Vuurtje stook in de bibliotheek

De Vlaamse Erfgoedbibliotheek

Vuurtje stook in de bibliotheek een kijk op bibliotheken en de toekomst vanuit jeugdculturele hoek Jongeren, bibliotheken, boeken en hun toekomst, daar draait dit artikel om. Naar de toekomst kijken is altijd een beetje raar. Denk maar aan al die jaren tachtig sciencefictionfilms die vandaag tegelijkertijd hilarisch, absurd en herkenbaar aandoen. Ook is toekomstdenken, laten we eerlijk

Bibliotheek- & archiefgids, 86 (2010) 4

zijn, steeds een klein beetje gokken en dromen. Weliswaar met kennis en

14

ervaring uit verleden en heden in het achterhoofd. Naast reflecteren over jongeren en de bib, doen we aanbevelingen die voor zowel bibliotheekwerkers als beleidsmedewerkers zinvol en inspirerend kunnen zijn. Ladda vzw, expertisecentrum voor jeugdcultuur, werd door WINOB 1 gevraagd om vanuit jeugdcultuur te kijken naar bibliotheken, boeken en hun toekomst. Deze denkoefening mondde uit in een lezing op de bibdag van West-Vlaanderen én dit artikel.

Tekst en foto’s: Lotte De Bruyne Researcher jeugdcultuur Ladda vzw expertisecentrum voor jeugdcultuur www.ladda.be

Vuurtje stook in de bibliotheek

Etiketten verboden

Tijdreizen

Net zoals er niet zoiets bestaat als de ‘jongeren’, bestaat er niet zoiets als de jeugdcultuur. Je zou kunnen stellen dat er vele kleine jeugdcultuurtjes zijn die elkaar overlappen, continu veranderen en (her)uitgevonden worden. Daarnaast geven individuele jongeren persoonlijke invullingen aan al deze subgroepjes. Deze persoonlijke invullingen en keuzes worden dan weer mee beïnvloed door familie, onderwijs, leeftijdsgenoten, (massa)media en de zogenaamde ‘markt’.

Een bezoek van een jongere aan de bib zou je vanuit een bepaalde hoek gezien, als een absurde reis terug in de tijd kunnen beschouwen. Jongeren, geboren in digitale tijden zijn immers gewoon om te gaan met informatie en data. De manier waarop zij allerlei materiaal ‘binnensleuren’ en bewerken ligt soms ver af van de wereld en gewoontes van de bibliotheek. Informatie komt in allerlei vormen en vanuit allerlei hoeken naar hen toe. Al die tekst, beelden en geluiden stromen dan nog eens in bewerkbare formats, rechtstreeks op hun computer binnen. Niet alleen hebben jongeren heel gemakkelijk (en goedkoop) toegang tot allerlei data, ook programma’s om ermee aan de slag te gaan zijn democratisch en gemakkelijk beschikbaar geworden.

Jongeren vandaag leven eerder in netwerken dan in strak afgelijnde subculturen. Het laatste wat ze willen is een etiket opgeplakt krijgen en dat al zeker niet door iemand die er niet inzit en er ‘niets van afweet’. Afblijven dus. Ook is die jeugdcultuur vandaag niet altijd even jeugdig. ‘Jeugd’ en jeugdcultuur zijn soms behoorlijk lastige begrippen, maar daarom zijn jongeren niet noodzakelijk lastiger dan vroeger. Al zijn jongeren en hun cultuur niet altijd even eenvoudig te doorgronden of onder één noemer te plaatsen, toch is het belangrijk rekening te houden met de verschillende wensen, smaken, gevoeligheden en voorkeuren. Net zoals je dat doet bij de dames van de leesclub. ‘Probleem’ is dat je met de smaken en gewoontes van jongeren misschien minder vertrouwd bent. Dat maakt het minder evident om een gediversifieerd en goed aanbod te hebben en de juiste sfeer te scheppen.


