ALLEMAAL
APEN
INH UD 6
Wat zijn apen?
8
Is een aap mijn oom?
10
Oud en nieuw
12
Kennismaking met de bende
14
Groot en klein
16
Sociaal leven
18
De koning van de slingeraars
20
Het gras is altijd groener
22
En de winnaar is...
24
Vreemd en verrukkelijk
26
Slimmer dan de rest
28
Primus van de klas
30
Houd de dief!
32
Apen in de mythologie
34
Ontbossing
36
Index
Apenstreken
WAT ZIJN APEN? Apen zijn zoogdieren die behoren tot de groep van de primaten. Ook de mens is een primaat, maar de mens is geen aap. Toch verschillen mensen en apen niet zo heel veel van elkaar. De eerste apen ontwikkelden zich ongeveer 35 miljoen jaar geleden. Je herkent ze nu gemakkelijk aan hun lange armen, dichtbehaarde lijf en vooruitstekende gezicht.
Grijsgroen doodshoofdaapje
Op handen en voeten
Oost west, thuis best
Apen lopen bijna de hele tijd op handen en voeten. Dieren die dat doen, noemt men viervoeters. Apen kunnen rechtop staan en op hun achterste poten lopen, maar ze kunnen dat niet lang volhouden.
De typische plek waar een dier leeft, noemt men zijn habitat. Sommige apen hebben hun habitat in koude, hoge bergstreken, maar de meeste voelen zich toch vooral thuis in warme, lage gebieden zoals de savanne, de prairie en vooral tropische regenwouden. Veel apen wonen in bomen om veilig te zijn voor roofdieren. Dieren die in bomen wonen, noemt men ook wel boomdieren.
6
Najm njam Elke apensoort heeft zijn eigen lievelingskost. Fruit, zaden, noten, bladeren, bloemen, insecten, spinnen, eieren en zelfs kleine dieren als hagedissen en krabben kunnen op het menu staan. De gevarieerde voeding van apen
Nu je de belangrijkste dingen kent, kunnen we van wal steken voor een onvergetelijk avontuur dwars door alle continenten, van de jungle in Zuid-Amerika tot de hooglanden in Oost-Afrika. Net zoals de mens heeft elke aap zijn eigen karakter en zijn eigen verhaal. Maak je op voor een kennismaking met onze eigenzinnige neefjes en word gek van apen! 7
IS EEN AAP MIJN
M?
Veel mensen denken dat de mens afstamt van de aap, maar dat is niet zo. Wel behoren de mens en de aap allebei tot dezelfde grotere groep van zoogdieren: de primaten. De mens en de aap hebben gemeenschappelijke voorouders die ongeveer 25 tot 30 miljoen jaar geleden leefden. Uit die voorouders ontwikkelde zich zowel de mens als de aap op verschillende manieren tot de huidige soorten. De evolutietheorie beschrijft hoe dieren in de loop der tijd zijn veranderd of geëvolueerd. Sommige kenmerken worden van generatie op generatie overgedragen en helpen dieren te overleven.
Gewone wolaap
Met een langere staart kan een aap beter zijn evenwicht bewaren in bomen, makkelijker fruit plukken of ontsnappen aan roofdieren. Een aap met een langere staart maakt op die manier meer kans om te overleven en op zijn beurt een jong te krijgen met een lange staart. De kenmerken van succesvolle apen – bijvoorbeeld een lange staart – zullen het goed doen in een groep en overgaan op de volgende generatie, tot uiteindelijk de hele soort een lange staart heeft.
8
De stamboom hieronder toont de evolutie van primaten in de voorbije 45 miljoen jaar.
Gorilla (geslacht Gorilla)
Orang-oetan (geslacht Pongo)
Gibbon (familie Hylobatidae)
Apen van de Oude Wereld (superfamilie Cercopithecoidea)
Overige apen
Apen van de Nieuwe Wereld (superfamilie Ceboidea)
Kleine mensapen
Op het schema zie je dat de ‘overige apen’ bestaan uit twee aparte groepen: de apen van de Oude Wereld en de apen van de Nieuwe Wereld.
Chimpansee (geslacht Pan)
Grote mensapen
Als je de tabel bekijkt, zie je dat dieren als chimpansees en gibbons behoren tot de mensachtigen of mensapen, maar andere apen niet. Hoewel alle apen dus primaten zijn, zijn ze niet allemaal even nauw verwant aan de mens.
