Wat helpt tegen segregatie?

SBM Maandblad van de Besturenraad voor m anagers, bestuurders en toezichthouders

april 2009

nummer 8

Bezuiniging AWBZ treft schoolgang gehandicapte kinderen Huisvesting: de directeur in het verwarmingshok “Inspecteur moet weer kritische observator zijn” Omslag in primair onderwijs Enschede en Losser De hogeschool als mini-multiculturele samenleving

Wat helpt tegen segregatie?

a g e n da BIJEENKOMSTEN BESTURENRAAD APRIL T/M JUNI 2009

MEER INFORMATIE? BEL MET 070 348 12 70

datum activiteit doelgroep

plaats

contactpersoon

16-04-2009 Netwerk bovenschools managers Midden- en Zuid-Gelderland PO

Amersfoort

Carla Rhebergen

21-04-2009 Netwerk bovenschools managers Utrecht PO

Baarn/Soest

Carla Rhebergen

23-04-2009 Netwerk bovenschools managers Noord Gelderland/Flevoland PO

Ermelo

Carla Rhebergen

11-05-2009 Netwerk toezichthouders en bestuurders PO en VO Utrecht

Helma van Schie

26-05-2009 Netwerk bovenschools managers PO

Hoogeveen

Wob van Beek

Bergen op Zoom

Hans Bruggeman

28-05-2009 Netwerk bovenschools managers Zuid-Holland Zuid/Oost,

Zeeland en West-Brabant PO

02-06-2009 Netwerk bovenschools managers PO Nijverdal

Wob van Beek

08-06-2009 Netwerk bovenschools managers PO Groningen

Wob van Beek

17-04-2009

Ledencongres Besturenraad

Leden

Bussum Corine de Reus

se r v i c e Secretariaten

CONTACTPERSONEN NETWERKEN

Regio Zuid-Holland Zuid/Oost, Zeeland,

Regio Gelderland, Utrecht, Flevoland

SECRETARIAAT CONSULTANCY

Noord-Brabant, Limburg

Carla Rhebergen T 070 348 12 53 M 06 531 44 847 E [email protected]

T 070 348 12 53 E [email protected]

Hans Bruggeman T 070 348 12 62 M 06 533 66 343 E [email protected]

SECRETARIAAT JURIDISCHE DIENSTVERLENING


Regio Noord-Holland, Zuid-Holland West/Midden

Regio Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel

Ouko Beuving T 070 348 12 53 M 06 515 98 160 E [email protected]

Wob van Beek T 0522 46 44 03 M 06 538 10 254 E [email protected]

SECRETARIAAT BELANGENBEhARTIGING & ZINGEVING

T 070 348 12 70 E [email protected] SECRETARIAAT VLIET ACADEMIE


Postadres

Bestellingen

Helpdesk

Postbus 907, 2270 AX Voorburg

T 070 348 11 48 F 070 382 12 01 E [email protected] www.besturenraad.nl > po/vo/mbo/ho > producten bestellen

T 070 348 12 80 E [email protected] ma t/m do: 9.00 – 17.00 uur vr: 9.00 – 15.00 uur

Bezoekadres

Oosteinde 114, 2271 EJ Voorburg T 070 348 11 48 F 070 382 12 01 www.besturenraad.nl

mutaties namen/adressen/abonnementen


SBM digitaal

Digitale Nieuwsbrief

Producten en diensten

De artikelen van SBM kunt u als pdf-bestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden?

Wekelijks verschijnt onze digitale Nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie. Via de homepage kan iedereen zich gratis voor deze nieuwsbrief opgeven.

Op onze website treft u steeds de meest actuele gegevens over onze producten, cursussen en diensten. Bovendien vindt u bij ‘producten downloaden’ handige modellen op alle beleidsterreinen.

SBM

Colofon

Maandblad voor managers, bestuurders en toezichthouders april 2009 nummer 8

SBM is het maandblad van de Besturenraad, het centrum voor bijzonder en christelijk onderwijs. De Besturenraad vertegenwoordigt scholen bij overheden en instellingen, en verleent diensten rondom de thema's onderwijs & identiteit, personeel & organisatie, financiën, huisvesting, communicatie & kwaliteit en maatschappelijk draagvlak. Bij de Besturenraad zijn 650 besturen aangesloten, met 2.250 scholen en ruim 800.000 leerlingen en studenten in het basis-, speciaal, voortgezet, hoger en wetenschappelijk onderwijs. Redactie Julie van Mol (bladmanager) Guido de Bruin (hoofdredacteur) Corine de Reus (beeldredacteur/productbegeleiding) Redactieadres Oosteinde 114 Postbus 907, 2270 AX Voorburg

6

De beste directeuren en docenten op zwarte scholen Wat helpt tegen segregatie?

10

“We zullen kinderen moeten weigeren” Bezuiniging AWBZ snijdt gehandicapte kinderen af van school

12

De directeur in het verwarmingshok Huisvesting nijpende kwestie voor veel scholen

14

“Inspecteur zou weer kritische observator moeten zijn” Onderzoeker Melanie Ehren zet vraagtekens bij nieuwe koers inspectie

18

“We hebben de kinderen te lang ontzien” Omslag in primair onderwijs Enschede en Losser

22

De hogeschool als mini-culturele samenleving Waar moet dat heen? De maatschappelijke bijdrage van het christelijk onderwijs

24

De maatschappelijke agenda van het christelijk onderwijs Onderzoek Besturenraad

E-mail: [email protected] Vormgeving Ontwerpwerk, Den Haag Foto omslag Nationale Beeldbank / Kees Rutten Druk Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Abonnementen (excl. 6% btw) SBM voor leden e 25,00 SBM voor niet-leden e 37,00 SBM met Thema voor leden e 35,50 SBM met Thema voor niet-leden e 51,00 Zonder schriftelijke opzegging voor 1 december van het lopende jaar worden abonnementen automatisch verlengd voor het daaropvolgende kalenderjaar. Voor informatie en losse nummers: 070 348 11 48. Copyright Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact met de redactie. Disclaimer Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties. ISSN: 1570-2332

rubrieken

2 Agenda | 4 Bureaubericht | 5 Nieuws | 9 Open Mind 16 Christelijk onderwijs – een vitale stroom | 20 De Praktijk | 25 Column 26 Juridische kwestie | 27 Besturenraad | 30 Opleidingen

n ie u ws

Bureaubericht

Naar jou wil ik wel luisteren Hoe komt het dat de communicatie met kinderen soms zo moeizaam verloopt? In haar boek ‘Naar jou wil ik wel luisteren’ geeft Celia Jansen (1948) antwoord op deze vraag. Ze beschrijft vier basisstijlen in communicatie en laat zien hoe de communicatie kan verbeteren door daar als opvoeder rekening mee te houden. In het boek wordt de dagelijkse praktijk geïllustreerd met citaten uit interviews met ouders van kinderen in de basisschoolleeftijd en met de eigen ervaringen van de auteur. Dat maakt het boek prettig om te lezen en herkenbaar voor opvoeders. Het biedt ouders, verzorgers en leerkrachten handvatten om de dagelijkse gang van zaken in het gezin en op school meer ontspannen vorm te geven. Met als resultaat dat de kinderen zich

Legitimiteit

gezien en gehoord weten en vaker willen luisteren en tot samenwerking bereid zijn. Celia Jansen, Naar jou wil ik wel luisteren.

Er wordt gezegd dat het bijzonder onderwijs een legitimatieprobleem

Respect voor beleving in communicatie en opvoeding,

heeft. Dat geldt nog sterker voor scholen die gebaseerd zijn op een

Levenskunst BV, ISBN 978-90-808104-2-6

christelijke identiteit. Zij zouden fossielen zijn uit de tijd van de verzuiling, ingehaald door de golf van secularisering sinds de jaren zestig. De school van de ouders is verworden tot een school van professionele bestuurders, managers die op grote afstand van de werkvloer staan en opereren in een maatschappelijk vacuüm.

4 en 5 mei in teken van vrijheid en identiteit

Deze retoriek hoor je veel, niet in de laatste plaats in politiek Den Haag. Dat is ook niet zo verwonderlijk, want zowel ter linker- als ter rechterzijde

Het thema van de herdenking en viering van 4 en 5 mei is dit jaar Vrijheid

zijn er partijen die van oudsher tegenstander zijn van confessionele

en identiteit. “In de Tweede Wereldoorlog is gebleken hoe gedachten over

scholen. Zij hebben dus belang bij deze negatieve beelden over

identiteit de vrijheid kunnen aantasten”, aldus het Nationaal Comité 4 en

christelijke scholen en hun bestuurders. Deze retoriek wijst bovendien

5 mei. Wanneer wordt identiteit een gevaar voor de vrijheid, is de vraag

onvermijdelijk in de richting van hun machtsvergroting; de rijksoverheid

die centraal staat.

is immers de enige instantie die een einde kan maken aan deze slechte

“Vrijheid en identiteit staan op gespannen voet met elkaar”, stelt het

verhoudingen in het onderwijs, aan de processen van schaalvergroting,

Comité op zijn site www.4en5mei.nl. “Beide hebben ruimte nodig om te

aan de ongebreidelde machtspositie van bestuurders.

ademen. Maar als de één zich sterk maakt ten koste van de ander, ont-

Maar doen deze beelden recht aan de werkelijkheid? En als er een kern

staat verstikkingsgevaar. Hoe dit te voorkomen? Op zijn minst is het nodig

van waarheid in zit, vormt meer politiek ingrijpen dan de beste remedie?

om erachter te komen wie je bent – wat je identiteit is. Hiervoor heb je de

Ik spreek heel veel schoolbestuurders en zie vooral een sterk

spiegel van een ander nodig. Om te ontdekken bij wie en bij wat we ons

engagement om de eigen legitimiteit te vergroten. Om te beginnen als

thuis voelen, maar ook bij wie we ons niet thuis voelen. Soms verandert

het gaat om verantwoording afleggen over geleverde onderwijskwaliteit.

die ander in een tegenstander of zelfs de vijand. In iemand die onze

Hier is veel meer zorg en aandacht voor dan in het verleden. Maar ook

identiteit bedreigt en die we het liefst willen uitschakelen.”

het oppakken van maatschappelijke verantwoordelijkheid en het zoeken naar nieuwe vormen van verankering in de lokale samenleving krijgen veel aandacht, zeker ook bij grotere besturen. Daar worden veel goede initiatieven ontwikkeld. Ook leeft het besef dat er een nieuwe, eigentijdse invulling moet worden gegeven aan de identiteit van de school. Tenslotte wordt ook echt werk gemaakt van de school als gemeenschap met gelijkwaardige inbreng van ouders, professionals, leerlingen en leiding. Maar op al deze vlakken is zeker nog ruimte voor verbeteringen. De kritiek moet ons vooral inspireren tot het inslaan van creatieve, nieuwe wegen om de legitimiteit op een hoog peil te houden. Als dat niet gebeurt, zal de roep om politiek

Ledencongres 17 april 2009 Spant! Bussum

Waar moet dat heen? Sprekers: Adjiedj Bakas en Awraham Soetendorp

ingrijpen onvermijdelijk toenemen.

Wilt u er ook bij zijn? Ga naar www.besturenraad.nl Wim Kuiper Directeur Besturenraad

4

Samenwerking wetenschap en werkvloer moet onderwijskwaliteit verbeteren “Interessant onderzoek en excellente onderwijspraktijk bij elkaar brengen” - dat is de missie van het Internationaal Forum Onderwijspraktijk (IFO). Met een groot congres in Zwolle met diverse toonaangevende internationale kopstukken op het gebied van onderwijsonderzoek kwam het IFO uit de startblokken. De Vliet Academie van de Besturenraad is een van de particpanten in het IFO. “Een beweging op gang brengen van leren van elkaar en kennis delen”, zo omschreef José Lazeroms, directeur- generaal primair en voortgezet onderwijs van het ministerie van OCW, de taak van het IFO. “Samenwerking tussen de wetenschap en de praktijk is de sleutel om de kwaliteit

Christelijke scholen in de prijzen

van het onderwijs te verbeteren”, zei ze. Mede-oprichter Berend Redder wees erop dat het IFO uiteindelijk relevant moet zijn voor elke individuele onderwijsprofessional. “Onze gezamenlijke opdracht is die ene leraar helpen al het mogelijke uit de ene

PCBO De Wyngert in Drachtstercompagnie en het inter

jongere te halen.”

confessionele Gerrit Rietveld College in Utrecht hebben de

Opvallend was de grote rol die de diverse sprekers, onder wie de Canadese onderwijs-

tweejaarlijkse Nationale Onderwijsprijs gewonnen. De

goeroe Michael Fullan, toekenden aan schoolleiders bij het verbeteren van de onderwijs-

Wyngert viel in de prijzen met het techniekproject ‘Elke dag

kwaliteit. Het is aan hen om scholen tot gemeenschappen te maken waar de

weer’, het Gerrit Rietveld College met het project ‘Beter bij

professionals systematisch leren van elkaar, van wetenschappelijke inzichten en van

de buurt’. De winnaars hebben de ‘Bronzen Olifant’ en een

praktijken op andere s cholen. Daarbij hoort ook dat ze samen met hun leerkrachten

bedrag van € 7000,- ontvangen.

leren. “Dat is een van de factoren die het meest bijdraagt aan betere resultaten”, aldus

In het project ‘Elke dag weer’ heeft De Wyngert een eigen

Fullan. Zulk leiderschap begint met “morele vastberadenheid”, een term die ook

professioneel weerstation geopend. De leerlingen doen al

de Britse onderwijskundige David Hopkins in de mond nam. Die betekent voor hem de

het werk en stellen zelf de weerberichten op. Het hele dorp

“drive om goed te doen voor en door leerlingen en studenten en hen dienstbaar te zijn

kan via internet de berichten opvragen.

door professioneel gedrag dat de lat hoger legt en de kloof verkleint”. Aan die laatste

In het project ‘Beter bij de buurt’ hebben leerlingen van het

twee doelen – betere leerresultaten en vermindering van de invloed van sociaalecono-

Gerrit Rietveld College, meestal van allochtone afkomst,

mische herkomst op schoolprestaties – heeft hij zich onder meer als adviseur van de

veel contacten met de ouderen uit een verzorgingstehuis in

regering-Blair gewijd. Hij benadrukte dat hij een brede opvatting van leerresultaten

de buurt. Ze ondersteunen hen bij allerlei activiteiten.

voorstaat. Het doel van onderwijs is uiteindelijk niet alleen goede prestaties van

Anderen werken nauw samen met de winkeliers van het

leerlingen, maar hun welzijn. Door dat in het oog te houden, omzeilen scholen volgens

winkelcentrum. Zo maakt overlast plaats voor goed buurt-

Hopkins de misleidende keuze tussen “gaan voor hoge toetsscores óf van de kinde-

genootschap.

ren houden”.

