Wat is bio-ecologisch bouwen?

Visie en basisprincipes VIBE-PUBLICATIE NR. 18

Wat is het? Waar komt het vandaan? Hoe kunt u het toepassen?

Wat is bio-ecologisch bouwen?

Inhoud pag.

1

Hoofdstuk 1 Waarom bio-ecologisch bouwen?

Foto voorpagina: Alexis Versele

3

Hoofdstuk 2 Wat is bio-ecologisch bouwen?

‘Wat is bio-ecologisch bouwen?’’ is een uitgave van VIBE vzw en natureplus Belgium.

4

Hoofdstuk 3 Wat is een bio-ecologisch gebouw?

6

Hoofdstuk 4 Een bio-ecologisch gebouw: de voornaamste aandachtspunten in schema

8

Hoofdstuk 5 Wat is een bio-ecologisch materiaal?

Redactie en administratie VIBE vzw Grote Steenweg 91 2600 Antwerpen – Berchem tel.: 03/239.74.23 fax: 03/230.91.26 e-mail: [email protected] openingsuren: elke werkdag van 8u30 tot 16u.

11

Hoofdstuk 6 10 stappen op weg naar een bio-ecologisch gebouw

14

Hoofdstuk 7 Waarop zijn de keuzes van bio-ecologisch bouwen gebaseerd?

17

Hoofdstuk 8 VIBE-manifest en materialennota

22

Hoofdstuk 9 Wat doet VIBE vzw?

Herman Remes Grote Steenweg 91 2600 Antwerpen – Berchem

24

Hoofdstuk 10 Het VIBE-keurmerk en de VIBE-erkenningsprocedure voor de bouwsector

© D/2005/8296/31

25

Lid worden van VIBE

Raad van beheer V I B E vzw Arch. Herman Remes (voorzitter) Ir. Arch. Thomas Lootvoet (voorzitter a.i.) Erik De Bruyn (secretaris) Arch. Lic. Drs. Frans Demedts

Redactie Peter Thoelen

Verantwoordelijk uitgever

VIBE vzw is Belgisch vertegenwoordiger van natureplus. VIBE vzw is een lidorganisatie van de bond beter leefmilieu, het netwerk bewust verbruiken, tandem en architectenhuis limburg. De bouwsector heeft een grote invloed op de kwaliteit van onze omgeving. VIBE promoot mensen milieuvriendelijke bouwwijzen en woonvormen. Hiervoor verenigt VIBE de ontwerpers, producenten, aannemers, handelaars en consumenten die deze bezorgdheid om het milieu delen.

HOOFDSTUK 1

Waarom bio-ecologisch bouwen? De bouwsector heeft een grote invloed op de kwaliteit van onze gezondheid en onze omgeving.

Gezondheid We brengen gemiddeld 85 à 90 % van onze tijd binnen door. Waarvan ongeveer 70 % in ons eigen huis. (Gegevens EPA, Vlaamse Gezondheidsinspectie, natureplus). Verschillende wetenschappelijke rapporten hebben aangetoond dat de vervuiling in steden binnenshuis vaak groter is dan in de stadslucht buiten. (Gegevens onder meer VITO in Antwerpen en CRIPI/RCIB in Brussel). In meer dan 300 woningen waarvan de bewoners symptomen hadden die de huisarts niet

meteen medisch kon verklaren, stelde men vast: • vocht en schimmels in 60 % van de gevallen • huisstofmijten in 78 % van de gevallen • chemische vervuiling in 83 % van de gevallen • een groot deel van deze vervuiling is afkomstig uit algemeen gebruikte bouwmaterialen, meubilair enz... (gegevens CRIPI/RCIB, Brussel) In een gemiddelde stofzuigerzak zitten: • 500 insecten • 66.000 mijten • 4,2 miljoen algen • 2,6 miljard schimmeleenheden • 365 miljard bacteriën (gegevens Commissie Leefmilieu Vlaams Parlement)

Milieu De bouwsector verbruikt wereldwijd rechtstreeks 40 % van de grondstoffen (gegevens UNEP). De bouwsector in ons land levert van alle sectoren de zwaarste milieubelasting, als we die vergelijken met de meubelindustrie, elektrische apparaten, detergenten en cosmetica, transport, informatietechnologie en papier, verpakkingsindustrie en textiel (gegevens VITO, Institut Wallon).

In een gemiddelede stofzak zitten 66.000 mijten.

Visie en basisprincipes

Meer dan 25 % van de CO2-uitstoot in Vlaanderen wordt veroorzaakt door het verwarmen van woongebouwen. Slechts ongeveer de helft van de Vlaamse woningen zijn geïsoleerd (gegevens VCB).

1

WAAROM BIO-ECOLOGISCH BOUWEN?

De isolatie van onze woningen zit op het niveau van die van de Middelandse-Zeelanden (gegevens EURIMMA). Tijd dus om te werken aan meer gezond en milieuverantwoord bouwen en wonen!

De bouwsector in ons land levert van alle sectoren de zwaarste milieubelasting.

Voorbeeld van een bio-ecologisch passief huis. (Architect Equilibrium – foto PHP)

2


HOOFDSTUK 2

Wat is bio-ecologisch bouwen? Bio-ecologisch bouwen is: Energie- en waterbesparend bouwen met zo weinig mogelijk chemische of schadelijke materialen en stoffen in en rond het gebouw, rekening houdend met de draagkracht van de aarde en met de gerechtvaardigde behoeftes van huidige en toekomstige generaties wereldwijd.


Bio-ecologisch bouwen wil, met een optimale inzet van liefst lokale en onuitputtelijke natuurlijke grondstoffen, komen tot een gezonde geest in een gezond lichaam in een gezond huis in een gezonde leefomgeving.

3

HOOFDSTUK 3

Wat is een bio-ecologisch gebouw? Een bio-ecologisch gebouw is:

Een bio-ecologisch

Een energie- en waterzuinig gebouw dat voor het overgrote deel opgetrokken is uit bio-ecologische materialen.

gebouw is bij voorkeur gelegen in de stadsof dorpskern. (Architect Herman Remes)

Elk gebouw kan min of meer bio-ecologisch genoemd worden, afhankelijk van de werken (materialen, isolatiegraad, toestellen en tech-

nieken...) die men heeft kunnen uitvoeren en de ligging van het gebouw.

Algemene definitie Een ‘ideaal’ bio-ecologisch gebouw is een gebouw dat voldoet aan zo veel mogelijk van de volgende criteria: Gelegen in stadsof dorpskern. Dit om verplaatsingen met gemotoriseerd individueel verkeer te kunnen beperken, en zo veel mogelijk te beschikken over aansluitingen van openbaar vervoer en de onmiddellijke nabijheid van zo veel mogelijk diensten (scholen, winkels, werk, mogelijkheden voor vrijetijdsbesteding...). Gebouwd of verbouwd met zo veel mogelijk ‘bio-ecologische’ bouwmaterialen. Dit zijn natuurlijke bouwmaterialen (nagroeibaar of mineraal) met een goede milieuen gezondheidsscore. Bouwmaterialen met synthetische basisgrondstoffen of met toeslagstoffen uit de petrochemische sector worden in het bio-ecologisch bouwen zo veel mogelijk vermeden (zie volgend hoofdstuk). Met een goede compactheid, een goede oriëntatie en buffering, goed geïsoleerd en geventileerd. Dit om zo veel mogelijk energie te besparen tijdens de bewoning van het gebouw, zonder een ongezond binnenklimaat te creëren. Met energiebesparende en energiezuinige basisinstallaties, technieken en huishoudtoestellen. Met waterbesparende en waterzuinige basisinstallaties, technieken en huishoudtoestellen.

4


BIO-ECOLOGISCH GEBOUW

Een bio-ecologisch gebouw heeft tenslotte een gezond en aangenaam binnenklimaat en biedt voldoende geborgenheid.

