bouwen Magazine over loopbaanontwikkeling en vaktechniek voor werknemers in de bouw en infra Nr. 4 · september 2012
Succesvol innovatief product
sponsstralen
De aanleg van de Waalbrug Metselaar wordt
bouwkundig fotograaf
Vrouwelijke stagiairs staan hun mannetje
bouwen
Voorwoord
Magazine over loopbaanontwikkeling en vaktechniek voor werknemers in de bouw en infra Nr. 4 · september 2012
Succesvol innovatief product
De tijd dat je zonder certificaten of diploma’s aan de slag kon, is voorgoed voorbij. Door de crisis zijn veel vaklieden op zoek naar een andere baan. Het aanbod is groot, dus kiezen werkgevers de best gekwalificeerde vaklieden. Wat weleens vergeten wordt, is dat werkgevers geen andere keuze hebben. Tegenwoordig eisen opdrachtgevers - vooral overheden - dat bouwbedrijven kunnen bewijzen, gekwalificeerde vaklieden in dienst te hebben. Als een bedrijf dat niet kan aantonen, mag het niet eens een offerte uitbrengen. Laat staan de opdracht uitvoeren.
sponsstralen
De aanleg van de Waalbrug Metselaar wordt
bouwkundig fotograaf
Vrouwelijke stagiairs staan hun mannetje
Of je nou timmerman, metselaar, betonreparateur of wegenbouwer bent: ook jij hebt de afgelopen jaren te maken gekregen met strengere eisen op het gebied van veiligheid en milieu. Je hebt meer kennis nodig om je vak goed te kunnen uitoefenen dan vroeger. En je moet die kennis ook bijhouden, want voor je het weet loop je achter. Zorg er dus voor dat je certificaten of diploma’s hebt, zodat je werkgever of toekomstige werkgever kan aantonen dat jij gekwalificeerd bent. Heb je nog geen certificaat of diploma? Geen probleem! Je kunt je werkervaring laten omzetten in een certificaat of zelfs een diploma. Daarvoor moet je een evc-traject doorlopen. Werk je onder de cao voor de Bouwnijverheid? Dan is een evc-traject voor jou zelfs gratis. Op dinsdag 2 oktober en donderdag 4 oktober worden in het gehele land open avonden georganiseerd waarin wordt uitgelegd wat een evc-traject precies inhoudt. Op de achterpagina van dit nummer lees je wanneer een open avond bij jou in de buurt is. Heb je veel werkervaring maar nog geen certificaat of diploma? Aarzel dan niet en kom langs. Denk aan je toekomst en vul de antwoordkaart in.
Het Loopbaantraject Bouw & Infra en
Erik Huijsman Hoofdredacteur
de EVC-centra Bouw & Infra zijn zelfstandige onderdelen van Fundeon, het kennis- en adviescentrum voor het opleiden en ontwikkelen van personeel in de bouw- en infrasector.
Postbus 440, 3840 AK Harderwijk
Postbus 440, 3840 AK Harderwijk
Kijk op www.fundeon.nl.
T. (0341) 499 378
T. (0341) 499 211
[email protected]
[email protected]
www.loopbaantrajectbouw.nl
www.evc-centra.nl
Colofon
Bouwen is het magazine over loopbaanontwikkeling en ontwikkelingen in vaktechniek. Vijf keer per jaar wordt dit tijdschrift gratis toegestuurd aan werknemers en werkgevers voor wie de cao voor de Bouwnijverheid geldt. Bouwen wordt gemaakt in opdracht van het Loopbaantraject Bouw & Infra. Uitgever: Fundeon, kennis- en adviescentrum voor de bouw en infra. Redactieraad: Erik Huijsman (hoofdredacteur), Betsie Brink, Franklin Everts, Metha van der Haar, Louis Jongeleen, Pieter Kastermans, Frans Kokke, Michiel Mons, Dick Singerling en Jolanda de Vries. Tekst: Erik Huijsman, Louis Jongeleen, Tessa Klooster, Johan Koning, Anne-Marie van der Most, Yvonne Ton en Elian van ‘t Westeinde. Fotografie: De Beeldredaktie, Chris Pennarts, Marco Hofsté. Vormgeving: Click Communicatie, Utrecht. Druk: Senefelder Misset. Oplage: 180.000 exemplaren. Contact met de redactie: Fundeon, afdeling Communicatie, telefoon (0341) 499 306, E-mail
[email protected]. Correspondentie en adreswijzigingen: Loopbaantraject Bouw & Infra, Postbus 440, 3840 AK Harderwijk, telefoon (0341) 499 378, E-mail
[email protected]. Website: www.fundeon.nl
Inhoud Sponsstralen Fries bedrijf draait goed door technische innovatie
Pagina 8
wordt de norm
Opdrachtgevers uit de hele wereld benaderen het bedrijf. Medewerkers schrijven de ene na de andere offerte en het bedrijf is naarstig op zoek naar personeel. Vrij opvallend in een tijd van economische neergang. De Sijtsma Groep uit het Friese Zweins draait op volle toeren dankzij een bijzondere techniek die duurzaam is, minder afval oplevert en personeel minder belast: sponsstralen. 8
9
Sijtsma Groep introduceert sponsstralen Sponsstralen is een nieuwe manier om gevels te reinigen. Hoewel nieuw? In de Verenigde Staten gebruiken gevel reinigers deze techniek al jaren. De Sijtsma Groep is wel het eerste bedrijf dat deze techniek toepast in Nederland. Met succes, want de aanvragen stromen binnen. Daarom is het bedrijf dringend op zoek naar nieuwe medewerkers.
Voorwoord Op maat: Arie Janssen Bouwnieuws in ’t kort Nieuwe techniek: Sponsstralen Bouwkundig fotograaf Ger Neijenhuyzen Vrouwelijke stagiairs staan hun mannetje Twee restauratietimmermannen vertellen Bouwreportage: Aanleg van de Waalbrug EVC en taal Kraanmachinist heeft beste werkplek Jozef Witlox heeft profijt van zijn loopbaantraject Aankondiging: Open avonden EVC-centra Bouwtechniek: Monteren van PassiefHuis-kozijn Promotie na 28 jaar dezelfde functie Contactgegevens trajectadviseurs en evc-adviseurs Locaties Open avonden EVC-centra
Vrouwelijke studenten staan hun mannetje
2 4 6 8 14 17 21 24 30 32 34 35 36 40 42 44
Pagina 17
“Als ze naar me fluiten,
Vrouwelijke stagiairs op de bouwplaats Ze liepen zes maanden stage, waarvan drie maanden op de bouwplaats. Manizha Ahmadi, Denise Boereboom en Chary Keijzer, studentes hbo Bouwkunde vertellen over hun ervaringen op de bouwplaats. “We waren op het ergste voorbereid, maar het viel erg mee.”
fluit ik gewoon terug”
Pagina 24
Waalkoppel Stalen Waalbrug krijgt een betonnen broer
17
Aanleg van de Waalbrug Als je over de A50 naar Nijmegen rijdt, weet je bijna zeker dat je in de file terecht komt. De aanleg van de nieuwe Waalbrug - pal naast de oude - moet het fileleed verlichten.
maakt einde aan fileleed Wie iets hoort over ‘de A50 tussen Ewijk en Valburg’ wordt meestal niet blij. Het weggedeelte staat namelijk al jaren op nummer 1 in de file-top-10. Daar komt verandering in. In opdracht van Rijkswaterstaat werkt aannemerscombinatie Waalkoppel aan de verbreding van de A50 Ewijk-Valburg, van 2x2 naar 2x4 rijstroken. Onderdeel van het werk is de bouw van een extra brug over de Waal. En dat vordert snel. Dankzij een combinatie van verschillende bruggenbouwtechnieken.
24
25
3
Op Ma a t “Als werkvoorbereider ben je nóg eerder betrokken bij een project”
4
Arie Janssen Arie Janssen werkt als uitvoerder bij Heijmans Wegenbouw. Na een loopbaantraject in 2008 heeft hij de smaak van het studeren te pakken. In september duikt hij opnieuw de studieboeken in. Dit keer begint hij met de studie werkvoorbereider/calculator. Je had een baan als internationaal chauffeur. Hoe kwam je in de bouw terecht? “Als chauffeur ben je de hele week van huis. Mijn kinderen zag ik nauwelijks en dat beviel me niet. Ik wilde graag meer van mijn kinderen genieten. Destijds werkten veel mensen uit mijn woonplaats Stavenisse, bij Heijmans. Daarom wilde ik er ook graag aan de slag. Eigenlijk wilde ik machinist worden, maar Heijmans had behoefte aan grondwerkers.”