Basisschool De Piramide in Deurne heeft de ‘Boekenprikkel’

Uit recent onderzoek onder zwakke scholen voor voortgezet onderwijs in Groot-

gewonnen. Deze prijs voor de meest effectieve en originele

Brittannië die een grote verbeterslag hadden gemaakt, concludeerde Hopkins dat in

aanpak van leesbevordering werd samen met de Nationale

zulke processen leiderschap de cruciale factor is. “Morele vastberadenheid, strate

Onderwijsprijs uitgereikt. De winnaar, een school van de

gische scherpte en een grote dosis energie” bleken doorslaggevend te zijn voor het

Stichting PRODAS, ontvangt een bedrag van € 5000,-.

welslagen van een gefaseerd verbetertraject. Inmiddels zijn tweehonderd van zulke

De Nationale Onderwijsprijs is een initiatief van het Instituut

scholen gekoppeld aan vergelijkbare zwakke scholen.

voor Nationale Onderwijs Promotie (INOP) in samenwerking met een groot aantal organisaties, waaronder de twaalf provinciebesturen en het Ministerie van OCW.

Basisschool Assen wordt ‘2-stromenschool’ Op de christelijke basisschool De Lichtbaak in Assen kunnen ouders vanaf het komende schooljaar kiezen uit twee onderwijsvormen voor hun kind. Behalve het reguliere onderwijs biedt de school dan ook Ontwikkelingsgericht Onderwijs (OGO) aan. “Dat is uniek in Nederland en we zien het als een grote uitdaging om uw kind de juiste onderwijsvorm aan te bieden, zodat uw kind zich maximaal kan ontwikkelen”, aldus de schoolgids. Het huidige reguliere onderwijs brengt de school onder in de zogeheten leerlingsturende stroom. OGO krijgt vorm in de leerlingvolgende stroom. Ouders kiezen na een gesprek met de directie voor een van beide stromen. Zij hebben altijd het laatste woord, belooft de schoolgids.

5

Wat helpt tegen segregatie?

De beste directeuren en docenten op zwarte scholen Begrijpelijke initiatieven van gemeentebesturen om segregatie tegen te gaan, laten vooral de “bestuurlijke machteloosheid” zien, zeggen onderwijssociologen. Juist de ouders van ‘kansrijke’ kinderen vinden altijd wegen om aan dwingende spreidingsmaatregelen te ontsnappen. Wat helpt dan wel tegen de concentratie van ‘kansarme’ kinderen op zwarte scholen? “De beste docenten en meest capabele managers op de scholen waar de problemen het grootst zijn.” Tekst: Loek Mulder

Fotografie: Corine de Reus

De gemeente Nijmegen was onlangs in het nieuws met een nieuw initiatief om te voorkomen dat populaire, witte basisscholen hard blijven groeien, terwijl zwarte scholen wegens een leerlingentekort wegkwijnen. De gemeente geeft ouders een min of meer bindend advies dat uitgaat van schoolkeuze in de eigen wijk. Het is een offensief dat vooral voortkomt uit bestuurlijke machteloosheid, stelt onderwijssocioloog Paul Jungbluth van de Universiteit van Maastricht. “Op het eerste gezicht is het een sympathieke maatregel. Uiteraard wil je als gemeentebestuur iets doen wanneer je vreest dat er een situatie groeit waarin arm zich bij arm concentreert en rijk bij rijk. Maar dit beleid is niet effectief. De maatregel is verre van compleet en er zitten voor de kansrijke ouders te veel ontsnappingsmogelijkheden in.” Krachteloze maatregel

Segregatie is een vrijwel niet te stoppen proces, stelt Jungbluth vast. Daar waar segregatie mogelijk is, zal die ook ontstaan, zegt hij. Ouders zullen er alles aan doen om aan een opgelegde keuze te ontkomen. Een gemeentebestuur kan er nauwelijks iets aan veranderen. “De ultieme ontsnappings mogelijkheid is verhuizen. En dat gebeurt. De situatie in de VS is daar het bewijs voor. Maar er zijn tal van andere trucs, waar vooral de beter opgeleiden over beschikken.” Ouders kunnen bijvoorbeeld een voorkeur voor een bepaald pedagogisch schoolconcept 6

uitspreken, of zeggen dat ze emigratie naar

leerkrachten met de beste babbel en de beste

een ander land overwegen en dat ze daarom

managers neer te zetten op de scholen met de

een Engelstalige component in het onderwijs

meest mondige ouders. Dus op het moment

willen, iets wat op de betere scholen wel

dat het kansrijke publiek zich concentreert op

wordt aangeboden. Kansarmere gezinnen,

de kansrijke scholen, ziet een bestuur zich

waar schoolkeuze toch al een minder bewust

gedwongen daar ook de beste mensen te

proces is, hebben van al die handigheden vaak

plaatsen. Hier gaat dus een perverse prikkel

geen weet. En dus blijven de kansarmen zitten

van uit.”

waar ze zitten. Jungbluth: “Het is een krach teloze maatregel richting de kansrijken.”

Knutselwerk

Ook Jungbluths collega Jaap Dronkers Poeha

verwacht weinig van de Nijmeegse plannen.

“De leerlingen uit kansrijke gezinnen segre-

Dronkers is als hoogleraar sociale ongelijk-

geren heel hard”, stelt Jungbluth. “Het zijn

heid werkzaam aan het European University

dus niet de leerlingen uit de kansarme, zwarte

Institute (EUI) in Florence en hij is als hoog-

gezinnen, maar de leerlingen uit de kansrijke

leraar sociologie verbonden aan het

milieus die de eigenlijke motor van de segre-

Kohnstamm Instituut voor onderzoek van

gatie zijn.” Dat is volgens hem een belangrijk

opvoeding en onderwijs van de Universiteit

verschil in perspectief. Maar in de discussie

van Amsterdam. Hij heeft veel gepubliceerd

over segregatie ligt de focus vooral op de

over het thema segregatie.

kansarmere categorie, die in Nederland sterk

Ook hij zegt: “Spreiding is geen tovermiddel.”

samenvalt met de zwarte scholen.

Met een strikt 'postcodebeleid' worden ouders

Juist daardoor wordt de nadruk op de nega-

opgesloten in hun wijk, meent Dronkers.

tieve aspecten van zwarte scholen gevestigd,

En dat pikken zeker de beter gesitueerde,

betoogt Jungbluth. En daarmee dreigt een

hoogopgeleide ouders niet. Net als Jungbluth

beleidsmaatregel als die in Nijmegen juist een

wijst Dronkers op het palet aan ontsnap-

tegengesteld effect te bereiken. “Naarmate je

pingsmogelijkheden. “Aan het opleidings

meer poeha maakt, bevorder je de beweging

niveau van ouders kunnen gemeenten niks

van ouders”, zegt de onderwijssocioloog.

doen en dus gaan ze maar aan de scholen

En zo worden onbedoeld kwaliteitsverschillen

knutselen.” Want veel meer dan knutselwerk

tussen scholen vergroot.

is het niet, vindt Dronkers. Het leidt in ieder geval niet tot gelijke onderwijskansen, zegt

Meer lef

hij. “Gestuurde spreiding zou een middel

Segregatie is overigens een fenomeen van alle

kunnen zijn om de ontwikkeling van

tijden, benadrukt Jungbluth. Schoolkeuze en

k ansarme kinderen te stimuleren, maar

schoolkwaliteit hangen altijd al nauw samen

gedwongen schoolkeuze heeft zoveel

met de sociaaleconomische positie – of beter:

neveneffecten dat het maar beter achterwege

het opleidingsniveau – van de ouders. “Wel is

gelaten kan worden.”

het zo dat door het ontstaan van zwarte en witte scholen en de daarmee samenhangende problemen, segregatie veel duidelijker zichtbaar is geworden.” Om segregatie tegen te gaan, is volgens Jungbluth vooral meer lef van schoolbesturen nodig. Plaatsing van de beste docenten en directeuren op kansarme scholen helpt

“Naarmate je meer poeha maakt, bevorder je de beweging van ouders”

beter tegen segregatie dan gedwongen schoolkeuze, aldus Jungbluth. Maar dankzij de marktwerking in het onderwijs neigen

Taal en rekenen

scholen ertoe zich sterk te profileren richting

Verplichte schoolkeuze bevordert bijvoor-

de groep kansrijke ouders.

beeld de buurtsegregatie, verklaart Dronkers.

“Er zijn maar weinig schoolbesturen die hun

Door de onstnappingsmechanismen waar-

beste docenten en meest capabele managers

over welgestelde ouders beschikken, kunnen

plaatsen waar de problemen het grootst zijn.

zwarte buurten juist verder ‘verzwarten’.

Scholen profileren zich richting de kansrijke

Zo heeft gedwongen spreiding zelfs een

groep, de kansarme groep is immers geen

negatief effect op de huizenprijzen in een

markt. Het verleidt schoolbesturen ertoe de

buurt. Een spreidingsbeleid heeft tevens 7

verstrekkende gevolgen voor de kwaliteit van

Integratie dankzij gemotiveerde ouders

het onderwijs, onderstreept Dronkers, al hangt het effect op de onderwijsprestaties

Een grote groep veelal welgestelde ouders in de Rotterdamse

af van het kind waarnaar gekeken wordt.

wijk Kralingen had ronduit de buik vol van het dagelijkse

Zeker is, aldus Dronkers, dat ‘witte’ kinderen

filerijden naar witte scholen elders in de stad. Hun ideaal: een

slechter af zijn als ze verplicht een minder

eigen school in de eigen buurt. Maar die plannen liepen vast op

presterende zwarte school bezoeken.

een te gering leerlingenaantal. Samen met Kind en Onderwijs

“Witte kinderen zijn beter af met een hoger

Rotterdam, een stichting voor christelijk primair onderwijs,

schoolmilieu, want een grote diversiteit aan

vonden de ouders een oplossing: zelf mengen.

leerlingen bemoeilijkt het onderwijsproces.

“Het is toch van de zotte dat ouders hun kinderen naar een

Op zwarte scholen hebben leerlingen vaker

school in een andere wijk brengen, alleen maar omdat ze de

een taalachterstand, culturen botsen er, en

verwachting hebben dat hun kinderen er beter presteren”, zegt

emotionele problemen komen er meer voor.”

directeur Kees Adriaansen van Kind en Onderwijs. “Ze denken

Maar ook de schoolcultuur speelt mee, vult

dat een zwarte school bevolkt is met achterstandsleerlingen,

Dronkers aan: “Het is allemaal heel leuk en

dat er slecht les wordt gegeven, dat de leerkrachten niet

aardig, die aandacht voor zaken als ramadan

gekwalificeerd zijn en dat de hele school dus slecht presteert.

en het Suikerfeest, maar daar gaat het in het

Maar het zijn vooroordelen.”

onderwijs niet om. Taal en rekenen leren, dat

Nadat de eigen plannen van de ouders waren gestrand, kwam

dient bovenaan te staan.”

het contact met Kind en Onderwijs tot stand. “Wij meenden

Het enige echt positieve aspect is volgens

dat we de trek van kansrijke witte kinderen naar de buiten-

Dronkers dat kansarmere kinderen wel profi-

wijken zouden kunnen omdraaien”, aldus Adriaansen. “En dat

teren van de aanwezigheid van hun kansrij-

is ook gelukt.” Kind en Onderwijs was overigens een van de

kere, veelal witte klasgenoten met hun goed

weinige onderwijsinstellingen die met deze ouders rond de

opgeleide ouders. De minder goede leerlingen

tafel wilde. “Veel schoolbesturen durfden de gesprekken met

trekken zich namelijk op aan de beter pres

deze mondige groep niet aan”, aldus Adriaansen. “En al

terenden. En als zo'n kansrijk kind van beter

kwamen ze inderdaad met een pakket eisen en kostte het veel

gesitueerde ouders vertrekt van een zwarte

overredingskracht om de vastgeroeste vooroordelen weg te

naar een witte school, dan is die eerste school

nemen, we zijn met de ouders en de gemeente tot een conve-

dus slechter af, omdat de achterblijvers

nant gekomen.”

minder voorbeelden hebben.

Op de Nieuwe Park Rozenburgschool startte in het schooljaar 2004/2005 de instroom van kansrijke leerlingen. De school is

Ideale verhouding

gegroeid van 180 naar 440 leerlingen en vormt volgens

Onderwijssocioloog Bowen Paulle van de

Adriaansen nu een goede afspiegeling van de wijk. De leer

Universiteit van Amsterdam is iets minder

lingengroei zet door en jaarlijks moeten er zelfs zo'n veertig

sceptisch dan zijn collega's Jungbluth en

leerlingen worden uitgeloot. De verhouding kansrijk-kansarm

Dronkers. In De Groene Amsterdammer zegt

op de Nieuwe Park Rozenburgschool is veranderd van 30-70

hij dat spreiding wel kan werken, mits het

naar 70-30 procent. Een tweede school van Kind en

geschiedt op grond van sociaaleconomische

Onderwijs, de Arentschool, is in 2007 met 'mengen' gestart en

klassen en niet op basis van etniciteit.

gegroeid van 180 naar 230 leerlingen.

Volgens Paulle concentreert de discussie in

En de resultaten? Adriaansen: “De kansrijke kinderen blijven

Nederland zich onterecht rond het thema

presteren en de kinderen uit de kansarme gezinnen worden

zwarte en witte scholen. Al signaleert hij wel

meegetrokken.” Met de Cito-scores loopt zowel de Nieuwe

een omslag, mede dankzij het rapport

Park Rozenburgschool als de Arentschool keurig in de pas,

'Vertrouwen in de school' van de Wetenschap

verklaart Adriaansen.

pelijke Raad voor het Regeringsbeleid, dat

“De kern van de zaak is dat een school alleen of een gemeente

pleit voor spreiding op grond van klasse.

niet zoveel tegen segregatie kan doen”, aldus Adriaansen.

Paulle werkte daar aan mee.

“Dwang bij schoolplaatsing is gedoemd te mislukken. Hier

“Als achterstandskinderen met het juiste

waren de ouders sterk gemotiveerd. Hun motivatie stopte ook

percentage kinderen uit de middenklasse in de

niet bij het inschrijven van hun kind. Ze flyeren, folderen en

klas zitten, stijgen de prestaties van de eerste

benaderen hun vrienden. Het werkt als een olievlek. De ouders

groep terwijl de tweede groep er geen nega-

zijn echt betrokken bij het wel en wee van de school.

tieve gevolgen van ondervindt”, legt hij uit.

De mensen willen niet alleen dat het goed gaat met hun kind,

“Er zijn indicaties dat een ideale verhouding

de hele school gaat hun aan het hart.”

op een school rond de 35-65 procent is, maar dat lukt alleen met de juiste visies, instrumenten en collectieve afspraken om spreiding op scholen te stimuleren en h andhaven.”