Voorbeeld van een strobalenhuis. (Architect Herwig Van Soom)

Alleenstaande bebouwing. (Architect Eric Boddaert)


5

HOOFDSTUK 4

Een bio-ecologisch gebouw De voornaamste aandachtspunten in schema

1 ENERGIE:

LAGE- ENERGIEWONING OF ENERGETISCHE RENOVATIE Criteria lage-energiewoning:

maximaal E 80 maximaal K 30 maximale U-waarden (enkel van toepassing voor woonruimten) 0,3 W/m2K Buitenmuren: 0,2 W/m2K Dak: 0,4 W/m2K Vloeren: Glas buitenschrijnwerk: 1,1 W/m2K 1,8 W/m2K Ramen en deuren: brutoverbruik voor ruimteverwarming < 75 KWh/m2/jaar lekverliezen: n 50 < 3 h 1 bij mechanische ventilatie lekverliezen: n 50 < 1 h-1 bij warmteterugwinning

Criteria energetische renovatie:

halvering van de netto energiebehoeften brutoverbruik voor ruimteverwarming <150 KWh/m2/jaar

geen bitumen of metalen dakbedekking geen tropisch hout zonder FSClabel onderdak uit plantaardige of minerale basisgrondstoffen isolatiemateriaal uit nagroeibare grondstoffen damp-open indien hellend dak luchtdicht

buitenschrijnwerk

geen PVC of PUR geen metalen zonder thermische onderbreking FSC gelabeld indien tropisch hout

3.1

geen metaal, PVC, stalen platen geen synthetisch isolatiemateriaal indien materialen met recyclagemateriaal: geen zware metalen of andere potentieel mens-of milieugevaarlijke stoffen

3.2

geen beton mortel: geen CEM II tot IV natuurverf indien van toepassing

3.3 tuin

isolerende houtvezelplaat isolatiemateriaal uit nagroeibare grondstoffen dampopen opbouw luchtdicht hout zonder chemische verduurzaming natuurverf indien van toepassing

6

2

WATER: Gescheiden afvoer + gebruik van regenwater Gebruik van regenwater binnenshuis indien regenwaterreservoir verplicht


BIO-ECOLOGISCH GEBOUW

Naast de verplichte en uitsluitingscriteria, zijn er ook plus- en minpunten

1

ENERGIE

+

Gebouwen volgens passiefhuiscriteria Benutting passieve zonne-energie Goede compactheid Ontwerp met goede oriëntatie Buffering en zonering van ruimtes Actieve zonne-energie Onuitputtelijke energie

2

WATER

Elektrische verwarming, tenzij voor passiefgebouwen en laagenergie gebouwen en opgewekt uit onuitputtelijke energiebronnen

+

Gebruik van hemelwater binnenshuis (voor WC, wasmachine...) Insijpeling overtollig regenwater in de bodem of afvoer naar open gracht, beek, vijver, stockagebekken... Composttoilet, watervrij toilet Zuivering en hergebruik van huishoudelijk afvalwater

3

_

_ Overloop regenwaterput naar riool indien tuin beschikbaar en geschikt

MATERIALEN

3.0 ALGEMEEN

+

_

+

_

+

_

Natureplus label Hout: FSC gelabeld, streekeigen

3.1 HOOFDDAK Materialen uit nagroeibare grondstoffen

3.2 BUITENSCHRIJNWERK FSC-gelabeld hout Hout of hout met metalen bekleding buiten

3.3 MUUROPBOUW

Metalen buitenschrijnwerk

+

_

Indien houtskeletbouw: Strobalen Stroleem Kalkhennep HSB

Plaatmaterialen met formaldehydehoudende lijmen Indien spouwmuur in steenachtge materialen: kalkmortel Isolatie uit nagroeibare grondstoffen (indien technisch verantwoord)

3.4 OPBOUW GRONDVLOER

+

Isolatie uit nagroeibare of minerale grondstoffen Hout, leem

3.5 OPBOUW TUSSENVLOER

Isolatie uit synthetisch materiaal Beton

+

Hout Kleipotten

3.6 RIOLERING

+

RUIMTE

+

OMGEVING EN ANDERE

_

Plaatmaterialen met formaldehydehoudende lijmen

+

Verbouwing Rijwoning Gebouw gelegen in of nabij stadsof dorpskern

5

_

PVC

Binnen: Leempleister Niet behandeld hout Natuurlijk behandeld kurk Lijmvrije platen

4

_

Beton Metalen elementen

Gresbuizen

3.7 AFWERKING

_

_ Open bebouwing + nieuwbouw 'ver' van stads-of dorpskern

+

_

Streekeigen beplanting Groendak Gevelbegroening Infiltrerende bestrating en aanverwante


7

HOOFDSTUK 5

Wat is een bio-ecologisch bouwmateriaal?

Vlas, een voorbeeld van een bio-ecologisch bouwmateriaal.

Een bio-ecologisch bouwmateriaal is: Een bouwmateriaal dat bestaat uit (quasi) onuitputtelijke natuurlijke basisgrondstoffen, zonder of met zo weinig mogelijk chemische toevoegstoffen, zonder zware milieubelasting en zonder schadelijke gevolgen voor de menselijke gezondheid.

Isolatie met papiervlokken.

8

Natuurlijke grondstoffen zijn plantaardige, dierlijke en/of minerale grondstoffen. Petrochemische grondstoffen vallen hierbuiten.


BIO-ECOLOGISCH BOUWMATERIAAL

Groep 1 meestal voorkeur: hernieuwbare materialen

Groep 2 meestal aanvaardbaar: minerale materialen

Groep 3 meestal te vermijden: synthetische materialen

VOORDELEN VAN NAGROEIBARE GRONDSTOFFEN Vanuit de standpunten van het ‘sluiten van stofkringlopen’ en ‘duurzame ontwikkeling’.

BIO-ECOLOGISCH DRIE-GROEPEN-PARADIGMA Groep 1 meestal voorkeur: hernieuwbare materialen Materialen die volledig of voor het grootste deel bestaan uit nagroeibare grondstoffen. Nagroeibare grondstoffen kunnen op aarde gekweekt worden en komen dus uit land- en bosbouw. Voorbeelden: vlas, hennep, stro, schapenwol, kurk, riet, hout, papiervlokken, katoen, kokos, bamboe, zetmeel, lijnolie...

Groep 2 meestal aanvaardbaar: minerale materialen Materialen die voor het grootste deel uit oppervlaktedelfstoffen gemaakt zijn. Deze materialen behoren ook de categorie van wat men wel eens ‘natuurlijke’ materialen noemt.

1) Volledig gesloten stofkringlopen • geen uitputting van grondstoffen (constante aangroei bij goed beheer gewaarborgd) • geen afvalprobleem (herbruikbaar, of composteerbaar indien geen bijmenging van synthetische ingrediënten)

2) Duurzame ontwikkeling op lange termijn • continue wereldwijde beschikbaarheid van lokale nagroeibare materialen • mogelijkheden voor ontwikkeling lokale economie en autonomie i.p.v. landbouwproductie voor export


Hierbinnen maken we een onderscheid tussen wereldwijd ruim voorradige grondstoffen (zand, klei, leem, andere aarde-stoffen...) en beperkt voorradige grondstoffen.

Groep 3 meestal te vermijden: synthetische materialen Petrochemische grondstoffen of materialen die voor het grootste deel of volledig bestaan uit delfstoffen die diep uit de aarde komen. Meestal gaat het om afgeleide aardolieproducten. Indien mogelijk vermijden we ze. De productie is meestal erg milieuvervuilend, er wordt ruim gebruik gemaakt van gevaarlijke stoffen en het afval kan zelden hoogwaardig gerecycleerd worden en vergaat omzeggens niet. Synthetische stoffen worden niet binnen redelijke termijn terug in het natuurlijk ecosysteem opgenomen.