Is het mooi werk? “Een prachtvak met veel vrijheid. Ik kan mijn eigen tijd indelen, zolang het werk maar gedaan wordt. En ik heb al veel mooie projecten gedaan. Zoals de Oude Singel in Geervliet, een prachtige straat. Als ik in de buurt ben, rijd ik er altijd even doorheen. Dan kijk ik tevreden om me heen. En dan zeg ik: ‘Kijk, we hebben dat toch maar mooi gedaan’.”
or en 19 in 82 Si :H nt av M o aa M rt 19 o en l 82 ler sd l :B ijk yc e oo um m kw in 19 Be ek 86 er rg :C en bi jV ha op uf an Zo fe 19 d om ur en 93 bi B jS :I er nt ge te er k in et na e Th 19 tio ei ole 96 n na Po n al :G or ch ro t au vli nd et ffe we 19 u rk r 97 bi er :O jV bi jH an pl eid e de i jm in 19 rS gV an 98 pe s a k :V km W in eg ak an Be e m n g rk an bo ro 19 el uw nd gr en 98 o , n :C Ro wa d, de ur te wa rsu nr te e sg ijs 20 n r ro we 08 en n ge d:U we nb ,w ge itv ou a nb oe te w ou rrd (g en w er ww bi bi w ) jH eg jH bo eij eij u m m wk an an un sW sW de eg eg A/ en en B bo /C bo uw uw
En je ging studeren. “Klopt. Ik wilde al een tijdje uitvoerder worden. Zelf leidinggeven, projecten coördineren; dat leek me wel wat. Mijn baas reageerde in eerste instantie niet enthousiast toen ik het met hem besprak: hij wilde me niet kwijt als grondwerker, omdat hij een tekort aan grondwerkers had. Toen ik mezelf uiteindelijk aanmeldde, ging hij overstag en stemde toe. De studie was niet moeilijk: ik haalde vrij gemakkelijk mijn diploma. Wel een fijn gevoel om een diploma op zak te hebben, want je weet nooit wat de toekomst brengt.”
project. Daarnaast wil ik me blijven ontwikkelen. Als onderdeel van het loopbaantraject is een test afgenomen. Daaruit kwam naar voren dat ik een hbo-opleiding goed aankan. Maar ook dat ik niet geschikt ben om uitsluitend kantoorwerk te doen. Dat laatste klopt wel, want ik combineer nu al uitvoerderstaken met de taken van een werkvoorbereider. Vanaf september ga ik drie jaar lang naar school, één avond per week. De praktijkervaring die ik de afgelopen vier jaar heb opgedaan als uitvoerder, zie ik als een zeer waardevolle aanvulling op de theorie.”
19 65 :G
eb
Waarom wil je werkvoorbereider/calculator worden? “Als werkvoorbereider ben je nóg eerder betrokken bij een
Scholing en Loopbaanontwikkeling
5
Bouwnieuws
Bij dakdekkersbedrijf Dunnewind-De Lange uit Ommen hebben twaalf werknemers samen een diploma dakdekken gehaald met behulp van een evc-traject. Door het samen te doen, heb je veel steun aan elkaar. Directeur Arjon Dunnewind: “Ik ben blij dat twaalf van de dertien evc-kandidaten hun diploma hebben behaald. Juist nu het voor de bouw geen makkelijke tijd is, is het extra belangrijk om je te kunnen onderscheiden van je concurrenten. Met gediplomeerde werknemers is dat mogelijk. Het geeft opdrachtgevers extra zekerheid dat we een goed product afleveren.” Wethouder Ilona Lagas van de gemeente Ommen, aanwezig bij het uitreiken van de diploma’s, gaf ook aan dat ze bijzonder trots is op Arjon Dunnewind en zijn mensen. Ilona Lagas: “Het is heel belangrijk om een diploma te hebben, zeker als je zonder werk komt te zitten. Zonder diploma kom je bij UWV WERKbedrijf als werkzoekende onderop de stapel te liggen.” Ook geïnteresseerd in een evc-traject? Neem contact op met de EVC-centra Bouw & Infra. De contactgegevens vind je achter in deze Bouwen of kijk op www.evc-centra.nl.
Werknemers halen samen ervaringscertificaat
Huis
zonder ramen
Wanneer je ervoor staat, lijkt het op een kantoorpand of een loods. Maar dat is het niet! Het is een huis en het staat in Almere. En nee, het is ook geen prototype; de woning is wel degelijk bewoond, hoewel je dat vanaf de buitenkant niet ziet. De bewoners hebben geen vitrage of gordijnen nodig om nieuwsgierige blikken buiten de deur te houden, want het huis heeft geen ramen. Een huis zonder ramen, kan dat wel? Ja, dat kan. Want er komt wel degelijk genoeg daglicht binnen. Het ‘geheim’ is het gebruik van polycarbonaat panelen, die van de buitenzijde dicht lijken, maar het daglicht wel doorlaten. De stichting ter promotie van het gebruik van daglicht - Living Daylights – heeft het ontwerp beloond met de jaarlijkse Daylight Award. 6
in 't kort
Speels beton Het Cement&BetonCentrum organiseert elk jaar de prijsvraag ‘In de kiem gescoord’. Doel van de prijsvraag is om innovatie in betonontwikkeling te stimuleren. Thema van dit jaar is Speels beton. Hoe kun je beton zodanig gebruiken, dat daarmee de sfeer in de openbare ruimte verbeterd wordt? Heb jij daar ideeën over, ga dan naar de website www.indekiemgescoord.nl en meld je aan. Het beste idee wordt beloond met een voucher ter waarde van 5.000 euro voor onderzoek of advies over verdere ontwikkeling van het idee. De deadline voor de inzending is 18 november 2012. De uitslag wordt bekend gemaakt op vrijdag 18 januari 2013 op een bijeenkomst tijdens InfraTech 2013 in Rotterdam.
Bouwen voor veilig onderhoud
Een ‘eetbaar’ kantoorgebouw Jawel, je leest het goed: een eetbaar kantoor. Niet letterlijk, maar wel bijna. Want wat is het geval? Een team van Nederlandse architecten en ingenieurs heeft een nieuw type gebouw ontwikkeld dat kantoorfuncties en stadslandbouw samenbrengt. Het gebouw heeft een dubbele gevel die als kas functioneert. Daarin kun je bijvoorbeeld groenten, fruit en kruiden verbouwen. De kas zorgt ook voor alle verwarming, koeling en elektriciteit. Het concept ‘Kaskantoor’ combineert energiezuinigheid, duurzaamheid en gezond voedsel met de behoefte aan een natuurlijke, inspirerende werkomgeving. Naast de kas, is ook het dak ingericht als moestuin. In totaal bestaat een derde van het vloeroppervlak uit ‘landbouwgrond’. De gewassen maken het gebouw zowel letterlijk als figuurlijk groen. Je vergadert ‘tussen de druiven’ en tussen de bedrijven door kun je zelf de paprika’s plukken die de medewerkers van het bedrijfsrestaurant daarna gebruiken voor de lunch. Het concept is toepasbaar op bestaande gebouwen, dankzij een betonnen basis. Nieuwe bouw- of landbouwgrond is niet nodig. Een slimme kantoorvloer brengt stralingswarmte, koeling en verse lucht op elke gewenste plek. Het is nog niet bekend waar het eerste Kaskantoor komt.
Bij veel gebouwen is het een hele toer om op een veilige manier onderhoud uit te voeren. Daken zijn niet altijd van binnenuit bereikbaar en ramen zijn naar buitendraaiend. Door in de ontwerpfase al rekening te houden met het feit dat een gebouw veilig onderhouden moet kunnen worden, kan dat veranderen. Nu zijn de meeste opdrachtgevers en architecten daar tot nu toe best toe bereid, maar ze waren het niet verplicht. Vanaf 1 juli 2012 zijn ze dat wel. Want vanaf die datum zijn de voorschriften ‘Veilig Onderhoud Gebouwen’ van kracht, zoals vastgelegd in het Bouwbesluit 2012. Dit betekent bijvoorbeeld dat de overheid een bouwvergunning pas mag goedkeuren wanneer aantoonbaar voldaan is aan de eisen met betrekking tot veilig onderhoud. In de ‘checklist veilig onderhoud op en aan gebouwen 2012’, staan alle maatregelen vermeld. Je kunt deze checklist downloaden via de website: www.rijksoverheid.nl/documentenen-publicaties/formulieren/2012.
Doe de loopbaancheck! Denk je er wel eens aan om ander werk te gaan doen? Wil je van functie veranderen? Misschien omdat je een nieuwe uitdaging zoekt, of omdat het werk te zwaar voor je wordt? Of ben je goed in je werk en heb je veel ervaring in je vak, maar heb je geen officieel bewijs? Met behulp van de Loopbaancheck kom je erachter of een loopbaantraject of evc-traject voor jou interessant is. Het invullen van de vragen kost je zo’n vijf minuten. Ga naar: www.fundeon.nl/werknemer/loopbaantraject/de-loopbaancheck. Wanneer je de vragen hebt beantwoord, krijg je direct de uitslag te zien. 7
Sponsstralen Fries bedrijf draait goed door technische innovatie
wordt de norm
8
Opdrachtgevers uit de hele wereld benaderen het bedrijf. Medewerkers schrijven de ene na de andere offerte en het bedrijf is naarstig op zoek naar personeel. Vrij opvallend in een tijd van economische neergang. De Sijtsma Groep uit het Friese Zweins draait op volle toeren dankzij een bijzondere techniek die duurzaam is, minder afval oplevert en personeel minder belast: sponsstralen. 9
10
Sponsstralen wordt nog nauwelijks toegepast in Nederland en daarmee is de Sijtsma Groep een pionier op dit gebied. Aant Buisman, commercieel directeur: “Bij het traditionele stralen, met zand of grit, produceren twee mannen in één dag tussen de vijftienhonderd en de tweeduizend kilo afval. Met sponsstralen heb je maar vijftig kilo afval per dag. Daarnaast is sponsstralen stofarm, dus hoeven we niet meer met perslucht, grote helmen, gezichtsmaskers en afzuiginstallaties te werken. Je kunt het in je korte broek doen en eventueel kan een schilder tien meter verderop ook doorwerken.”
