Vrouwen Overleg Komitee
Visietekst Vrouwendag Leuven 2011 Krachtdadig tegen geweld
Vrouwen Overleg Komitee vzw – Middaglijnstraat 10 – 1210 Brussel – Tel. 02/229 38 73 – Fax 02/229 38 06 www.vrouwendag.be - e-mail
[email protected] – Bank BE85- 001-1364235-06
Visietekst “krachtdadig tegen geweld” 40ste Vrouwendag Leuven 2011 1. 40 jaar Vrouwendag, 40 jaar strijd tegen geweld op vrouwen Voor de derde keer strijkt de Vrouwendag neer in Leuven, voor de derde keer is het centrale thema geweld op vrouwen. Geweld drukt immers ook in 2011 een zware stempel op de levens van veel vrouwen. En zolang dat het geval is, moet de vrouwenbeweging deze kwestie hoog op de maatschappelijke agenda houden. De Verenigde Naties schetsten in juni 2011 het rapport Progress of the World’s Women. In Pursuit of Justice een ontluisterend beeld van de omvang die geweld op vrouwen wereldwijd aanneemt. In Australië, Canada, de VS, Israël, Zuid-Afrika blijkt 40 tot 70% van de moorden op vrouwen te gebeuren door hun partner. Bij een onderzoek in EU-landen zei 40 tot 50% van de ondervraagde vrouwen dat ze al ongewenst seksueel geweld op het werk hadden meegemaakt. In Afrika lopen elk jaar 3 miljoen meisjes het risico te worden besneden. Volgens een onderzoek in de VS, bleek 83% van de meisjes in openbare scholen geconfronteerd met een vorm van ongewenst seksueel gedrag. België scoort ondermaats in de bestraffing van verkrachtingen. Van de aangegeven verkrachtingen (en dat zijn er al weinig), leidt al naargelang de bron slechts 4 à 13% tot een veroordeling. Deze cijfers laten er geen twijfel over bestaan: geweld op vrouwen is en blijft een groot maatschappelijk probleem. Toen het VOK bijna 40 jaar geleden Bestrijden van geweld op vrouwen komt niet voor in de te bereiken ontstond, was er nauwelijks iets bekend resultaten en de indicatoren bij de Millenniumdoelstellingen. Nochtans zijn over psychisch, fysiek en seksueel er wereldwijd meer vrouwen tussen 15 en 44 die sterven of blijvende letsels geweld tegen vrouwen, laat staan dat oplopen als gevolg van geweld dan ten gevolge van kanker, malaria, verkeersongelukken en oorlog samen. het als een maat schappelijke kwestie werd beschouwd. Van geweld in familiaal verband tot verkrachting van vrouwen in oorlogen: geweldplegingen op vrouwen werden gezien als jammerlijke individuele, geïsoleerde fenomenen. Het was iets om je over te schamen, over de omvang en het structurele karakter ervan bleef het stil. De erkenning dat er specifiek geweld tegen vrouwen bestaat en dat dit een maatschappelijke dimensie heeft, kwam er pas na jaren strijd van de feministische beweging. Er werd aangetoond dat specifiek geweld tegen vrouwen frequent voorkwam, in alle lagen van de bevolking, in alle culturen en heel vaak in familiaal en gezinsverband. De feministische analyse legde de link met de ongelijke machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen. Vrouwengroepen startten een aangepaste hulpverlening aan de slachtoffers van intrafamiliaal geweld. In die context gingen in België aan het eind van de jaren zeventig de eerste vluchthuizen voor mishandelde vrouwen open. Toen halverwege de jaren tachtig het emancipatiebeleid van de grond kwam, werd intrafamiliaal geweld daarin een belangrijk actiepunt. Er kwam wetenschappelijk onderzoek en de overheid ondersteunde de hulpverlening, terwijl ook het wettelijke kader stilaan werd aangepast en uitgebreid. Zo werd verkrachting ruimer gedefinieerd (1989), werd geweld binnen de relationele context als een verzwarende omstandigheid beschouwd (1997), kwam er de mogelijkheid om de gezinswoning toe te wijzen aan het slachtoffer (2003)... De wereldvrouwenconferenties van de Verenigde Naties en diverse internationale verdragen hebben dit proces een belangrijke duw in de rug gegeven.