8

o p e n mi n d

Voorbij de hyperigheid

Dit is mijn laatste Open Mind. Want binnenkort verlaat ik de Besturenraad. Na 25 jaar. Een periode waarin veel is gebeurd en veel ook hetzelfde bleef. Tekst: Harm Klifman Als je dan in gedachten teruggaat naar de onderwerpen

het voor het zeggen en wie mag de knoop doorhakken?

die in 1984 speelden, dan levert dat woorden op die de

Is degene die betaalt ook degene die bepaalt? (Nee dus.)

huidige generatie bestuurders en schoolleiders niets meer

Vooral de broze en kwetsbare interactie tussen ‘school als

zeggen. Ik volsta met het noemen van slechts één

eigen pedagogisch domein’ aan de ene kant en ‘dé samenle-

voorbeeld.

ving’ (hoe diffuus ook gemarkeerd) aan de andere kant, is

Toen ik aantrad, was het debat over de middenschool net

een grondnoemer in elk debat van betekenis en in elk beleid

in de fase van de alternatieven. Minister Deetman deed

dat er het gevolg van is.

zijn uiterste best om de ideologisch sterk gekleurde visies in het onderwijsveld met elkaar te verbinden. Kort en

Het is goed als er mensen zijn die het aandurven én het

goed: de opvattingen van de dure leraren met die van de

vermogen hebben om voorbij de ‘hyperigheid’ te kijken naar

goedkopere leraren. Het klinkt gênant om het zo uit te

grondnoemers als deze. Mensen die in staat zijn om daar

drukken, maar zo lagen wel de verhoudingen. Het gaf een

eigen, originele gedachten over te hebben en die deze

hoop gedoe. Uiteindelijk is het hele middenschooldebat

herkenbaar kunnen formuleren. Er zijn weinig mensen die

geëindigd in de befaamde kerndoelen voor de basisvor-

zó fundamenteel kunnen kijken en daar zulke boeiende en

ming (met, als een duveltje uit een doosje, de kerndoelen

oorspronkelijke dingen over kunnen zeggen, als collega

voor het basisonderwijs), die nu ook al weer ter ziele zijn.

Paul Boersma. Ik beschouw het dan ook als een eer om hem bij u te mogen introduceren als de nieuwe columnist op deze

Er zit, goed beschouwd, veel wispelturigs in het onder-

plaats. Ik weet, niet waar hij over gaat schrijven (dat weet je

wijsbeleid. Het rapport van de commissie Dijsselbloem

bij Paul nooit, maar het is altijd een aangename verrassing).

heeft dit feilloos blootgelegd, beschreven en geanaly-

Wat ik wel weet, is dat hij heel verhelderende ideeën heeft

seerd. Intussen staan we erbij en kijken ernaar. Veel lijkt

over de plaats en betekenis van het geloof (het geloven) in

er ook door dit rapport niet te veranderen. Je zou er

het publieke domein (‘mag je er iets van merken of

cynisch over kunnen gaan doen, maar waarom zou je?

toch maar liever niet?’), over integratievraagstukken, over de

En wie of wat wordt daar beter van? Niets en niemand

rol van de leraar,... En over zo veel meer. Ik durf u te beloven:

toch? Want ondanks al die wispelturigheid is er ook veel

dat wordt smullen.

continuïteit en doen velen tijdens het mopperen toch fantastisch hun best en leveren ze prima werk. Een vast punt in alle onderwijsbeleid is eigenlijk steeds de vraag naar de maatschappelijke betekenis van de school: voor wie is die er en van wie is die eigenlijk? Wie heeft

Meer bijdragen in de debatserie Open Mind zijn te vinden op www.besturenraad.nl Wilt u reageren? Stuur dan een mail naar Harm Klifman, [email protected]

9

Bezuiniging AWBZ snijdt gehandicapte kinderen af van school

“We zullen kinderen moeten weigeren” Zo’n 2500 tot 3000 kinderen dreigen te worden afgesneden van het speciaal onderwijs door bezuinigingen op de AWBZ. Het gaat om kinderen met zeer complexe (en vaak meervoudige) handicaps of stoornissen. Zij kunnen nu nog naar school dankzij extra hulp en ondersteuning, betaald uit hun persoonsgebonden budget. Tekst: Marijke Nijboer

Fotografie: Nationale Beeldbank/Ger Doornbos

Het is zo wrang dat juist de meest kwetsbare leerlingen

(voor zeer moeilijk lerende en/of meervoudig gehandi-

de dupe worden van deze bezuiniging, zegt Jos de Wit,

capte leerlingen). Wally Marchand, lid van het college van

algemeen directeur van de Amsterdamse stichting Kolom.

bestuur: ‘‘Wij hebben kinderen met zogenaamde inter

Als voorbeeld noemt hij de relatief grote groep kinderen

naliserende problematiek; die wegkruipen in een hoekje.

met een laag IQ en een vorm van autisme op ‘zijn’ school

En andere kinderen die woedeaanvallen krijgen en een

voor zeer moeilijk lerende kinderen.

time-out nodig hebben. Zulke leerlingen hebben

‘‘Deze kinderen hebben een prikkelarme omgeving nodig.

persoonlijke begeleiding nodig. Dat zal moeilijk worden.”

Ze vertonen soms onvoorspelbaar gedrag, kunnen zomaar

10

uit de band vliegen. Regelmatig is één op één begeleiding

Strenger

nodig om hen tot emotionele rust te laten komen.’’

In 2004 is wettelijk vastgelegd dat ook leerlingen met

Deze klassen kunnen nu nog beschikken over een leer-

zeer ernstige beperkingen recht hebben op onderwijs.

kracht, een onderwijsassistent en een zorgverlener.

Als het speciaal onderwijs niet kan voldoen aan hun

Als de middelen voor de ondersteunende begeleiding

behoefte aan persoonlijke verzorging, verpleegkundige

wegvallen, is schoolgaan geen optie meer voor deze

hulp en/of ondersteunende begeleiding, kunnen ouders

groep. Ook Educare in Harderwijk verwacht problemen.

aanspraak maken op ABWZ-middelen. Zij dragen het

De stichting heeft onder andere een cluster 3 school

geld over aan de school voor speciaal onderwijs.

De WEC-Raad, belangenbehartiger van het speciaal

Leerlingen die niet (langer) in aanmerking komen voor

onderwijs, heeft becijferd dat momenteel 2.500 à 3.000

een bijdrage uit de AWBZ, kunnen niet naar een cluster-

leerlingen met complexe handicaps dankzij de inzet van

school in het speciaal onderwijs, redeneert adjunct-

AWBZ-middelen onderwijs kunnen volgen. De bezuini-

directeur Henk Bons. ‘‘En het is maar de vraag of zij het

gingen betreffen de ondersteunende begeleiding. Er wordt

zullen redden in het regulier onderwijs. Bovendien zal

nog wel geld verstrekt voor kinderen met een indicatie

een reguliere school in zo’n geval waarschijnlijk zeggen

voor ‘bovenmatig toezicht’, maar de selectie wordt

dat ze dat niet aankan. In zo’n geval komen deze kinderen

strenger. Kinderen met een problematiek die net niet

naar een school voor speciaal basisonderwijs, zoals die

ernstig genoeg is, hebben pech. En er zal geen bekostiging

van ons.’’

meer zijn voor begeleiding bij depressie, angst en

Bons, tevens voorzitter van de toelatingscommissie (PCL)

eenzaamheid.

voor het speciaal basisonderwijs in zijn regio: ‘‘Wij zien nu al een toename van complexe problemen, door de

“In onze regio zitten weinig kinderen thuis, dat willen we graag zo houden”

toestroom van kinderen die net niet meer voldoen aan de toelatingseisen van de clusterscholen.’’ Als voorbeeld geeft hij cluster 3. ‘‘Met een IQ van 59 kon je daar tot een paar jaar geleden nog naar toe, maar de ondergrens is inmiddels verlaagd naar een IQ van 55. Zit een kind daar boven, dan moet het naar een school voor speciaal basisonderwijs.’’ Hoewel de complexiteit van hulpvragen toeneemt, blijven de middelen op hetzelfde niveau, signaleert Bons.

Toegankelijk

‘‘In het regulier basisonderwijs zijn de klassen verkleind,

De Wit: ‘‘In het verleden kregen veel van deze kinderen

maar wij zitten al jaren op hetzelfde gemiddelde van

geen onderwijs; ze gingen naar de dagopvang of naar een

vijftien leerlingen per groep, zonder klassenassistentie.

psychiatrische inrichting. Maar op een gegeven moment

Terwijl leerlingen met lichtere beperkingen in het kader

vonden we met elkaar dat de school toegankelijk moet

van passend onderwijs naar de reguliere scholen gaan.’’

zijn voor iedereen. Daar krijgen deze kinderen een individueel handelingsplan en komen ze met schoolse vaardig-

Lobby

heden in aanraking. Ouders ervaren dat als kansrijk.

Bons is bezorgd over de hele keten van zorg aan kinderen

Ook voor het zelfbeeld van de kinderen is het heel prettig

met beperkingen. ‘‘Passend onderwijs wordt op de werk-

om te kunnen zeggen: ik ga naar school. En nu gaan we

vloer helaas niet altijd vertaald in maatwerk voor het

meemaken dat we deze kinderen moeten weigeren.’’

kind.’’ Hij hoopt dat de Besturenraad deze ontwikkeling

Marchand: ‘‘Ik vind die geplande bezuiniging belachelijk.

kritisch zal volgen. ‘‘Overal in Nederland zijn dure

In onze regio zitten weinig kinderen thuis, dat willen we

mensen aan het vergaderen over het vormgeven van

graag zo houden. Maar nu zal het effect zijn dat scholen

passend onderwijs. Het wordt allemaal ook erg groot-

tegen de ouders van deze kinderen zeggen: kom maar

schalig. De kwaliteit voor elk kind en z’n ouders moet

liever niet. Men wil de groei van het clusteronderwijs

ertoe doen. Mijn angst is dat het blijft steken in structuren

afremmen, maar deze kinderen moeten toch ergens

en loketten. Ik hoop dat de Besturenraad blijft focussen

opgevangen worden?’’

op de kwaliteit voor kinderen, de menselijke maat.

De WEC-Raad luidt de noodklok. Ook LVC3, een lande-

We moeten terug naar ‘ons kent ons’ en korte lijnen.

lijke vereniging van scholen en regionale expertisecentra

Dan krijgt de zorg echt weer meerwaarde.’’

in cluster 3, voorziet desastreuze gevolgen. De zeggen-

Marchand is niet van plan kinderen zonder AWBZ-budget

schap over de inzet van de zorggelden uit de AWBZ ligt

meteen de deur te wijzen. ‘‘Onze school heeft altijd nog

bij de ouders. Per kind is het aantal bekostigde uren per

de eigen financiering. Maar er zal voor deze kinderen

week beperkt. LVC3 verwacht dat ouders ervoor zullen

minder aandacht zijn.’’ Hij verwacht dat zijn personeel

kiezen om die beperkte uren thuis in te zetten. De vereni-

‘een stap harder zal lopen’. ‘‘Mensen in het onderwijs zijn

ging zegt dat als gevolg van de bezuiniging scholen voor

trouw; die laten kinderen niet gauw zitten.’’ Hij hoopt dat

speciaal onderwijs al dit jaar het onderwijs aan kinderen

de Besturenraad zich deze problematiek zal aantrekken.

die getroffen worden door de AWBZ-bezuiniging, zullen moeten staken. Zij zullen ook geen nieuwe leerlingen met

De Besturenraad pakt dit signaal van zijn leden in het

complexe problematieken meer kunnen aannemen.

speciaal onderwijs op. “Het mag niet zo zijn dat juist de meest kwetsbare leerlingen de dupe worden van deze

Faalangst

bezuiniging”, zegt directeur Wim Kuiper. “Hieraan zie je

De Prinsenhof, een school voor speciaal basisonderwijs in

hoe verkokerd Den Haag kan zijn. Hier wordt in de

Apeldoorn, heeft een divers leerlingenbestand. Er zitten

gezondheidszorg bezuinigd zonder de gevolgen daarvan

kinderen met dyslexie, dyspraxie en dyscalculie, maar ook

voor het onderwijs te overzien. Met rampzalige gevolgen

faalangst, ADHD, een stoornis in het autistisch spectrum

voor de betrokkenen. We zullen er bij staatssecretaris

of een laag IQ. De directie verwacht grote effecten van

Bussemaker en in onze contacten met politieke partijen

de bezuiniging op de eigen instroom.

op aandringen dat deze bezuiniging van tafel gaat.” 11

Huisvesting nijpende kwestie voor veel scholen

De directeur in het verwarmingshok Wout Neutel

Gedateerde gebouwen die niet passen bij het onderwijs van vandaag, te weinig geld voor onderhoud en schoonmaak, gesteggel met de gemeente over nieuwbouw – alle nijpende kwesties rond onderwijshuisvesting waarmee scholen worstelen, kwamen voorbij in de bliksemenquête die de Besturenraad onder zijn leden hield. De overweldigende respons zal hebben bijgedragen tot de investering van e 215 miljoen die het kabinet in zijn crisisakkoord doet. Tekst: Guido de Bruin

Fotografie: Joost Grol

De problemen zijn niet nieuw, maar het signaal dat de leden van de

De manier waarop gemeenten met onderwijshuisvesting omgaan, leidt

Besturenraad massaal hebben afgegeven, kon niet met goed fatsoen

bij veel scholen tot frustratie, blijkt ook uit de enquête.

genegeerd worden, vindt Wout Neutel, senior adviseur bij de

Geld waar scholen recht op hebben, blijft om uiteenlopende redenen

Besturenraad. Hij houdt zich al jaren bezig met onderwijshuisvesting

op de plank liggen en nieuwbouwplannen stuiten op een traag en niet

en heeft net een succesvolle leergang van de Vliet Academie op dat

altijd even deskundig ambtelijk apparaat.

terrein achter de rug.

Neutel hoort ook van scholen dat gemeenten een deel van hun verantwoordelijkheid op het bordje van schoolbesturen proberen te

Noodkreten

schuiven. “Gemeenten verwachten steeds vaker dat scholen meebe-

Hij herkent de noodkreten die opstijgen uit de resultaten van een

talen aan nieuwbouw. Dat vraagt van schoolbesturen dat ze goed

recente bliksemenquête van de Besturenraad onder zijn leden.

beslagen ten ijs komen om duidelijk te maken wat gemeenten van hen

Maar liefst 600 bestuurders en schoolleiders in het primair en voort-

mogen verwachten en wat niet.”

gezet onderwijs reageerden. Samen denken zij ruim € 400 miljoen nodig te hebben om de problemen met hun schoolgebouwen op te

Dilemma

lossen. Voor de hele po- en vo-sector zou dat neerkomen op zo’n

Veel scholen worstelen volgens Neutel met een dilemma. Als ze in een

€ 1,6 miljard. “Uit de gigantische respons blijkt dat dit onderwerp

gebrekkig gebouw zitten dat niet meer voldoet aan de huidige onder-

heel sterk leeft bij de scholen”, constateert Neutel. De meeste respon-

wijskundige inzichten terwijl nieuwbouw op zich laat wachten,

denten hebben plannen voor verbouwingen of nieuwbouw klaar, maar

moeten ze bepalen hoeveel ze nog in onderhoud investeren. “Je zou

krijgen (nog) niet het geld en/of de medewerking van de gemeente die

kunnen zeggen dat naarmate een school meer geld in onderhoud

ze nodig hebben om ze te realiseren.

steekt, de kans op nieuwbouw afneemt, omdat de gemeente vindt dat

De plannen hebben vooral betrekking op verbetering van het

het gebouw nog in acceptabele staat verkeert.”

klimaat, energiebesparing, duurzaamheid en aanpassing van

Of de problemen zijn opgelost als de schoolbesturen de volledige

gebouwen aan het onderwijs van vandaag.

verantwoordelijkheid voor onderwijshuisvesting krijgen (door decentralisatie), durft Neutel niet in zijn algemeenheid te zeggen. Veel

Verantwoordelijkheden

hangt af van de deskundigheid en bestuurskracht van schoolbesturen.