klaar. Daarnaast heb ik nu nog maar één zakje van tien tot vijftien kilo van die sponsjes nodig terwijl ik voorheen één ton grit gebruikte. Een ander voordeel is dat ik nauwkeuriger kan werken. Ik kan een bepaalde profilering halen. Vroeger was het goed als het materiaal na het stralen grof was, nu kan ik finetunen en polijsten. Doordat ik met verschillende sponsen werk, kan
Geen hand voor ogen Sponsstralen is een techniek die in de Verenigde Staten al enige jaren wordt gebruikt, maar in Nederland nog in de kinderschoenen staat. Aant: “De Sijtsma Groep doet van alles. Van gevel- en betonrenovatie tot isolatietechniek. Vanaf 1978 stralen we met grit en zand vervuiling van een oppervlak. Denk aan verf van galerijen of het aanstralen van beton om er daarna een coating op aan te brengen. Bij sponsstralen kun je kiezen uit 24 verschillende sponsen van polyurethaan. Die straal je tegen het oppervlak dat je wilt reinigen. In de zachte sponsjes zit een harde kern. Als je het materiaal met hoge snelheid tegen een oppervlak slaat, worden de sponsjes platgedrukt, komt het straalmiddel naar buiten en zetten de sponsjes uit. Daardoor ontstaat een vacuüm. Het sponsje neemt de afvalstoffen op van het oppervlak waardoor er dus vrijwel geen rotzooi en stof vrijkomt. Ideaal, want voorheen zag je geen hand voor ogen. Vervolgens zuigen we de sponsjes op met een stofzuiger en recyclen we ze in een speciale machine. Je kunt ze vijftien tot twintig keer gebruiken.” Vijftien kilo De Sijtsma Groep zocht naar een manier om minder stof te produceren en stuurde twee medewerkers naar de Verenigde Staten. Daar ontdekten zij de nieuwe techniek. Rients Plantinga is één van hen. Hij werkt al jaren met de traditionele vorm en heeft zich nu bekwaamd in sponsstralen. Rients: ”Je staat niet meer in een zwaar stoffige omgeving en je bent sneller 11
ik beter afstemmen hoeveel ik van het oppervlak straal. Het is een ideale techniek. Dit hadden we tien jaar eerder moeten introduceren.” Internationale interesse Dat de Sijtsma Groep deze techniek toepast, is niet onopgemerkt gebleven. Het bedrijf kreeg het afgelopen jaar offerteaanvragen uit Noorwegen, Marokko, China en België. Ook de NAM en Shell toonden interesse. Aant: “We
12
hebben een offerte uitgeschreven voor de grote kathedraal in Brussel. Die maken we schoon met hele zachte sponsjes. Ze zijn daar heel enthousiast over onze techniek.” Ook de scheepsbouw maakt veel gebruik van de speciale dienst. “Het is een ideale techniek voor het scheepsdeel dat zich onder water bevindt. We stralen de onderkant schoon zodat er een nieuwe coating kan worden aangebracht.” De Sijtsma Groep onderscheidt zich nog extra in
de Benelux omdat ze als enige een mobiele straalunit bezit. Aant: “We hebben verschillende soorten ketels, aggregaten en compressoren. Als er een grote ketel nodig is, pakken we een grote trailer. Daar zetten we een vrachtwagen voor en dan rijden we naar de plek van de opdracht. Aandacht voor ons product is er genoeg. Ik denk dat sponsstralen over een paar jaar de norm is.”
13
Oog
14
Portret
Ger Neijenhuyzen
voor detail Van je hobby je beroep maken: wie droomt daar niet van? Voor Ger Neijenhuyzen (58) kwam die droom uit. Onverwacht. Natuurlijk: fotograferen was altijd al zijn lust en zijn leven. Maar om daar nou je beroep van te maken? Vanwege een astmatische aandoening mocht Ger niet langer werken als metselaar en tegelzetter. Hij dreigde voorgoed afscheid te moeten nemen van de bouwplaats. Zeer tegen zijn zin. Wat wilde je dan wel? “Ja, dat vroeg trajectadviseur Titus Coehorst van het Loopbaantraject Bouw & Infra mij ook”, zegt Ger. “Ik had geen idee. Daarop vroeg Titus me naar mijn hobby’s. Dus ik vertelde dat ik al jarenlang fotografiecursussen geef op een fotoclub waarvan ik ook de voorzitter ben. Dat ik begin jaren tachtig de Fotovakschool doorliep en daarna vier jaar lang als fotograaf werkte in een fotozaak. Ik maakte vooral veel bruidsreportages en kinderportretten.” Waarom ben je destijds gestopt in die winkel? “Ik miste de bouwplaats. Voordat ik in die winkel begon, werkte ik jarenlang in de bouw. Op de bouwplaats kan het er soms ruig aan toe gaan, maar er is ook veel collegialiteit en humor. En na vier jaar in die fotozaak, snakte ik ernaar om weer terug te keren naar de bouw. Gelukkig kon ik aan de slag als metselaar en tegelzetter. Dat heb ik bijna 25 jaar volgehouden. Die ervaring komt me nu van pas, want ik heb oog voor technische en bouwkundige constructies.” 15
Constructiefout Wat doet een bouwkundig fotograaf? “Een bouwkundig fotograaf maakt foto’s van bouwconstructies. Dat kan van alles zijn: kozijnen, trapportalen, balkons, leidingen, betonvlechtwerk, bekistingen, steunmuren of deurposten. Tijdens de bouw maak ik overzichtsfoto’s en detailbeelden van de constructies. Daarnaast fotografeer ik veiligheidsmaatregelen: ik heb mijn VCA-certificaat gehaald, dus als de veiligheid op de bouwplaats niet in orde is, zie ik dat meteen. Ik maak foto’s van de situatie, en meld het vervolgens aan de uitvoerder op de bouwplaats.” Wat gebeurt er met jouw foto’s? “Als alles goed gaat: niets! Mijn opdrachtgevers zijn aannemers. Zij archiveren mijn foto’s. Als er constructiefouten zijn vastgesteld, helpen mijn foto’s bij het bepalen van de verantwoordelijke. Ik bewaar van elke foto het originele bestand, zodat ik kan aantonen dat een foto niet achteraf bewerkt is; dat is belangrijk bij juridische kwesties.”
wie is verantwoordelijk? Bij het ABCmeldpunt van TNO kan iedereen bouwfouten melden. Doel van dit meldpunt is om te leren van de fouten. De afgelopen drie jaar zijn 189 bouwfouten gemeld. In 65 procent van de gevallen was de oorzaak een ontwerpfout. De overige fouten werden gemaakt tijdens de bouw. Wanneer een fout wordt gemaakt, draait de verantwoordelijke op voor de kosten. Maar het is niet altijd duidelijk wie verantwoordelijk is. Daarom worden bouwconstructies tijdens de aanleg gefotografeerd.
Wil je het po
rtfolio zien d
at e gemaakt h eeft, ga dan naar zijn website : www.gersfoto grafie.nl.
Ger tot nu to
Het Loopbaantraject Bouw & Infra is voor iedereen die werkt volgens de cao voor de Bouwnijverheid. Maar ook als je werkloos bent, kan het Loopbaantraject je helpen. Heb je bij je laatste werkgever gewerkt volgens de cao voor de Bouwnijverheid? Neem dan contact op met de trajectadviseur bij jou in de buurt. Kijk op pagina 42 en 43 voor de contactgegevens. 16
Vrouwelijke studenten staan hun mannetje
“Als ze naar me fluiten,
fluit ik gewoon terug” 17
Manizha Ahmadi, Denise Boereboom en Chary Keijzer liepen het afgelopen jaar stage op de bouwplaats. Vrouwen in de bouw, dan denk je meteen: die zullen het wel zwaar gehad hebben. Dat viel erg mee volgens de studenten hbo Bouwkunde. “Het hangt af van je eigen instelling”, zegt Manizha Ahmadi. “De meeste mannen zijn juist erg geïnteresseerd en vinden het leuk om te vertellen over hun vak.” Het gesprek vindt plaats aan de koffietafel bij Chary’s stagebedrijf. Duur en opbouw van de stage was voor alle dames hetzelfde: zes maanden stage, waarvan drie maanden op
Chary: “Op de middelbare school was ik al goed in technische vakken, daarom koos ik voor een technische opleiding.” 18
kantoor en drie maanden op de bouwplaats. “Toen Chary na drie maanden naar buiten ging”, zegt haar begeleider Albert Maat, “adviseerde ik haar om meteen aan de slag te gaan. Ik zei: ‘Je hoeft geen productie te leveren, maar je moet wel het werk zien; help dus mee met sjouwen en betonstorten. De jongens vinden het namelijk vervelend wanneer er de hele dag naar ze gekeken wordt’. En ik moet toegeven: Chary heeft alle klussen gedaan.” Waar hebben jullie stage gelopen? Manizha: “Ik werkte bij Cordeel Nederland in Zwijndrecht. De eerste drie maanden als werkvoorbereider, daarna hielp ik mee met de bouw van een hal op het terrein van de bloemenveiling in Aalsmeer.” Denise: “Ik ging naar Van Omme & De Groot in Rotterdam. Ik begon als werkvoorbereider en inkoper. Daarna werd ik uitvoerder bij de aanleg van een appartementencomplex.”