9

BIO-ECOLOGISCH BOUWMATERIAAL

Bio-ecologische verbouwing van rijwoning. (Architect Luc De Meyer)

Combinatie van baksteen en hout. (Architect Mark Depreeuw)

10


HOOFDSTUK 6

10 concrete stappen op weg naar bio-ecologisch bouwen 1) Wonen in stadsof dorpskernen Als u nog geen bouwgrond heeft, kan u ervoor kiezen om te wonen in een reeds bebouwde kern. Zo hebt u alle voorzieningen bij de hand (scholen, winkels, werken uitgaansgelegenheid...). Wie op het platteland woont, moet meestal veel meer autokilometers maken en dus veel meer tijd verliezen, kosten maken enz... Wonen op het platteland kost ook veel meer aan de gemeenschap (extra wegen, rioleringen enz ...). Bovendien: u kunt in de dorpsen stadskernen ook zorgen voor wat ecologisch groen in tuinen, voortuintjes, gevelbegroening en tegeltuintjes, dakbegroening enz... Zo maakt u de omgeving aangenamer. Denk ook aan het volgende: alleenstaande huizen verbruiken meer energie dan rijhuizen of appartementen met dezelfde omvang en dezelfde isolatiewaarde. Dat komt omdat er maar twee in plaats van vier warmteverliezende buitenmuren zijn; bij rijhuizen verwarmt het ene huis als het ware het andere mee.

2) Verbouwen & hergebruiken! Als u kiest voor een verbouwing, spaart u al een hele hoop materialen uit (muren, vloeren...) en wellicht haalt u uit het bestaande pand nog een reeks materialen die u op een leuke manier kan verwerken in uw verbouwing (oude stenen, originele balken, mooie binnendeuren, gekleurd glas...). Voor elke deur en elke baksteen die u hergebruikt, heeft u de energie en de milieubelasting uitgespaard die de productie van een


nieuwe deur of baksteen hoe dan ook zouden vergen.

3) Doe meteen goed wat je de eerste 20 jaar niet kan veranderen Leg de juiste prioriteiten. De afwerking van uw huis is natuurlijk erg belangrijk: u wilt dat het er mooi uitziet. Niettemin raden we u aan om toch éérst te investeren in een goede constructie- en ruwbouwfase. Bijvoorbeeld: stel eerder de verf- en tegelfase uit, dan de isolatiefase. Doe meteen goed wat u de eerste 20 jaar niet kan veranderen. Eerst alles afwerken en later isoleren kost veel meer tijd en geld (en u zit dan wéér in het stof!) dan eerst degelijk isoleren en later afwerken. Bij een verbouwing moet u allereerst eventuele vochtproblemen oplossen (vocht door een lekkend dak, vochtdoorslag doorheen de muur van buiten naar binnen, opstijgend vocht vanuit de kelder of de grond...).

4) Oriëntatie, buffering, zonering en passieve zonne-energie Oriënteer de leefruimtes op het zuid-zuidwesten. Dan kunnen die zonlicht opvangen in de tussenseizoenen. Die warmte wordt gestockeerd in massieve materialen zoals tegelvloeren, stenen muren enz..., waarna ze afgegeven wordt in de ruimte. Zo maakt u gebruik van gratis ‘passieve zonne-energie’. Op het noorden plant u de niet of minder te verwarmen ruimtes (garage, wc, gangen, berging, slaapkamers...). Zo vormen deze noordelijke zones een 'buffer' tussen de koude buitenlucht en de te verwarmen ruimtes in huis.

11

10 CONCRETE STAPPEN

De prioriteiten bij energie-investeringen bij verbouwingen zijn in volgorde van belangrijkheid: • dakisolatie • vloerisolatie indien gemakkelijk bereikbaar • betere beglazing U = 1,1 • betere verwarmingsinstallatie • gevelisolatie & alternatieve energie Isoleren moet u ook op de juiste manier doen: winddicht, luchtdicht, damp-open. Te veel isoleren bestaat niet! U kunt natuurlijk wel een probleem krijgen door verkeerd te isoleren...

6) Hoe meer u isoleert, hoe beter u moet ventileren

Dik isoleren is

5) Zorg voor een dikke isolatielaag

één van de goed-

Met gemiddelde richtwaardes van 20 cm in het dak, 15 cm in de muur en 10 cm in de vloer, heeft u een lage-energie-woning met een navenant lage energiefactuur. Dik isoleren is één van de goedkoopste manieren om energie én dus geld te besparen. Tegenwoordig bouwt men ook ‘passiefhuizen’. Dit zijn gebouwen die zo goed geïsoleerd zijn dat ze geen centrale verwarming meer nodig hebben.

koopste manieren om energie én geld te besparen. Hier een voorbeeld van hennepisolatie.

De prioriteiten bij energie-investeringen bij nieuwbouw zijn in volgorde van belangrijkheid: • dakisolatie • gevel- en vloerisolatie • betere beglazing U = 1,1 • betere verwarmingsinstallatie • alternatieve energie

12

De keerzijde van isoleren is ventileren. Vaak gaat daar niet genoeg aandacht naar uit. Ventile-ren kan op een natuurlijke manier, op een mechanische manier of met een combinatie van beide. Laat de ventilatie in elk geval niet over aan toevalligheden (reten en kieren, ongecon-troleerd openstaande ramen en deuren...): dat zorgt immers voor nodeloze energieverspilling.

7) Gebruik zonne-energie waar het mogelijk is Passieve zonne-energie is gratis: die komt door het glas naar binnen. Zware materialen (baksteen, natuursteen, tegels, leemsteen, kalkzandsteen enz ...) slaan de zonnewarmte op en geven die na verloop van uren weer af in huis. Actieve zonne-energie (zonnepanelen) kan dienen om water te verwarmen (zonneboiler, vloer- of muurverwarming) of om elektriciteit (foto-voltaïsche zonnepanelen) op te wekken. Die elektriciteit kan u via het net aan uw energieleverancier verkopen, als u meer produceert dan u opwekt.

8) Bespaar zo veel mogelijk op water Dit kan via eenvoudige technieken (waterbesparende kranen en douchekoppen, waterzuinige huishoudtoestellen)... Er zijn een hele reeks eenvoudige tips en trucs om water te besparen in huis.


10 CONCRETE STAPPEN

Leem wint aan populariteit als pleistermateriaal, zeker als het in eigen streek gewonnen wordt.

Gebruik ook regenwater voor een aantal toepassingen (tuin, vloeren poetsen, toilet, wasmachine...). Overtollig regenwater zou u, indien mogelijk, best laten insijpelen in de grond rondom uw huis, afvoeren naar de gracht, een vijver enz...

9) Gebruik waar mogelijk materialen uit hernieuwbare of nagroeibare grondstoffen, liefst uit de eigen regio Materialen uit nagroeibare grondstoffen kan men kweken op de aarde: het zijn land- en bosbouwgrondstoffen. Door rationeel beheerde nagroeibare grondstoffen te gebruiken, ontstaat er nooit uitputting van grondstoffen. Voorbeelden zijn: hout, natuurverven (uit plantaardige oliën of minerale bestanddelen), linoleum, natuurlijke stoffen voor con-structie en binnenhuisinrichting (katoen, wol, natuurlatex, vlas, hennep, stro...). Ook vele minerale grondstoffen (klei, zand, kalk enz...) zijn ruim voorradig of bijna onuitputtelijk.

VIBE vzw heeft

ondubbelzinnig gekozen voor het internationale label voor ecologische bouwproducten ‘natureplus’.


In de gespecialiseerde bio-ecologische handel bestaan er meer materialen uit nagroeibare grondstoffen dan u zou verwachten. Zo bijvoorbeeld isolatiematerialen uit vermalen krantenpapier, hennep, vlas, houtvezels, schapenwol, kurk enz... Deze materialen zijn niet alleen milieuvriendelijker, maar ook minder ongezond dan vele andere.

