH), voorgesteld door de Europese Commissie op 29 oktober jongstleden. Al deze huisstofstalen zijn nu voor analyse opgestuurd naar een erkend en onafhankelijk labo in Nederland (T.N.O./Apeldoorn). Hier zal de inhoud onderzocht worden op bijzonder onrustwekkende chemische bestanddelen.
Wat zoeken we in dit stof? De chemische stoffen waarvan de concentratie in het huisstof zal gemeten worden, behoren tot de 5 volgende groepen:
-
ethoxylaat-alkylfenolen
-
gebromeerde vlamvertragers
-
organotinverbindingen
-
ftalaat-esters
-
kort ketenige chloorparafines
Deze stoffen werden uitgekozen omdat ze bijzonder onrustwekkend zijn. Ze zijn inderdaad weinig biologisch afbreekbaar, bio-accumuleerbaar (stapelen zich op in levend weefsel en in de voedselketen) en mogelijks toxisch. Deze toxiciteit kan zich manifesteren in gevolgen op korte termijn (allergieën, astma...) of op langere termijn (verstoringen in het zenuw- en hormonaal stelsel, een vergroot risico op kanker, een verminderde vruchtbaarheid, een verstoorde ontwikkeling bij kinderen...). Het is van belang hierbij op te merken dat deze gevolgen vastgesteld werden bij studies toegepast op dieren, en dat er tot op heden nog maar weinig onderzoek verricht is naar de toxiciteit voor de mens. Deze
stoffen zijn aanwezig in een breed gamma van comsumptiegoederen (textiel en cosmetica, elektronische en elektrische apparaten...) waaruit ze kunnen vrijkomen. Volledige informatie over de stoffen die we zullen analyseren, de consumptiegoederen waarin ze voorkomen en hun mogelijke gevaren zijn opgenomen in de technische steekkaart van de geanalyseerde stoffen. Wat zijn de te verwachten resultaten ?
Overal in ons milieu Het merendeel van de stoffen uit het huisstof die we laten analyseren, kunnen op dit ogenblik teruggevonden worden in alle geledingen van bodem- en mariene milieus (bodems, mariene sedimenten en afzettingen in meren,...) tot in de polaire en alpiene streken toe. Zo zijn er soms belangrijke hoeveelheden gemeten in het vet van vissen, zeehonden en walvissen uit de poolstreken.
In de levende organismen Wetenschappelijke studies tonen ook aan dat dezelfde stoffen gemeten zijn in moedermelk, bloed, urine of zelfs in de lever. Een recente analyse uitgevoerd door het WWF duidt eveneens op de aanwezigheid van een groot aantal zorgwekkende stoffen in het bloed. Bovendien is de concentratie van bepaalde toxische stoffen in het bloed flink gestegen (tot 40 maal) in amper 25 jaar. Deze besmetting is waarschijnlijk het rechtstreeks gevolg van de aanwezigheid in ons leefmilieu van deze bio-accumuleerbare en toxische stoffen. Deze chemische verbindingen kunnen aldus in het lichaam doordringen via huidcontact, vertering of inademing.
In ons huisstof Greenpeace van haar kant interesseert zich voor een onderzoeksdomein dat tot op heden weinig verkend is: de besmetting van onze onmiddelijke omgeving. We willen graag geloven dat we, verschanst in onze woning, beschermd zijn tegen elke mogelijke chemische besmetting. Wat is hiervan aan? In 2002 heeft Greenpeace in het Verenigd Koninkrijk een grote huisstof-inzamelingscampagne gehouden, vergelijkbaar met deze die in België net beëindigd is. Dezelfde stoffen als deze die in België geanalyseerd zullen worden, zijn aldus gemeten in de woningen van de Britten. Het Britse rapport, Consuming chemicals geheten, geeft aan dat ftalaten, gebromeerde vlamvertragers en organotinverbindingen teruggevonden zijn in alle geanalyseerde woningen. Daarbij zijn in ¾ van de bezochte woningen alkylfenolen en kortketenige chloorparafines vastgesteld in het stof. De kwantitatieve analyses geven aan dat elke gram huisstof gemiddeld 0.5 milligram (1 / 2000ste deel) aan stoffen bevat uit de vijf groepen van chemische stoffen die geanalyseerd zullen worden in België. Kwalitatief onderzoek van de verschillende chemische stoffen die gevonden werden, suggereert dat de totale hoeveelheid van deze chemische verbindingen nog veel groter zou zijn. Om het draagvlak van dit onderzoek te vergroten, werd er door Greenpeace een gelijkaardige studie uitgevoerd in andere Europese landen, met name in Duitsland, Spanje, Frankrijk, Italië en Slovakije. Het rapport, Consommation toxique getiteld, kwam tot de bevinding dat de concentraties aan ftalaat-esters en kortketenige chloorparafines eerder nog hoger waren, de concentratie aan organotinverbindingen ongeveer gelijk was en de concentraties aan alkylfenolen en gebromeerde vlamvertragers veeleer lager waren in vergelijking met de Britse stalen uit de vorige studie. Gemiddeld bevatte elke gram stof in totaal ongeveer 1 milligram (1 op 1000) aan stoffen uit de 5 groepen van geanalyseerde chemische stoffen. Hoewel, zoals in het Verenigd Koninkrijk, deze 5 groepen van chemische stoffen te vinden zijn in het merendeel van de geanalyseerde woningen, vertonen de resultaten toch enigszins verschillen tussen de landen onderling naargelang de voorkeur op gebied van meubilair en binnenhuisdecoratie. De gegevens uit deze twee studies doen sterk het vermoeden rijzen dat de huidige verwerking van chemische stoffen, die potentieel gevaarlijk zijn, in verbruiksgoederen een uitgebreide besmetting veroorzaken in het milieu van de woningen in verschillende Europese landen.