Albert Maat
Chary: “Mijn stage was dus hier, bij aannemingsbedrijf Maat in Vlaardingen. Zowel binnen als buiten heb ik van alles gedaan: werkvoorbereiding, calculeren met een calculeerprogramma, aanvragen versturen naar leveranciers en onderaannemers en planningen maken.” En hoe beviel het? Denise: “Tijdens je studie leer je niets over werkvoorbereiding, terwijl het wel heel belangrijk is. Dat kun je dus alleen leren in de praktijk. Zo moest ik een uitvoeringstekening maken van metselwerk. Daarin beschrijf je bijvoorbeeld de omvang van de klus, hoeveel stenen nodig zijn en je maakt een tijdsschema. Tijdens mijn buitenstage als uitvoerder liep ik met de tekening langs het metselwerk en zag precies hoe ver ze waren.” Manizha: “Dat is eigenlijk wel het leukste van de opzet van deze stage: in de uitvoering zag ik terug wat ik vooraf in de werkvoorbereiding had getekend.”
Denise: “Tijdens mijn buitenstage als uitvoerder liep ik met de tekening langs het metselwerk en zag precies hoe ver ze waren.” Chary: “Tijdens mijn stage kreeg Maat de opdracht om een Chinees restaurant te bouwen, vanaf de fundering tot de afbouw. Ik was betrokken bij het hele bouwtraject. Dat is het voordeel van stagelopen bij een klein bedrijf. Zo moest ik in de voorbereiding noteren hoelang je met iets bezig bent, bijvoorbeeld betonstorten, metselen of kozijnen plaatsen. In het begin had ik geen idee, maar op een gegeven moment kreeg ik daarvoor wel gevoel.” Denise: “Mijn buitenstage viel midden in de winterperiode. Dat was soms best zwaar. Vrouwen kunnen best werkvoorbereider zijn, maar de uitvoering blijft toch wel echt een mannenwereld, hoor.” 19
Vrouwen in de bouw Van alle werknemers die werken volgens de cao voor de Bouwnijverheid, is 8 procent vrouw. Daarvan werkt het merendeel in administratieve functies. Ongeveer 1 procent werkt in een technische kaderfunctie of op de bouwplaats. Het overgrote deel van de vrouwen is hoogopgeleid. Zo heeft ruim 60 procent minimaal een opleiding op hbo-niveau afgerond. Bouwkunde, (Civiele) techniek en (Bouwtechnische) bedrijfskunde zijn de meest voorkomende studierichtingen. Uit: Vrouwen in technische functies, uitgave van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB)
Manizha: “Op kantoor moest ik in het begin wel even duidelijk maken dat ik niet gekomen was om te kopiëren.” 20
Nu je daarover begint: veel nagefloten? Denise: “We waren op school voorbereid op het ergste, dus in het begin maakte ik me wel zorgen, maar het viel me erg mee.” Chary: “Natuurlijk maken collega’s af en toe seksistische grappen. Dat moet je niet persoonlijk opvatten. Je moet gewoon meedoen. Als ze naar me fluiten, fluit ik gewoon terug. Moet je ze dan eens zien kijken!” Manizha: “Op kantoor moest ik in het begin wel even duidelijk maken dat ik niet gekomen was om te kopiëren. En op de bouwplaats voelde ik aanvankelijk wel wat weerstand bij de uitvoerder, maar hij draaide al snel bij. Achteraf denk ik dat hij moest wennen aan een vrouw in de bouwkeet.” Denise: “En meepraten over voetbal natuurlijk. Toevallig ben ik erg geïnteresseerd in sport, dat scheelt.” Manizha: “Het hangt er vooral van af hoe je jezelf opstelt, denk ik. Zo liep ik zelf naar de vakmannen toe en stelde vragen over het werk. Al snel merkten ze dat ik niet deed alsof, maar dat ik oprecht geïnteresseerd was. Daardoor vonden ze het leuk om te praten over hun werk. En ik heb er veel van geleerd.” Waarom kiezen jullie eigenlijk voor een carrière in de bouw? Manizha: “Mijn oom was architect en wanneer ik bij hem thuis was, zag ik de bouwtekeningen op de tekentafel. Prachtig vond ik dat. Sindsdien wil ik heel graag architect worden. De studie Bouwkunde is heel breed opgezet, dus volgens mij is het een goede vooropleiding om uiteindelijk architect te worden.” Chary: “Op de middelbare school was ik al goed in technische vakken, daarom koos ik voor een technische opleiding. Deze stage was mijn eerste ervaring met de praktijk. Erg leuk, maar ik heb er wel van geleerd dat mijn voorkeur uitgaat naar een baan in de werkvoorbereiding en niet zozeer in de uitvoering.” Denise: “Ik was altijd goed in vakken als wis- en natuurkunde. En daar wilde ik ook iets meedoen. Het leuke aan deze studie is de afwisseling: je leert ontwerpen en je krijgt vakken als mechanica en bouwfysica. Er komt zoveel bij kijken, dat je uiteindelijk vanzelf wel je weg vindt naar een baan die aansluit bij je interesses.”
“Elke dakpan die je naar beneden brengt, moet ook weer het dak op”
Voordat we ook maar plaats kunnen nemen in de bouwkeet, heeft Henny ten Dolle zijn praatapparaat aangezet. De Achterhoeker is meer dan enthousiast over zijn werk, en dat mag de rest van de wereld ook weten. Honderduit vertelt hij over het project waar hij nu mee bezig is: het restaureren van de Paskerk in Doetinchem. Die is gebouwd in 1934, maar als je niet beter wist, zou je denken dat deze kerk veel ouder was. 21
Henny toont meteen dat hij een goed oog heeft voor oude gebouwen. Een kompas, beter gezegd. “Je kunt zien aan de stand van het schip van de kerk dat dit geen erg oud gebouw is. Vroeger werd het schip namelijk altijd richting het oosten gebouwd.” Samen met zijn kompaan Freddy Bomers vertelt de restauratietimmerman graag over zijn vak. Sterker: ze zitten er vol van. “Dat moet ook“, vertelt Freddy, “want dit is heel anders dan ‘rechttoe rechtaan’ timmeren. Het
22
liefst werken wij met de hand, zonder machines. Natuurlijk heb je soms moderne apparatuur nodig, maar in veel gevallen moet je in ons werk voorzichtig zijn. Je zou eens iets kunnen beschadigen!” Omkijken Het tweetal weet vrijwel meteen of ze met een 'echte' te maken hebben; daarmee bedoelen ze iemand die passie heeft voor restauratiewerk.
Freddy: “Dat zie je aan het einde van de dag. Diegene die zo wegloopt van het werk en niet even kijkt wat hij die dag gedaan heeft, zal het hoogstwaarschijnlijk niet halen.” Het werk is zwaar, maar de mannen doen het graag. “Elke dakpan die je naar beneden brengt, moet ook weer het dak op. Daar moet je zin in hebben. Als je er geen plezier in hebt, kom je nergens.” Henny ten Dolle overlegt
Boerenverstand Het werk van restauratietimmerman vraagt een hoge mate van zelfstandigheid en inzicht. Freddy: “Hoe je ook van tevoren je dag indeelt, het loopt altijd anders. Geen dag is hetzelfde, maar iedere dag is wat mij betreft een feest. Je hebt te maken met historische gebouwen, met tekeningen die niet altijd even goed kloppen. Freddy Bomers op het dak van de Paskerk in Doetinchem. Vaak zijn het schetsen die bijvoorbeeld zijn opgediept uit de archieven van kloosters.” een evc-traject hoop ik binnenkort een diploma Henny: “En als de tekeningen er niet zijn, moet Metselaar herstel en restauratie te halen.” je je boerenverstand gebruiken. Daarom leer je dit vak ook maar voor een klein deel in de school- Rosendael en Sevenaer banken. Het is veel meer zaak om in de praktijk Het mooiste project waar de mannen van Restauervaring op te doen. Maar ik wil er wel alles van ratiebedrijf Ten Haken aan hebben meegewerkt? weten. Daarom heb ik me ook met plezier gestort Henny weet het wel: “Kasteel Rosendael. Een op het evc-traject Timmerman, dat Freddy inmid- prachtig landgoed met veel oude gebouwen. En dels al heeft voltooid.” Ook Freddy is nog niet ook de kerk in Winterswijk was een mooi project. uitgeleerd. “Zeker niet, ik ben nu bezig met de Freddy vindt zijn huidige opdracht zijn favoriet vervolgopleiding Restauratietimmerman bij het tot nu toe: “Dat is landgoed Huis Sevenaer in Gelders Restauratie Centrum in Arnhem. En via Zevenaar.”
Opleiding voor Restaurtietimmerman Om gediplomeerd restauratietimmerman te worden, volg je een opleiding op mbo-niveau 3. Dat betekent dat je bij voorkeur eerst de algemene opleiding Timmerman op mbo-niveau 2 hebt gedaan. Via veel regionale opleidingscentra (roc’s) kun je de opleiding Restauratietimmerman volgen via de beroepsbegeleidende leerweg (bbl). Vooral jongeren maken daar gebruik van. Het Gelders Restauratie Centrum (GRC) biedt praktijkgerichte cursussen en vakopleidingen aan – op restauratiegebied - aan mensen die al enige jaren in de bouw werken. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de opleidingen Restauratietimmerman, Restauratiemetselaar en Middenkaderfunctionaris restauratie. Kijk voor meer informatie op www.geldersrestauratiecentrum.nl. Wanneer je al veel ervaring hebt als restauratietimmerman, -metselaar of middenkaderfunctionaris restauratie, kun je ook via een evc-traject een ervaringscertificaat of diploma halen. Neem hiervoor contact op met de evc-adviseur bij jou in de buurt. Kijk voor de contactgegevens op pagina 43. 23
24
Waalkoppel Stalen Waalbrug krijgt een betonnen broer
maakt einde aan fileleed Wie iets hoort over ‘de A50 tussen Ewijk en Valburg’ wordt meestal niet blij. Het weggedeelte staat namelijk al jaren op nummer 1 in de file-top-10. Daar komt verandering in. In opdracht van Rijkswaterstaat werkt aannemerscombinatie Waalkoppel aan de verbreding van de A50 Ewijk-Valburg, van 2x2 naar 2x4 rijstroken. Onderdeel van het werk is de bouw van een extra brug over de Waal. En dat vordert snel. Dankzij een combinatie van verschillende bruggenbouwtechnieken.