Een veelgenoemde bottleneck is de ingewikkelde verdeling van de

“Het is de vraag of die allemaal in staat zijn om die verantwoordelijkheid

verantwoordelijkheid voor onderwijshuisvesting. Schoolbesturen in het

te dragen. Doordecentralisatie vraagt heel wat van schoolbesturen.”

po zijn verantwoordelijk voor het onderhoud aan de binnenkant, en krijgen daarvoor een (tekortschietende) exploitatievergoeding van het

U vindt de rapportage van onze digitale enquête over de gewenste inves

Rijk. De gemeenten gaan over de buitenkant van schoolgebouwen en

teringen in schoolgebouwen op onze website, www.besturenraad.nl > po/

investeringen in nieuwbouw, en putten daarvoor uit het Gemeentefonds.

vo > dossiers > huisvesting. Voor meer informatie kunt u contact opnemen

“Vaak blijkt dat gemeenten hun budget voor onderwijshuisvesting niet

met Wout Neutel, senior adviseur, e-mail [email protected],

opmaken en besteden aan andere taken”, aldus Neutel. In het vo zijn

telefoon 070 348 11 48.

schoolbesturen sinds 2005 verantwoordelijk voor alle onderhoud en aanpassingen. Ook daar schiet de exploitatievergoeding tekort. 12

“eerst het geld besteden dat er al is.”

Lessen in kantoorruimtes

Theo Segers, algemeen directeur van PCPO Krimpenerwaard

De locatie Broodberglaan van het Christiaan Huygens College

(acht scholen, 1700 leerlingen), zit er vooral mee dat hij zijn

in Eindhoven huist al jaren in een te klein gebouw.

plannen voor aanpassing van schoolgebouwen aan onderwijs-

Achthonderd leerlingen zitten opgepropt in een school die

kundige vernieuwingen niet meteen kan uitvoeren. Het geld is

gebouwd is voor de helft van dat aantal. Dat betekent

er, maar blijft om uiteenlopende redenen bij de gemeenten op

gescheiden pauzes, lessen in kantoorruimtes en gymles in

de plank liggen. “Laten we dat nou eerst eens besteden.”

een sporthal zes kilometer verderop, vertelt locatiedirecteur

Een van de oorzaken is de “beperkte ambtelijke kracht” bij de

Roelof Jan Lutken. “We zitten in een gedateerd gebouw op

vier gemeenten waar zijn vereniging mee te maken heeft.

een te klein stukje grond.”

“Die gemeenten hebben samen één ambtenaar met onderwijs-

Van de € 60.000 die de drie vestigingen samen krijgen voor

huisvesting in zijn portefeuille, en die heeft weer te maken

onderhoud, kunnen ze alleen wat “lapwerk” doen. “Het

met verschillende verordeningen.”

meeste onderhoud komt voor eigen rekening. Ook aanpas-

Hedendaags onderwijs geven in gebouwen die daar niet

singen aan de huidige onderwijskundige inzichten betalen

geschikt voor zijn, leidt tot noodgrepen. “Kinderen zitten in de

we zelf.

gangen of in de hal om in groepjes te werken, de directeur zit in

In augustus beginnen we bijvoorbeeld met de ombouw van

een verbouwd verwarmingshok. Dat draagt niet bij tot goed

het technieklokaal tot een sciencelokaal.”

onderwijs. Daar rekent de inspectie ons wel op af. Dat is goed,

Die investeringen doet Lutken nog wel, ook al is hij in

maar dan moeten we wel gebouwen hebben waarin dat kan.”

afwachting van een besluit van de gemeenteraad om de

Als het om onderhoud gaat, moeten schoolbesturen volgens

verantwoordelijkheid voor nieuwbouw door te decentra

Segers ook de hand in eigen boezem steken. “Aan stinkende

liseren. Met een projectontwikkelaar en een aannemer maakt

toiletten moet je als school zelf iets doen. Dat neemt niet weg

hij al plannen voor een nieuw gebouw en is hij al op zoek naar

dat we structureel te weinig geld krijgen om onze gebouwen

grond. De gemeente stelt het besluit echter keer op keer uit.

goed te onderhouden en schoon te houden. Per school geef ik

“Intussen gebeurt er niets.”

ruim 20% meer uit aan schoonmaak dan ik van het Rijk krijg.”

Lutken wil niet alleen maar klagen. “De school draait

Ook ouders springen in. “Dat is natuurlijk heel fijn, maar

uitstekend en we zijn gewend om te roeien met de riemen

eigenlijk maakt de overheid misbruik van de goedwillendheid

die we hebben. Maar het is wel eens tijd om aan te geven

van ouders. Het is toch niet van deze tijd dat we met een

dat we met deze situatie geen genoegen zouden moeten

groepje ouders een lokaal staan te verven?”

nemen.”

13

Onderzoeker Melanie Ehren zet vraagtekens bij nieuwe koers Onderwijsinspectie

“Inspecteur zou weer kritische observator moeten zijn” Met het systeem van risicoanalyse heeft de Onderwijsinspectie zich op te grote afstand gezet van de scholen. Dat zou op termijn wel eens verkeerd uit kunnen pakken, vreest Melanie Ehren, die in 2006 promoveerde op het onderwerp ‘Toezicht en schoolverbetering’. Zij pleit voor het herstel van de inspecteur 'als een kritische observator van de scholen'.

Tekst: Emmanuel Naaijkens

Fotografie: Dirk-Jan Visser

Of de inspectie eigenlijk nog wel een goed beeld heeft

gegevens die scholen zelf aanleveren, jaarlijks een

van de kwaliteit van het onderwijs, is de vraag aan

r isicoanalyse. De opbrengsten (toetsresultaten) zijn

dr. Melanie Ehren (33) aan het slot van een interview

daarbij het belangrijkste uitgangspunt. Komen de

waarin ze er meermalen blijk van heeft gegeven bezorgd

resultaten overeen met de verwachtingen, dan volgt

te zijn over de richting die de Onderwijsinspectie met het

er geen verder toezicht. Pas als de opbrengsten tegen-

toezicht is ingeslagen. Ze aarzelt en zegt dan: “Landelijk

vallen en het vermoeden is dat er dus iets mis is met de

gezien – op systeemniveau dus – wel, want ze doen elk

school, komt de inspectie in actie. De aandacht is sterk

jaar steekproeven voor het Onderwijsverslag, dat zit heel

toegespitst op (zeer) zwakke scholen.

degelijk in elkaar. Maar of ze nog een goed beeld hebben van de individuele school? Daar kun je vraagtekens

Gemengde gevoelens

bij plaatsen.”

Melanie Ehren, die bij de Universiteit Twente onder andere internationaal vergelijkend onderzoek doet naar

Achter het bureau

inspecties, heeft gemengde gevoelens over de nieuwe

Drie jaar geleden trok Ehren de aandacht met haar

aanpak die de inspectie nu volgt als gevolg van gewijzigde

proefschrift Toezicht en schoolverbetering, waarin ze

politieke keuzes. In andere landen krijgt de inspecteur

onderzocht hoe de Onderwijsinspectie – of preciezer:

juist weer meer een centrale rol in het toezicht, zoals wij

de inspecteurs – hun taak vervulden in het licht van de

dat tot voor kort ook kenden, zegt Ehren. Ze noemt als

in 2002 ingevoerde Wet op het Onderwijstoezicht

voorbeeld de Verenigde Staten, waar onder de regering

(WOT). Het bijzondere aan haar proefschrift was dat

Bush scholen louter nog werden afgerekend op hun toets-

ze haar waarnemingen niet alleen baseerde op literatuur-

resultaten. “De negatieve effecten daarvan komen nu aan

onderzoek, maar ook daadwerkelijk in het voetspoor

het licht. Veel wetenschappers pleiten voor een ander

van de inspecteurs het onderwijsveld in trok.

systeem van toezicht, waarbij ook schoolbezoeken van

In die tijd bezochten de inspecteurs in het basisonderwijs

inspecteurs worden ingevoerd.”

eenmaal per jaar de scholen in hun werkgebied, en een keer in de vier jaar werden de scholen onderworpen aan

Waarom is de inspectie bij ons op afstand gezet?

een uitgebreid inspectiebezoek. De inspectie hield toen

Was dat doordacht of heeft het met geld te maken?

nog op schoolniveau de vinger aan de pols. Maar de WOT

“Ik denk dat het vooral met geld te maken heeft en met

is recent aangepast, en met de invoering van het systeem

het idee dat je scholen die het goed doen met rust zou

van risicogestuurd toezicht is de inspectie op grotere

moeten laten. Maar de argumentatie is voor mij toch wel

afstand van de dagelijkse onderwijspraktijk gezet.

een beetje een raadsel. Met name omdat uit mijn onder-

Inspecteurs maken nu achter hun bureau, op basis van

zoek, waarvan de resultaten bekend waren voordat het

14

Onderwijsproces

Ehren noemt de huidige insteek erg smal. “Die gaat uit van de aanname dat je met opbrengstgegevens, maar ook andere indicatoren zoals ziekteverzuim en personeels verloop, een beeld kan hebben van kwaliteit van scholen. Voor een deel klopt dat wel, maar wij hebben in onderwijswetgeving vastgelegd dat kwaliteit van scholen ook aspecten van het onderwijsproces omvat. Dat verdwijnt deels uit beeld. Als van een school de opbrengstgegevens in orde zijn, weet je nog niet of de school voldoet aan alle deugdelijkheideisen en kwaliteitsaspecten. Uit onderzoek, ook van de inspectie zelf, blijkt dat die relatie helemaal niet zo sterk is. Goede prestaties hoeven helemaal niet te betekenen dat het onderwijs helemaal in orde is.” Dit is dus een riskante situatie? Het kan zijn dat over enkele jaren aan het licht komt dat een aantal scholen, dat op papier geen risico leek, toch serieuze problemen heeft. “Dat is wel mijn vrees, ja. De inspectie probeert dat, ook op aandrang van de Tweede Kamer, te ondervangen door eenmaal in de vier jaar nog een aantal kwaliteitsaspecten in alle scholen te onderzoeken, en dan ga je er vanuit dat inspecteurs het zien als er ook zaken mis zijn in die school. Het werken met risicomodellen is nog relatief

Melanie Ehren

jong, er is weinig van bekend. Het onderzoek dat er is, laat juist twijfels zien. Een risicoanalyse is in feite een voor-

“Over werken met risicomodellen is nog maar weinig bekend”

spelling van de onderwijskwaliteit van de school, maar er is onvoldoende bekend in hoeverre die voorspelling betrouwbaar is. Daar zou op korte termijn onderzoek naar gedaan moeten worden, niet alleen door de inspectie, maar ook door externe partijen.” Strategisch gedrag

risicogestuurd toezicht werd geïmplementeerd, bleek

Daar komt nog bij, zegt Ehren, dat je mag verwachten dat

dat de feedback van de inspecteurs bij schoolbezoeken

scholen de neiging hebben om strategisch gedrag te

een meerwaarde heeft en bijdraagt aan verbetering van

vertonen en de informatie die ze aan de inspectie door-

de kwaliteit. Die stimulerende en signalerende functie

geven, zo positief mogelijk in te kleuren. “Een school

van de inspecteur, die als een kritische observator de

heeft er nou eenmaal geen belang bij om van zichzelf een

scholen bezoekt, wordt ten onrechte niet meer zo

slecht beeld te geven.”

belangrijk gevonden.” Is dat niet gewoon een kwestie van vertrouwen? Maar staatssecretaris Dijksma zegt dat ze een verbeter

“Ik heb alle vertrouwen in het onderwijs, elke profes

cultuur wil, geen afrekencultuur.

sional werkt met de beste bedoelingen. Maar er zit tussen

“Dat is omdat nu met risicogestuurd toezicht wordt

goed en slecht veel ruimte. Soms zijn we het in Nederland

geprobeerd zwakke scholen eerder te identificeren en

gewoon niet eens over wat goed is en moet je daar

eerder in te grijpen. Dan kies je voor een strategie waarbij

discussie over voeren met elkaar. Als het gaat over de

je vroegtijdig handhaving kan inzetten met als doel om

betekenis van leerprestaties, dan heeft hoofdinspecteur

die zwakke groep te verbeteren. Als ik denk aan stimu

Leon Henkens in het interview met SBM (februari 2009,

lerend toezicht en verbetering, dan denk ik echter aan de

red.) bijvoorbeeld echt wel een punt. Wat goed onderwijs

héle linie van scholen en niet alleen de onderkant van die

is, wordt in het Nederlandse onderwijs toch sterk gedefi-

groep scholen.”

nieerd op basis van activiteiten.” 15

Overwegingen bij het Manifest Christelijk Onderwijs (4)

Christelijk onderwijs Tekst: Harm Klifman Fotografie: iStockphoto/imagedepotpro

HET MANIFEST Aandachtig... Christelijk onderwijs was, is en blijft een vitale stroom in het Nederlandse onderwijslandschap. Het valt op door de oprechte aandacht voor de leerling - elke leerling wordt gezien in zijn of haar eigen ontwikkeling en in relatie tot anderen en de omgeving. ‘Samen-leven gaat verder dan ik-leven’: vanuit dit vertrekpunt wil christelijk onderwijs de nieuwsgierigheid van mensen voeden en hen de schoonheid en zinvolheid van het bestaan doen ervaren. Het is deze passie voor onderwijs die ons verbindt. Een school die is geïnspireerd door het Evangelie laat voort durend een basso continuo doorklinken van waarden als zorgzaamheid, rentmeesterschap, eerbied voor het leven en de schepping. Elkaar ontmoeten en in beweging zijn - zo zijn en blijven we ondernemend in onze dienst aan de samenleving. Het maakt ons creatief en inventief; het schenkt ons geloof in eigen kunnen. We vinden vernieuwen en verbeteren van belang en doen dat samen - alleen dan lukt het. WE NEMEN EN DRAGEN VERANTWOORDELIJKHEID en zijn daar altijd op aanspreekbaar. Christelijk onderwijs heeft een eigen koers en is zelfstandig en onafhankelijk. Juist dit besef van zijn eigen innerlijke opdracht maakt het mogelijk een zichtbare bijdrage te leveren aan een duurzame samenleving voor allen... Betekenisvol aanwezig