Termen als jongeren en jeugdcultuur kunnen handig zijn om intern te gebruiken voor analyse van aanbod en publiek, maar buiten dit denkkader gebruik je ze best niet al te expliciet. Of hoorde je misschien al ooit van bejaardencultuur? Jongeren hoef je eigenlijk helemaal niet te lokken naar de bibliotheek. Als ze er gewoon geen zin in hebben of in een levensfase zitten waar andere dingen belangrijk zijn: geen probleem. Wel is het belangrijk dat een bibliotheek een imago en aanbod heeft waar verschillende mensen uit verschillende geledingen van de bevolking zich in kunnen vinden. Ook jonge mensen dus. “De cd van de week is waarschijnlijk een wereldmuziek cd voor de geitenwollesokkers of een klassieke cd voor de mensen die graag Klara luisteren, of een rock cd voor de ‘coole’ jeugd. Maar al die andere dingen vallen er gewoon buiten. Er is veel meer dan dat, maar dat hebben ze precies niet door.” Jongen, 20 jaar

Jongeren zijn niet gewoon zich fysiek te moeten verplaatsen om informatie te krijgen. Ze googlen liever, zoeken op een forum, bekijken een DIY 2-filmpje of vragen het aan vrienden of gezinsleden. Waarom zou je je na school nog naar de bib haasten om iets te weten te komen dat hoogstwaarschijnlijk gedateerd is en je nog moet kopiëren of in het slechtste geval zelfs ‘overtypen’. Muziek wordt lustig en op grote schaal gekopieerd. In plaats van cassettes of cd’s over te nemen, worden hele harde schijven ‘overgesleurd’. Muziek verspreidt en transformeert zich aan een indrukwekkende snelheid. Maar niet alle jongeren downloaden evenveel en om dezelfde redenen. Inzicht krijgen in die motieven kan interessant zijn voor bibliotheken. Jongeren gaan vandaag misschien vluchtiger om met muziek, maar combineren en kennen meer verschillende stijlen en genres. Daarenboven hechten ze veel belang aan het ervaren van muziek, via liveconcerten of door zelf muziek te maken bijvoorbeeld. Al hebben ze een hekel aan ‘achterhaald oubollig’, toch zijn jongeren eigenlijk dol op tijdreizen. Zowel de eighties als de nineties kenden de voorbije jaren een ware revival. Er wordt lustig gerecycleerd uit eerdere tijden, wat vaak gepaard gaat met veel hilariteit bij wie jong was in die magische tijd en zich bijv. niet kan voorstellen dat die onflatterende fluorescerende leggings terug in zijn. Technologie maakt het mogelijk om het verleden te ontdekken en in te zetten in creaties allerlei. Van muziek tot mode, sport, affiches… Denk dus niet dat ‘vroeger’ jongeren per definitie niet aanspreekt. In jeugdcultuur speelt retro niet voor niets

Tricks • Denk meer vanuit smaak en interesse dan vanuit leeftijd. De muzieksmaak van iemand van 18 en 60 jaar kan meer overeenkomen dan die van twee twintigers. • Smaken verschillen. Denk niet steeds binnen je eigen denkkader en vanuit je eigen of de algemeen heersende smaak. • Betrek bij je aankoopbeleid regelmatig alternatieve adviseurs en kanalen. • Treed in dialoog, beschouw jongeren als een volwaardige gesprekspartner en ga voor gedeelde expertise. • Wees flexibel en probeer niet alles in georganiseerde (overleg)structuren te gieten.

15


een belangrijke rol. Weliswaar vaak gecombineerd met nieuwe elementen en interpretaties.

Uberdigitaal en asociaal? Jongeren vandaag worden wel eens digital natives genoemd. Hieruit wordt nogal snel geconcludeerd dat ze dan ook wel supervaardig zijn op technologisch vlak. Niet dus! Als je kijkt naar wat jongeren zoal online doen, dan is dat toch vooral passief lezen, volgen, ‘uitchecken’. Als er dan al bijdrages worden gedaan, zijn dit vooral foto’s. Filmpjes maken, monteren en uploaden is voor veel jongeren al een stapje te ver. Het niveau tussen jongeren onderling is erg verschillend. Heel wat jongeren kunnen niet veel meer dan een beetje typen in Word en hun sociale netwerkpagina updaten. Anderen bouwen zelf websites, maken beats, hacken hun iPhone, promoten hun muziekgroep online, baten een webshop uit of werken zelfs mee aan de ontwikkeling van nieuwe games of software. Sommigen interesseert het gewoon niet. Een zeer kleine groep jongeren heeft slechts beperkte toegang. Het is ook niet omdat de jongeren omringd zijn met nieuwe media dat ze asociaal zouden zijn of niet meer buiten komen. Integendeel, het grootste deel van deze media staat in functie van communicatie en verbondenheid. De drang en nood om zoveel mogelijk samen te zijn met vrienden is niets nieuws. Tijdens de tienerjaren verschuift nu eenmaal de aandacht van het gezin naar de leeftijdsgenoten. Nieuwe media en technologie maken het mogelijk om naast het gewone contact, ook voortdurend virtueel verbonden te zijn. Maar, als het even kan, zien vrienden elkaar nog liefst ‘in het echt’.