10) Laat u bij de keuze voor materialen niet misleiden door het etiket 'milieuvriendelijk', 'ecologisch' of 'recycleerbaar' Tegenwoordig heeft haast elk materiaal wel één of ander milieuvoordeel. Maar een materiaal kan slechts objectief beoordeeld worden op basis van àlle milieucriteria. Recyclage is er daar één van. Andere zijn: uitputting van grondstoffen, aantasting van de natuur, energieverbruik bij productie en transport van het materiaal, onderhoudsgevoeligheid, levensduur, hinder (geur, licht, geluid...) bij productie en transport, emissies van milieuschadelijke of gevaarlijke stoffen, afval enz... VIBE vzw heeft ondubbelzinnig gekozen voor het internationale label voor ecologische bouwproducten ‘natureplus’. Dit label garandeert dat de gelabelde bouwmaterialen een zeer minimale milieubelasting hebben en ontdaan zijn van potentieel ongezonde basisof toeslagstoffen.

13

HOOFDSTUK 7

Waarop zijn de bio-ecologische keuzes gebaseerd? Een beetje geschiedenis Toen de bio-ecologische pioniers op het einde van de jaren ’70 begonnen te zoeken naar ‘natuurlijke’ materialen, kwamen ze meestal bij ‘alternatieve’ en geëngageerde fabrikanten in Duitstalig Europa terecht. Ook in Nederland en Frankrijk ontstonden producten uit natuurlijke grondstoffen. Met ‘natuurlijke grondstoffen’ werd bedoeld: grondstoffen uit bos- en landbouw of oppervlaktedelfstoffen. Bovendien streefde men ernaar om chemische toeslag- en hulpstoffen (schimmelwerende middelen, solventen, lijmen, brandvertragers, droogstoffen, droogvertragers, weekmakers enz...) zo veel mogelijk te weren en/of te beperken. Tevens werd gezocht naar mogelijke ‘natuurlijke’ toeslag- en hulpstoffen. Waar dit haalbaar was, trachtte men grond- en toeslagstoffen uit de petrochemische sector te vermijden. Men ging er van uit dat bouwmaterialen die op deze basis geproduceerd waren, ook de meest milieuverantwoorde en de minst gezondheidsbelastende waren. Meestal klopte dit ook, maar niet altijd. Gaandeweg ontwikkelde men methodieken om tot een rationeler benadering te komen: levenscyclusanalyse, milieudata en labels zijn de voornaamste. Intussen was ook energiebesparing en alternatieve energie-opwekking een relevant thema geworden, waarin de vroege bio-ecologische architecten pionierden. Waterbesparing en rationeel omgaan met zoet water zijn thema’s die de laatste jaren alom bespeeld worden. Tenslotte groeide in Vlaanderen een toenemende bezorgdheid over rationeel ruimtege-

14

bruik, aandacht voor de open ruimte en dichtslibbing, inbreiding, stadsvernieuwing en ecologische stedenbouw. De keuzes die vanuit bio-ecologisch bouwen gemaakt werden, pasten achteraf beschouwd perfect in het kader van ‘duurzame ontwikkeling’, zoals omschreven in het Brundlandt-rapport van 1987 (zie VIBEmanifest), dat vandaag dan ook een uitstekende basis vormt om doorgedreven bio-ecologische keuzes te maken.

Bronnen voor de keuzes van de bio-ecologische bouwwereld De basis van de keuzes die VIBE maakt is gebaseerd op verschillende bronnen en voor een groot stuk op ervaring. Momenteel zijn de voornaamste selectiebronnen voor VIBEmateriaalcriteria (in volgorde van belangrijkheid): 1) Een uitgesproken visie

Deze visie is vetrokken vanuit een voorkeur voor ‘natuurlijke’ materialen en technieken, onuitputtelijke natuurlijke hulpbronnen, gesloten stofkringlopen. In de loop der tijd is gebleken dat deze visie vooropliep op het kader van ‘duurzame ontwikkeling’ in de oorspronkelijke zin van het woord. Ook daarin wordt een ontwikkeling naar het gebruik van onuitputtelijke natuurlijke hulpbronnen vooropgesteld. 2) Een lange ervaring en bouwpraktijk

Deze visie heeft geleid tot de ontwikkeling van specifieke bouwmaterialen en voorheen ‘alternatief ’ genoemde technieken die ofwel verbeterde versies waren van sinds oudsher toegepaste materialen en technieken of wel


BIO-ECOLOGISCHE KEUZES

nieuw ontwikkeld werden sinds een drietal decennia. 3) Wetenschappelijke en andere ondersteuning

Deze visie en de daaruit volgende praktijk worden in toenemende mate ook wetenschappelijk bestudeerd en bevestigd. Zowel rond een aantal bouwtoepassingen als rond een aantal beoordelingsmechanismen is intussen heel wat studiewerk verricht. Niettemin zijn technische normen en/of wetenschappelijk vastgelegde bewijzen niet de eerste bron voor VIBE vzw om advies te verlenen.

Documentatiebronnen voor de bio-ecologische materiaalkeuze In volgorde van belangrijkheid zijn de methodes die de basis van de VIBE-materiaalkeuzes bepalen: 1) Natureplus

De criteria van het kwaliteitslabel voor ecologische bouwproducten natureplus. Dit label hanteert zeer strenge normen en uitsluitingscriteria op vlak van milieu en

gezondheid. Het is gebaseerd op de visie die de bio-ecologische bouwwereld in heel Europa sinds haar ontstaan gehanteerd heeft en werkt met meetbare eenheden, duidelijke normen en grenswaarden die getoetst worden met berekeningen en labotesten. De testen gebeuren door gerenommeerde instituten in Duitsland en Oostenrijk (Eco Umweltinstitut Keulen, TÜV Süddeutschland, IBO Wenen). Producten die het naturepluslabel behalen, worden door VIBE vzw zonder meer gecatalogeerd als ‘bio-ecologisch verantwoorde bouwmaterialen’. In een notendop zijn de basiscriteria van natureplus: • Het aandeel nagroeibare en/of minerale grondstoffen moet minstens 85 % van de materiaalinhoud bedragen. • De gebruikte grondstoffen moeten in voldoende mate op aarde aanwezig zijn (dus niet op korte termijn uitputbaar). • Er is een verbod op milieuen gezondheidsbelastende stoffen (zij het basisgrondstof, toeslagstof of hulpstof). • De emissies bij productie en gebruik moeten gering zijn.

Natureplus controleert in laboratoria of er geen schadelijke stoffen uit de producten komen en of er geen gevaarlijke stoffen inzitten.


15

BIO-ECOLOGISCHE KEUZES

minerale of nagroeibare materialen, • als VIBE advies moet verlenen indien (bijvoorbeeld om technische redenen) een materiaal gebruikt moet worden dat niet voldoet aan de definitie van ‘bio-ecologisch materiaal’ of de criteria van natureplus, • om na te gaan of een bepaald materiaal uit nagroeibare of minerale grondstoffen wel degelijk een aanvaardbare milieuscore behaalt, • als hulpinstrument om bouwmaterialen te beoordelen waarvoor nog geen naturepluscriteria bestaan.

Bio-ecologisch laag-energiehuis met fotovoltaïsche en thermische zonnepanelen (Architect Marij Gabriëls)

• Bij de aanmaak van het materiaal moet het energieverbruik beperkt zijn. • De verpakking moet ecologisch geoptimaliseerd zijn. • De verwerkingsvoorschriften moeten duidelijk zijn. • Alle inhoudsstoffen moeten opgegeven worden (‘Volldeklaration’). Al deze criteria vindt u in detail uitgeschreven én toegepast op verscheidene categoriën van bouwmaterialen op de website van naturuplus: www.naturplus.org. 2) NIBE

De LCA-benadering (LCA = levenscyclysanalyse) van het TWIN-model die leidde tot de ‘NIBE-classificatie’. NIBE doet sinds jaren degelijk studiewerk naar LCA-gegevens van bouwmaterialen. Het instituut ontwikkelde een methodologie op basis van de internationaal erg geapprecieerde CML-methodiek (CML = Centrum voor Milieukunde van de Universiteit van Leiden). VIBE ervaart deze methodiek als het best hanteerbare instrument om de milieubelasting van verschillende bouwmaterialen te vergelijken.

3) Andere labels, LCA’s, databanken en studies.