(Het manifest is in april vorig jaar gepresenteerd door een groep leden van de Ledenraad van de Besturenraad en is bedoeld als een handreiking aan eenieder die zich betrokken voelt bij het christelijk onderwijs)

16

We nemen en dragen verantwoordelijkheid… De traditie van het christelijk onderwijs is een vitale stroom in het Nederlandse onderwijslandschap. ‘Vitaal’ omdat zij zich als traditie steeds opnieuw beweeglijk toont ten opzichte van zich veranderende omstandigheden. Een ‘stroom’ omdat ze als traditie nu al meer dan honderd jaar op niet aflatende wijze haar weg zoekt in en door die nieuwe omstandigheden. Steeds opnieuw. Als traditie is zij het werk van geinspireerde mensen die zich verantwoordelijk voelen voor de vorming en opvoeding van hun eigen kinderen en voor die van anderen. Christelijk onderwijs is geen uitvoeringsorgaan van de overheid, maar is er vanuit zijn eigen kracht. Het maakt van daaruit gebruik van subsidies die ‘wij allemaal samen’ daar voor over hebben. Christelijk onderwijs is er steeds als een aanbod aan de samenleving – een aanbod georganiseerd in en vanuit verenigingen en stichtingen waarin burgers ‘om niet’ bestuurlijke verantwoordelijkheid nemen voor de directe maatschap pelijke omgeving. En dat gebeurde en gebeurt nog steeds op een eigen wijze, vanuit een eigen overtuiging en vaak op een manier die aanstekelijk werkt, ook op anderen. Tegenwoordig staat deze verantwoordelijkheid in het teken van de pedagogische en maatschappelijke opdracht aan de school. We zien dat dit gemakkelijk leidt tot het leggen van claims bij de school door derden die menen aanspraak te hebben op wat er in de school gebeurt. Soms gebeurt dit terecht, soms is sprake van overspannen verwachtingen. Het zal niet altijd eenvoudig zijn voor bestuurders en schoolleiders om de eigen koers te (blijven) volgen. Consequente en herhaalde articulatie van de eigen motivatie (wat bewéégt ons? Waarom en voor wie doen we het?) ondersteunt het delen van de gezamenlijk verantwoordelijkheid.

een vitale stroom Verantwoordelijkheid in de praktijk Van de nood een deugd maken: dat deden de gezamenlijke schoolbesturen voor voortgezet en speciaal voortgezet onderwijs in Apeldoorn en omgeving. De opheffing van de twee zuilaire lomscholen leidde enkele jaren geleden tot een spectaculair initiatief: concentratie van alle middelen en expertise om elke leerling in de regio passende zorg te bieden. Passend onderwijs avant la lettre. “Alles onder één dak in een nieuwe, fraaie gezamenlijke huisvesting. Daar treft de bezoeker: twee cluster 4 scholen, het Orthopedagogisch en Didactisch Centrum, de opvangvoorzieningen inclusief medewerkers jeugd(gezondheids)zorg, het LeerlingZorgloket en het expertiseteam voor het regulier voortgezet onderwijs”, vertelt Aaldert van der Horst, algemeen directeur van de Stichting Leerlingzorg in de regio Apeldoorn en kartrekker van de krachtenbundeling. “Stimulerend was ook dat de betrokken wethouders zich persoonlijk hebben ingezet voor de regiegroep, waardoor we onmiddellijk op bestuurlijk niveau afspraken konden maken”. Dat scheelde veel ambtelijke tussenstations. Maar wordt de leerling om wie het te doen is, er nu ook echt beter van? “Jazeker, we kunnen dat ook aflezen aan de cijfers. Wat de handhaving van de leerplichtwet betreft ontwikkelt de regio Apeldoorn zich prima, de termijn waarbinnen indicaties voor specifieke zorg kunnen worden afgegeven, is fors teruggebracht (het record is één dag, gemiddeld was dit drie tot acht weken), in de zeven jaar dat we OPDC zijn, zakten slechts drie leerlingen voor een examen, 80-90% van de zorgleerlingen gaat (weer terug) naar het regulier onderwijs zonder uitval daarna, het aantal leerlingen in het OPDC is in vergelijking met de vso-lomsituatie in 2002 met bijna de helft gedaald doordat het reguliere vo de eigen leerlingenzorg heeft kunnen versterken. Kortom, winst op alle fronten!”

17

Omslag in primair onderwijs Enschede en Losser

“We hebben de kinderen te lang ontzien” In het hele land zijn basisscholen aan de slag gegaan met het verbeteren van het taalonderwijs. In Enschede en Losser hebben ze al drie jaar ervaring met een nieuwe leesaanpak. De resultaten zijn spectaculair. Niet alleen is het niveau van het technisch lezen omhoog gegaan, de kwaliteit van het onderwijs is over de volle breedte gegroeid. Tekst: Emmanuel Naaijkens

Fotografie: Ad Kappen

Geen uitstapje naar de ijsbaan voor de leerlingen van

De school, aangesloten bij VCO Oost-Nederland, is een

christelijke basisschool Willem van den Bos in

van de 43 scholen die sinds drie jaar meedoen aan een

Overdinkel deze winter. Directeur Josine van Ulden wilde

landelijke pilot om het niveau van het technisch lezen in

niet, ondanks vragen van sommige ouders, dat er

het primair onderwijs te verbeteren. Het leesverbeterplan

onderwijstijd verloren zou gaan. “Zo is er altijd wel wat.

is een project van Weer Samen Naar School (WSNS) in de

Je moet sterk in je schoenen staan om daar dan toch ‘nee’

gemeenten Enschede en Losser, waarin openbaar en

tegen te zeggen. Het verbeteren van de leesprestaties is

christelijk onderwijs nauw samenwerken.

voor ons een absolute prioriteit, daar wijken we niet

Uitgangspunt vormen de inzichten van dr. Kees Vernooij,

vanaf.”

die kort samengevat stelt dat als je als school vanaf groep 1 systematisch en intensief met leesonderwijs bezig bent,

18

zodat kinderen nooit met een taalachterstand de basis-

3 en het is een wereld van verschil, ze kunnen zoveel

school verlaten.

meer.” Op andere scholen reageerden sommige ouders

In Enschede en Losser wordt het bewijs na drie jaar al

aanvankelijk met onbegrip over de nieuwe aanpak:

geleverd, zegt Ad Kappen, coördinator van WSNS en de

Met reacties als: ‘Wat doen jullie de kinderen aan, het

trekker van het leesverbeterplan. “In oktober 2008 had-

zijn nog maar kleuters. Waarom moeten ze al leren lezen?’

den we 97% van de leerlingen in groep 8 op AVI-9, óók in

“Onze ervaring is dat kleuters laaiend enthousiast

het speciaal basisonderwijs. Onder dat niveau ben je

reageren”, aldus Van Ulden.

functioneel analfabeet. Kinderen kunnen veel meer dan

De leerkrachten waren gemakkelijker te winnen voor het

we ooit gedacht en verwacht hebben. Dit resultaat was

leesverbeteringproject, zegt Jenne Wierstra, algemeen

enkele jaren geleden óndenkbaar!” En onnodig, voegt

directeur van VCO Oost-Nederland, het bestuur van zes-

Kappen er aan toe, want wetenschappelijk onderzoek

tien christelijke basisscholen. “Het verhaal van Kees

heeft overt uigend aangetoond dat elk kind, ongeacht

Vernooij maakte indruk, men liet zich overtuigen. Niet de

afkomst of intelligentie, technisch kan leren lezen.

kindfactoren zijn bepalend voor de leesresultaten, maar de kwaliteit en de effectiviteit van de instructie van de

Voormalige textielstad

leerkracht. Die moet er bovenop zitten, onderwijs doet er

Enschede heeft als voormalige textielstad veel laagopge-

dus toe! Over die visie is geen discussie. Een heel verschil

leide inwoners van zowel autochtone als allochtone

met vroeger, toen veranderingen mislukten, omdat men

afkomst. De onderwijsprestaties van de kinderen liggen

het niet eens was over de richting. En we mogen het weer

onder het landelijk gemiddelde, en decennialang is dat als

hebben over leeropbrengsten. Dat was in het onderwijs

een soort natuurlijk gegeven beschouwd. “Ouders heb-

lang vloeken in de kerk. Het ging vooral om het proces en

ben geen hoge verwachtingen, noch voor zichzelf, noch

het welzijn van de kinderen.”

voor hun kinderen. En dat zag je ook bij de kinderen zelf en zelfs bij leerkrachten”, vertelt Van Ulden. Drie jaar geleden trad ze aan op de Willem van den

Leesverbeterplan leidt tot

Bosschool, met nog geen zestig leerlingen, autochtoon en allochtoon. “Voor mij was onmiddellijk duidelijk dat taal-

minder gedragsproblemen

onderwijs voorrang moest krijgen, ik hoorde dat letterlijk aan het praten van de kinderen. Ik had het geluk dat op dat moment de taalpilot startte, die zorgde voor goede randvoorwaarden zoals geld voor scholing van leerkrach-

Analyse

ten en goede materialen. Dan is het gemakkelijker om je

Van invloed op het succes is verder het systematisch

leerkrachten gemotiveerd te krijgen.” Er is een aanzienlijk

gebruik van objectieve toetsresultaten. In jargon heet dat

budget doordat alle betrokken partijen, inclusief de

opbrengstgericht werken. Van Ulden: “Het gaat erom dat

gemeente, financieel bijdragen.

je niet dénkt wat er gebeurt, maar méét wat er gebeurt.

Het project, ondersteund door experts van het CPS, ver-

Je kunt met harde gegevens aantonen wat er wel of niet

eiste een radicale omslag in het pedagogisch en didactisch

goed gaat. Vroeger gaf je soms bij voorbaat een kind een

denken, vooral in de kleutergroepen. De heersende

stempel, nu kijken we goed naar de analyse. Bijvoorbeeld:

gedachte is dat je het (jonge) kind in zijn ontwikkeling

waar komen de gedragsproblemen van een kind vandaan,

volgt en zijn gang laat gaan, als de groepsleerkracht het

is er misschien een verborgen talent dat niet aangespro-

idee heeft dat het nog niet toe is aan lezen. Of nog een

ken wordt?”

jaartje in de kleutergroep houdt omdat het ‘zo druk is’.

En de gegevens worden schoolbreed vertaald. “We

Op dat moment creëert de leerkracht onbewust en onbe-

hebben nu in de teamkamer een datamuur waarop je

doeld een leerachterstand, die zover op kan lopen dat die

inzichtelijk kunt maken: wat gebeurt er, hoe zijn de

later vrijwel onmogelijk nog is in te halen.

scores? En als we niet tevreden zijn, stellen we ons de

Ad Kappen: “Wij hebben de kinderen in de kleuter

vraag, wat doen we eraan?” Voor Kappen is deze kante-

groepen altijd ontzien, het was niet des kinds om

ling essentieel. “Dit gaat ook over de directeur als onder-

bepaalde verwachtingen te hebben, om eisen te stellen.

wijskundig leider, die hield zich daar voorheen niet zo

We hebben daar veel kinderen tekort mee gedaan.”

mee bezig. Die verantwoordelijkheid lag vooral bij de intern begeleider.”

Kindvolgend

Een ander effect van het leesverbeterplan is dat er minder

Op de scholen van WSNS Enschede/Losser is het tradi

leerlingen met gedragsproblemen zijn. Ook in de scholen

tionele kindvolgend denken min of meer losgelaten.

van WSNS Enschede/Losser was de opvatting gangbaar

“We stellen een doel: ‘daar wil ik mijn kinderen hebben

dat als een kind het op school maar naar zijn zin heeft, het

aan het eind van het jaar en dat heb ik nodig om dat te

leren vanzelf volgt. Van Ulden: “Maar het is misschien

bereiken’. Daar ga je als team aan werken, het is heel

andersom: als je goed leert, zit je ook goed in je vel. Want

belangrijk dat je het samen doet. Als leerkracht ben je niet

er is niks zo frustrerend als niet goed kunnen lezen, want

alleen verantwoordelijk voor je eigen klas, maar voor de

dan kun je op school niet functioneren en zit je dus niet

hele school”, zegt Van Ulden. “We zijn voor het derde jaar

goed in je vel.” Kappen: “Dat klopt. Door deze aanpak

bezig en we hebben de eerste lichting kleuters nu in groep

nemen de gedragsproblemen af. Dat is heel opmerkelijk!” 19

de p r a k t i j k

De meerwaarde van biculturele bestuurders De Taskforce Diversiteit Schoolbesturen ijvert voor meer allochtone bestuurders in het onderwijs. Voorzitter Marianne Luyer van de Besturenraad maakt deel uit van de Taskforce, vorig jaar ingesteld door staatssecretaris Dijksma. Schoolbesturen bestaan nog altijd over wegend uit witte mannen van boven de 45. In 2007 waren slechts 250 van de 11.000 schoolbestuurders van allochtone afkomst. De Taskforce streeft er naar voor eind 2009 dertig ‘biculturele’ kandidaat-bestuurders in een schoolbestuur benoemd te krijgen. Twee allochtone (kandidaat-)schoolbestuurders over hun toegevoegde waarde voor de school. Tekst: Willem van Reijendam

Fotografie: iStockphoto/Mosquito

“Mensen met een andere culturele achtergrond brengen iets nieuws mee” Frank Niamut (57), in het dagelijks leven organi-

diversiteit op de scholen zelf. “Je vraagt allochtonen

satieadviseur in Amsterdam, is schoolbestuurder

om ook verantwoordelijkheid te dragen voor het

pur sang. Hij zit in twee besturen, van Stichting

onderwijs. Bovendien brengen mensen met een

Kolom en van Amsterdam West Binnen de Ring.

andere culturele achtergrond vaak iets nieuws mee.

Stichting Kolom omvat veertien oecumenische,

Vergelijk het met expats. Die hebben ook een veel

algemeen-bijzondere en openbare scholen in het

bredere universele visie op onze samenleving

speciaal onderwijs. AWBR bestaat uit zeventien

doordat ze ergens geweest zijn. In deze gemondia-

openbare basisscholen.

liseerde wereld is dat broodnodig.”

Zelf afkomstig uit het onderwijs en ook als raadslid

Overgekwalificeerd

in Amsterdam met onderwijs bezig, was hij niet

Ook in zijn eigen werk als bestuurder heeft hij die

moeilijk te vinden voor scholen die een bestuurder

toegevoegde waarde geleverd: “Bij het maken van

zoeken: “Ik heb meer aanbiedingen gekregen dan

een strategisch beleidsplan voor AWBR heb ik

ik kon aannemen. Maar er lopen fantastische

principes ingebracht als ‘een leven lang leren’ en

figuren in Nederland rond voor wie dat niet geldt.

