Vrouwenrechten in de islaam

1 Vrouwenrechten in de islaam Vrouwen in de moslimwereld hebben geen gelijke rechten. Dat komt niet omdat de islaam hen die rechten niet toekende, maar omdat moslims sterk vasthouden aan hun lokale culturen en patriarchale tradities. Allochtone vrouwen in Europa worden verscheurd door het conflict tussen de traditionele cultuur van het land van herkomst en de postmoderne cultuur van het land van aankomst. Er is een kloof ontstaan tussen de leefwijze van moslims en de leer van de islaam. Vrouwenrechten in de islaam, Maimunah van der Heide Moslima in naam en levenswijze

Toen ik eenentwintig jaar geleden tot de islaam bekeerde, veranderde er op zich niet zoveel in mijn levenswijze. Ik had altijd al zuiver geleefd. Drank, sigaretten of drugs hadden me nooit aangetrokken. Disco’s, make-up en het nacht- en uitgaansleven al evenmin. Ik had vanaf mijn kindertijd diep respect voor de schepping en haar Schepper. Ik kon niet tegen onrechtvaardigheid en ik zag iedereen als elkaars gelijke. Lichte en donkere mensen, mismaakte en knappe mensen, arme en rijke mensen: zolang mensen maar eerlijk waren en mededogen hadden vond ik het best.

Het beeld van deze gesluierde moslimvrouw met gebalde vuisten symboliseert voor mij de kracht van de moslimvrouw.

Het enige wat ontbrak was kennis van de islaam, zoals kennis over de bedoeling van het leven, de dood, profeten, engelen, de ongeziene wereld en dergelijke. Ik besloot deze verrijking van mijn leven ook gelijk zichtbaar te maken in mijn uiterlijk, zodat mijn innerlijke beleving en mijn identiteit als moslima zichtbaar zouden zijn voor de buitenwereld. Een van mijn eerste reizen die ik maakte was naar India, waar zowel hindu- als moslimvrouwen lange sjaals om hun hoofd en bovenlichaam dragen. Ik was net twee jaar bekeerd en had de naam die mijn ouders me bij mijn geboorte hadden gegeven aangehouden. Omdat deze naam toevallig een Indiase (hindu) naam is, vroegen de Indiërs mij enthousiast: “Did you become hindu? Hmm, very nice.” Ik realiseerde me dat je naam ook een stuk van je identiteit is en ik was geen hindu maar moslim! Een paar jaar later besloot ik dat ik niet alleen met mijn uiterlijk, maar ook met mijn naam mijn levenswijze wilde uitdrukken. Gesluierd door Amsterdam Twintig jaar geleden hoorde je lang niet zoveel over de islam en moslims als tegenwoordig. In die tijd duwde men gesluierde moslimvrouwen wel eens geïrriteerd opzij in straten en op markten.

2 Als ik mijn moeder bezocht, die in Almelo woonde, stonden de mensen allemaal achter de ramen van hun huiskamers om mij met open mond na te kijken. Ik droeg een lange sluier tot aan mijn buik en een lange wijde jas; ‘gimaar’ en ‘djelbaab’ genoemd. Deze dracht zie je tegenwoordig best veel bij jonge moslima’s, maar destijds waren er maar vier of vijf vrouwen in heel Amsterdam die zich zo kleedden. Door de jaren heen gebeurde het regelmatig dat bussen of trams me niet mee wilden nemen. Na de moord op Theo van Gogh spuugden de mensen op straat in mijn gezicht, schreeuwden “rot op naar jullie eigen land” en trokken bejaarde vrouwen angstig hun tasjes naar zich toe wanneer ze me zagen aankomen. Het was duidelijk merkbaar dat ik door mijn uiterlijk anders werd behandeld. Voor heel veel moslims zijn dit helaas bekende ervaringen. De positie van de moslima’s is sinds een aantal jaren een hot kwestie en symbool van het politieke debat. In veel populaire literatuur en westerse media worden de moslima’s op eenzijdige wijze neergezet. Als vrouwen in de moslimwereld vandaag geen gelijke rechten hebben, dan is dat niet omdat de islam hen die rechten niet toekende. De islam omvat echter niet alleen godsdienstige tradities, maar ook zeer uiteenlopende lokale culturen. Daarom is het niet gemakkelijk om een dergelijk veelomvattend onderwerp als gelijkheid van mannen en vrouwen in één artikel te behandelen. Leven tussen twee culturen

