Waarom dit Hand- en hartsboek christelijk leiderschap? Het onderwerp ‘leiderschap’ blij in onze Nederlandse samenleving actueel. Gebrek aan leiderschap is zo ongeveer het grootste verwijt dat je een policus kunt maken, maar dat terecht wel vaak klinkt. Als een organisae (of bedrijf) in zwaar weer komt, luidt regelmag de conclusie dat er iets niet klopte aan de manier van leidinggeven. Leiderschap is van groot belang in onze samenleving. Wanneer ben je een goede leider? Wat zijn de belangrijkste valkuilen voor een leider? Hoe ga je om met veranderende omstandigheden? Hoe krijg je draagvlak? Hoe overwin je weerstand? Hoe kun je een betere leider worden? Past het nadenken over leiderschap eigenlijk wel bij een christen? Zo zijn er nog honderden vragen die rondom het onderwerp ‘leiderschap’ spelen. In dit praksche Hand- en hartsboek christelijk leiderschap wil ik onder meer op die vragen ingaan. Ik heb het zowel ‘handboek’ als ‘hartsboek’ genoemd omdat christelijk leiderschap niet alleen met je verstand en je capaciteiten te maken hee, maar vooral met je hart. Bovendien ligt in dit boek mijn eigen hart en mijn ervaring en die twee hebben echt alles met elkaar te maken. Op zijn allersimpelst zou je kunnen zeggen dat leiders dromen kunnen realiseren. Om dat te kunnen, hee een leider in essene drie kernkwaliteiten nodig: 1. Bedrijven en organisaes doelgericht in beweging kunnen brengen. 2. Richng kunnen geven aan mensen en processen. 3. Op de juiste jd en wijze kunnen interveniëren (ingrijpen). Zo kijkt de moderne maatschappij naar leiderschap. Maar hoe zit dat dan met christelijk leiderschap? Is dat anders dan ‘gewoon’ leiderschap? Is leidinggeven niet gewoon een ambacht dat voor een christen en een niet-christen hetzelfde is? Een christelijke opcien is toch niet anders dan zijn niet-christelijke collega? Het antwoord op die vraag is ‘jein’, zoals de Duitse uitdrukking luidt: Ja und Nein. Ja, grote delen van het ambacht leiderschap zijn voor een christen en niet-christen idenek. Maar als we inzoomen is leiderschap net iets meer dan een gewoon ambacht. Want de bron waaruit je put, de grenzen (normen) van je onderwerpskeuze én de gerichtheid van het effect van je ambacht, kunnen zeer verschillend zijn. Dat bepaalt het christelijke van je leiderschap en daarover gaat dit hand- en hartsboek. Ik wilde een compact maar compleet boek maken en daarin alle belangrijke onderwerpen die met het vraagstuk van christelijk leiderschap te maken hebben, aan bod laten komen. Die zijn voor een deel anders dan bij seculier leiderschap. Dit boek is een manier om leerstof te bieden, niet alleen voor de huidige generae christenen in leidinggevende posies, maar zeer zeker ook voor de jongere generaes. Mijn uitgangspunt is dat dit soort leiderschap aljd ondergeschikt is aan dat wat Gods Geest door een christen heen wil bewerken. Veel van de onderwerpen in dit boek zijn aan de orde geweest in het blad Leadership. Ik
10
Hand- en hartsboek christelijk leiderschap
heb de onderwerpen uitgebreid, in samenhang geplaatst en voorzien van werkvormen en vragen. Ik hoop (en bid) dat dit boek zijn weg vindt naar managers, naar de christelijke HBOopleidingen waar toekomsge leidinggevenden worden opgeleid, maar dat het ook gebruikt gaat worden in de kerken, in de (christelijke) organisaes, de poliek en in het bedrijfsleven. Want de onderwerpen in dit hand- en hartsboek zijn voor elk van die vier terreinen relevant. Eén misverstand wil ik van tevoren uit de weg ruimen: ik ben verre van een perfecte leider. Ik heb veel ervaring, dat is waar. Maar zeker ook ervaring met hoe het niet moet! Jan-Willem Grievink
Waarom dit hand- en hartsboek
11
Opbouw van het boek Dit Hand- en hartsboek christelijk leiderschap is opgebouwd uit zeven blokken. Deze blokken zijn de basishoofdstukken. 2
7
3
ZIJN Je identeit bepaalt wat je doet
1
LEREN
DROMEN
Ervaringen en levenslessen verwerken is een kunst op zich
Het gaat om het effect van je visie