25
Overspanning Projectdirecteur Erik van Weesep, van Waalkoppel, heeft het overzicht. Erik: “Op beide Waaloevers hebben we met de ‘schuifmethode’ de landhoofden - of aanbruggen - geconstrueerd. Betonnen brugdekelementen zijn over de nieuwe rivierpijlers op hun plaats geschoven. Op de uiteinden van deze aanbruggen bouwen we betonnen pylonen van 50 meter hoog. Voor de hoofdoverspanning over de Waal gebruiken we de vrije voorbouwmethode: elke week wordt een gedeelte van de dragers of kokers van het brugdek volgestort met beton. Vanaf de landhoofden groeien de twee delen van de overspanning naar elkaar toe. Om het gewicht van de constructie op te vangen, hangen we het nieuwe brugdek met tuien aan de pylonen.”
en de onderbouw van de brughoofden is nu af. In het afgelopen jaar hebben we brugpijlers gebouwd en het brugdek langzaam maar zeker over de nieuwe brugpijlers geschoven. Elke negen dagen verlengen we de constructie met dertig meter. Bij de laatste schuifactie drukte de hydraulische installatie 360 meter betondek richting rivier. Dat schuiven gaat ontzettend langzaam. Je ziet het bijna niet.” Nu rusten de landhoofden op de definitieve pijlers. De tijdelijke hulppijlers van de schuifbaan worden afgebroken, hulpbruggen onder het brugdek verwijderd. Stefan: “Ons werk aan de onderbouw van de brug is in hoofdzaak een berekend, technisch proces. Tegelijkertijd ben je constant bezig met het checken van details. Vooral wat betreft veilig werken. Afgelopen winter moesten Schuiven we bij hoogwater, speciale bruggetjes maken om Op de noordelijke Waaloever, onder de beton- de brugpijlers te bereiken.” constructie van de landhoofden, neemt uitvoer– der Stefan Prinsen de voortgang van de Sjouwen of bouwen werkzaamheden in zich op. Hij is gespecialiseerd Op de bovenbouw van beide aanbruggen zijn in civiele bouw. Stefan: “Het werk aan de fundatie betonploegen bezig met het storten van beton
Bouw van vier pylonen op beide aanbruggen met behulp van klimbekisting.
Project: een extra brug over de Waal bij Ewijk en wegverbreding A50 Ewijk-Valburg Aanneemsom: 200 miljoen euro Bouwtijd verbreding A50 totaal: van jan. 2011 tot medio 2014 Bouwtijd extra brug: van jan. 2011 tot medio 2013 Opdrachtgever: Rijkswaterstaat Ontwerp en realisatie: Bouwcombinatie Waalkoppel v.o.f. (Mobilis B.V., Dywidag Bau GmbH, Aannemingsmaatschappij Van Gelder B.V.)
26
Ontwerp extra Waalbrug: Quist Wintermans Architecten
Tijdelijke steunpunten voor het schuifproces hebben hun taak verricht.
voor de pylonen. Zowel op het noordelijke als op het zuidelijke brugdeel steken twee betonnen torens dertig meter de lucht in. Bovenop elke toren, in de klimbekisting, zijn dagelijks betonstaalvlechters en betonploegen bezig met de constructie van de wapening en met het storten van beton. De klimbekisting gaat omhoog in een tempo van vijf meter per week. Vier steigerbouwers zijn steeds paraat om de groei van de vier pylonen bij te houden. Steigerbouwer Frans Lemmens werkte altijd in de civiele bouw. Hij maakt een duidelijk onderscheid tussen werk mét en zónder uitdaging. Frans: “ We zetten steigers rondom die pylonen, zodat collega’s die straks de tuien gaan monteren, een werkvloer hebben. Tot een hoogte van ongeveer 25 meter gaat de steiger rechttoe rechtaan naar boven, daarna krijgt de vorm van de pylonen een verdikking. Om die vorm te volgen met steigermateriaal moeten we consoles construeren.”
Stefan Prinsen: “Hoogwaardige techniek gaat hier samen met een streng veiligheidsprotocol.”
De steigerbouwploeg volgt de ‘groei’ van de pylonen v.l.n.r. Michel Lemmens, Chris van der Schouw en Frans Lemmens.
Storten Aan de voet van de groeiende pylonen staat een zware betonpomp opgesteld die het beton 27
Gerard Beijer: “Ik werk mee aan een prachtig stukje infrastructuur.”
omhoog pompt. Bovenop de pylon regelt betonpompmachinist Jan de Kuiper het tempo van de stort. Jan: “Het gaat goed als de drie mannen met de trilnaalden het kunnen bijhouden.” Bij elke stort gaat er dertig kubieke meter beton in de bekisting. Dat komt overeen met vier vrachten beton die met de betonmixers wordt aangevoerd. Beneden wacht betonmixerchauffeur
28
Gerard Beijer op instructies die hij ‘van boven’ krijgt via de mobilofoon. Tijdens het lossen houdt hij in de gaten dat het beton gelijkmatig vanuit de mixer in de laadbak van de betonpomp stroomt. Gerard: “Aan de stroperigheid van het materiaal kun je goed zien dat het speciale sneldrogende constructiebeton is. Dat mengsel is zeer precies samengesteld. Ik mag het materieel absoluut niet schoonspuiten hier. Een beetje water erbij en de kwaliteit van het mengsel is bedorven.” Gerard rijdt dagelijks van de Mebinbetoncentrale in Nijmegen naar de Waalbrug om zijn lading af te leveren bij één van de vier pylonen. Als de filedruk niet al te hoog is, doet hij daar een half uur over. Maar als het verkeer vast staat op de A50, rijdt hij binnendoor. Want tijdens de stort moet het beton blijven komen. En een lading sneldrogende beton kan niet lang in een file staan. Gerard: “Mijn ritjes van en naar de brug geven mij elke keer weer het gevoel dat ik meewerk aan een mooi stukje infra. Daar zit ook iets van mij in.” Meten De drie partners die samen de Bouwcombinatie Waalkoppel vormen, hebben elk hun specialiteit. Van Gelder BV realiseert de verbreding van het tracé A50 Ewijk-Valbrug, Mobilis BV doet de onderbouw van de brugconstructie en het Duitse Dywidag Bau GmbH construeert de bovenbouw van de nieuwe brug. Hoofduitvoerder van
Uwe Teucher (midden) controleert positie van betonstaal in de bekisting van de vrije voorbouw.
Dywidag Bau, Uwe Teucher uit het Duitse Gottendorf, heeft zijn handen vol aan de voorbereiding van de constructie van het eerste brugelement over de Waal. Aan de uiteinden van de aanbruggen zijn aan beide zijden voorbouwbekistingen gemonteerd. Daarin maken de betonvlechters de wapening voor een eerste deel van de langskokers, de betonnen dragers van de overspanning. In totaal 44 betonen delen - of moten - plus een sluitmoot vormen de overspanning. Maatvoering van de overspanning van 270 meter valt onder verantwoordelijkheid van Uwe. Hoe krijgt hij het voor elkaar dat over een aantal maanden de twee delen van de vrije overspanning exact op elkaar zullen aansluiten? Uwe: “In de loop van het werk rijden we de voorbouwbekistingen bij elke volgende moot vijf meter naar voren. Die moten moeten precies in de juiste richting op elkaar aansluiten. Dat is niet moeilijk. Daarvoor zetten we gewoon een rechte lijn uit met de theodoliet. Dat meetinstrument kent iedere maatvoerder. Lastiger is het berekenen van de gewenste hoogte van elke nieuwe moot. Probleem is namelijk dat de hangende constructie zakt door het eigen gewicht. Dat doorhangeffect kan wel tien centimeter verschil uitmaken. Daar moet je dus bij de constructie al rekening mee houden. Vanaf de tweede moot maken we het vrij hangend brugdeel vast aan de tuien. Dan kunnen we de hoogte ook corrigeren door het naspannen van de tuien.”