LCA-data leiden vaak tot verschillende resultaten. Waar ze beschikbaar zijn bij VIBE vzw en verschillen van de NIBE-data zal VIBE vzw de NIBE-data vergelijken met andere LCA-data. Dit geld ook voor andere milieudata. 4) Leveranciersinformatie

Gegevens van producenten/verdelers waar voorgaande bronnen geen uitsluitsel geven of niet toepasselijk zijn. Indien geen andere informatie beschikbaar is, moet VIBE afgaan op de informatie van de producent/verdeler. Indien wel informatie beschikbaar is uit de vorige bronnen, zal de informatie van de producent/verdeler eraan getoetst worden.

De NIBE-classificatie wordt als bronnenmateriaal ingeschakeld: • om LCA-gegevens over een bepaald materiaal te verkrijgen, • als er een keuze moet gemaakt worden tussen bijvoorbeeld twee verschillende

16


HOOFDSTUK 8

VIBE-manifest & Materialennota VIBE-manifest Missie De bouwsector heeft een grote invloed op de kwaliteit van onze omgeving. VIBE vzw promoot mensen milieuvriendelijke bouwwijzen en woonvormen. Hiertoe verenigt VIBE vzw de ontwerpers, producenten, aannemers, handelaars, consumenten, beleidsinstanties en andere instellingen die de bezorgdheid om mens en milieu delen.

Ambitie Strategie

VIBE vzw is het centraal informatie- en vormingspunt rond bio-ecologisch bouwen en wonen in Vlaanderen. VIBE vzw stelt zich ook open als koepel en/of discussieforum voor alle organisaties, beleidsmakers en openbare besturen, bedrijven en individuen die met ‘duurzaam bouwen’ bezig zijn. Daartoe zoekt VIBE vzw naar alle mogelijke samenwerkingsverbanden met andere instellingen en initiatiefnemers, in binnen- en buitenland. Doelgroepen

Om het bio-ecologische gedachtegoed te verspreiden, richt VIBE vzw zich met haar activiteiten vooral naar drie doelgroepen: beleidsinstanties, particuliere bouwers en professionelen in de bouwsector. Om deze laatste doelgroep doeltreffend te bereiken, zijn contacten met opleidingsinstellingen noodzakelijk. Om het bio-ecologische gedachtegoed te funderen en blijvend te toetsen aan de voortschrijdende wetenschappelijke bevindingen, zijn contacten met onderzoekscentra onontbeerlijk.


Onafhankelijkheid

Voor alle doelgroepen verzorgt VIBE vzw gerichte vorming, informatieverspreiding, advies, studies, begeleiding van voorbeeldprojecten en zoekt naar samenwerkingsverbanden. VIBE vzw is daarbij niet gebonden aan eender welke instelling. Professionelen in de bouwsector kunnen het VIBE-label krijgen als ze voldoen aan de criteria die VIBE vzw hanteert. VIBE opereert verder onafhankelijk van de professionele leden en kan standpunten innemen die indruisen tegen het directe commerciële belang van leden.

Visie Duurzaam bouwen

VIBE vzw verzet zich tegen het verengen van ‘duurzaam bouwen’ tot ‘energiezuinig bouwen’. VIBE vzw meent dat bio-ecologisch bouwen een integraal project is, waarin vier componenten en twee dimensies centraal staan. Bio-ecologisch bouwen en wonen houdt rekening met aspecten van: • ruimtegebruik • energiehuishouding • waterhuishouding • materiaalgebruik In elk van deze vier componenten is niet enkel de dimensie ‘milieubewustzijn’, maar ook de dimensie ‘menselijke gezondheid’ van belang. VIBE vzw streeft dan ook naar een gezonde geest in een gezond lichaam in een gezond huis in een gezonde leefomgeving. Duurzame ontwikkeling

Als breder kader voor dit alles hanteert VIBE vzw de oorspronkelijke notie van ‘duurzame

17

VIBE-MANIFEST & MATERIALENNOTA

ontwikkeling’, zoals omschreven in het ‘Brundtland-rapport’. Bio-ecologisch bouwen en wonen betekent dus ook: bouwen en wonen op zo’n manier dat wereldwijd een gezonde, ecologische en sociaal aanvaardbare leefomgeving geschapen en gevrijwaard wordt voor de generaties die na ons volgen. Dat vóóronderstelt een optimaal gebruik van lokaal beschikbare hernieuwbare grondstoffen en energiebronnen. Dit is de eerste premisse bij de beoordeling op bio-ecologisch vlak van woon- en werkomgeving, bouwconstructies, energie-, water-, materialen- en grondstoffenstromen.

Wereldbeeld

VIBE vzw gelooft bij dit alles niet in een louter mechanistisch wereldbeeld, waarbij het functioneren van de aarde tot chemische reacties en berekenbare modellen herleid kan worden. VIBE vzw gelooft veeleer in de holistische benadering, waarin de globale samenhang van alles centraal staat. VIBE vzw meent dan ook dat de verbondenheid van de mens met de aarde fundamenteel is, en dat het handelend optreden van de mens in de wereld een op lange termijn volhoudbaar beheer van de natuurlijke rijkdommen moet garanderen. Besproken en goedgekeurd door de Algemene Vergadering VIBE vzw 6 oktober 1999

Materialennota VIBE vzw en de bio-ecologische classificatie van bouwmaterialen

1) Inleiding VIBE vzw hanteert de NIBE-classificatie om over de bio-ecologische aspecten van bouwmaterialen en -producten een uitspraak te doen (NIBE = Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie, een raadgevend ingenieursbureau). Die classificatie ontstond in 1992. De laatste uitgave van de eerste versie van de classificatie werd in 1995 gedrukt. Uit interne vergelijkende studies bleek dat de NIBE-classificatie de meest bruikbare en methodologisch meest inzichtelijke was van de toen bekende classificatiesystemen voor bouwmaterialen. Vanaf 1995 werkte NIBE een paar jaar aan de herwerking en verfijning van haar methodologie. Dit had tot gevolg dat er een paar verrassende en voor de bouwbio-ecologie soms moeilijk te verteren resultaten uit de bus kwamen. (Voor de bio-ecologische principes verwijzen we naar het VIBE-Manifest). Op 14 oktober 1998 nodigde VIBE Michiel Haas, directeur van NIBE, uit om de ‘nieuwe NIBE-classificatie’ uit de doeken te doen voor de uitgebreide en vrij toegankelijke algemene vergadering van VIBE vzw en om een aantal conclusies te belichten. Na een periode van rust en bezinking van de resultaten van het debat dat op 14 oktober 1998 gevoerd werd, wisselde de algemene vergadering van VIBE vzw op 23 februari 1999 verder van gedachten over de NIBE-classifica-

18

tie, hoe het instituut daarmee moet omgaan en de gevolgen ervan. Daartoe werd nieuwe lectuur over levenscyslusanalyse doorworsteld en hoorden we het oordeel van een aantal mensen uit de exacte wetenschap en het ‘klassieke’ bouwbedrijf over de NIBE-classificatie. “De algemene vergadering van 23 februari 1999 moet dan ook de koers bepalen die VIBE inzake materiaaladvies zal volgen. Het spreekt voor zich dat die koers de al dan niet erkenning van nieuwe leden mee zal bepalen.” Die boodschap gaven we mee aan de talrijk opgedaagde leden en andere geïnteresseerden. Een ‘Voorstel van standpuntbepaling / Aanzet tot een VIBE-manifest’ werd er voorgelegd, besproken en in grote lijnen goedgekeurd. Na nog een half jaar van reflectie, contacten, nieuwe gegevens en debatten binnen de raad van beheer en met externen, stelde VIBE vzw haar ‘VIBE-manifest’ op, werkte de materialennota bij, legde een aantal bijkomende accenten en verfijnde de oorspronkelijke teksten. Dit pakket legde VIBE vzw voor aan de algemene vergadering van 6 oktober 1999. De raad van beheer van VIBE vzw verwerkte op 9 november 1999 de opmerkingen die toen gemaakt werden en die later schriftelijk binnenkwamen. Het resultaat is het onderstaande.