6
1
4
KENMERKEN van christelijk leiderschap 5
INTERVENIËREN
BEWEGEN
Ingrijpen is zelden leuk, maar ontontbeerlijk
Doelgericht in beweging ze"en
BOUWEN Mensen zijn niet vanzelf geschikt en gemoveerd
Het eerste hoofdstuk gaat over wat leiderschap nu eigenlijk is en wat het verschil is tussen gewoon leiderschap en christelijk leiderschap. De zes daaropvolgende hoofdstukken zijn in kernwoorden weergegeven. ZIJN gaat over het belang van identeit: weten wie je bent. DROMEN gaat over een visie en het maken van plannen, maar vooral over het effect van wat je wilt bereiken met je visie en je missie. BEWEGEN gaat over het doelgericht in beweging brengen van een organisae. Het gaat over de vraag hoe je een mooi plan (of een mooie droom) concreet kunt maken. BOUWEN gaat over de vraag hoe je kwaliteiten en vaardigheden van mensen in beeld krijgt en hoe je mensen kunt moveren. INTERVENIËREN legt de nadruk op wat je moet doen als er iets veranderd moet worden, als je moet ingrijpen vanwege problemen of onverwachte situaes. LEREN gaat over het toepassen van alle lessen die de prakjk je gaat leren. Het gaat over hoe je kunt profiteren van tegenslag, van strijd en van de alledaagse levenservaringen.
Opbouw van het boek
13
1 KENMERKEN van christelijk leiderschap
1. Kenmerken van christelijk leiderschap 2
7
3
ZIJN Je identeit bepaalt wat je doet
1
LEREN
DROMEN
Ervaringen en levenslessen verwerken is een kunst op zich
Het gaat om het effect van je visie
6
1
4
KENMERKEN van christelijk leiderschap 5
INTERVENIËREN
BEWEGEN
Ingrijpen is zelden leuk, maar ontontbeerlijk
Doelgericht in beweging ze"en
BOUWEN Mensen zijn niet vanzelf geschikt en gemoveerd
Dit hoofdstuk gaat over de kenmerken van (christelijk) leiderschap, en is een inleiding op de zes volgende hoofdstukken. De volgende onderwerpen komen aan bod: • Het verschil tussen christelijk en seculier leiderschap • De bijbelse basis voor leiderschap • Leiderschap in een christelijke omgeving blij gevoelig • Drie valkuilen binnen kerkleiderschap • De christen en de Zonnekoning • Casestudy: Steun niet op eigen inzicht • Uitwerkingsvragen
Hoofdstuk 1 - Kenmerken van christelijk leiderschap
17
HET VERSCHIL TUSSEN CHRISTELIJK EN SECULIER LEIDERSCHAP Nederlanders hebben ten diepste een hekel aan het woord ‘leiderschap’. Het doet ons denken aan Duitsers of Amerikanen. Wij houden niet van de ‘Befehl ist Befehl’mentaliteit van onze oosterburen. Het megalomane van het maakbare achter ‘America rules the world’ ligt ons ook al niet zo. Als dat leiderschap is, dan hoeven we het niet. Inderdaad, ik houd daar ook niet van. Maar dat zijn karikaturen. We kunnen van Amerikanen en Duitsers leren. Dat geldt ook voor christenen. Meer nog … we kunnen vanuit de Bijbel leren over leidinggeven. Een christen is een discipel van Jezus en wil alles wat hij doet onderwerpen aan Hem, de God van het levende woord. Met deze defini"e heb je meteen al hét verschil tussen een gewone leider en een christenleider te pakken. Een leider die radicaal christen is, laat zichzelf leiden door de Allerhoogste. Je iden"teit ligt niet in je leiderschap, maar in je christen-zijn. Zoals de Bijbel het zegt: ‘Ikzelf leef niet meer, maar Christus lee# in mij’ (Gal. 2:20), dát bepaalt je iden"teit en maakt je klein. Het zal zichtbaar en merkbaar zijn voor anderen. En een van de wezenlijke verschillen die de Bijbel noemt in Romeinen 12:2 (Telos) is: En wordt niet gelijkvormig aan deze wereld, maar wordt veranderd door de vernieuwing van uw denken, opdat u beproe# wat de goede, welbehaaglijke en volmaakte wil van God is. Die verandering van denken komt van binnenuit, en dat gee# de basis voor de verschillen tussen gewoon leiderschap en christelijk leiderschap goed weer. In hoeverre kun je echter spreken van christelijk leiderschap? Is leiderschap eigenlijk niet gewoon een soort ambacht? Net zoals een "mmerman ook een ambacht hee#? Een christelijke "mmerman maakt toch op zich