‘leren samenleven’. Elementen die ook uit

Die worden moeilijk gevonden.”

Nederland komen, maar die ik me eigen heb gemaakt vanuit mijn culturele achtergrond.”

Universele visie

Net zo min als Niamut hoefde te worden voor

Hij heeft de bemiddelende rol van de Taskforce niet

gesteld aan een schoolbestuur had hij de training

nodig gehad, en het is dan ook niet voor niets dat

en coaching nodig die de Taskforce aan de nieuw

hij, met zijn netwerk, zelf in deze Taskforce zit. “Ik

geworven bestuurders biedt. Sterker nog, hij geeft

ben er mijn hele leven al mee bezig om allochtonen

die zelf. “Het aardige is dat die coaching vooral

naar een goede positie in de samenleving te begelei-

nodig is omdat onze kandidaten vaak overgekwalifi-

den. Ik heb mijn plek wel verworven, maar er is nog

ceerd zijn. Ze hebben vaak hoogwaardige banen.

veel werk nodig om te zorgen dat ook anderen op

Je moet hen leren om geduld te hebben met de

hun plek komen.”

bestuurs- en communicatiecultuur in Nederland.

Een belangrijk argument voor een ruimere

Maar ze zijn zo goed dat ze dat bijna vanzelf blijken

vertegenwoordiging van allochtonen in school

op te pakken.”

besturen is volgens Niamut de grote culturele

20

“Ik wil de netwerken openbreken” Muttalip Metin (35), van Turkse afkomst, is

bestuurders bestaan uit dezelfde soort mensen.

begonnen als onderwijsjurist bij de gemeente

En ik kan wel een brief naar elke school sturen om

Rotterdam. Na een periode als ambtenaar in

mezelf aan te bieden als bestuurder, maar dan

Amsterdam is hij er in de Maasstad terug

dring ik me weer zo op. Ik verwacht dat het later

gekeerd als bestuursadviseur van het college

ook wel zonder die hulp kan, want door de vergrij-

van B&W op het gebied van wijkeconomie.

zing zijn er straks veel nieuwe bestuurders nodig.

Hij zit ‘in de kaartenbak’ van de Taskforce omdat

Dan wordt het aandeel allochtonen vanzelf groter.

hij graag in een onderwijsbestuur wil: “Ik ben

Tot die tijd is het goed als mensen zoals ik die

getriggerd door een gesprek met de hoofdin-

gesloten netwerken wat proberen open te breken.”

specteur van de Onderwijsinspectie. Die wees me op de intrigerende paradox dat de ouder

Meer te bieden

participatie op zwarte scholen zo laag is, ook

Het gaat Metin er niet zozeer om dat besturen meer

als het onderwijs deugt, terwijl het in het islami-

een afspiegeling van de samenleving moeten zijn,

tisch onderwijs andersom is. Daar kunnen we

als wel dat allochtonen in sommige schoolbesturen

misschien van leren. Ik zou daar graag over

daadwerkelijk meer te bieden hebben. “Ik zie

willen meedenken.”

mezelf als tweede generatie allochtoon. Turkije is mijn moederland en Nederland is mijn vaderland.

Het verhogen van de ouderparticipatie zou een

Ik kan met een Nederlander lachen en met een Turk

van de missies zijn waarvoor Metin zich als school-

lachen. Ik lach dus meer. Ik heb van beide culturen

bestuurder zou inzetten. Onderwijs heeft altijd zijn

wat meegekregen, en ik merk dat ik wat toevoeg

belangstelling gehad, en hij denkt ook veel te

omdat ik me bewust ben van de overeenkomsten

kunnen bijdragen. Met zijn idee voor huiswerk

en de verschillen tussen beide culturen.”

begeleiding voor allochtonen heeft hij in 2003 zelfs

Inmiddels krijgt hij coaching van de Taskforce.

de Edgar Donckerprijs gewonnen.

Weliswaar is hij al een rasechte vergadertijger, maar hij komt bij de trainingen nog eyeopeners tegen.

Dezelfde soort mensen

“Laatst deden we een rollenspel waarbij we, alle-

Metin was al gevraagd om in een Rotterdams

maal allochtonen, een schoolfusie bespraken.

schoolbestuur te zitten, maar hij was als gemeente-

Een oude rot in het vak zag het aan en zei: ‘Wat

ambtenaar, zo dicht op het college, bang voor

jullie doen is typisch Nederlands’. Dat verbaasde

belangenverstrengeling. Hij zoekt iets in de regio,

me. Want natuurlijk doen we het niet zo heel anders

en daar kan hij de Taskforce goed bij gebruiken:

dan Nederlandse bestuurders.”

“Het probleem is dat de netwerken van de huidige

Heeft uw school nieuws voor deze pagina? Stuur uw bericht naar [email protected].

21

Waar moet dat heen? De maatschappelijke bijdrage van het christelijk onderwijs

Tekst: Guido de Bruin

Fotografie: iStockphoto

Cor de Raadt, directeur School of Education INHolland

De hogeschool als minimulticulturele samenleving Niet toegeven aan het maatschappelijk klimaat van polarisatie en uitsluiting – die missie voedt de manier waarop Cor de Raadt ‘zijn’ School of Education van INHolland in Amstelveen bestuurt. Hij heeft een “mini-multiculturele samenleving” van christelijke, joodse, islamitische en niet-gelovige studenten en docenten voor ogen. De manier waarop zij een “intellectuele gemeenschap” vormen, moet volgens hem doorwerken in de gehele hogeschool en in de samenleving. De recente oorlog in Gaza was een testcase

Gemeenschap

Onderwijs die alle pabo’s en lerarenoplei

voor het multiculturele ideaal van de School

Het woord gemeenschap valt geregeld als

dingen van INHolland – zeven vestigingen,

of Education van INHolland in Amstelveen.

De Raadt het over zijn school heeft. In

4000 studenten – bundelt. De hogeschool

“We zagen soms scherpe confrontaties op de

Amstelveen omvat die lerarenopleidingen

overweegt over de hele linie haar zestien

gangen tussen joodse en islamitische studen-

voor het voortgezet onderwijs (inclusief

Schools om te vormen naar domeinen, maar

ten en docenten”, zegt directeur Cor de

godsdienstonderwijs) en opleidingen islami-

voorlopig gaat het om een pilot.

Raadt. “Daarom hebben we het conflict

tisch geestelijk werker (imam), godsdienst-

Daarmee wil INHolland geen nieuwe

bespreekbaar gemaakt in de lessen. We

pastoraal werk en joods pastoraal werk.

bestuurslaag in het leven roepen, maar juist

konden het niet laten gebeuren dat in deze

Behalve directeur van deze School of

de verantwoordelijkheid lager in de organisa-

intellectuele gemeenschap onze studenten

Education is De Raadt verantwoordelijk

tie leggen, benadrukt De Raadt. De domeinen

tegenover elkaar zouden komen te staan.”

voor de totstandkoming van een domein

zijn volgens hem bedoeld als “intellectuele

22

“Scholen moeten transparant zijn: laat zien waar je voor staat en waar je niet voor wenst te staan”

“We werken aan een cultuur van elkaar

Als voorzitter van de raad van toezicht van de

respecteren in plaats van uitsluiten”, zegt

Scope Scholengroep voor po én vo in Alphen

De Raadt. “Dat is soms heel lastig en gaat

aan den Rijn en omstreken weet hij daar alles

soms met conflicten gepaard, maar het is de

van. “Wij zijn bij Scope al enkele jaren bezig

opdracht die we hebben, niet alleen als

om de overgang tussen basisschool en voort-

opleiding maar ook als samenleving.”

gezet onderwijs minder groot te maken.

Zo’n cultuur vraagt wel om duidelijke regels,

Dat gaat gemakkelijker als beide onder één

stelt de directeur. “Geen verkeerde literatuur

bestuur vallen. Dat mag natuurlijk niet leiden

in de gebedsruimte, geen opvattingen die

tot gedwongen winkelnering. De vrijheid van

anderen schaden, niet je eigen opvattingen

schoolkeuze is een groot goed.”

aan anderen proberen op te leggen: daar moet

De clustering van vakken in leergebieden in

gemeenschappen van professionals die met

je hard in zijn.”

de onderbouw van het voortgezet onderwijs

de inhoud bezig zijn. In de domeinen zijn de

Als het aan De Raadt ligt, straalt die benade-

helpt ook om de stap naar de middelbare

professionals verantwoordelijk voor wat ze

ring van religieuze diversiteit uit naar

school minder ingrijpend te maken. In ‘zijn’

de studenten aanbieden.”

INHolland als geheel. “Het is onze ambitie

lerarenopleiding speelt De Raadt daar op in

om de ontmoeting tussen de godsdiensten

door bijvoorbeeld de talenopleidingen in

Eigen profiel

zoals die hier plaatsvindt, een rol te laten

samenhang aan te bieden.

De bundeling in een domein geeft de

spelen in de totale hogeschool. Niet al onze

lerarenopleidingen volgens De Raadt een

opleidingen zijn christelijk, maar ze leiden

Heldere offerte

duidelijker gezamenlijk profiel. Tegelijk

allemaal professionals op die met identiteits-

Het is de missie van De Raadt om deskun-

krijgen de vestigingen en opleidingen binnen

vraagstukken te maken krijgen. De dimensie

dige, gemotiveerde en inspirerende docenten

een domein meer ruimte om hun eigen iden-

van identiteit en levensbeschouwing moet

op te leiden die hun primaire taak zo goed

titeit uit te dragen, en meer mogelijkheden

daarom in alle opleidingen zitten.”

vervullen dat hun scholen als vanzelf een positieve invloed op de samenleving hebben.

voor het ontwikkelen van een eigen profiel. Dat is onder meer van belang voor uitgespro-

Samenhang

“We zeuren wel veel over het onderwijs,

ken christelijke pabo’s als die in Rotterdam

De Raadt is voorstander van meer samenhang

maar er gebeuren ook heel mooie dingen.

en Dordrecht. Bij de profilering van ‘zijn’

tussen de pabo’s en de lerarenopleidingen

Kijk maar eens hoe vmbo-scholen manieren

School of Education in Amstelveen heeft

voor het voortgezet onderwijs. Dat sluit aan

vinden om met innovatieve werkvormen en

De Raadt nadrukkelijk het vmbo en mbo in

bij de ontwikkeling in het onderwijsveld om

heel gemotiveerde docenten moeilijke

de “grootstedelijke omgeving” in het vizier,

primair en voortgezet onderwijs steeds vaker

groepen jongeren weer nieuwsgierig te

met alle bijbehorende vraagstukken rond de

onder één bestuurlijk dak te brengen.

maken.” Door die primaire taak goed te

verhouding tussen de godsdiensten en tussen

vervullen, dragen zulke scholen al bij aan de

autochtonen en allochtonen. “Wij zitten hier

bestrijding van maatschappelijke problemen

in het hart van de discussie over de multi

als schooluitval. Maar de verwachtingen die

culturele samenleving en interreligieuze

de samenleving van het onderwijs heeft, zijn

d ialoog. Wij kiezen er voor om altijd het

tegenwoordig wel heel hooggespannen, con-

debat aan te blijven gaan. Dat betekent dat

stateert De Raadt. “Op vele gebieden, zoals

we niet willen toegeven aan het maatschap-

burgerschap en veiligheid, nemen de ver-

pelijk klimaat van toenemende polarisatie

wachtingen van het onderwijs alleen maar

en uitsluiting.”

toe. Die worden te veel vertaald in de stelling ‘de school moet maar zorgen dat...’.”

Opdracht

Dat neemt volgens De Raadt niet weg dat

In Amstelveen zorgt de School of Education

christelijke scholen vanuit hun opdracht de

er dan ook voor dat studenten van verschil-

vragen die vanuit de maatschappij op hen af

lende opleidingen zo veel mogelijk met elkaar

komen, niet naast zich neer kunnen leggen.

te maken krijgen. Zo zitten studenten gods-

“Dat vraagt om keuzes ten aanzien van de

dienst-pastoraal werk en hun collega’s van de

maatschappelijke opdracht. En om transpa-

imamopleiding bij enkele belangrijke onder-

rantie: laat zien waar je voor staat en waar je

delen van het curriculum, zoals de agogische

níet voor wenst te staan. School en maat-

vakken en kennis van de wereldgodsdiensten, samen in de collegebanken.

Cor de Raadt

schappij zijn gebaat bij een heldere offerte aan het begin.” 23

Onderzoek Besturenraad

De maatschappelijke agenda van het christelijk onderwijs De Besturenraad begint een onderzoek onder zijn leden naar de vraag hoe christelijke scholen zelf hun maatschappelijke opdracht verstaan. Onderzoeksleider Paul Boersma, senior adviseur bij de Besturenraad, schetst het kader. Klopt het dat christelijke scholen de verwachtingen van de samenleving op een afstand houden? Tekst: Paul Boersma

Schooldirecties en -besturen oriënteren zich meer en meer op de samenleving. Scholen zijn ondernemende instellingen geworden. Vooral de grotere schoolbesturen en directies in de steden richten zich op

Fotografie: Leo van Breugel

Christelijke scholen hebben een eigen visie op burgerschapsvorming: het ontwikkelen van lotsverbondenheid op basis van recht en mededogen

hun maatschappelijk opdracht. Ze zien het onder meer als hun taak om bij te dragen aan burgerzin, segregatie tegen te gaan,

Het zijn vrije scholen – vrij van staat en kerk.

Christelijke scholen hebben een eigen visie

a gressie en radicalisering in te dammen en

Ze zijn niet gevoelig voor maatschappelijke

op burgerschapsvorming: het ontwikkelen

opvoedingstaken op zich te nemen.

druk, ze passen zich niet aan omdat de

van lotsverbondenheid op basis van recht en

De grondtoon is duidelijk: de samenleving

buitenwacht dat verlangt, ze vormen geen

mededogen – waarom en hoe engageer ik mij

doet een beroep op scholen en hun omgeving

afspiegeling van de samenleving. Ze bepalen

met onderwerpen en personen? Zij wenden

om jongeren te betrekken op en te binden aan

zelf hoe en waartoe zij hun leerlingen willen

zich dus niet af van de samenleving.

de samenleving. Er waait een andere wind

toerusten, ook als het gaat om het leren

Soms worden scholen juist om hun unieke

dan in de jaren tachtig, toen in het onderwijs

participeren in de samenleving.

maatschappelijke betrokkenheid gewaar-

een veel maatschappijkritischer geluid klonk.

Ik wil hier wel een kanttekening bij plaatsen.

deerd. Dat geldt bijvoorbeeld voor een aantal

In de praktijk blijken nogal wat christelijke

christelijke mbo- en vo-instellingen in grote

Vrij van staat en kerk

scholen wél gevoelig voor de eisen van de

steden. Maar naar hun aard zijn christelijke

Nagenoeg alle openbare scholen en veel

maatschappelijke omgeving. Ze nemen, tegen

scholen niet afhankelijk van de waardering

katholieke scholen die de samenleving als

hun uitgangspunten in, wél maatschappelijke

die ze van anderen ontvangen.