Visietekst « krachtdadig tegen geweld »
2. Een feministische analyse van geweld Dat de overheid geweld op vrouwen als een probleem ging beschouwen, was bijzonder belangrijk. Maar gaandeweg raakte daarbij het feministische analysekader van de ongelijke machtsverhoudingen op de achtergrond. Volgens die feministische visie op geweld is het geen toeval dat vrouwen op een andere manier met geweld worden geconfronteerd dan mannen. Geen toeval dat vrouwen vooral met geweld te maken krijgen binnen de ‘veilige haven’ van het gezin, met geweld dat wordt gepleegd door hun partner of andere bekenden. Dat meisjes meer Uit een enquête van Testaankoop in 2009 bleek dat driekwart van de slachtoffers van dan jongens kwetsbaar zijn huiselijk geweld geen klacht indiende. De voornaamse redenen waren angst de zaak voor geweld en misbruik door te verergeren en gebrek aan vertrouwen in een goede opvolging van een klacht. Wie naaste familieleden en andere wel klacht indiende, bleek vaak ontevreden over de afhandeling ervan. Een kleine vertrouwensfiguren. Dat helft van de slachtoffers zocht psychosociale hulp. De andere helft ondernam niks en vrouwen op straat, op school bleef steken in het isolement. en op het werk veel meer risico lopen op seksuele intimidatie dan mannen. Dat bij conflicten vrouwen worden verkracht om een hele gemeenschap te treffen. Vanuit feministisch perspectief houden al deze vormen van geweld verband met de structurele ongelijkheid tussen mannen en vrouwen als groep, ongelijkheid die overal ter wereld - dus ook in België - bestaat. Het is belangrijk om dat cultureel-structurele aspect van geweld zichtbaar te maken. Doen we dat niet, dan lijken partnergeweld, ongewenst In Oost-Congo waren er tussen 1996 en 2011 minstens 200.000 gevallen seksueel gedrag op het werk, van ‘conflictgebonden’ seksueel geweld. De slachtoffers waren bijna steeds meisjes en vrouwen. verkrachtingen enz. weer louter een kwestie van toeval en verliezen ze hun maatschappelijke relevantie. Dan kunnen we wel troosten en straffen, maar niet werken aan een andere samenleving. Om geweld uit de wereld te bannen, moeten de factoren die het in stand houden worden weggewerkt: de man/vrouw-ongelijkheden, stereotiepe denkbeelden over wat ‘echte’ mannelijkheid en vrouwelijkheid inhoudt, maar evenzeer racisme en sociale ongelijkheid. Die laatste linken op hun beurt naar processen op wereldschaal en de ongelijkheden voortgebracht neoliberalisme en Wereldwijd zijn 80% van de slachtoffers van mensenhandel vrouwen en meisjes, en door neokolonialisme. In deze bre79% van hen belandt in een situatie van seksuele uitbuiting. de strijd tegen geweld, helpt de vraag naar welke cultuur het ergste geweld voortbrengt, ons niet vooruit. Het heeft geen zin om het geweld dat voorkomt in een aantal landen en in sommige migrantengemeenschappen (huwelijksdwang, besnijdenis, eremoorden…) als “cultuurgerelateerd” geweld te bestempelen en geen oog te hebben voor de factor cultuur bij geweld in een “door en door Belgische” context. De in de media overbelichte zogenaamde eremoorden bijvoorbeeld, verschillen in weinig van “passionele moorden”. In beide gevallen wordt een meisje of een vrouw vermoord omdat ze weigert zich te schikken naar de wil van anderen (man, broers, ouders) die haar (vaak seksuele) vrijheid willen afnemen. In het geval van eremoord wordt de hele ‘vreemde cultuur’ geviseerd en een beschuldigende vinger uitgestoken naar de gemeenschap, terwijl een passionele moord gezien wordt als een uit de hand gelopen conflict binnen een koppel. Nochtans is de achterliggende machtsverhouding er in beide gevallen één van mannen die controle willen over ‘hun’ vrouwen. Geweld tegen vrouwen is van alle culturen en in de strijd ertegen moet de verdediging van de universele mensenrechten centraal staan. Dit moet niet lijden tot cultuurblindheid, maar wel tot een cultuuroverschrijdende aanpak. Het plaatje belicht dan niet alleen tradities en religieuze praktijken, maar situeert het geweld tegen vrouwen in een breed kader van politieke, socio-economische, historische en cultuurdynamische factoren.