Staal en beton De bestaande Waalbrug bij Ewijk (gebouwd in 1975) is een stalen tuibrug met een betonnen onderbouw. De nieuwe brug, die samen met de oude brug het ‘Waalkoppel’ gaat vormen, is volledig van beton. Vanwaar dat verschil in constructie? Emile Völkers, constructeur van de nieuwe brug, heeft een helder antwoord. “Een volledig stalen overspanning is helemaal uit de tijd. Een stalen brug kost namelijk erg veel aan onderhoud. Beton daarentegen is zo goed als onderhoudsvrij. In de jaren zeventig was de betontechniek nog niet zover dat een vrije overspanning van 270 meter volledig van beton kon worden gemaakt. Dankzij de ontwikkelingen in de betontechnologie kan dat nu wel. De nieuwe tuibrug zal qua uiterlijk een vrijwel exacte kopie zijn van de oude tuibrug. De constructies verschillen, maar het koppel is straks voor het oog een twee-eenheid van staal en beton.” Om een idee te krijgen van de constructie van de nieuwe, extra brug over de Waal bij Ewijk, kun je kijken op: www.waalkoppel.nl of www.rijkswaterstaat.nl/A50ewijk-valburg. Actuele informatie over hedendaagse betontechnologie vind je op www.cementenbeton.nl. 29
Laatste kans:
diploma voor werkervaring onder oude voorwaarden Zaterdag 23 juni hebben dertig bouwplaatsmedewerkers en (midden)kaderfunctionarissen in de bouw en infra een mbo-diploma in ontvangst genomen. Zij hebben hun vakdiploma behaald op basis van werkervaring via de EVC-centra Bouw & Infra. Vanaf schooljaar 2013/2014 worden de regels iets strenger. Dan moeten deelnemers niet alleen hun vakkundigheid aantonen, maar ook toetsen halen voor Nederlandse taal en rekenen. In sommige gevallen is extra scholing nodig, omdat bijvoorbeeld rekenmethodes in de loop der tijd zijn veranderd. Werknemers in de bouw en infra kunnen komend schooljaar nog onder oude voorwaarden hun ervaring verzilveren met een mbo-diploma.
De klassieke staartdeling (l) leren kinderen sinds 1987 niet meer. Daarvoor in de plaats is de zogenaamde hapmethode (r) gekomen. Hierbij wordt geschat hoe vaak de deler in het te delen getal past.
30
Weten hoe je ervoor staat? Neem een kijkje op www.beterrekenen.nl en www.beterspellen.nl.
Erik Heersmink (42)
Straatmaker bij Makkinga Bestratingen in Vroomshoop
“Ik vind het evc-traject een mooie manier om een diploma te behalen op basis van werkervaring. Ik heb het evc-traject doorlopen op verzoek van mijn werkgever. Die wil graag dat al zijn werknemers gediplomeerd zijn, zodat hij betere opdrachten kan aannemen. Nu heb ik dus een diploma Straatmaker. Achteraf ben ik er wel blij mee, want de toekomst ziet er niet zo rooskleurig uit in de bouw. Ik denk niet dat ik op straat kom te staan, maar met een diploma sta ik wel sterker op de arbeidsmarkt. Onderdeel van het evc-traject was een taal- en rekentoets. De taaltoets vond ik moeilijker dan de rekentoets en bestond uit de onderdelen mondeling, luisteren en lezen. De rekentoets had wel wat praktijkgerichter gemogen. Nu kreeg ik vragen als: ‘Truus heeft voor het bakken van 7 koekjes, 0,4 liter melk nodig. Hoeveel melk heeft ze nodig voor het bakken van 35 koekjes?’ Dat soort sommen zijn gewoon te makkelijk.”
Hoe werkt evc? Via de EVC-centra Bouw & Infra kunnen werknemers in de sector op basis van hun werkervaring een ervaringscertificaat halen. Met begeleiding van een evc-adviseur verzamelen werknemers bewijzen van hun werkervaring in de vorm van foto’s en beschrijvingen van eerder werk. Regelmatig kan na afloop van het evc-traject, het ervaringscertificaat meteen worden omgezet in een officieel mbo-diploma. Toch hoeft een diploma niet het doel te zijn. De werknemer krijgt in elk geval een ervaringscertificaat waarop staat welke kennis en kunde hij heeft. Als het ervaringscertificaat niet direct kan worden omgezet, maar diplomering wél een wens is, dan kan het aanvullende onderwijsprogramma korter. Op basis van de evc-rapportage geven opleidingsinstituten vrijstellingen voor de onderdelen die de deelnemer al Straatmaker bij Moes Infra in Rijssen beheerst. Vanaf schooljaar 2013/2014 moeten kandi“Ik vond een diploma nooit zo belangrijk. Maar mijn werkgever drong erop aan dat ik daten die een diploma op een diploma zou halen, want daardoor kan hij betere opdrachten binnenhalen. Veel niveau 4 willen, een gemeentes eisen namelijk dat bouwbedrijven gediplomeerde medewerkers in dienst voldoende scoren voor de hebben voordat een opdracht wordt gegeven. Nu ben ik al 25 jaar straatmaker, dus ik toetsen Nederlandse Taal heb genoeg ervaring. Daarom heb ik een evc-traject doorlopen: met foto’s en dagrapen rekenen. Een jaar later porten kon ik mijn werkervaring aantonen. Dat leverde me het diploma Straatmaker op. gelden deze eisen ook voor Daarnaast heb ik een taaltoets gedaan. Ik hoefde dat niet te doen, maar wilde het een diploma op niveau 2 en graag, omdat ik leermeester ben. Ik vind het heel belangrijk dat mijn leerlingen 3 (kader- of middenkadercorrect schrijven en spellen. Maar ja, dan moet ik natuurlijk wel het goede voorbeeld functionaris). Meer informatie over het geven. De taaltoets bestond uit verschillende onderdelen. In het begin moest ik wel evc-traject is te vinden even wennen aan de methodiek. Maar toen ik dat eenmaal doorhad, viel het wel op www.evc-centra.nl. mee. Ik heb de taaltoets ruimschoots behaald.”
Alberto Kuipers (42)
31
32
Topfunctie in de bouw Stationsgebied Utrecht krijgt een grondige facelift. Het complex rondom winkelcentrum Hoog Catharijne wordt de komende jaren in fases verbouwd. Binnenkort is Muziekpaleis Vredenburg klaar. Kraanmachinist John de Jong heeft vanaf zijn 84 meter hoge cabine, een prachtig uitzicht. “Bij goed weer zie ik zelfs de Arena in Amsterdam.” Volgens John is de verbouwing van Vredenburg een bijzonder project. “Er is weinig opslagruimte om bouwmaterialen op te slaan. Dat vereist een goede logistieke organisatie. Alles wat aangeleverd wordt, moet meteen worden gebruikt.” Als het werk het toelaat, gaat John tijdens zijn schaft naar beneden. Maar meestal zit hij acht uur lang in zijn cabine. Maar hoe moet dat dan wanneer je nodig moet? John lacht. “Voor de zekerheid neem ik altijd een lege fles mee naar boven. Maar er zijn kraanmachinisten die bewust minder drinken, zodat ze niet naar het toilet hoeven. Dat is niet gezond, maar ja: ze doen het toch.” Nooit last van de wind? John: “Op deze hoogte is er altijd beweging: of er nou wind staat of niet. Op het moment dat je met de kraan zwenkt, beweegt je cabine al. Bij veel wind zwenkt je cabine heen en weer als de staart van een kwispelende hond. Toch ben ik nooit bang. Dat moet je ook niet zijn, want anders ben je niet de baas over de machine. Regen doet me niets: ik zit hoog en droog met de kachel aan. Mijn collega’s beneden hebben het veel zwaarder wanneer het regent. Geloof me: dit is écht de mooiste werkplek die ik me kan voorstellen.”
33
et…
et m Hoe gaat h
x o l t i W f e Joz
“Ik ben erop vooruit gegaan: meer vrijheid én meer salaris”
Jozef Witlox (47) was twee jaar betonafwerker. Geen leuk werk, vond hij. Hij was dan ook dolblij dat zijn werkgever Aannemingsbedrijf P.E. Roos BV in Bladel hem de kans gaf zich via het Loonbaantraject Bouw & Infra te laten omscholen tot machinist op alle slipformpavers van het machinepark.
Jozef werkte lange tijd als monteur. Door een reorganisatie bij zijn laatste werkgever kwam daar een einde aan en kon hij als betonafwerker bij Roos aan de slag. Maar de overgang van monteur naar betonafwerker viel niet mee. "Lichamelijk is het heel zwaar. Je werkt namelijk de hele dag op je knieën." Toen er bij Roos een tekort ontstond aan machinisten, vroeg zijn leidinggevende aan Jozef of hij belangstelling had voor die functie. Jozef hoefde niet lang na te denken: zijn opleiding en werkervaring als monteur zou hem goed van pas komen in zijn nieuwe functie. Jozef: "Als er iets kapot gaat, kan ik het zelf maken." Tweejarige opleiding Het duurde even voordat er een geschikte opleiding was gevonden voor Jozef. "Er zijn niet zo veel cursussen op het gebied van beton. Daarom 34
heb ik de praktijktoetsen gedaan op een asfaltmachine." Hij kon uiteindelijk meedoen met een groep cursisten van Geba en volgde een tweejarige opleiding met theorielessen en een praktijkdeel. Tijdens die opleiding kon hij bij Roos al aan het werk als machinist, nadat een collega hem vertrouwd had gemaakt met de slipformpavers van zijn werkgever. Roos zet de in breedte instelbare machines - uitgerust met een glijdende bekisting - in bij de aanleg van wegen, fietspaden en bedrijfsterreinen van cementbeton. Ook zijn de machines geschikt voor lijnvormige elementen als rotondebanden, goten en scheidingsbanden. Mooi werk, vindt Jozef. "Je hebt elke keer weer een andere uitdaging." Dat hij als machinist in heel Nederland en België ingezet wordt en dat de planning onder meer door het weer nogal eens kan veranderen, vindt Jozef niet bezwaarlijk. "Daar leer je mee leven en thuis zijn ze niet anders gewend. Je weet als je in het beton of asfalt werkt, dat je lange dagen maakt, ook 's avonds en het weekend. Het is maar net hoe het voorvalt. Het valt trouwens erg mee met hoe vaak ik 's nachts en in het weekeinde moet werken." Vrijheid Terugkijkend op zijn omscholing, ziet Jozef alleen maar positieve kanten aan zijn overstap. "Ik heb een stap vooruit gedaan, waardoor ik mijn werk nu leuker vind. Ik heb meer vrijheid en uitdaging om iets te maken. Ik werk met ‘levend’ beton: elk beton is anders. Het resultaat moet wel honderd procent zijn. Ook in salaris ben ik erop vooruit gegaan. Terecht, want het is verantwoordelijk werk." Of een nieuwe carrièreswitch er ooit nog eens in zit, weet Jozef nog niet. Maar als dat aan de orde komt, staat één ding vast: "Ik ben niet iemand die de hele dag op kantoor kan zitten."