‘eigenaar’ van de school zien, vatten de maat-

verplichtingen op zich die op hen afkomen.

Uit onderzoeken naar de maatschappelijke opdracht rijst dus het beeld op dat christelijke

schappelijke taakstelling van het onderwijs breed op. Kleinere schoolbesturen, met name

Wel ín maar niet ván de wereld

scholen meer dan openbare en katholieke

eenpitters, en besturen van protestants-

De indruk die onderzoekers wekken en die

scholen de samenleving op enige afstand

christelijke scholen zijn terughoudender, zo

ook in de media doorklinkt, is dat deze

houden. Wel ín maar niet ván de wereld!

blijkt onder meer uit het onderzoek ‘De

scholen en schoolbesturen minder maat-

Een directeur van een aantal christelijke

school bestuurd’ van het SCP. Besturen van

schappijgericht zijn. Maar zijn ze ook minder

basisscholen verwoordt de spanning mooi:

christelijke scholen zien zich niet in eerste

van maatschappelijk nut?

“We willen werk maken van de maatschap-

instantie als besturen van een maatschappe-

Christelijke scholen zijn mogelijk wat terug-

pelijke opdracht met behoud van de

lijke onderneming die vooral van nut is voor

houdender dan andere scholen als het gaat om

maximale identiteit.”

de samenleving, maar als een verband dat een

de vermaatschappelijking van het onderwijs.

bepaalde vorm van onderwijs biedt voor wie

Maar de conclusie dat ze daarmee ook minder

Onderzoek

daarvan het belang inziet. En dat belang valt

van betekenis zijn voor de samenleving,

De woorden ‘met behoud van’ geven de

niet samen met dat van de samenleving.

wordt mogelijk te snel getrokken.

spanning weer. Het lijkt dan ook zinnig om

24

c ol u m n

Marianne Luyer voorzitter Besturenraad

Poldermoeras Andere landen kijken met een jaloerse blik naar

in staat zijn in te spelen op de eisen die een

bestuurlijk Nederland, omdat wij grote problemen

duurzame kenniseconomie stelt? Zijn onze

in eendrachtige samenwerking te lijf gaan, een

docenten beter toegerust om de uitdagingen van

aanpak die bekend staat als het poldermodel.

het onderwijs van de toekomst aan te gaan?

scherper in beeld te krijgen hoe bestuurders

Traditionele verschillen van mening tussen

Allemaal vragen waarop ik niet zou gauw

en schoolleiders van christelijke scholen zelf

overheid en sociale partners worden terzijde

antwoorden zou kunnen bedenken die mij

hun maatschappelijke opdracht verstaan. Daar

geschoven als de nood aan de man is, zoals nu

geruststellen.

gaat de Besturenraad onderzoek naar doen.

met de ernstigste economische crisis sinds de

Daarin komt ook de vraag aan de orde hoe de

jaren dertig. Of na de oorlog ten tijde van de

Die mooie Hollandse polder van ons, waarin we

opvattingen van christelijke scholen over

wederopbouw. Ter wille van het landsbelang

eindeloos met elkaar in gesprek blijven, dreigt

hun maatschappelijke opdracht in het feite-

sluiten vriend en vijand de rijen om het gevaar te

langzaam te veranderen in een zompig moeras.

lijke educatieve proces voor de leerlingen

keren. Onze deelbelangen zetten we tijdelijk in

Het voertuig van de vooruitgang zit vastgezogen

vorm krijgen.

de ijskast.

in de modder, hoeveel je er ook aan trekt en

In het onderzoek brengen we niet alleen in

sleurt, er is nauwelijks beweging in te krijgen.

beeld welke accenten christelijke scholen

Het staat buiten kijf dat het poldermodel op

Een kleine stap voorwaarts kost al zoveel energie

leggen en op welke wijze zij de maatschap

cruciale momenten zijn dienst heeft bewezen,

dat noodzakelijke vervolgstappen uitblijven.

pelijke opdracht vormgeven, maar willen we

maar we moeten er onze ogen niet voor sluiten

We hebben dringend behoefte aan daadkrach-

ook inzicht krijgen in de motieven die school-

dat het niet volmaakt is. Een besluitvorming die

tige leiders, die het lef hebben om op momenten

directies aanvoeren om het onderwijs mede

te allen tijde gericht is op het bereiken van con-

dat het nodig is, de bestaande rituelen in de

daarnaar in te richten. In het najaar hopen we

sensus, verloopt vaak stroperig en moeizaam.

overlegcultuur te doorbreken. Die ons laten

de resultaten te presenteren.

Er moeten zoveel concessies worden gedaan

terugkeren van onze dwaalwegen in het polder-

De Besturenraad registreert niet alleen wat er

aan alle partijen dat het resultaat op de keper

moeras en die de vitaliteit terugbrengen in onze

leeft onder zijn leden, maar helpt scholen ook

beschouwd tegenvalt: een halfslachtig compro-

samenleving.

bij het maken van eigen keuzes tegen de waan

mis met kraak noch smaak. De lieve vrede in de

van de dag in, en reikt taal aan waarin scholen

Nederlandse polder is gered, en het lijkt er soms

hun maatschappelijk ondernemerschap

op dat het vooral daar om te doen is geweest.

uitdrukken, en mogelijkheden om de maatschappelijke opdracht vorm te geven.

Neem bijvoorbeeld het advies van de commissie Rinnooy Kan over het leraarschap, door minister

Vóór de zomer benaderen wij scholen in het

Plasterk vertaald in het Actieplan LeerKracht.

primair en voortgezet onderwijs met het

Voor de docenten is dat plan een mooie opsteker

verzoek om aan dit onderzoek deel te nemen.

want zij gaan er door de bank genomen in salaris

Wij bevelen het van harte bij u aan!

op vooruit. Maar wordt ons onderwijs

Voor meer informatie kunt u contact opnemen

er ook beter van? Krijgen we een dynamischer

met Paul Boersma, senior adviseur bij de

arbeidsmarkt waardoor we met ons onderwijs

Besturenraad, e-mail [email protected], telefoon 070 348 11 48.

Reageren? Mail Marianne Luyer op [email protected]

25

Gemeente gaat niet over de huursom JUR I D I S C H E k wes t ie In deze rubriek komt maandelijks een juridische kwestie uit de onderwijs praktijk aan de orde.

gemeente nam immers het onderhoud van het school gebouw voor haar rekening. Voor het schoolbestuur was dat onacceptabel, en het besloot het besluit van B en W aan te vechten. Het bezwaarschrift dat in eerste instantie werd ingediend bij het college, werd ongegrond verklaard, en daarom was een gang naar de rechter de enige optie. De advocaat van

Tekst: Emmanuel Naaijkens

het schoolbestuur voerde bij de rechter aan dat voor de gemeente geen publiekrechtelijke basis bestond om een huurbedrag vast te stellen en dat ook nog eens als voorwaarde te koppelen aan toestemming voor verhuur.

De huisvesting van het basis- en voortgezet onderwijs

Tijdens de zitting moesten ambtenaren van de gemeente

kent als gevolg van de doorgevoerde autonomievergroting

toegeven dat de WPO geen regels kent die aan de lokale

voor schoolsturen een wat hybride constructie. Voorheen

overheid de bevoegdheid geven om de huurprijs vast te

lag de verantwoordelijkheid voor schoolgebouwen geheel

stellen bij verhuur aan derden. Maar juist het ontbreken

bij de overheid, maar tegenwoordig is er sprake van een

van regelgeving terzake bood, in de visie van de

mengvorm waarbij gemeente en schoolbestuur juridisch

ambtenaren, de gemeente de ruimte om nadere

gezien hun eigen rol hebben.

voorwaarden te stellen.

Dat kan in concrete situaties soms tot een conflict leiden, zoals een bestuur in het zuiden van het land ondervond,

De rechter veegde die redenering echter van tafel. In zijn

toen het twee leegstaande lokalen van een van zijn

uitspraak formuleerde de rechtbank dat als volgt:

basisscholen wilde verhuren aan een organisatie voor

“Waar een wettelijke regeling ontbreekt, zou naar het

kinderopvang. Op die manier wilde het bestuur voldoen

oordeel van de rechtbank toch veeleer moeten gelden, dat

aan de wettelijke verplichting voor basisscholen om voor-

de bevoegdheid van de eigenaar van het gebouw tot

en naschoolse opvang te (laten) bieden.

verhuur tevens de bevoegdheid impliceert, om terzake het gebouw of gedeelten daarvan de hoogte van de huurprijs

Het bestuur was juridisch eigenaar van het gebouw, maar

vast te stellen.” Waar hij nog aan toevoegde dat artikel 108

het economisch claimrecht berustte bij de gemeente. Op

WPO ook de risico’s van verhuur neerlegt bij het bevoegd

basis van artikel 108, eerste lid van de Wet op het Primair

gezag, in casu het schoolbestuur.

Onderwijs (WPO), moest de school wel eerst toestem-

De rechter besliste daarom dat aan het schoolbestuur

ming vragen aan het college van B en W, maar dat was op

toestemming tot verhuur was verleend, zonder de

zich geen probleem. Het college gaf groen licht. Groot was

voorwaarde omtrent de huursom.

echter de verbazing bij het schoolbestuur, dat aan de toestemming tot verhuur een voorwaarde was verbonden. Namelijk dat aan de organisatie van de kinderopvang een huurprijs in rekening moest worden gebracht van € 100,per m2 per jaar, wat resulteerde in een huursom van maar liefst € 3.000, ruim boven de lokale markttarieven. En dat geld zou bovendien in de kas van de lokale overheid moeten vloeien, want, zo luidde de redenering, de

26

bes t u r e n r aad Narthex: Gans anders – De delicate balans tussen dier en mens Gans anders – met die titel stelt het nieuwe nummer van Narthex (jaargang 9, nummer 2) de vraag naar de relatie tussen dier en mens. Voor beantwoording van deze serieuze filosofische vraag gaat Narthex te rade bij theologen, een kunstenaar, de literatuur en de Bijbel. Kwesties als de morele toelaatbaarheid van dierproeven, de menselijke oerdrift om te heersen over de natuur, de naïviteit van het romantisch dierenactivisme en de relatie tussen dier en God passeren de revue. Narthex, tijdschrift voor levensbeschouwing en educatie, is gericht op schoolleiders en docenten g odsdienst/ levensbeschouwing. Maar ook als u meer algemeen in levensbeschouwelijk onderwijs geïnteresseerd bent, heeft het u heel wat te bieden. Met de Bond KBVO en de KVSC maken wij dit blad, dat zes maal per jaar verschijnt. Voor een proefexemplaar, bestelling of abonnement kunt u contact opnemen met uitgeverij DAMON, telefoon 0495 49 93 10, www.damon.nl.

Wij staan achter u Op de website www.wijstaanachteru.nl laten wij zien hoe de Besturenraad u als lid ondersteunt. In korte filmpjes vertellen directeur Wim Kuiper en anderen wat wij voor u kunnen betekenen. Maar dat niet alleen. Ook stellen wij onze leden in de gelegenheid om telefonisch onze hulp in te schakelen bij het oplossen van een complex vraagstuk. Dit adviesgesprek van maximaal één uur is geheel gratis. Tevens bieden wij het inspirerende boek ‘Tien noties bij leiderschap’ van Dick den Bakker, directeur van de Vliet Academie, voordelig aan. Ga voor meer informatie over dit aanbod naar www.wijstaanachteru.nl!

Campagne aanpak kindermishandeling Nieuwe juridisch adviseur

Het programmaministerie voor Jeugd en Gezin heeft het startsein gegeven voor de landelijke publiekscampagne Aanpak Kindermishandeling. Die richt zich vooral op

Mr. Fenneke Scholten van Aschat is per 1 maart bij de

vrienden, familie en omgeving van mogelijke slachtoffers. Maar het ministerie wil dat

Besturenraad in dienst getreden als juridisch adviseur.

ook professionals, onder wie docenten, beter weten wat te doen bij vermoedens van

Ze heeft jarenlange ervaring in de rechtsbijstand. Ze is

kindermishandeling. De Besturenraad heeft digitaal modelprotocollen voor leden in

afkomstig van SRK Rechtsbijstand, waar ze vooral werk-

po en vo beschikbaar. Ze zijn te vinden op www.besturenraad.nl > PO/VO > producten

zaam was op het terrein van arbeidsrecht en letselschade.

downloaden.

Haar laatste functie daar was bij het Juridisch Service centrum. Bij de Besturenraad behandelt ze vooral zaken

De publiekscampagne sluit aan bij activiteiten die meer op professionals zijn gericht.

op het gebied van arbeidsrecht.

Zo wordt onder meer gewerkt aan de invoering van een verplichte meldcode. De Besturenraad ontwikkelt samen met de Bond KBO en de Bond KBVO een gezamenlijke meldcode voor po en vo. Dat gebeurt in overleg met de interdepartementale regiewerkgroep onder verantwoordelijkheid van VWS die zich bezighoudt met

Thema april

uitvoeringskwesties zoals het wetgevingstraject, de implementatie en deskundigheidsbevordering van professionals.

Maandelijks ontvangt u THEMA PO en/of VO bij het abonnement op SBM. Deze maand gaat het in beide THEMA’s

Voor meer informatie kunt u terecht op www.watkanikdoen.nl of bij Anne-Els Valstar,

over ‘De functiemix – kansen voor kwaliteit’. Voor meer

juridisch adviseur bij de Besturenraad, e-mail: [email protected],

informatie over THEMA kunt u bellen met 070 348 12 01 of

telefoon 070 348 12 62.

mailen naar [email protected]. U kunt ook kijken op www.besturenraad.nl.

27

bes t u r e n r aad

Prins Willem-Alexanderschool

Prins Hendrikschool

De Rank

Consultants Besturenraad helpen besturen om zich te professionaliseren

Van trendvolger naar trendsetter De tijden zijn veranderlijk en daarmee ook de eisen die aan schoolbesturen worden gesteld. De Vereniging voor Christelijk Basisonderwijs Lochem-Laren, een ‘driepitter’, besloot dat het tijd was om te professionaliseren en vroeg de Besturenraad om begeleiding. Het traditionele bestuur transformeerde zijn stijl naar besturen op afstand. “Ik ben best wel trots op wat we in drie jaar tijd hebben bewerkstelligd.”

De Vereniging voor Christelijk Basisonderwijs Lochem-

allemaal heel betrokken en staan dichtbij de organisatie.

Laren (VCBO-LL) stond in 2006 op een kruispunt.

We hebben een zakelijke keuze gemaakt met een

Wat was wijsheid: verder gaan op dezelfde weg als ‘drie-

onzakelijk sausje: dit formaat past gewoon goed bij deze

pitter’, of fuseren met een groot schoolbestuur in dezelfde

gemoedelijke streek.’’

regio?