Als er iets is wat jongeren vandaag op een behoorlijk zelfstandige manier leren, dan zijn het computervaardigheden en andere vaardigheden die aan technologie gelinkt zijn. Of het nu om iets behoorlijk simpel of om iets complex gaat: je kan het allemaal online leren.

16

Omdat jongeren zo vertrouwd zijn met technologie en nieuwe media en dit alles ook inzetten voor allerlei doeleinden (van studie, tot seks en hobby) wordt soms te snel besloten dat dit voor hen het belangrijkste is. Toch ligt deze relatie iets complexer. Nieuwe media, technologie en alles wat daar bij komt kijken, zien zij bijna als een evidentie en geen doel. Het ter beschikking stellen van bijv. internet en computers is noodzakelijk, maar zal voor jongeren die een eigen computer hebben, geen echte meerwaarde betekenen. Jongeren vinden het inzetten van technologie en computers enkel interessant als het werkelijk efficiënt, zinvol of vernieuwend is.

Ruminator van Kurt Van Houtte: emo-bot op basis van interactie en collectief internet geheugen.


Het aanbieden van gratis draadloos internet appreciëren ze enorm. Anderzijds vinden ze het ook ‘maar normaal’ dat een bib haar netwerk openstelt. Zo kunnen ze hun smartphone of laptop volop benutten en in verbinding staan met zowel vrienden als ‘de wereld’. “Als je thuis van die supersnelle en realistische games hebt, ga je echt niet in zo’n museum zo een beetje een traag, ouderwets spel met dikke knoppen spelen.” 3 Jongen, 19 jaar “Met die computers is het altijd iets. Er zijn er te weinig, ze zijn kapot, te traag of om in te loggen moet je eerst de ictverantwoordelijke vinden.” Jongen, 24 jaar

Was het vroeger dan echt zoveel beter? We leven in tijden van grote sociale en technologische veranderingen. En juist net die technologische veranderingen pikken jongeren vaak sneller op. Dat leidt wel eens tot onbegrip en weerstand. In plaats van vast te houden aan het verleden en te doen alsof technologie niet bestaat, is het beter je erin in te leven en er meer over te weten komen. Maar technologie is zeker niet het enige waar jeugdcultuur onderhevig aan is en waar jongeren op inpikken. Hoe jongeren in het leven staan, hun gewoontes, gebruiken en voorkeuren zijn sterk verbonden aan de tijd waarin zij opgroeien. Denk maar aan economie, de gefragmenteerde en divers 4 samengestelde samenleving, ecologie, globalisering … Eigenlijk is jeugdcultuur zowel een reactie op als een reflectie van het tijdskader. Simplistische stellingen als: “in de jaren zestig waren jongeren veel geëngageerder dan nu”, zijn eigenlijk helemaal fout. De kunst schuilt erin om naar hun verhaal te luisteren zonder steeds je eigen ervaring en denkkader als norm te gebruiken, maar open te staan voor wat ze te vertellen hebben. Vroeger was het inderdaad anders, maar daarom niet noodzakelijk beter.