En in België? Wij hebben in België een gelijkaardig experiment gelanceerd met als doel een groter aantal stalen in deze Europese studie te betrekken. Elke betrouwbare informatie over de aanwezigheid van deze stoffen in onze woningen kan nuttig blijken, gezien de huidige stand van zaken wat betreft kennis op dit gebied. Wij hebben aan deze campagne ook een meer politieke reikwijdte willen geven door te stofzuigen bij verschillende Belgische politici, en bij Europese politici die in België verblijven. Hoe de politieke besluitvormers meer sensibiliseren dan door hen het tastbaar bewijs te leveren van de besmetting van hun eigen woningen? Hoewel men de resultaten van een dergelijke studie nooit kan voorspellen, zou het toch sterk verbazen mochten de resultaten van de analyse van het Belgische huisstof sterk afwijken van deze uit andere Europese landen. Zo zou het verrassend zijn als sommige groepen van bijzonder onrustwekkende stoffen helemaal niet zouden voorkomen in Belgische woningen. Om in het oog te houden... Noodzaak van een reglementering Deze algemene contaminatie van ons leefmilieu en onze woningen is te wijten aan het feit dat chemische stoffen die potentieel gevaalijk zijn, niet aan reglementeringen onderworpen zijn, terwijl men dat toch terecht zou mogen veronderstellen. Op dit ogenblik weten we bijna niets over de gevaren die het merendeel van de stoffen, verwerkt in onze dagdagelijkse produkten, met zich meebrengen. De chemische reglementering in Europa zowel als in de rest van de wereld, heeft daarom nood aan een grondige hervorming op grote schaal. In 2001 heeft de Europese Commissie het probleem van bio-accumuleerbare en persistente stoffen voor de volksgezondheid en het milieu erkend: het zou kunnen dat deze stoffen, die zich meer en meer in ons leefmilieu opstapelen, de oorzaak zijn van de stijging van het aantal allergieën of kankers gedurende de laatste decennia. De Commissie, bewust geworden van het huidige gebrek aan kennis wat betreft de invloed van deze stoffen op de volksgezondheid en het milieu, heeft uiteidelijk toegegeven dat er een gebrek is aan afdwingbare Europese regelgeving op dit gebied. Dus heeft de Europese Commissie een nieuwe Europese politiek inzake chemische substanties voorgesteld: het REACH –systeem ( wat staat voor «Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals»). Volgens dit voorstel zullen chemische stoffen eerst geregistreerd en hun risico’s geëvalueerd moeten worden, voor ze gecommercialiseerd mogen worden. Na de publicatie van de eerste versie van de REACH-hervorming in 2001 heeft de industriële lobby massaal gereageerd tegen dit voorstel met als argument de bijkomende kosten die de Europese bedrijven zullen moeten dragen na het in werking treden van de wetgeving. Vanaf die datum is de druk op de Europese Commissie om van de wettekst af te zien of deze tenminste grondig af te zwakken, voortdurend toegenomen. Voorspellende studies uitgevoerd door de Commissie geven nochthans aan dat de kost van deze hervorming tussen 2,3 en 5,2 miljard euro zou bedragen, gespreid over 11 jaar, hetzij minder dan 1% van de jaarlijkse omzet van de Europese chemische industrie. Anderzijds zou de winst op het vlak van volksgezondheid oplopen tot, naargelang de verschillende schattingen, 50 à 284 miljard euro over een periode van 30 jaar, of 10 à 100 keer de kost! Ondanks alles zijn de bedrijven erin geslaagd om de oorspronkelijke tekst van de Commissie aanzienlijk te versoepelen. De laatste versie van de tekst, gepubliceerd op 29 oktober jongstleden, geeft inderdaad te vrezen dat deze wetgeving ontoereikend geworden is. Het is daarentegen niet te laat om de reglementering in de goede richting te heroriënteren daar het besluitvormingsproces amper aangevat is. De stemming over de wetgeving in het Europees Parlement en in de Ministerraad van de EU zal trouwens in de komende maanden plaatsvinden. Het is dus tijd om de Europese parlementsleden en Ministers die in de Europese Raad zullen zetelen, aan te sporen om te ijveren voor het opstellen van een strenge reglementering. Naar een doeltreffende reglementering Greenpeace steunt het REACH-voorstel van de Europese Commissie, dat zeker een grote stap voorwaarts is. Toch betreuren wij dat, onder druk van de industrie, het systeem zoals het er nu voorstaat onvoldoende doeltreffend zal zijn, en dit om de volgende redenen: •
Voor 2/3 van de chemische stoffen zijn de gegevens die de industrie moet verstrekken ontoereikend om het treffen van maatregelen i.v.m. de veiligheid mogelijk te maken.