De mens (geslacht Homo)
Spookdiertjes (familie Tarsiidae) Halfapen
Lori’s en lemuren (superfamilies Strepsirrhini)
9
U
EN NIEUW
Men gaat ervan uit dat apen zich vanuit Afrika hebben verspreid naar Azië en vervolgens naar Amerika. De apen die achterbleven in Afrika en Azië zijn de apen van de Oude Wereld, deze die zich ontwikkelden in Noord- en Zuid-Amerika zijn de apen van de Nieuwe Wereld. Je kunt op het zicht zien of een aap behoort tot de familie van de Nieuwe of de Oude Wereld. Hoe? Dat leer je op deze pagina!
Azië
Midden-Amerika
Afrika
ZuidAmerika
Apen van de Nieuwe Wereld Apen van de Oude Wereld
Met de neus op de feiten Apen van de Oude Wereld hebben een smalle neus die naar beneden wijst. Hun neusvleugels staan dicht opeen en de neusgaten zijn naar beneden gericht. Net zoals de mensapen zijn het smalneusapen. Apen van de Nieuwe Wereld hebben een plattere neus, met neusvleugels die ver uit elkaar staan en neusgaten die zijwaarts openen; zij zijn breedneusapen.
Kuifmakaak (Oude Wereld) Smalle neus, neusgaten naar beneden gericht
10
Callicebus discolor (Nieuwe Wereld) Platte neus, neusgaten zijwaarts gericht
Zwartstaartzilverzijdeaapje (Nieuwe Wereld)
De boom in! Apen van de Nieuwe Wereld wonen in bomen. Ze zijn klein, zodat takken niet breken onder hun gewicht. Apen van de Oude Wereld slingeren niet in bomen en zijn veel groter.
Zwartgezichtslingeraap (Nieuwe Wereld)
Apenstaartjes Apen gebruiken hun staart als hulpmiddel om te klimmen en hun evenwicht te bewaren in bomen, maar alleen apen van de Nieuwe Wereld hebben een grijpstaart. Een grijpstraat is een staart die ze kunnen gebruiken als een vijfde ledemaat.
Ga zitten! Dril (Oude Wereld)
Veel apen van de Oude Wereld hebben een gek zitkussen op hun achterste. Dankzij dat onbehaarde kussen kunnen ze lange tijd comfortabel neerzitten op rotsen of takken. Groene meerkat (Oude Wereld)
Satansaap (Nieuwe Wereld)
11
KENNISMAKING MET DE BEN E Tijd om je strepen als detective te verdienen. Gebruik je kennis van de vorige pagina, bekijk deze apen en zeg of ze apen van de Nieuwe of de Oude Wereld zijn. (Mocht je er niet uit raken, de antwoorden staan zijdelings op de bladzijde hiernaast.)
A. De Guyanabrulaap gebruikt zijn sterke grijpstaart om aan takken te hangen en bladeren, fruit, noten en bloemen te plukken.
B. De oostelijke franjeaap leeft in verschillende soorten bos in een groot deel van Midden-Afrika.
12
C. De uilenkopmeerkat heeft een witte streep op zijn lange neus.
Gouden leeuwaapjes klauteren op handen en voeten hoog in de boomkruinen van het regenwoud. Ze zijn nauw verwant aan het zwartstaartzilverzijdeaapje.
E. Dit is een tonkinlangoer. Let op de gekke kussentjes op zijn zitvlak!
F.
A. Nieuwe Wereld — B. Oude Wereld — C. Oude Wereld — D. Nieuwe Wereld — E. Oude Wereld — F. Nieuwe Wereld
D.
Deze grijze springaap (Callicebus moloch) is een andere soort dan de Callicebus discolor op de vorige pagina.
13
Voor opa, die me altijd ‘aapje’ noemde.
Oorspronkelijke uitgever: Flying Eye Books, een imprint van Nobrow Ltd. Oorspronkelijke titel Mad about Monkeys © Flying Eye Books 2015, een imprint van Nobrow Ltd. © Nederlandse vertaling, Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2015 Vertaald door Christelle Bogaert Tekst en illustraties © Owen Davey 2015. Gedrukt in België op FSC gecertificeerd papier. ISBN 978 94 014 2949 8 NUR 223 D/2015/45/390 Met dank aan dr. Nick Crumpton.