EVC-bijeenkomst Kijk op de acht erkant van deze Bouwen voor de locaties in heel Nederland en hoe jij je ku nt aanmelden.
Werk je in de bouw of infra?
Kom naar de
open avond Dinsdag 2 of donderdag 4 oktober 2012 Vanaf 18.45 uur staat de koffie klaar. De bijeenkomst begint om 19.00 uur en eindigt om 20.00 uur. Kijk op de achterkant voor de locaties in heel Nederland en hoe jij je kunt aanmelden.
Meer zekerheid Via de EVC-centra Bouw & Infra kun je op basis van je werkervaring een ervaringscertificaat of een diploma halen. Met begeleiding van een evc-adviseur verzamel je bewijzen van je werkervaring in de vorm van foto’s en beschrijvingen van je dagelijkse werk. Regelmatig is het resultaat van een traject zo volledig dat het ervaringscertificaat kan worden omgezet in een officieel mbo-diploma. Toch hoeft een diploma niet het doel te zijn. Je krijgt in ieder geval het ervaringscertificaat waarop staat welke kennis en kunde je hebt. Als diplomering wél een wens is, dan moet je na het evc-traject nog toetsen maken voor Nederlands en rekenen. Vanaf schooljaar 2013/ 2014 en 2014/2015 worden de regels iets strenger en moet je per se een voldoende scoren voor deze toetsen Nederlandse taal en rekenen.
Gratis voor de werknemer Het halen van een ervaringscertificaat kost vooral tijd en inzet (ongeveer 100 uur). Het traject is kosteloos voor deelnemers die werken volgens de cao voor de Bouwnijverheid en premie afdragen aan het Opleidings- en Ontwikkelingsfonds (O&O-fonds). Gewoonlijk duurt een evc-traject maximaal zes maanden. Daarvan ben je als deelnemer zelf zo'n vier maanden bezig met het verzamelen van bewijzen voor de portfoliomap en het maken van verslagen. Daarna volgt de beoordeling door de inhoudsdeskundige en een evc-adviseur en volgt het eindgesprek.
Heb je veel werkervaring, maar geen diploma? Wil je meer zekerheid voor de toekomst?
Grijp je kans! Tijdens de open avonden hoor je meer over wat de EVC-centra Bouw & Infra voor jou kunnen betekenen.
35
HET MONTEREN VAN EEN PASSIEFHUIS-KOZIJN De overheid wil dat in 2020 alle nieuwbouwwoningen energieneutraal zijn. Er bestaat intussen al een flink aantal methoden voor het bouwen van een comfortabel huis dat weinig of geen energie gebruikt. Vooral de methode van het PassiefBouwen blijkt als duurzame bouwmethode effectief. Een PassiefHuis heeft alleen (of bijna alleen) de zon als energiebron. Daar hoef je zelf niets aan te doen. Vandaar de naam. Verder zijn de muren, het dak en de vloer extreem goed geïsoleerd en zijn alle kieren en spleten luchtdicht afgewerkt. Natuurlijk hoort daar ook een goed ventilatiesysteem bij. Bij een PassiefHuis zijn de deuren, ramen en de aansluitingen van kozijnen en muren zeer belangrijke details. Als die niet helemaal luchtdicht zijn afgewerkt, kan het huis de vereiste energiezuinigheid niet halen. Dat
Verticale doorsnede voorgevel
Horizontale doorsnede voorgevel
betekent dat kozijnmonteurs zeer nauwkeurig werken. Ze moeten zich voortdurend afvragen waar een luchtlek kan ontstaan en welk isolatiemateriaal ze moeten aanbrengen. Het werk van de kozijnmonteur ontwikkelt zich steeds meer tot een specialisme. Voordat de eindfase van de afbouw begint, wordt een PassiefHuis getest op lucht- en warmtelekken. Dat gebeurt met een zogeheten ‘blowerdoortest’ en een ‘infraroodtest’. Dan blijkt of de kozijnmonteur zijn werk goed gedaan heeft. Bouwbedrijf Villa Nova Bouw B.V. uit Rijssen bouwt een villa volgens de PassiefHuis-methode in Plasmolen, de noordelijkste gemeente van Limburg. 36 Tekening: VillaNova Bouw
PassiefHuis-kozijnmonteur Heinz-Geert Gosselink (links): ”Ik moet steeds alert zijn op lucht- en warmtelekken.”
Kozijnmonteur Heinz-Geert Gosselink specialiseerde zich drie jaar geleden tot vakman in de montage van PassiefHuis-kozijnen. Daarvóór was hij meubelmaker. Die ervaring komt hem in zijn huidige werk goed van pas. Andere vaardigheden van de kozijnmonteur heeft hij moeten bijleren. Gosselink: ”Ik werk met allerlei soorten tapes, folies en isolatie- en afdichtingsmaterialen. Daarvan moet ik weten waarvoor ze precies dienen. Anders zou ik ze misschien verkeerd aanbrengen. Materiaalkennis is voor ons superbelangrijk.
Steeds zijn er weer nieuwe, betere producten op de markt. Ik moet bijblijven. Vertegenwoordigers van de producenten komen vaak op de bouwplaats precies uitleggen hoe je die nieuwe materialen moet gebruiken.”
Bouw van villa volgens het PassiefHuis-concept te Plasmolen (L) Foto Villanova Bouw B.V.
37
Het monteren van een De kozijnmonteur geeft met potlood op de zijkant van de gevelopening het vaste meetpunt aan voor de maatvoering van de hoogte. Dat referentieniveau of ‘peil’ heeft een maatvoerder al eerder bepaald met behulp van een bouwlaser. Het peil ligt op de hoogte van de (uiteindelijk) afgewerkte begane grondvloer plus één meter. De gewenste hoogte voor het kozijn tekent de monteur nu af op de kozijnstijl.
Om het kozijn gereed te maken voor plaatsing, brengt de monteur op de randen van de buitenzijden van de bovendorpel en de kozijnstijlen een tweezijdigklevend zwelband of compriband aan. Binnen een half uur is dit band uitgezet tot de maximale dikte. Het zorgvuldig aanbrengen vergt enig geduld en behendigheid, omdat de kleefkracht van het band vrij sterk is. Het band maakt de aansluiting van kozijn en gevel slagregendicht.
Aan de binnenzijde brengt de monteur op de randen van de stijlen en de boven- en onderdorpel van het kozijn een breed (wit) band aan. Daarbij plakt hij alleen de nietgeperforeerde strook van het band vast. De beschermfolie van de brede geperforeerde strook trekt hij nog niet los. Het witte band maakt de aansluiting van kozijn straks luchtdicht en dampremmend. In de zijkanten van de kozijnstijlen schroeft hij kozijnankers vast.
Twee kozijnmonteurs manoeuvreren het kozijn in de gevelopening. Dan houdt een monteur het kozijn even vast in schuine stand. De ander stelt het kozijn waterpas en ondersteunt het met kunststof wiggen. Vervolgens duwen ze het kozijn tegen de sponning die gevormd wordt door de dagkant van de gevelopening en de buitengevelbekleding. Zo dichten ze de aansluiting met het compriband dat nu klem zit tussen kozijn en buitengevel. Aan de binnenzijde schroeven ze het kozijn vast met kozijnankers.
38
passiefhuis-kozijn Aan de binnenzijde gaat de monteur de overgebleven stelruimten langs de stijlen en de bovendorpel ‘afpurren’ of ‘uitschuimen’ met hoogwaardig purschuim. Hij gebruikt een smalle spuitmond. Daarmee maakt hij de aansluitingen winddicht. Hij brengt geen overmaat schuim aan, want dan zou hij overtollig schuim moeten verwijderen. Dat doet hij dus niet, want met het wegsnijden van uitpuilend schuim zou hij de winddichtheid van het schuim teniet doen.
Aan de kamerzijde trekt de monteur het beschermfolie van de uitstekende flappen van het dampremmende en luchtdichte, witte band. Hij vouwt het tegen de dagkanten van de gevelopening en plakt het vast. Hij moet dit band spanningsvrij aanbrengen, met een gleuf in de hoek van de aansluiting. Er mag geen luchtinsluiting optreden. Waar het band is afgesneden en weer wordt verlengd, moet er een overlap van minstens vijf centimeter zijn. Heeft hij het band goed aangebracht, dan zijn de aansluitingen luchtdicht.