De vooroordelen over moslimvrouwen en hun positie binnen de islaam hebben onder andere hun oorsprong in het feit dat allochtone vrouwen hier in Europa anders leven dan in hun landen van oorsprong. Hier leven zij als een minderheid en worden zij net als de mannen verscheurd door culturele dualiteit. Het leven tussen twee culturen brengt moslims vaak in conflict met zowel de cultuur van thuis als met die van de omgeving. Bij veel meisjes en vrouwen leidt dat tot onzekerheid en onveiligheid, waardoor zij vaak besluiteloos worden en weinig initiatief nemen. De moslima’s zijn niet meer voldoende traditioneel ingesteld om volgens de culturele tradities van hun ouders te handelen. Maar zij zijn tegelijkertijd niet voldoende geëmancipeerd om te handelen volgens de tradities van het land waarin zij leven of zijn opgegroeid. Veel mensen denken de islamitische vrouw aan de man ondergeschikt is; dat ze weinig te zeggen heeft en weinig inbreng in de maatschappij heeft. Dat is gedeeltelijk waar. Binnen de islamitische gemeenschap overheerst, vooral bij mannen en ouderen, nog een traditioneel beeld van man-vrouw verhoudingen. In veel moslimsamenlevingen hebben vrouwen inderdaad niet de rechten die hen vanuit de islaam worden toegekend. Dit komt voort uit onwetendheid van of onbegrip over religieuze rechten en plichten. Ook veel moslimjongeren zijn hiermee niet bekend of zijn hierover in verwarring. De laatste jaren zijn de moslimjongeren echter meer een eigen moslimidentiteit met persoonlijke visies gaan ontwikkelen. Voor hen is de islaam niet meer identiek aan de tradities uit het land van herkomst. Vrouwenrechten in de islaam De stereotiepe denkbeelden over de rol van de vrouw in de islaam moeten worden ontkracht. De beschikbare islamitische bronnen laten duidelijk zien dat de vrouwen van de eerste moslimgeneratie participeerden in de gemeenschappelijke, godsdienstige en politieke activiteiten

3 van hun tijd. Vrouwen brachten godsdienstige kennis over, leverden maatschappelijke diensten, namen deel aan veldslagen en hielden zich bezig met politieke vraagstukken. Achter de naam van de Profeet Muhammad In zijn prachtige en stimulerende boek over het zeggen moslims ‘salla llaahu ‘alaihi wa sallam’: leven van de Profeet Muhammad heeft Tariq moge de salaah en salaam van Allaah op zijn Ramadan de authentieke islamitische gedachte Profeet Muhammad rusten. Hiermee smeken zij over de positie van de vrouw beknopt Allaah om zijn lof en bescherming aan de Profeet samengevat: te schenken en de bescherming van de boodschap van de islaam die aan hem is geopenbaard. “Hij (de Profeet) had geluisterd naar de stem van de vrouwen in zijn gemeenschap die vaak rechteloos waren, werden uitgesloten en slecht werden behandeld. De Openbaring zelf roept op tot luisteren en openstaan. (Koran 58: 1) De gezant vroeg van vrouwen dat zij zich spiritueel vormden maar ook dat ze uitkwamen voor hun vrouwelijkheid die uitdrukkelijk niet gevangen moest zijn in de spiegel van de mannenblik of vervreemd raken in ongezonde machtsverhoudingen of verleiding. Hun aanwezigheid in de samenleving, in de publieke ruimte en het sociale, politieke, economische en zelfs in het krijgsleven was een objectief gegeven dat de Profeet niet alleen nooit ontkende of verwierp, maar juist sterk aanmoedigde. In het licht van zijn spirituele lessen hielp hij hen voor zichzelf op te komen, zichzelf te laten zien, zichzelf te laten horen en werkelijke vrijheid van hart en hoofd te eisen. Zij waren vrij om te kiezen en konden die vrijheid zelf vormgeven in het vertrouwen in de Oneindig Goede.” (Tariq Ramadan, In de voetstappen van de Profeet, Lessen uit het leven van Muhammad. pp. 375-6) De Profeet gaf de vrouwen veertienhonderd jaar geleden rechten, vrijheid en maatschappelijke aanzien. Wat is er met deze vrouwenrechten in onze gemeenschap gebeurd? Vaders vermoorden dochters omdat ze buiten het huwelijk zwanger zijn geraakt, moeders sturen hun dochters definitief het huis uit omdat zij willen trouwen met iemand uit een andere cultuur (of zelfs alleen maar uit een andere streek). Nog steeds worden overal ter wereld dochters en vrouwen binnen gehouden en wordt hen verteld dat zij zodoende betere vrouwen zijn. Hoeveel vaders hebben hun zonen vermoord wegens smaad? Hoeveel zonen zijn het huis uitgestuurd? De Profeet schiep een gemeenschap die op vrouwvriendelijke zo niet feministische idealen was gestoeld. Hij nodigde vrouwen uit net zoals hij mannen uitnodigde. Hij onderwees vrouwen, net zoals hij mannen onderwees. Hij nam de eed af van vrouwen, net zoals hij die van de mannen afnam. Hij was een maatschappelijk hervormer die geloofde in rechtvaardigheid en verdraagzaamheid. Hij aanvaardde als eerste die hij liefhad en als eerste echtgenote een vrouw die welvarender en in werelds opzicht op dat moment succesvoller was dan hij. Moslim of geen moslim, weinig mannen zouden van een vrouw dat soort kracht en wereldwijsheid accepteren. Toen Khadidjah met de Profeet Muhammad trouwde was zij veertig en weduwe en hij vijfentwintig en vrijgezel. Op het intiemste niveau koos zij hem en toonde hiermee het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen inzake liefde. Niet alleen Khadidjah, maar ook andere moslimvrouwen kozen zelf hun echtgenoot. De vrouw mag niet berispt worden voor de keuze van haar eigen partner. Integendeel; het is zelfs aan te raden als het om een goede, deugdzame man gaat en als ze bang is dat ze hem mis zal lopen. Maar helaas zijn er in islamitische landen te veel voorbeelden van vrouwen