Boeken stinken Jeugdcultuur neem je best niet al te letterlijk. Doe je dat wel, dan zou je bijvoorbeeld wel eens onterecht kunnen vrezen dat jongeren de waarden van hilarisch marginale figuren uit New Kids on The Block 5 klakkeloos overnemen. Jeugdcultuur zit boordevol codes. Van uitdrukkingen tot sportschoenen. Het is niet zo erg als je die niet allemaal begrijpt. Maar doe dan ook niet alsof. Wil je het toch graag weten: treed in dialoog. Kijk door het misschien stoere uiterlijk en taalgebruik heen. Soms lijkt het alsof bibliotheken, cultuurcentra en musea jongeren totaal niet boeien. In sommige kringen is het

17


bovendien helemaal niet stoer om je daar mee bezig te houden. Anderzijds is het opvallend hoe snel ze bijdraaien wanneer ze merken dat je iets aanbiedt uit hun leefwereld. Iets wat hen echt interesseert en er recht op zit. Meestal zijn ze positief verrast.

dingen die jongeren doen, zijn tekst gerelateerd. Uiteraard gaat het heel vaak om korte tekst, maar dan nog. Het is en blijft tekst en je moet het nog steeds lezen. Games kan je dan weer beschouwen als verhalen. Net als bij boeken bestaan er allerlei soorten verhalen, goede en slechte.

Door goed in te spelen op hun leefwereld kan je ‘respect’ verdienen en interesse naar ‘meer’ opwekken. Naast dingen aanbieden die hen interesseren is het belangrijk om dit ook op een goede manier kenbaar te maken. Wederom een uitdaging, maar als je een aantal enthousiaste sleutelfiguren mee hebt, kan je er zeker van zijn dat ze het doorvertellen. Zowel de goede als de slechte ervaringen, aan wel honderden ‘vrienden’ tegelijk. Denk aan de veelbesproken actie van on point en Jazz never sleeps die in de Brusselse bibliotheek lijstjes met ‘de keuze van …’ ongevraagd vervingen door een eigen selectie. Ons inziens een fantastische actie en een gemiste kans voor de bibliotheek.

De vraag of jongeren minder naar de bibliotheek gaan is gemakkelijker te beantwoorden. Cijfers en analyses van het gebruikersonderzoek en het marketingplan van LOCUS tonen een sterk dalende trend van het aantal jonge gebruikers tussen de 18 en 29 jaar aan. Vanaf 29 jaar neemt het aantal leden dan weer toe. Bibliotheken van grote (studenten)steden vormen een uitzondering.

Tricks • Wanneer je je op sociale netwerksites waagt, zorg dan dat je profiel leeft. • Jongeren hechten veel belang aan authenticiteit. Toets zowel jezelf, de organisatie, de communicatie, maar evengoed het aanbod zelf, hierop af. • Enerzijds is het belangrijk dat de ‘look en feel’ van de communicatiemiddelen jongeren aanspreekt. Anderzijds willen ze ook niet volledig als een aparte doelgroep benaderd worden en zal uiteindelijk wat je te bieden hebt de doorslag geven.

To read or not to read


Lezen ze nu wel of lezen ze nu niet? Verschillende onderzoeken en actoren (zoals Stichting Lezen) geven aan dat het best wel goed zit met het leesgedrag van jongeren. Anderzijds heerst er ook een soort vrees voor de zogenaamde ‘grote ontlezing’. Het ultieme antwoord op de vraag of ze nu meer of minder lezen, geeft dit artikel niet.

18

“Ik denk dat mensen tussen 16 en 25 echt uit de boot vallen in de bib. Dat ligt vooral aan het foute populaire gedacht dat jongeren niet lezen en dat het niet cool is om te lezen. De bib slaat die doelgroep dan over en zo kom je in een cirkeltje. Ze denken dat jongeren niet willen lezen, doen er dan niets voor en uiteindelijk lezen ze dan ook écht niet meer. Vanuit de bib kunnen ze die ketting wel proberen te doorbreken.” Jongen, 20 jaar Interessanter binnen deze context is de vraag: wat is lezen? Is de krant lezen in de trein eigenlijk lezen? Of dagelijks de blog van Perez Hilton checken, een hiphop-forum in de gaten houden of ieder uur je Facebookpagina controleren? En wat met sms’en en msn’en? Eigenlijk zitten jongeren de hele dag door te typen, te scrollen en te screenen. Ontzettend veel

“Als ik echt een heel goed of mooi vormgegeven boek zie, dan wil ik het zo snel mogelijk kopen, lezen en in mijn kast zetten. Ik heb gewoon geen geduld voor bibliotheken.” Meisje, 21 jaar.