28

Het was geen fusieangst die het bestuur kwelde – per

Wikken en wegen

slot had VCBO-LL haar bestaan te danken aan het samen-

Even deed zich de mogelijkheid voor om de schaal toch

gaan, in 1998, van drie basisscholen. De Rank (235

nog iets te vergroten. Een eenpitter uit dezelfde regio liet

leerlingen) en de Prins Hendrikschool (190 leerlingen)

weten graag aan te willen haken. Na lang wikken en

uit Lochem fuseerden toen met de Larense Prins Willem-

wegen besloot VCBO-LL dat deze uitbreiding welkom

Alexanderschool (90 leerlingen).

was, maar de betreffende school koos uiteindelijk toch

Zo’n drie jaar geleden werd er nog vrolijk gefuseerd in

voor een nóg groter verband. ‘‘Inmiddels lijkt decentrali-

onderwijsland en klonken de kritische geluiden over ‘te

satie een trend te worden. Achteraf zijn we best happy

grote’ onderwijsbesturen nog vrij zachtjes. Toch koos

dat we zelf niet voor die grote schaal hebben gekozen.’’

VCBO-LL ervoor om zelfstandig te blijven. Dat was

Het bestuur wilde zich graag professionaliseren. ‘‘Daarbij

echter eerder een kwestie van eigenzinnigheid dan van

speelde zeker ook mee dat we onszelf op kwaliteit wilden

een vooruitziende blik, zegt bestuurssecretaris

onderscheiden van de rest.’’ En er was nóg een vraag die

Peter Lukassen.

het bestuur bezighield, en die een tweede reden vormde

‘‘We zijn een enthousiaste club en besloten al snel dat

om de hulp van de Besturenraad in te roepen: de bestuur-

we ons in elk geval niet gingen aansluiten bij een groter

ders beseften dat het hoog tijd was voor een vernieuwing

bestuurlijk verband”, vertelt hij. ‘‘Onze bestuurders zijn

van het bestuurlijk model. ‘‘We hadden oorspronkelijk

“Wij houden besturen een spiegel voor”

het managementstatuut en –contract en management rapportages. Lukassen: ‘‘We gingen telkens in kleine groepjes uiteen met elk een eigen opdracht. Daarna kwamen we weer bij elkaar en bespraken we gelijk de uitkomsten. Wob en Carla formuleerden een goede samenvatting en daarna maakten we ons op voor de volgende avond. Daarbij

een voorzitter-gedreven bestuur,’’ zegt Lukassen.

profiteerden we van hun gedrevenheid en ervaring.

‘‘Er kwam een bovenschools managementteam en in

Zij hebben alle nodige technieken en tactieken in huis

combinatie met de lumpsum-materie maakte dit dat de

om een goed rendement uit een groep te halen.’’

verantwoordelijkheden en lijnen anders kwamen te liggen. Daar moest ons besturingsmodel op worden

Stap voor stap

aangepast.’’

Ter sprake kwamen onder meer de eigen visie en het strategisch beleidsplan. De bestuurders en directeuren

Carla Rhebergen

Trendsetter

maakten een zogenaamde SWOT-analyse waarbij ze de

De consultants Wob van Beek en Carla Rhebergen van de

sterke en zwakke punten, kansen en bedreigingen van

Besturenraad kwamen op verzoek naar Gelderland en

hun organisatie in kaart brachten. Lukassen: ‘‘Stap voor

begeleidden diverse sessies met het voltallige bestuur en

stap ontstond een mooi model.’’

de schooldirecteuren. Daarbij was de belangrijkste vraag:

Hij denkt dat in eerste instantie vooral de directeuren

hoe ziet de cultuur van deze organisatie er precies uit en

zullen profiteren van de nieuwe bestuursvorm. ‘‘Zij

welke werkwijze past daar het best bij?

hoeven veel kleinere zaken, zolang die goed verlopen,

Het zijn vragen die de consultants vaker horen.

niet meer te rapporteren. Daardoor kunnen ze nog meer

‘‘Het onderwijsveld is behoorlijk in ontwikkeling”, zegt

aandacht aan kwaliteit gaan besteden, aan zorg voor leer-

Wob van Beek. ‘‘Scholen krijgen meer autonomie, in hun

lingen, personeel en ouders. Als het goed is, worden de

beleid en bij de inzet van middelen. Van trendvolger

leerkrachten en leerlingen daar ook beter van.’’

worden zij steeds vaker trendsetter. Dat vraagt om een

Besturen op hoofdlijnen vraagt om een ander soort

andere visie op besturen dan je ziet bij traditionele

mensen dan de traditionelere bestuursvorm die de ver-

besturen. Wij proberen te anticiperen op ontwikkelingen

eniging oorspronkelijk kende. Lukassen: ‘‘Je moet meer

in het onderwijsveld. En we helpen besturen om een

afstand nemen en op een abstractere manier ‘regeren’.’’

antwoord te vinden op vragen als: zijn we goed op weg,

Toevallig was het bestuur in deze veranderlijke periode

doen we wat we beloven?’’

net toe aan een wisseling van de wacht. ‘‘We hoefden dus

Omdat iedere organisatie uniek is, verleent de

geen oud bamboe te buigen. We zoeken nu waar mogelijk

Besturenraad dienstverlening op maat. ‘‘Mensen kennen

meer experts op verschillende gebieden. Tot nu toe lukt

zelf hun cultuur het best en weten wat bij hen past,’’ zegt

het steeds om die uit het ouderbestand te halen.’’

Van Beek. ‘‘Wij houden hun een spiegel voor en kunnen

Vroeger hing het van de vertrekkende bestuurder af of en

hen helpen om zelf de goede keuzes te maken.’’

hoe diens opvolger werd ingewerkt. Nu is er een bestuursmap waarin alle nodige informatie netjes is

Wob van Beek

Gedrevenheid

geordend. ‘‘We zijn op allerlei niveaus veel transparanter

Samen met Carla Rhebergen schetste hij het bestuur vijf

geworden. Ik ben eigenlijk best wel trots op wat we in

mogelijke bestuursmodellen: het executieve bestuur, een

drie jaar tijd hebben bewerkstelligd.’’

uitvoerend bestuur waarbij de leden veel zelf doen; het

Lukassen noemt het nieuwe bestuursmodel van zijn

beleidsvormende bestuur; het bestuur op hoofdlijnen;

vereniging een groeimodel. ‘‘We zijn nu drie jaar met dit

een toezichthoudend bestuur; en het raad van toezicht-

proces bezig. Volgend jaar staat het volwassen model er.

model.

Grosso modo kunnen we een streep zetten onder de

VCBO-LL koos voor besturen of hoofdlijnen en werkte

begeleiding. Al kunnen er nog best momenten komen

dat onder begeleiding van de Besturenraad verder uit.

dat we gebruik willen maken van de expertise van de

‘‘Daarbij keken we naar de hele beleidscyclus’’, vertelt

Besturenraad. Ongetwijfeld zullen er weer veranderingen

Van Beek: ‘‘De beleidsvoorbereiding, het vaststellen en

aan komen in de onderwijswereld, maar dat maakt het

uitvoeren van beleid. Kenmerkend voor besturen op

ook interessant en uitdagend. Met dit bestuursmodel zien

hoofdlijnen is dat het bestuur kaders meegeeft aan het

wij de toekomst met vertrouwen tegemoet.’’

management. Het management doet de beleidsvoorbe reiding en het bestuur stelt dit vast en geeft de opdracht

Voor meer informatie over de dienstverlening van de

tot uitvoering ervan. Je ontvlecht de bestuurlijke taken

Besturenraad op het gebied van governance kunt u contact

en dagelijkse leiding.’’ De consultants gaven ook richt-

opnemen met Wob van Beek of Carla Rhebergen, e-mail

lijnen mee voor het opstellen van de nodige documenten,

[email protected], [email protected],

zoals de ontwikkelingsnotitie over de besturingsfilosofie,

telefoon 070 348 11 48. 29

o p leidi n g e n

Leergang voor teamleiders, afdelingsleiders en conrectoren Speciaal voor leidinggevenden in het havo biedt de Vliet Academie opnieuw de succesvolle leergang Effectief leidinggeven aan ontwikkelingen in het havo aan. Het is een stapsgewijs traject met een heel concreet eindproduct: een vernieuwings- of verbeteringsplan dat u zó kunt uitvoeren. Want u werkt niet alleen aan uw visie op het havo-onderwijs en de uitwerking van het plan, maar ook aan de versterking van uw leiderschap. Deze integrale, persoonlijke en praktische benadering maakt de leergang uniek.

Succesvol vernieuwen in het havo

Dit is het traject:

1. Een intakegesprek over uw motivatie, de wederzijdse verwachtingen en de houding van de schoolleiding ten aanzien van de door u beoogde verandering. 2. Een startdag met kennismaking en een verkenning van de specifieke context van het havo. 3. Tweedaagse (3 dagdelen) waarin u uw visie op het havo ontwikkelt en aanscherpt. 4. Tweedaagse (3 dagdelen) waarin u uw projectplan uitwerkt en aan uw persoonlijk leiderschap werkt. 5. Tweedaagse (3 dagdelen) over het personeel en u – de rol en betrokkenheid van uw medewerkers. 6. De slotdag waarop u uw projectplan presenteert. Uw docenten

Sam Terpstra is voorzitter van het college van bestuur van CSG Reggesteyn. Hij is al een aantal jaren als docent verbonden aan leergangen effectief leidinggeven (aan de

Als teamleider, afdelingsleider of conrector werkt u

vernieuwde onderbouw, de vernieuwing van het vmbo-

voortdurend met uw docenten aan zo goed mogelijk

TL en de vernieuwing van het havo). Bert van Asselt was

onderwijs. Daarbij constateert u ongetwijfeld knelpunten

jarenlang rector van CSG Liudger in Drachten en werkt

of mogelijkheden voor vernieuwing. Met deze leergang

nu als zelfstandig trainer, coach en consultant.

werkt u die uit in een projectplan dat is toegesneden op de situatie in uw school.

Wanneer

18 mei 2009 (startdag), 21 en 22 september 2009, Door de focus op het havo kunt u optimaal kennis en

18 en 19 november 2009, 20 en 21 januari 2010,

ervaringen met andere deelnemers uitwisselen. De leer-

17 maart 2010 (slotdag).

gang draait om het ontwikkelen en uitvoeren van het projectplan; u ervaart daardoor steeds onmiddellijk de

Waar

relevantie van wat u leert. De praktijkgerichte opzet

Alle bijeenkomsten worden gehouden in Leerhotel

wordt nog eens versterkt door de jarenlange ervaring

Het Klooster in Amersfoort, www.meerdaneenhotel.nl.

als schoolleider van de twee docenten. Kosten

De uitvoering van uw plan staat of valt uiteraard met uw

De kosten van deze leergang van 13 dagdelen

persoonlijk leiderschap. Daarom is er veel aandacht voor

bedragen €4.750 all-in.

de vraag hoe u als leider zo effectief mogelijk kunt zijn. Daarbij komt uw persoon – uw motivatie, overtuigingen,

Meer informatie en aanmelden

sterke kanten en mogelijke blokkades – uitgebreid aan de

Meer informatie vindt u op onze website,

orde. Door het vormen van duo’s die elkaars scholen

www.vlietacademie.nl. U kunt zich daar direct aanmelden.

bezoeken en collegiale visitatie, ondersteunt u ook elkaar.

Na aanmelding maken de docenten een afspraak met u voor het intakegesprek.

30

Vliet Academie timmert aan de weg met unieke leiderschapsvisie De Vliet Academie afficheert zich niet voor niets als het landelijk opleidings instituut van de Besturenraad voor leiderschap, onderwijs en identiteit. “De focus van de leergangen, cursussen en studiereizen ligt op persoonlijk leiderschap vanuit levensbeschouwelijke motieven met oog voor de maatschappelijke betekenis van het onderwijs”, aldus directeur Dick den Bakker. En dat alles op maat gesneden voor úw onderwijsinstelling. In de vele leergangen en trainingen die Dick den Bakker

(zie hiernaast), het gymnasium en de mavo (beide in het

verzorgt, merkt hij hoezeer zijn concept van moreel

nieuwe cursusaanbod). Dat geldt ook voor de leergang voor

leiderschap bestuurders en directies in het onderwijs

directies in het primair onderwijs, die in het komende jaar

inspireert. Als ingrediënten noemt Den Bakker persoon-

op vijf plaatsen in het hele land wordt aangeboden.

lijke en levensbeschouwelijke motieven, morele moed en

Daarnaast krij gt de Vliet Academie vaak het verzoek om

oog voor de maatschappelijke opdracht van het onder-

een aanbod voor een traject in company te doen. Daarin is

wijs. En dit soort leiderschap staat altijd in dienst van de

heel veel mogelijk. Recente trajecten variëren van een

kwaliteit van het primaire onderwijsproces.

driejarig management-ontwikkeltraject bij het Kalsbeek College in Woerden tot een programma rond

Van waaruit en waartoe

Bijbelverhalen, bidden en vieren voor docenten van PCPO

Dit concept doordrenkt alle leergangen en cursussen van

Barendrecht en Ridderkerk. De Vliet Academie kan ook

de Vliet Academie op het terrein van leiderschap,

voor u een aanbod op maat maken.

management en besturen. Het gaat nooit alleen maar om managementvaardigheden. “Altijd draait het om de vraag

Voor meer informatie over het aanbod van de

van waaruit en waartoe je als bestuurder, directeur of

Vliet Academie kunt u contact opnemen met directeur

schoolleider leiding geeft”, zegt Den Bakker. “We leggen

Dick den Bakker, e-mail [email protected],

altijd de verbinding met de identiteit van de

telefoon 070 348 11 81.

onderwijsinstelling.” Die visie ligt uiteraard ook ten grondslag aan het plan voor een schoolleidersopleiding voor het gehele confes sioneel voortgezet onderwijs (protestants-christelijk en katholiek). Cil Wigmans, voorzitter van het college van bestuur van de Scope Scholengroep in Alphen aan den Rijn e.o. doet daar namens de Vliet Academie onderzoek naar. “Wat betekent het om leiding te geven aan een christelijke of katholieke school”, is volgens Den Bakker de vraag die daarin centraal moet staan. Van, voor en door de leden

Ook bij andere leergangen doet Den Bakker een beroep op de deskundigheid van de leden van de Besturenraad. “De Vliet Academie wordt steeds meer van, voor en door de leden”, zegt hij. Door de wol geverfde schoolleiders met ervaring als trainer en coach zijn de drijvende kracht achter onder meer de leergangen voor leidinggevenden in het havo

31

PO

vO MBO HO

Besturenraad

Besturenraad

ELKE WEEK DE DIGITALE NIEUWSBRIEF:

Het laatste nieuws Informatie die u aangaat Nieuwe producten Vacatures Actueel en informatief: onze digitale Nieuwsbrief wijst u de weg naar het laatste onderwijsnieuws en de producten van de Besturenraad. Meld u aan voor een gratis abonnement op www.besturenraad.nl

Wat helpt tegen segregatie?

Recommend Documents