4 die -vaak omdat zij voor hun rechten opkwamen- door hun echtgenoot of schoonfamilie levend werden verbrand. De koran schonk de vrouwen het erfrecht en het recht om te scheiden, eeuwen voordat vrouwen in het Westen dergelijke rechten verwierven. De koran beklemtoont voor moslims gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Volgens de koran hebben man en vrouw dezelfde aard en is de één niet ondergeschikt aan de ander en zijn zij elkaars medestanders. De rol van mannen en van vrouwen in de samenleving is op harmonie en samenwerking gericht. Rechtvaardiging van patriarchale praktijken

Natuurlijk, er waren altijd veel moslims die de Koran erbij haalden om toch ‘hun gelijk’ te behalen, door naar passages te verwijzen die patriarchale traditionele en culturele invloeden rechtvaardigen. Hierdoor zijn niet alleen veel misverstanden ontstaan, maar werd ook groot onrecht op religieuze wijze gerechtvaardigd. Nog steeds worden overal ter wereld de rechten van meisjes en vrouwen geschonden onder het mom van de islaam. Maar de islaam geeft geen vrijbrief voor onderdrukking en noemt onrecht bij de naam. Volgens de Koran en de soennah hebben mannen en vrouwen gelijke rechten. Vrouwen kunnen dus volwaardig aan het politieke, sociale en economische leven deelnemen. Een vrouw mag zelf haar echtgenoot kiezen. Zij kan van de man zorgplicht eisen en geniet de vrijheid om thuis te blijven of uit werken te gaan. In beide gevallen moet de man financieel voor haar zorgen (in verband met deze zorgplicht erft een jongen meer dan een meisje). Het inkomen dat de vrouw zelf verdient mag ze volledig voor zichzelf houden; haar man noch iemand anders kan aanspraak maken op haar vermogen. Minder dan vijftig jaar geleden kon een vrouw in Europa en Amerika geen huis of auto kopen, zonder dat haar vader of echtgenoot hier ook voor tekende. Volgens de islaam is een vrouw een volledige rechtspersoon in de zin van de wet, en is zij ook in spirituele zin gelijk aan de man. Volgens het islamitisch recht hebben vrouwen het recht om grond te bezitten, een bedrijf te leiden en gelijke beloning te krijgen voor gelijke arbeid. Vrouwen hebben totale controle over hun eigen bezittingen. Zij mogen niet tegen hun wil aan iemand worden uitgehuwd en zij mogen hun eigen naam houden wanneer ze trouwen. Bovendien hebben zij het recht om bezit te erven en om hun huwelijk te ontbinden wanneer zij worden verwaarloosd of incorrect worden behandeld. De islaam beschouwt een vrouw niet als een ‘kwade verleidster’ en haar wordt niet de ‘erfzonde’ kwalijk genomen. Moeders, dochters en deprimerende mannen