Silent library 6 “De bib is veel te stil om een ontmoetingsplaats te worden. Je mag gewoon nergens babbelen. Zelfs in het café moet je stil praten. Het lijkt mij wel goed in die inkomhal het stiltegebod af te schaffen en er wat zeteltjes te zetten, …” Jongen, 20 jaar Jongeren associëren de bibliotheek onmiddellijk met stilte. Dat vinden ze aan de ene kant normaal en zinvol. Bij het studeren in de bib ergeren ze zich dan ook dood aan luid pratende senioren. Aan de andere kant ervaren ze deze stilte als ‘ambetant’ en is het één van de redenen waarom ze niet vaker komen: “Ge zijt er gewoon niet op uw gemak. Er mag gewoon niks, zelfs praten niet.” Kinderen en jongeren worden vanuit de school vaak gestimuleerd om in groep te denken en te werken. De bibliotheek is een ideale plek om aan een groepstaak te werken. Maar ook als het niet over groepsopdrachten gaat, zien we dat jongeren graag samen studeren. Een schoolmeisje dat haar woensdagnamiddagen vaak in de Genkse bibliotheek doorbrengt stelt: “thuis is het altijd zo druk, hier vind ik het echt rustig en mooi om te zitten. Ik kan effe pauzeren als ik dat wil en met mijn vriendinnen wat babbelen. En als ik iets niet snap of vergeten ben, dan kunnen zij mij helpen.” Een evenwicht zoeken tussen absolute stilte, rust en een beetje lawaai lijkt noodzakelijk. Dit kan bijvoorbeeld door te werken met aparte stilteruimtes. Een gezellig café of vrije plek is eveneens een optie. Wees je er wel bewust van dat jongeren niet altijd een drankje willen of kunnen betalen om ergens te mogen zitten. Een flexibele aanpak is dus noodzakelijk. Rondhangen lijkt banaal en is volgens sommigen zelfs storend, maar heeft voor jongeren echt een aantal sociale en persoonlijke functies. 7


Foto: Francis Vlieghe


Tricks

• Jongeren vinden het al veel als ze zich gewoon welkom en op hun gemak voelen. • Wees duidelijk zonder de schoolmeester uit te hangen.Jongeren weten graag wat hen te wachten staat en voelen zich meer thuis als ze de gewoontes van het huis kennen. • Jongeren zijn gevoelig aan mooie omgevingen en lijken een voorkeur te hebben voor ‘strak maar gezellig’. • Computers zijn nog steeds geen mensen.

Bombardeer de bib Het lijkt wel alsof we, gezien de technologische evoluties, steeds minder nood hebben aan tastbare dragers. Waarom is er dan nog plaats en geld nodig om die dragers te stockeren? Zouden we niet beter een bom onder de bibliotheek leggen en er bomen of servers plaatsen? Toch is juist het gegeven dat de bib een fysieke plaats is, de grootste troef. Het is niet omdat we boeken in de toekomst misschien vaker op een iPad of een andere reader zullen verslinden, dat

19

Bibl.&


bibliotheken geen functie meer hebben. Mensen blijven immers nood hebben aan uitwisseling, face-to-facecontact en expertise. Wel moet die fysieke plaats anders ingezet en ingevuld worden. Een bibliotheek zou zowel een echte plaats van ontmoeting, ontspanning en ontdekking als een plek van rust en focus kunnen zijn. Om dit te verwezenlijken is het belangrijk de bibliotheek te herdenken en buiten de huidige functies, kaders, methodieken, gewoontes en doelstellingen te durven kijken. Zo zou bijv. een deel van de ruimte tijdelijk ingenomen kunnen worden door een organisatie of collectief. Ook kan je ruimte vrijmaken voor activiteiten die op school of thuis niet mogelijk zijn en in het commercieel circuit te duur of ondenkbaar zijn. En misschien moet niet alles wat in de bibliotheek gebeurt, rechtstreeks met boeken, muziek of literatuur te maken hebben? De bibliotheek speelt eveneens een belangrijke rol op vlak van selectie. Net als volwassenen hebben jongeren wel eens last van ‘information overload’ en gaan ze op zoek naar richtingaangevers. Niet alleen is de bib een wegwijzer, ze kan eveneens dingen aanreiken die via andere, misschien eerder commerciële kanalen moeilijk verkrijgbaar zijn. Het is belangrijk dat de bibliotheek een onafhankelijke positie inneemt, zoveel mogelijk haar eigenheid behoudt en niet opgeslokt wordt door grote wereldwijde spelers. Op vlak van technologie, platformen en uitleenformats is het noodzakelijk om met flexibele open systemen te werken die het mogelijk maken vlot in te spelen op nieuwe evoluties en fenomenen. Naast selectie, uitwisseling en ontmoeting is ook verdieping een wezenlijk element van de bibliotheek. ‘Vluchtig, tijdelijk en snel’ is enkel interessant als er daarnaast tijd en ruimte is voor verdieping of een groter verhaal. En van verdieping zijn jongeren niet per definitie vies. Zolang het maar over een onderwerp gaat dat raakvlakken heeft met hun leefwereld.