Visietekst « krachtdadig tegen geweld »
Zo’n aanpak maakt zichtbaar dat er ook in België man/vrouw-ongelijkheid bestaat en dat die net als elders invloed heeft op gendergerelateerd geweld. Kijk naar de stereotypen over mannelijkheid en vrouwelijkheid die Bij een bevraging onder volwassenen zei 8,9% van de vrouwen en 3,2% massaal worden verspreid via van de mannen dat ze nog vóór hun 18de geconfronteerd waren met opvoeding, via allerlei media, via ongewenste seksuele aanrakingen of seksueel misbruik. Bij het merendeel van de vrouwelijke slachtoffers was de dader een familielid. populaire schrijfsels à la Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus.... Wanneer uit een recent rapport van Plan International blijkt dat bijna de helft van de jongens in Groot-Brittannië het aanvaardbaar vindt een vrouw te slaan of te dwingen tot seks, dan dringt de vraag zich op waar al die jongens dat idee halen en of die stereotypen zo onschuldig zijn als we graag willen geloven. Idem als blijkt dat mannen en vrouwen die deze stereotypen doorbreken een hoger risico lopen op geweld: niet toevallig sloten holebi’s en transgenderpersonen zich aan bij de “slettenmars” die eind september door Brussel trok als protest tegen geweld op vrouwen. En de analyse beperkt zich niet tot beeldvorming: wanneer vrouwen financieel afhankelijk zijn van een partner, hebben ze het bijvoorbeeld extra moeilijk om uit een gewelddadige relatie te stappen. Het feministische interpretatiekader waarvoor het Vrouwen Overleg Komitee hier pleit, met centraal daarin de structurele ongelijkheid van vrouwen en mannen, is niet zaligmakend, maar het is wel verhelderend. Cijfers en analyses komen immers niet zomaar uit de lucht vallen, ze worden door onderzoek aan het licht gebracht (of genegeerd). Een voorbeeld is de discussie over mannen als slachtoffer van partnergeweld. Onderzoek dat uitgaat van genderongelijkheid in de samenleving (bijvoorbeeld dat van Renée Römkens, hoogleraar interpersoonlijk geweld aan de Universiteit van Tilburg), spit belangrijke verschillen boven tussen het intrafamiliaal geweld op respectievelijk vrouwen en mannen. Mannen blijken minder vaak slachtoffer te wordIn België is 14,9% van de vrouwen en 10,5% van de mannen slachtoffer van en van partnergeweld en zijn partnergeweld, met overwegend vrouwen onder de slachtoffers van zware vormen vooral slachtoffer wanneer ze van dit geweld. zelf ook dader zijn, dus wanneer beide partners geweld gebruiken. Wanneer er sprake is van eenzijdige, ernstige en langdurige mishandeling, dan zijn de slachtoffers meestal vrouwen. In onderzoek dat zo’n kader niet hanteert, lijkt het geweld dat vrouwen en mannen ervaren perfect inwisselbaar. We moeten er niet blind voor zijn dat ook vrouwen geweld gebruiken, al mogen we niet uit het oog verliezen dat er verschillen zijn in de aard en de ernst van het intrafamiliaal geweld waarmee vrouwen en mannen te maken krijgen.
3. Een adequate strategie voor de bestrijding van geweld Een adequate strategie tegen geweld dat vrouwen treft, vraagt een sterk algemeen beleid rond gelijkheid man/vrouw, een gestructureerde aanpak van het geweld, en feministische actie en solidariteit. Er zijn veel redenen waarom overheden moeten blijven inzetten op maatschappelijke gelijkheid, en de strijd tegen geweld is er daar één van. Van onderwijsprojecten over stereotypen tot maatregelen om de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt te versterken zodat ze financieel zelfstandig zijn: het VOK is ervan overtuigd dat een gelijkere samenleving (zowel tussen vrouwen en mannen, als tussen andere sociale groepen) leidt tot minder geweld. Daarnaast is er nood aan meer structuur in de concrete aanpak van gendergerelateerd geweld. Er zijn de voorbije 25 jaar veel initiatieven genomen in België, maar het ontbreekt daarbij aan een duidelijk kader. Zo’n kader moet garanderen dat de bestaande en toekomstige maatregelen elkaar aanvullen en versterken. Het zet de lijnen uit voor de omgang met slachtoffers Visietekst « krachtdadig tegen geweld »
(bescherming, hulpverlening) en met daders (bestraffing, therapie) en voor preventie van geweld op het niveau van de samenleving. Het besteedt aandacht aan cultuurspecifieke factoren en aan de extra kwetsbaarheid van personen met een functiebeperking. In het eisenpakket bij deze Vrouwendag staan hiervoor concrete voorstellen. De vrouwen- en feministische beweging wil hierin haar inbreng hebben. Ze wil de kennis die ze de voorbije decennia opbouwde inzake partnergeweld doorgeven aan hulpverleners, opdat zij oog krijgen voor de bredere maatschappelijke context waarin dit geweld voortkomt. Ze wil zich tonen als een waarlijk internationale beweging, waarin vrouwen uit alle culturen strategieën uitwerken om het geweld op vrouwen te bestrijden en zich solidair tonen wanneer holebi’s en transgenderpersonen met geweld te maken krijgen. Vanuit de overtuiging dat geweld tegen vrouwen (en tegen mannen) gevoed wordt door sociale ongelijkheid, racisme, seksisme en homofobie, wil de feministische beweging zich blijvend inzetten voor gelijkheid.
Vrouwen Overleg Komitee 40ste Vrouwendag Leuven 2011
Visietekst « krachtdadig tegen geweld »