Als moeder wordt de vrouw hoog gewaardeerd. In al-Bukhaarie en Muslim is overgeleverd dat een man vroeg: “O Boodschapper van Allaah! Wie heeft het meeste recht op mijn goede gezelschap?” Hij antwoordde: “Je moeder, daarna je moeder, daarna je moeder, daarna je vader.” De metgezel Ibn ‘Umar zag een man de rondgang verrichten om de Ka’ba, terwijl hij een oude vrouw op zijn rug droeg, waarop hij hem vroeg: “Wie is deze vrouw?” De man antwoordde: “Dit is mijn invalide moeder. Al twintig jaar draag ik haar op mijn rug.

5 Denkt u, O Ibn ‘Umar, dat ik mijn plicht tegenover haar vervuld heb?” Daarop zei Ibn ‘Umar: “Neen, nog geen druppel daarvan.” Het gebruik van fysiek of geestelijk geweld tegen de vrouw is niet toegestaan. In een van de betrouwbare overleveringen zegt de Profeet Muhammad: “Niemand van jullie mag zijn vrouw slaan zoals een slaaf wordt geslagen, en dan aan het eind van de dag gemeenschap met haar hebben.” (Ahmed en een soortgelijke hadieth van al-Bukhaarie) In een andere overlevering van de metgezel Abu Umaamah zei de Profeet: “De slechtste man is degene die zijn familie depressief maakt.” Ze vroegen: “O, Rasuulullaah! Hoe maakt een man zijn familie depressief?” Hij antwoordde: “Wanneer de man zijn huis binnengaat, wordt zijn vrouw nederig, rent zijn kind weg en verstopt zijn bediende zich. Maar wanneer hij zijn huis verlaat, lacht zijn vrouw en zijn familie wordt vrolijk en komt samen.” (At-Tabaraanie in ‘Moedjam al-Awsaat’) De koran wijst mannen terecht die hun vrouwen als minderwaardig zien en die hun zonen boven dochters verkiezen. Zonen en dochters zijn dus volledig gelijkwaardig. Volgens Muslim heeft de Profeet gezegd: “Degene die twee meisjes goed opvoedt totdat zij de volwassenheid bereiken, zal op de Dag der Opstanding zo met mij zijn” en hij plaatste zijn vingers tegen elkaar. Volgens Abu Sa’ied zei de Profeet zei: “Er is niemand van jullie die drie dochters of zusters heeft en goed voor hen is, zonder dat hij het Paradijs binnengaat.” (Abu Daawuud, at-Tirmidhie en Bukhaarie in ‘Adabul Mufrad nr. 79]. De vrouw heeft het recht om te scheiden waarbij de kinderen in principe aan haar worden toegewezen. Ze heeft hetzelfde recht op onderwijs als de man en gelijke daden leveren gelijke beloningen op. Door de opkomst van de islaam verbeterde de positie van vrouwen in Arabië. Vrouwen in de islaam participeren in allerlei vormen van aanbidding waarin mannen participeren. De Profeet Muhammad bestreed de verschrikkelijke onderdrukking van vrouwen in de Arabische samenleving van zijn tijd. Zoals het gebruiken van vrouwen voor seksuele bevrediging, het heidense Arabische gebruik van het doden van dochters wanneer deze werden geboren. Eeuwen lang hebben vrouwen zich tegen discriminatie verzet. Veel moslimvrouwen raakten hierbij in verschillende opzichten vervreemd van de islamitische cultuur en raakten verbitterd door verschillende levenservaringen waarvan zij de islam de schuld gaven. Ik las laatst op internet: ‘feminisme dringt nu ook door in fundamentalistische kringen’. Daarbij doelde men op mijn lezingen in de moskee en mijn inzet om moslimmeiden te steunen. Men begrijpt nog steeds niet dat een zogenaamde ‘fundamentalistische moslima’ (zoals wij tegenwoordig al snel worden genoemd wanneer wij praktiserend zijn) heel feministisch kan zijn. Veel moslimvrouwen proberen hun feministische doelen te realiseren door hun religie en cultuur opzij te schuiven, en door af te wijken van de islamitische regels. Maar er zijn ook veel zelfbewuste moslimvrouwen die strijden voor het behoud van hun religieuze identiteit en hun persoonlijkheid. Als kind ging ik eens met mijn moeder naar Ameland op vakantie, waar op dat moment de