2) Bouwmaterialen & levenscyclusanalyse Om de milieu-impact van materialen en producten te kennen, is levenscyclusanalyse (LCA) noodzakelijk.



Levenscyclusanalyse is een complexe materie waarover tot nader order geen wetenschappelijke eensgezindheid of standaardmethodologie bestaat.

samengesteld zijn. Materialen uit voornamelijk aardoliederivaten en producten uit de (petro)chemie scoren dan neutraal, minder goed of slecht.

Blijkbaar is het zeer moeilijk, zoniet onmogelijk, om algemeen aanvaardbare levenscyclusanalyses uit te voeren. Dit geldt volgens sommige bronnen in hoge mate voor bouwmaterialen.

VIBE vzw zoekt permanent naar informatie over gezondheidsaspecten van bouwmaterialen in heel hun levensloop.

In de gevestigde exact-wetenschappelijke wereld worden materiaalvergelijkingen op basis van LCA’s vaak niet aanvaard. Wegingsfactoren toekennen aan de verschillende milieucriteria die in een LCA gehanteerd worden, wordt in de gevestigde exact-wetenschappelijke wereld meestal ook niet aanvaard. Elk materiaal of product moet volgens die visie op zich bekeken worden in functie van de milieubelasting die het veroorzaakt. VIBE vzw zoekt permanent naar informatie over levenscyclusanalyses en de milieuimpact van bouwmaterialen en hun productieprocessen.

3) Bouwmaterialen & gezondheid Over de gezondheidsaspecten van de meeste materialen en producten bestaan weinig strikt wetenschappelijk gegronde gegevens. Over de gezondheidsaspecten van een aantal materialen en producten bestaan tegenstrijdige wetenschappelijke gegevens (bijvoorbeeld: houtimpregneermiddelen, minerale wol...).

4) Levenscyclusanalyse, gezond bouwen & de bouwheer De belangstelling voor ‘duurzaam’ bouwen in Vlaanderen en België neemt hand over hand toe. Bouwers, architecten en overheden vragen zich af met welke materialen ze milieubewust en gezond kunnen bouwen. VIBE vzw moet hierop een antwoord kunnen geven. Dit antwoord zal soms duidelijk en eenduidig zijn, soms ook niet. Door de ontwikkelingen in de bouwsector zijn de antwoorden in elk geval steeds tijdsgebonden: door een meer milieuvriendelijk productieproces, door de toepassing van hernieuwbare energiebronnen, door input van gerecycleerde grondstoffen, door het vervangen van een ongezond ingrediënt door een schadeloos ingrediënt enz... kan een product of materiaal na verloop van tijd beter scoren dan voorheen. VIBE zal een bio-ecologische classificatie van materialen blijven hanteren om haar vormings- en informatie-activiteiten mee te stofferen én om advies te geven aan allen die daarom vragen.

5) VIBE vzw & de NIBE-classificatie Wanneer wetenschappelijke gegevens wijzen op een gezondheidsprobleem of -risico, reageren de betrokken producenten en industriële gebruikers ervan heftig. Slechts na jaren van zware schadegevallen en juridische procedures daarrond, worden bepaalde stoffen in bepaalde toepassingen verboden (bijvoorbeeld: PCP (penta-chloor-phenol), lindaan, asbest...). Voor andere stoffen is er tegenkanting vanuit de milieubeweging, de consumentenbeweging en steeds meer ook vanuit de vakbondsbeweging (bijvoorbeeld: een aantal houtimpregneermiddelen, solventgedragen verven en aanverwante...).

Volgens VIBE vzw is de NIBE-classificatie nog steeds het meest uitgebreide, hanteerbare en onderbouwde systeem om bouwmaterialen en -producten te beoordelen op hun bio-ecologische waarde.

Het oordeel over gezondheidsaspecten van bouwmaterialen en -producten is noodgedwongen vaak gebaseerd op intuïtie. Vanuit holistisch perspectief valt het oordeel dan vaak in het voordeel uit van de ‘natuurlijke’ producten en materialen, of producten en materialen die voor het overgrote deel uit ‘natuurlijke’ of hernieuwbare grondstoffen

Doorgaans hebben materialen en producten die het dichtst bij hun natuurlijke vorm staan (die dus het minste bewerkingen ondergaan hebben) of materialen en producten die uit hernieuwbare grondstoffen bestaan, ook de beste score in levenscyslusanalyses. En ze zijn het minst schadelijk of zelfs heilzaam voor de menselijke gezonheid.


VIBE vzw zal de NIBE-classificatie blijven volgen als algemene milieuclassificatie van materialen. Indien andere LCA- en/of milieuen gezondheidsgegevens bij VIBE beschikbaar zijn, worden die naast de NIBE-classificatie vermeld.

6) Milieuclassificatie versus natuurlijke materialen

19


Dit is echter niet altijd zo: sommige synthetische producten hebben een erg goede LCAscore, sommige natuurlijke producten zijn gezondheidsschadelijk. Deze bevinding kan conflicteren met de beginselen van de bouwbio-ecologie. Zo kan het aanvaardbaar zijn dat in bepaalde toepassingen een hernieuwbaar of natuurlijk materiaal gekozen wordt vóór een niet of minder hernieuwbaar of natuurlijk materiaal met een betere milieuscore. Waar LCA-gegevens conflicteren met principes en technieken uit de bouwbio-ecologie zal VIBE een genuanceerd standpunt innemen en een onderscheid aangeven tussen de meest milieuverantwoorde keuze en de meest bioecologisch verantwoorde keuze.

7) Bouwen met lokale materialen Als iedereen zou bouwen met dezelfde materialen (zij het natuurlijke of synthetische, hernieuwbare of niet-hernieuwbare materialen), onstaat er hoedanook een probleem van schaarste en uitputting. Differentiatie in materiaalgebruik is dus niet alleen een aangewezen keuze, het is ook de enig mogelijke keuze. Van oudsher hebben mensen overal ter wereld gebouwd met de lokaal aanwezige materialen. De technologische en mobiliteitsrevolutie laten vandaag een ander beeld zien: vele bouwmaterialen (zoals andere producten, overigens) reizen de halve wereld rond om op de gebruiksplaats te belanden. Dit zorgt in de eerste plaats voor een verhoogde en vaak nodeloze energie-input in het materiaal. Bouwen met lokale materialen zal zorgen voor een automatische spreiding van en differentiatie in materiaalgebruik. Ook vanuit het sociale perspectief van duurzame ontwikkeling biedt bouwen met lokale hernieuwbare materialen de beste perspectieven: de materialen worden niet geëxporteerd, maar blijven lokaal beschikbaar. De lokaal aanwezige materialen zijn bovendien vaak nagroeibaar en/of makkelijk herbruikbaar. In veel gevallen zal VIBE vzw een voorkeur hebben voor lokale en nagroeibare materialen.

8) Recyclage & milieu Vele producenten noemen hun product ‘ecologisch’ omdat het recycleerbaar is of (deels) bestaat uit recycleerbare materialen. Dit is een modieuze en uitgekiende, maar zeer

20

beperkte visie. Het ‘ecologische’ aspect van een materiaal wordt bestudeerd aan de hand van verscheidene criteria in een levenscyclusanalyse (zie boven), niet aan de hand van dat ene criterium ‘recycleerbaarheid’. Bovendien zorgt de recyclage van producten voor een industrie op zich, die steeds opnieuw nood blijft hebben aan het oorspronkelijke afvalproduct. Zo onstaat bij recyclage van niethernieuwbare materialen een perverse spiraal van blijvend uitputtende grondstoffenwinning en productie. Dit is met name het geval voor plastics en andere aardoliederivaten. Recyclage is volgens VIBE vzw in veel gevallen geen definitieve oplossing voor een milieuprobleem. Integendeel: door recyclage van niet-hernieuwbare producten zal het oorspronkelijke product blijvend geproduceerd moeten worden.