•
Het gebruik van bijzonder zorgwekkende chemische stoffen in producten bestemd voor consumenten zou voortgezet kunnen worden, ook al bestaan er veiligere alternatieven.
•
De “geheimhouding” vanwege de industrie over haar producten, lijkt voorrang te hebben op het recht van de burger op informatie over de betrouwbaarheid van chemische stoffen.
•
Door bovengenoemde gebreken en andere clausules, is er weinig kans dat de innovatie gestimuleerd wordt en dat er een voorspelbaar reglementair kader gecreëerd wordt, voorwaarden die nochtans noodzakelijk zijn indien men de competiviteit wil aanmoedigen.
Het is dus van kapitaal belang dat de leden van het Europees Parlement en de Raad hun verantwoordelijkheid opnemen en de bovenstaande tekortkomingen verhelpen. Een van onze voornaamste eisen om de tekst van het voorstel efficiënt te maken, is er het substitutieprincipe in op te nemen: gevaarlijke chemische stoffen moeten systematisch vervangen worden door veiligere alternatieven. Positieve reacties van de politici die we bezocht hebben! Om de politici rechtstreeks gevoelig te maken voor de problematiek van chemische stoffen die mogelijks toxisch zijn en voor het zo snel mogelijk goedkeuren van een strenge REACHreglementering, is Greenpeace gaan stofzuigen bij enkele Belgische politici en bij Europese parlementsleden die zich moeten uitspreken over deze wetgeving. Op het niveau van de Europese Raad zal het REACH-systeem voornamelijk besproken worden onder de ministers van leefmilieu en van economie van de lidstaten. Het was bijgevolg zeer belangrijk om te kunnen ontvangen worden bij de Belgische verantwoordelijken belast met leefmilieu en economie. Anderzijds waren ook politici belast met leefmilieu of partijvoorzitters uitverkoren doelen voor deze actie. Op het niveau van het Europese Parlement hebben wij vooral van de gelegenheid gebruik willen maken om parlementsleden te ontmoeten die behoren tot een brede waaier van politieke partijen, evenals bepaalde parlementsleden op een sleutelpositie, zoals Mr. Sacconi, die verslaggever is van het Comité leefmilieu bij het Europees parlement. Greenpeace heeft eveneens gestofzuigd in de perszaal van het Europees parlement. Een overzicht van de politici waar we met de stofzuiger langs gegaan zijn, is opgenomen in onderstaande tabel (tabel 1). Enkele foto’s van de actie zijn beschikbaar door op de naam van de persoon die we bezochten, te klikken of op de plaats waar we gestofzuigd hebben. De politici die we bezocht hebben, hebben over het algemeen zeer goed gereageerd op het experiment van Greenpeace en hebben de deur van hun huis of kabinet voor ons geopend. Ze hebben in de eerste plaats de actie goedgekeurd door het belang te erkennen van het feit dat er eindelijk een strikte regelgeving inzake chemische stoffen in Europa aangenomen wordt. Vervolgens hebben ze interesse getoond wat betreft de resultaten van de huisstofanalyses in hun woningen, welke ze met ongeduld tegemoet zien. Meer concreet hebben enkele van onze ministers zich geëngageerd om hun Belgische collega’s die in de Europese Raad zullen zetelen, aan te sporen tot het opstellen van een doeltreffende wetgeving. Wat betreft de Europese parlementsleden die we bezocht hebben, zij zullen pogen om vanaf december, datum waarop het Europees parlement de reglementering zal beginnen beoordelen, amendementen aan de huidige wetgeving toe te voegen opdat ze voldoende afdwingbaar zou zijn. De politici die het bezoek kregen van
Greenpeace, zijn natuurlijk niet alleen om te beslissen en Greenpeace zal waakzaam blijven gedurende heel het wetgevend proces. Want de Europese Unie zal inderdaad wellicht nog verder onder druk gezet worden door de industriëlen om de nieuwe wetgeving af te zwakken... Tabel 1 Naam van de politici of de Functie van de politici die we bezocht hebben locaties die we bezocht hebben
Datum van het bezoek
Ludo Sannen
Minister van Leefmilieu van de Vlaamse Gemeenschap 21/10/2003 (Groen!)