6 ‘Miss Amelandverkiezingen’ waren. Mijn moeder zei: “Een vrouwenlijf geeft altijd prijs.” Vervolgens hing ik op alle affiches van de ‘misses’ deze leus. Toen ik moslima werd zag ik een overeenkomst tussen de strijd van de vrouwenbeweging tegen de behandeling van vrouwen als lustobject en de bedekking van de vrouw in de islam. Seksisme en sluiers

Iedere relatie tussen man en vrouw heeft wel één of andere seksuele ondertoon. Wanneer een vrouw zichzelf bedekt, dan wijst zij die seksuele mogelijkheid af. Zij wil op die manier zeggen dat seks niets te maken heeft met haar openbare leven. Zij plaatst haar eigen lichaam buiten de discussie. Een vrouwelijke dokter, schrijfster, elektricien, of loodgieter mag in haar werkomgeving dan gewaardeerd worden voor haar vakkundigheid, maar zij wordt in eerste instantie nog steeds bekeken als ‘een vrouw’. Vooruitgang voor vrouwen wordt helaas nog steeds bepaald door hoeveel ze willen onthullen. Des te meer macht vrouwen lijken te krijgen, des te meer ze gedwongen zijn om hun kleren uit te trekken. Er wordt van vrouwen verwacht dat zij sterk, onafhankelijk en assertief zijn. Maar tegelijkertijd worden zij slaaf gemaakt van een ideaal lichaamsbeeld dat door de grote meerderheid van vrouwen niet benaderd kan worden. Vrouwen maken hiertegen al heel lang bezwaar. Zij verafschuwen het dat het vrouwenlichaam wordt gebruikt om van alles en nog wat te verkopen, van cosmetica tot kleren en auto’s. Wanneer echter moslima’s zichzelf bedekken en tegen de ‘pornoficatie’ van de samenleving protesteren, worden zij beschouwd als onderdrukte of anti-westerse vrouwen.

Vrouwen in een mannenwereld

Er wordt vaak gezegd dat de regels van de islam door de eeuwen heen ‘alleen maar door de ogen van mannen’ zijn geïnterpreteerd en dat de wereld van de islamitische geleerden een typische mannenwereld is. Maar uit biografische werken over geleerden -zoals ‘Siyar A’laam An-Noebalaa’ van imaam Adh-Dhahabie- , blijkt ook iets anders. Vrouwen spelen daarin een prominente rol. Veel van deze vrouwen waren zelfs leraressen van grote mannelijke geleerden. Bekende voorbeelden hiervan zijn: 

Zaynab bint Makkie bin ‘Ali bin Kaamil Al-Harraaniyyah (gest. 688 na de Hidjra). Zij was een vooraanstaand geleerde uit Damascus, en een lerares van Ibn Taymiyyah, de beroemde hadiethgeleerde Al-Mizzie, en vele anderen.

7 

Karimah bint Ahmad Al-Marwaziyyah (gest. 463 NH). Zij was een van de belangrijkste overleveraars van Sahieh al-Bukhaarie, en had vele vooraanstaande studenten, waaronder Al-Khatib al-Baghdadie.



Hafsah bint Sirien Al-Ansaariyyah (gest. na 100 NH). Zij was een studente van Umm ‘Atiyyah, Anas bin Maalik en andere metgezellen. Zij was een van de fiqh-geleerden van de leerlingen van de metgezellen, en Qataadah behoorde tot haar studenten. Zo zijn er nog veel meer.

Als ik aan het leven van de Profeet Muhammad denk en aan de boodschap die hij verkondigde en zijn karakter en zijn gedrag, kan ik wel huilen als ik de treurige toestand van de huidige moslimgemeenschap overzie. Er is een kloof ontstaan tussen de leefwijze van moslims en de leer van de islam. We zijn zo ver verwijderd geraakt van menselijk mededogen, elkaar liefhebben en helpen of zelfs doodgewone vriendelijkheid. Van kwetsbaarheid herkennen en er mededogen tegenover stellen. Van goedheid in de ander zien en deze weerspiegelen. We zijn meer bezig met ‘bij welke groepering hoor jij?’ en ‘welke geleerden volg jij?’ dan met oog hebben voor elkaar en een band van liefde en wederzijdse steun te bouwen. Het wordt tijd dat wij als ummah onze waarden gaan herzien.