9) Recyclage, gezondheid & eco-toxiciteit Milieu- en/of gezondheidsbezwarende afvalstoffen verwerken in bouwproducten is in eerste instantie te verwerpen. Inzake (potentieel) toxische stoffen en afvalstoffen is er geen ‘vermoeden van onschuld’, maar hanteert VIBE net het voorzichtigheidsprincipe. We raden het gebruik van zulke afvalstoffen in principe af, als er een vermoeden van humane of ecotoxiciteit is. Het mengen van afvalstoffen in voedermengsels voor dieren en de maatschappelijke gevolgen daarvan hebben het standpunt van VIBE vzw hieromtrent versterkt. Ook voor de bio-ecologische bouwsector was de zogenaamde ‘dioxinecrisis’ (tweede helft van 1999) een bevestiging van een aantal van haar grondbeginselen. Niet alleen de ingrediënten van onze voeding moeten immers ‘eerlijk’ zijn, maar ook die van de bouwstoffen waartussen we ons dagelijks bevinden. En in de bouwsector wordt momenteel nog veel meer afval gedumpt dan in de voedingssector. ‘Recyclage’ van risico-afvalstoffen in bouwmaterialen blijft een stuiptrekking van een maatschappij die zo veel afval geproduceerd heeft dat ze er geen blijf meer mee weet. Potentieel toxische en/of milieubelastende afvalstoffen mengen in bouwproducten en -materialen getuigt van een verkeerd begrepen en achterhaald ecologisch bewustzijn en is een niet te promoten richting in het ‘duurzaam bouwen’. VIBE maakt er een strijdpunt van om deze richting niet de overhand te laten nemen in het bio-ecologisch bouwen.



10) Besluit ‘Duurzaam bouwen’ is in. Nochtans wordt er steeds vaker een afgezwakte versie van gepromoot. Voor VIBE vzw blijft de integrale visie op duurzaam bouwen die de bouwbio-ecologie geeft de enig mogelijke om het woord ‘duurzaam’, in de oorsprokelijke zin van het Brundtland-rapport (sustainable), op een eerlijke manier in te vullen. Dit wil zeggen dat de bio-ecologisch bouwen en wonen rekening houdt met een aangepaste ruimtelijke ordening en stedenbouw en rationeel beheerde energie-, water-, materialen- en grondstoffenstromen in de bouwsector. Bij 100 % inzet van hernieuwbare grondstoffen en energiebronnen zijn de stof- en energiekringlopen volledig gesloten. Het ketenbeheer is dan als vanzelf integraal. Dit is echter een theoretische situatie. Waar afgeweken wordt van dit ideale theoretische model, wordt ernaar gestreefd maximaal aan integraal ketenbeheer te doen en de stof- en energiekringlopen te sluiten waar mogelijk. Inzake materialen en technieken hecht VIBE vzw bovendien belang aan het gezondheidsaspect én het milieu-aspect van bouwmaterialen. Daarbij is het gebruik van zo veel mogelijk nagroeibare of hernieuwbare grondstoffen en energiebronnen een belangrijk beginsel. Zowel vanuit milieu- als vanuit gezondheidsstandpunt. Volgens de bio-ecologische principes fungeert een gebouw als ‘derde huid’. De fysische menselijke huid is de ‘eerste huid’, de kleding is de ‘tweede huid’. Voor deze ‘derde huid’ gelden dezelfde principes als voor de eerste en de tweede: de constructies moeten een optimale vochttransport- en huishouding verzekeren. Als best hanteerbare milieuclassificatie van bouwmaterialen geldt voor VIBE vzw de NIBE-classificatie. Die houdt echter minder dan voorheen rekening met gezondheidsaspecten en een aantal technische materiaaleigenschappen die in bouwbio-ecologische constructiedelen belangrijk geacht worden, zoals dampopenheid en hygroscopiciteit.

NIBE-milieuklasse (bijvoorbeeld: hout, houtvezelplaten, materialen en producten uit de vlasteelt...). Hierbij is duurzame ontginning van de betrokken grondstof ook van belang in de bio-ecologische beoordeling (bijvoorbeeld FSC-gelabeld hout). Indien het gaat om ongezonde natuurlijke grondstoffen, kan in een aantal gevallen een synthetisch product een beter alternatief zijn (bijvoorbeeld een aantal verfverdunners). • De materialen die het dichtst bij hun natuurlijke vorm staan en die de minste bewerkingen ondergaan hebben, hebben een bio-ecologische voorkeur boven andere in dezelfde NIBE-milieuklasse (bijvoorbeeld: kalkverven, stroleem, dakbedekking en brikken uit gebakken klei...). • In een aantal gevallen moeten toeslagstoffen of producten aan een materiaal toegevoegd worden (brandwerendheid, waterwerendheid, schimmelwerendheid, insectenwerendheid, lijmen, oplosmiddelen...). Materialen en producten die behandeld zijn met stoffen die niet in de natuur voorkomen of waar synthetische chemische stoffen aan toegevoegd werden, scoren bioecologisch gezien minder goed dan materialen en producten die niet met kunstmatige chemische stoffen behandeld zijn. • Afvalstoffen kunnen een gezondheids- of milieurisico vormen. Veel afvalstoffen zijn afkomstig uit niet-hernieuwbare grondstoffen. Materialen die bestaan uit dit soort afvalstoffen of waaraan zulke afvalstoffen toegevoegd zijn, zullen slechts zelden kunnen rekenen op een bio-ecologische voorkeur. • Materialen die nagenoeg volledig of voor een groot deel samengesteld zijn uit aardoliederivaten zijn meestal af te raden. Goedgekeurd door de Algemene Vergadering van VIBE vzw 6 oktober 1999

Dit betekent dat VIBE vzw de NIBE-classificatie in de eerste plaats als milieu-classificatie zal hanteren en in een aantal gevallen zal aanvullen op basis van de volgende motivatieprincipes: • Materialen en producten die (nagenoeg) uitsluitend samengesteld zijn uit nagroeibare grondstoffen hebben een bio-ecologische voorkeur boven andere in dezelfde


21

HOOFDSTUK 9

Wat doet VIBE vzw? VIBE vzw is een onafhankelijke vzw op het kruispunt van de milieubeweging en de bouwsector. Onze opdracht omvat vorming, advies en bewustmaking over gezond en milieuverantwoord bouwen, verbouwen en wonen. De beleidsmissie van VIBE vzw als wegwijzer in gezond en milieuverantwoord bouwen, verbouwen en wonen is: VIBE is ook jaar-

lijks aanwezig op Batibouw.

22

Zo veel mogelijk (ver)bouwers, bouwprofessionelen en overheidsinstellingen wegwijs maken in bio-ecologisch (ver)bouwen en

wonen. VIBE wil een antwoord bieden op de vragen: • wat zijn bio-ecologische materialen en technieken? • hoe moeten ze toegepast worden? • waar zijn ze verkrijgbaar en wie in de bouwsector werkt ermee? Daarbij ligt de nadruk op informatie over de toepassing van ‘natuurlijke’ bouwmaterialen, maar VIBE wil ook een goed informatie-aanbod hebben over ecologische stedenbouw en ruimtelijke ordening, energiebesparende toepassingen en waterbesparende toepassingen. Daarnaast wil VIBE signaleren waar er moge-


WAT DOET VIBE VZW?

lijke problemen zijn inzake gezondheid en/of milieu in de klassieke bouwsector en daarvoor valabele alternatieven bieden. VIBE is ook jaarlijks aanwezig op Batibouw. Onze instrumenten om een breed publiek te bereiken zijn: • Ons vormingsaanbod (cursussen, studiedagen, lezingen...). Als VIBE-lid heeft u korting en twee gratis infosessies bij de algemene vergaderingen. • Ons tijdschrift Wonen met de Natuur (WmdN), dat als kwartaalbijlage bij Beter Bouwen en Verbouwen (BBV) verschijnt. Als VIBE-lid ontvangt u dus ook alle nummers van WmdN én BBV.