Didier Gosuin
Minister van Leefmilieu van het Brussels Hoofdstedelijk 22/10/2003 Gewest (MR)
Serge Kubla
Minister van Economie van het Waals Gewest (MR)
22/10/2003
Magda De Meyer
Parlementslid (SPa)
24/10/2003
Torben Lund
Lid van het Europees Parlement
24/10/2003
Bart Staes
Lid van het Europees Parlement (Groen!)
25/10/2003
Anne Van Lancker
Lid van het Europees Parlement (SPa)
28/10/2003
Els Van Weert
Voorzitster van Spirit
29/10/2003
Thierry Detienne
Waals minister van sociale volksgezondheid (Ecolo)
Olga Zrihen
Lid van het Europees Parlement (PS)
3/11/2003
Guido Sacconi
Lid van het Europees Parlement
3/11/2003
aangelegenheden
en 30/10/2003
3/11/2003
Perszaal van het Europees Parlement Patricia McKenna
Lid van het Europees Parlement
3/11/2003
Eija-Riitta Anneli Korhola
Lid van het Europees Parlement
3/11/2003
Hans Kronberger
Lid van het Europees Parlement
3/11/2003
Fru Inger Schörling
Lid van het Europees Parlement
3/11/2003
Freya van Den Bossche
Federaal Minister van Leefmilieu (SPa)
4/11/2003
Paul Lannoye
Lid van het Europees Parlement (Ecolo)
7/11/2003
Marie-Rose Cavalier
Waals Parlementslid (Ecolo)
7/11/2003
Wanneer en hoe zullen de resultaten beschikbaar zijn? Het geheel van resultaten zal naar alle waarschijnlijkheid tegen eind januari of begin februari beschikbaar zijn. Om financiële redenen, als gevolg van de kost van de analyses, zullen we geen individuele resultaten kunnen voorleggen, behalve aan de politici die aan deze studie deelgenomen hebben. De 50 personen die we bezochten, werden gelijkmatig uitgekozen uit de verschillende Belgische provincies. Huisstof afkomstig uit dezelfde provincie zal samengevoegd worden en de resultaten zullen bijgevolg beschikbaar zijn per provincie. Het stof verzameld in de verschillende burelen van het Europees parlement zal ook samengevoegd worden. In tabel 2 wordt een overzicht gegeven van de resultaten die beschikbaar zullen zijn. Tabel 2 Verwachte resultaten
aantal stalen
Provincie Oost-Vlaanderen
5
Provincie West-Vlaanderen
5
Provincie Antwerpen
5
Provincie Limburg
3
Provincie Brabant (Waals- en Vlaams-Brabant)
11
Provincie Henegouwen
5
Provincie Namen
5
Provincie Luik
5
Provincie Luxemburg
5
Woningen met “ecologische” architectuur
2
Burelen van het Europees Parlement
6
Perszaal van het Europees Parlement
1
Ludo Sannen
1
Didier Gosuin
1
Serge KublaMagda De Meyer
1
Bart Staes
1
Anne Van Lancker
1
Els Van Weert
1
Thierry Detienne
1
Fru Inger Schörling
1
Freya Van Den Bossche
1
Paul Lannoye / Marie-Rose Cavalier
1
Op het kabinet van Mr. Sannen
Bij Mr. Staes
Op het bureau bij Mevrouw Mc Kenna (Europees Parlement)
Op het kabinet van Mr. Gosuin
Op het bureau bij Mr. Sacconi (Europees Parlement)
Op het bureau bij Mevrouw Korhola (Europees Parlement)
Op het kabinet van Mr. Kubla
In de perszaal van het Europees Parlement
Op het kabinet bij Mevrouw Van den Bossche