geen betere deuren dan zijn niet-christelijke collega? Waarom bestaat er dan wel christelijk leiderschap? En als dat bestaat, waarin verschilt dit dan van seculier leiderschap? Ik ben van mening dat christelijk leiderschap anders is dan seculier leiderschap. Tenminste, op een aantal onderdelen. Net zoals een christenpsycholoog ‘anders’ werkt dan een nietchristelijke psycholoog, is het verschil tussen een christenleider en een seculiere leider gebaseerd op zijn verandering van denken. Ik wil dat proberen duidelijk te maken. Wat is het kenmerk van een leider? Eenvoudig samengevat zou je kunnen zeggen dat leiders dromen kunnen realiseren. Daarin onderscheiden ze zich van managers (die vooral dingen goed kunnen regelen). Om een droom te kunnen realiseren, moet een leider niet alleen die droom hebben (en die kunnen uitleggen aan anderen), maar hee# hij in essen"e drie kernkwaliteiten nodig. Hij moet: 1. een organisa"e (of bedrijf) doelgericht in beweging kunnen brengen; 2. rich"ng kunnen geven aan mensen en processen; 3. op de juiste "jd en wijze kunnen interveniëren (ingrijpen). Voor een deel is leiderschap dus inderdaad puur een ambacht. De vaardigheid waarmee je dat ambacht hanteert, is voor een christen en een niet-christen iden"ek.
18
Hand- en hartsboek christelijk leiderschap
Christenen die leidinggeven in seculiere bedrijven Dit boek is bedoeld voor christenen die vanuit hun diepste overtuiging als christen in het leven willen staan en ook op die manier leiding willen geven. Ik heb daarbij drie groepen voor ogen. Christenen die: 1. leidinggeven in kerken of gemeenten; 2. leidinggeven in christelijke organisaes; 3. leidinggeven in seculiere bedrijven of organisaes. Die eerste twee groepen zullen zich gemakkelijker herkennen in de onderwerpen die in dit boek beschreven zijn. De derde groep zal wat denkwerk moeten doen, vooral ook omdat de meeste voorbeelden niet uit het bedrijfsleven komen. Ik ben zelf voor het grootste deel van mijn leven acef geweest (en nog) in leidinggevende posies in het bedrijfsleven; de derde categorie dus. Ook die ervaringen zijn in dit boek verwerkt. Om een aantal specifieke kernvragen voor de christenleider in het bedrijfsleven apart te ze"en, noem ik de zeven belangrijkste vragen die ik elke dag in mijn taken binnen het bedrijfsleven tegenkom: • Weten de mensen wie ik ben? Niet alleen mijn funce, kwaliteiten, interesses, maar vooral mijn identeit? Wie ben ik echt en wat is voor mij het belangrijkste in mijn leven? • Weten mijn collega’s en medewerkers dat christen-zijn niet primair hetzelfde is als het hebben van een aantal opva#ngen, maar juist een verbondenheid en vriendschap met Jezus Christus? • Mogen mijn collega’s en medewerkers mij aanspreken op mijn christen-zijn? • Merken mijn collega’s en medewerkers dat het mijn verlangen is om juist in de relaes, de omgang met mensen, iets te laten zien van mijn identeit, dus van Jezus Christus? Bij een wat meer introverte christen zal dat anders naar buiten komen dan bij een extraverte christen. • Een christenleider laat zichzelf leiden door Gods woord en Gods Geest die in hem (of haar) woont. Is dat echter ook zo? Kunnen anderen dat merken? • Een christenleider is een dienende leider. Dat is de basishouding, en toch kan dat in de prakjk (per situae en passend bij iemands karakter) elke keer anders zichtbaar worden. • Ik ben als christenleider trots op het feit dat ik een leerling en een volgeling ben van Jezus Christus. Weten mijn mensen dat? Laat ik in mijn hart kijken als mensen dat soort vragen stellen? Of houd ik werk en geloof gescheiden? Ook in de rest van dit boek zullen christenen die als leidinggevende werken in het bedrijfsleven (of overheid, dienstverlening, zorg, etc.) voldoende leer- en denkstof kunnen vinden om hun dagelijks funconeren onder de loep te nemen. Soms moeten ze echter wel even doordenken over de voorbeelden.
Hoofdstuk 1 - Kenmerken van christelijk leiderschap
19