• Onze publicaties. Daarvan verschijnen er minstens vier per jaar. Als VIBE-lid heeft u korting op onze publicaties. Sommige zijn ook gratis voor VIBEleden. • Onze intensieve netwerking in de milieubeweging en de bouwsector. Op Vlaams, nationaal en internationaal niveau. • Ons erkenningssysteem met VIBE-keurmerk voor de labeling van professionelen uit de bouwsector die voldoen aan onze strenge criteria voor bio-ecologisch bouwen.

VIBE geeft het

• Onze beleidsadviserende en beleidsondersteunende werking voor lokale, Vlaamse en federale overheden.

tijdschrift Wonen met de Natuur uit, dat als bijlage verschijnt bij Beter bouwen en verbouwen.

• Onze website. Als VIBE-lid heeft u gratis toegang tot het ledengedeelte.

LID WORDEN? 35,- euro storten op rekeningnummer 523-0800593-30 met vermelding ‘lid’. Uw lidmaatschap geldt twaalf maanden vanaf de maand van de storting. Welkom bij onze club!


23

HOOFDSTUK 10

De VIBE-erkenningsprocedure en het keurmerk VIBE vzw is geen beroepsorganisatie en vertegenwoordigt geen particuliere belangen (zie VIBE-manifest). Wél reikt VIBE vzw een label uit aan professionelen uit de bouwsector die voldoen aan onze criteria voor ‘duurzaam’ bouwen. Daarvoor is een procedure met duidelijke criteria en controles uitgewerkt (zie VIBE-label). De adressen die u vindt in onze lijst van erkende professionelen hebben deze erkennings- en controleprocedure doorlopen. De criteria en de procedures vindt u op onze website onder www.vibe.be/wat/ wat doet vibe/labels en beoordelingen. Hierover is er ook een aparte folder (‘Op zoek naar uw ster in duurzaam bouwen?’) voor bouwprofessionelen beschikbaar.

(Architect Dirk Wauters)

24


7 goede redenen om lid te worden van VIBE vzw Zoveel meer dan een baksteen in de maag De Belg zit met de spreekwoordelijke baksteen in de maag. Maar wat met hout of leem in de maag? Verteert dat evengoed? En of! Bio-ecologische bouwwijzen zijn goed en gezond voor de mens. Wat niet wegneemt natuurlijk dat je met baksteen ook ecologisch kan bouwen. Maar de bouwsector heeft een grote invloed op de kwaliteit van onze omgeving. Daarom promoot VIBE mensen milieuvriendelijke bouwwijzen en woonvormen. VIBE is het Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch bouwen en wonen. We zijn een informatiecentrum op het knooppunt van de milieubeweging en de bouwsector. We verzamelen informatie over bio-ecologisch bouwen en wonen, bundelen ze en verspreiden ze. Dit via vorming, cursussen, publicaties, Wonen met de Natuur enz... Wie meer wil weten of zijn engagement wil betonen, nodigen we uit om VIBE-lid te worden. Onze doelgroepen zijn particuliere consumenten (bouwers en verbouwers), professionelen in de bouwsector, overheidsinstanties op alle niveaus. Het VIBE-lidmaatschap heeft heel wat voordelen. infosessies georganiseerd over het passiefhuis, regenwaterinfiltratie, gezond binnenklimaat, ventilatie enz...

1. Twee abonnementen voor de prijs van één Het lidmaatschap behelst twee abonnementen: ééntje op het VIBE-tijdschrift ‘Wonen met de Natuur’ en één op het grootste Belgische bouwtijdschrift ‘Beter Bouwen & Verbouwen’, waarin Wonen met de Natuur viermaal per jaar als katern verschijnt. Twee vliegen in één klap dus. Misschien was u al BB&V-abonnee? Met 10 euro bovenop dat bedrag, geniet u van de vele andere voordelen van VIBE.

4. Mede beslissingsrecht Als VIBE-lid kan u stemrecht aanvragen en zo op de Algemene Vergadering concreet de beleidsbeslissingen sturen.

2. Korting op het vormings- en informatie-aanbod Het ganse jaar door en over heel Vlaanderen organiseert VIBE cursussen over bio-ecologisch bouwen en wonen. Als VIBE-lid krijgt u korting op de inschrijfprijs en wordt u – indien u wenst – up-to-date gehouden over al deze evenementen. Een greep uit het aanbod: energiebesparing, moderne leembouw, strobalenbouw, verven met natuurverf, gebruik van hemelwater, isolatietechnieken, zonne-energie, bio-ecologisch huizen kijken... Ook organiseert VIBE jaarlijks een studiereis naar het buitenland om bio-ecologische voorbeeldprojecten te bezoeken. Voor velen een onvergetelijke en inspirerende ervaring. Daarnaast geeft VIBE heel wat publicaties uit, waarop u vanzelfsprekend korting krijgt.

6. De elektronische VIBE-nieuwsbrief Per mail wordt u de VIBE-nieuwsbrief toegestuurd, waarin het reilen en zeilen van de vereniging uit de doeken wordt gedaan. VIBE zit immers niet stil en engageert zich op alle fronten om het bio-ecologisch gedachtengoed te verspreiden. Via de nieuwsbrief voelt u het kloppende hart van de vereniging en merkt u dat uw geld goed besteed is.

3. Twee gratis infosessies Tweemaal per jaar organiseert VIBE voor haar leden een Algemene Vergadering. De Algemene Vergadering wordt telkens voorafgegaan door een gratis infosessie. Hierin wordt dieper ingegaan op een thema uit het bio-ecologisch bouwen en wonen. Zo werden de afgelopen jaren

5. Het ledengedeelte op de website Op de website krijgt u als lid toegang tot een speciaal ledengedeelte met inzage in alle reeds verschenen nummers van Wonen met de Natuur, 34 in het totaal, en in bijkomende inhoudelijke dossiers. Een schat aan informatie.

7. Het VIBE-label voor professionele leden Indien u professioneel met bio-ecologisch bouwen bezig bent als handelaar, importeur, producent, architect, studiebureau of aannemer, kan u ook een erkenning of het VIBE-label aanvragen. Het label is een indicatie dat u op bio-ecologisch vlak uw strepen hebt verdiend en uw klanten met een gerust hart op uw expertise een beroep kunnen doen. Daarbovenop verschijnt uw firma in de lijst van erkende leden, gepubliceerd in Wonen met de Natuur.

Overtuigd? Lid worden kan heel eenvoudig door 35,- euro te storten op rekeningnummer 523-0800593-30 met vermelding ‘lid’. Uw lidmaatschap geldt twaalf maanden vanaf de maand van de storting. Welkom bij onze club!

Waar mag uw spaargeld op rekenen bij Triodos Bank? 100% duurzaam Uw spaargeld dient enkel voor de financiering van bedrijven en projecten in de sociale, culturele of milieusector.

100% transparantie U weet met naam en toenaam wie onze kredietklanten zijn.

een standaard rendement Uw spaargeld biedt u een rendement vergelijkbaar met wat grootbanken bieden.

een solidariteitsbijdrage die Triodos Bank voor elke nieuwe spaarrekening uitkeert aan een partnerorganisatie van uw keuze.

Meer dan 15.000 Triodos spaarders weten reeds dat hun geld telt. Informeer u nu! 02 548 28 51

www.triodos.be

[email protected]

Uw spaargeld telt Ja, stuur mij meer informatie over de duurzame spaarformules van Triodos Bank. INVULLEN IN HOOFDLETTERS A.U.B.

Nr.: Plaats: 0399

J Dhr. J Mevr. Voornaam: Naam: Straat: Postcode: Tel.: E-mail:

Terugsturen naar Triodos Bank nv, Hoogstraat 139/3, 1000 Brussel of faxen naar 02 548 28 29.

Deze gegevens worden enkel gebruikt door Triodos Bank en de eventuele agent of bemiddelaar van Triodos Bank, voor marketingdoeleinden. De gegevens worden niet doorgegeven aan derden. Overeenkomstig de wet van 8 december 1992 over de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, heeft u recht op inzage en verbetering van uw persoonlijke gegevens.

Wat is bio-ecologisch bouwen?

Recommend Documents