Dit artikel is mede tot stand gekomen na bezoek aan verschillende bibliotheken in West–Vlaanderen, Limburg en Oost-Vlaanderen en gesprekken met Ward, Marleen, Cindy, Naomi, Pieter, Ester, Leyla, Bayram, Valentina, JUS, Melanie en Stefaan Froyman. Thanks a lotte!

Noten 1. West-Vlaams InformatieNetwerk van Openbare Bibliotheken 2. DIY = doe het zelf 3. citaat uit de bevraging A la Karte 4. In Oostende alleen al wonen meer dan 100 verschillende nationaliteiten! 5. Voor wie nu spontaan aan de jaren 80 boysband The New Kids on The Block denkt, een update: http://www.flabber.nl/newkidsontheblock 6. Silent Library is een Japans spelprogramma, gespeeld in een bibliotheek. MTV zendt een Amerikaanse versie uit. 7. http://www.dehangman.be

SAMENVATTING

Jongeren, boeken en bibliotheken zijn niet bepaald ‘a perfect match’. In plaats van dit als een ‘probleem‘ te beschouwen, proberen we in dit artikel te kijken naar eigenheden van jeugdcultuur en koppelen we deze aan het gegeven ‘bibliotheek’. Tegelijkertijd proberen we het concept bibliotheek open te trekken en te onderzoeken op welke manieren een bib iets kan betekenen in de leefwereld van jongeren. En vica versa. Want, dialoog en gedeelde expertise zijn immers cruciaal in dit verhaal! In de toekomst wordt de relatie boeken, jongeren en bibliotheken misschien nog complexer. Fysieke dragers lijken steeds minder belangrijk te worden. Deze verschuivingen zullen voor de bibliotheken heel wat denkwerk en veranderingen teweeg brengen maar kunnen tegelijkertijd een kans zijn om op een andere manier te werken. Doorheen het verhaal doen we aanbevelingen die zowel voor beleidswerkers als bibliotheekwerkers inspirerend kunnen zijn.

ABSTRACT


Meer weten:.

20

• A la karte, Een bevraging van Antwerpse jongeren over hun visie op musea. Door Ladda vzw i.o.v. van het Museum aan de Stroom en de stad Antwerpen • De deugd van tegenwoordig, Maerten Prins Radbout Universiteit Nijmegen 2008 • Talkie Walkie, Talkie walkie: jongerensubcultuur : 4 believers/ non-believers, Ladda 2009 • www.ladda.be • library take over http://www.on-point.be • Locus Marketingplan bibliotheken http://www.locusnet.be/ portal/page/portal/ver-1/Locus/Publiekswerking/Marketing/Bibliotheek/marketingplan-DEF.pdf

Youngsters, books and libraries are not exactly ‘a perfect match’. Rather than considering this as a ‘problem’, we look at it from the characteristics of youthculture. Not only do we approach the library from a youth cultural angle, we also try to stretch the concept ‘library’ and examine how a library can mean something in the lives of young people. And vica versa! In the future, the relationship between books, libraries and youth might become even more complex. Tangible media seems to be becoming less important. This shift combined with other technological and social developments will demand change and adaptation but can simultaneously be an opportunity to work in a very different, maybe more youth-friendly way.

Vuurtje stook in de bibliotheek

Recommend Documents