Om de stelruimte onder de onderdorpel te kunnen dichten met band, maakt de monteur eerst de vloer langs de onderdorpel zorgvuldig schoon. Dan snijdt hij van de rol dampremmende en luchtdichte band een stuk af met de lengte van de onderdorpel plus ruime overmaat aan beide uiteinden. De niet-geperforeerde strook plakt hij vast aan de onderdorpel. Het brede geperforeerde deel plakt hij vast aan de vloer. De uiteinden vouwt hij om en maakt hij vast aan de dagkant van de gevelopening.
Voor de afwerking van de buitenzijde van de onderdorpel vult de monteur de onderste stelspleet op met purschuim. Zonder overmaat. En daar laat hij het bij. De dakdekker zorgt voor een waterdichte afwerking van de brede onderzijde van het kozijn. Hij maakt de waterdichte aansluiting van de onderdorpel en de fundering met ruime lappen bitumen. Deze brandt hij aan de onderzijde van de buitengevel vast.
39
Portret
Na 28 jaar in dezelfde functie nog promotie maken?
Jazeker kan dat! Het komt niet zo vaak voor dat je nadat je 28 jaar bij dezelfde werkgever in dezelfde functie hebt gewerkt, promotie maakt. Toch overkomt dat Harry Haarman. Hoezo overkomt? Hij verdient het gewoon! We zochten hem op. We treffen Harry samen met zijn trajectadviseur Annemiek Nieborg. Ze hebben net een gesprek gehad met Harry's leidinggevende André Guis. Met een goed gevoel verlaten ze het kantoor van André bij Paul Hardonk Bouw in Deventer. “Ik werkte altijd met veel plezier als voormanmetselaar”, vertelt Harry over zijn opmerkelijke stap, “maar ik ben nu bezig met cursussen om uitvoerder te worden.” Poppetjes “Terecht”, vertelt Annemiek. “Harry viel op bij opdrachtgever Woonbedrijf Ieder1. Hij is iemand met goede sociale vaardigheden; hij kan goed omgaan met collega's en opdrachtgevers.” Harry: “Ik doe sinds anderhalf jaar de coördinatie en uitvoering van renovatieprojecten. Dan zorg ik dat de poppetjes op de juiste plaats staan en ik overleg met huurders over de inrichting van de keukens en badkamers. Het gaat nu om een project van bijna 250 woningen. Dan heb ik één-op-één contact met die mensen en noteer hun wensen. Dat werken we dan samen met een collega op kantoor uit en vervolgens versturen we brieven met de planning van werkzaamheden.” 40
Harry Haarman Bijspijkeren Nadat zijn werkgever hem benaderde of hij misschien voelde voor de nieuwe functie, zocht hij contact met het Loopbaantraject Bouw & Infra. “Er was intern ruimte en ze weten wat ik kan en hoe ik in het werk sta. Ik wilde eerst in de praktijk kijken of het wat voor mij zou zijn. Dat was zo en nu zijn we mijn theoretische kennis aan het bijspijkeren.” Samen met zijn trajectadviseur Annemiek stippelde hij een route uit, die er uiteindelijk voor moet zorgen dat hij de vereiste papieren voor zijn nieuwe functie krijgt. Annemiek:
“We hebben gekozen voor een aantal korte, praktische cursussen via BOB Opleiding, Training en Advies.” Uitdaging “Het is al een poosje geleden dat ik naar school ging”, vertelt Harry. “Maar je moet overal een uitdaging in zien. Eerst werd me een twintigdaagse cursus aangeboden, maar dat zag ik niet zitten: ik heb ook nog een privéleven. Nu ga ik eens in de twee weken een dag naar Amersfoort. En dat bevalt goed. We hebben een leuke groep, met allemaal mensen die er voor gaan. En je steekt er ook echt wat van op. Zo heb ik al veel van de theorie in de praktijk kunnen toepassen.”
41
Regio noordoost
Neemct conta op
Omscholen naar een andere functie? De trajectadviseur van het Loopbaantraject Bouw & Infra begeleidt je daarbij. Marleen Slotboom Leeuwarden (06) 100 793 15 m.slotboom@ loopbaantrajectbouw.nl
Yvonne Aaltink Enschede (06) 100 805 18 y.aaltink@ loopbaantrajectbouw.nl
Regio noordwest
Pascal Doesburg Hoogezand (06) 100 779 86 p.doesburg@ loopbaantrajectbouw.nl
Annemiek Nieborg Holten (06) 100 771 97 a.nieborg@ loopbaantrajectbouw.nl
Jolanda Snoek Heerhugowaard (06) 511 620 87 j.snoek@ loopbaantrajectbouw.nl
Annechien Bakker Amersfoort (06) 303 834 09 a.bakker@ loopbaantrajectbouw.nl
Elise Burger Den Haag (06) 100 808 66 e.burger@ loopbaantrajectbouw.nl
Dick Groot Koerkamp Goes (06) 100 772 65 d.grootkoerkamp@ loopbaantrajectbouw.nl
Jan van Eldik Ruinen (06) 100 782 62 j.vaneldik@ loopbaantrajectbouw.nl
Maaike Kerklingh Nunspeet (06) 100 791 97 m.kerklingh@ loopbaantrajectbouw.nl
Edith Manjé Heerhugowaard (06) 514 368 28 e.manje@ loopbaantrajectbouw.nl
Marloes Blok Nieuwegein (06) 100 773 39 m.blok@ loopbaantrajectbouw.nl
Eva Wels Schiedam (06) 100 774 43 e.wels@ loopbaantrajectbouw.nl
Frank Kuijper Bergen op Zoom (06) 100 774 93 f.kuijper@ loopbaantrajectbouw.nl
Henk ten Oever Hardenberg (06) 512 355 37 h.tenoever@ loopbaantrajectbouw.nl
Linda Geels Doetinchem (06) 100 772 84 l.geels@ loopbaantrajectbouw.nl
Gerard van Nieuwkoop Hoofddorp (06) 100 776 25 g.vannieuwkoop@ loopbaantrajectbouw.nl
Martine Groot Gehele regio (06) 536 652 17 m.groot@ loopbaantrajectbouw.nl
Howard Chan Jon Chu Dordrecht (06) 539 611 27 h.chanjonchu@ loopbaantrajectbouw.nl
Sharon van Leest Rosmalen (06) 100 773 59 s.vanleest@ loopbaantrajectbouw.nl
Franklin Everts Zwolle (06) 100 775 50 f.everts@ loopbaantrajectbouw.nl
42
Marlies Vermeulen Diemen (06) 100 793 74 m.vermeulen@ loopbaantrajectbouw.nl
Regio zuidwest
Mirjam Klaasen Tilburg (06) 100 803 50 m.klaasen@ loopbaantrajectbouw.nl
Kijk op www.loopbaantrajectbouw.nl en www.evc-centra.nl voor meer informatie
Ervaringscertificaat of diploma halen? De evc-adviseur van de EVC-centra Bouw & Infra ondersteunt.
Regio zuidoost
De evc-adviseurs
evc-adviseurs
Titus Coehorst Nijmegen (06) 100 784 91 t.coehorst@ loopbaantrajectbouw.nl
Karin Gradussen Veldhoven (06) 100 791 94 k.gradussen@ loopbaantrajectbouw.nl
Ad Vermonden Noord-Nederland (06) 514 178 03 a.vermonden@ evc-centra.nl
Paul Frankenhuizen Midden-Nederland (06) 128 448 59 p.frankenhuizen@ evc-centra.nl
Hein Vrancken Zuidoost-Nederland (06) 514 178 34 h.vrancken@ evc-centra.nl
Jan Zuidema Oss (06) 100 784 67 j.zuidema@ loopbaantrajectbouw.nl
Jack Akkermans Sittard/Nuth (06) 100 781 73 j.akkermans@ loopbaantrajectbouw.nl
Metha van der Haar Oost-Nederland (06) 534 122 24 m.vanderhaar@ evc-centra.nl
Jos Hermans West-Nederland (06) 511 957 48 j.hermans@ evc-centra.nl
Claudia Klarenbeek Zuidwest-Nederland (06) 533 620 71 c.klarenbeek@ evc-centra.nl
✃ Hierlangs afknippen
Postzegel Pascale Wismans Mierlo (06) 100 803 25 p.wismans@ loopbaantrajectbouw.nl
niet
Erwin van Peppen Gehele regio (06) 514 233 48 e.vanpeppen@ loopbaantrajectbouw.nl
nodig
EVC-centra Bouw & Infra Antwoordnummer 440 3840 VB Harderwijk Pascal Segers Horst (06) 100 809 74 p.segers@ loopbaantrajectbouw.nl
43
akdiploma v n e e j ji il W ring? voor je erva
EVC-bijeenkomst
Kom naar de open avond van de EVC-centra Bouw & Infra Vanaf 18.45 uur staat de koffie klaar, de bijeenkomst is van 19.00 uur tot 20.00 uur.
Dinsdag 2 oktober
Donderdag 4 oktober
ESPEQ Opleidingsbedrijven W.M. Dudokweg 66 1703 DC Heerhugowaard
BORN Bouwopleidingsbedrijf Heijendaalseweg 98 6525 EE Nijmegen
’t Bouwhuys M.H. Trompweg 229 3317 BS Dordrecht
SSP Amsterdam Verrijn Stuartweg 48 1112 AX Diemen
SBRA Amersfoort Modemweg 3 3821 BS Amersfoort
OBD Bouwopleidingen Gildenstraat 27 7005 BL Doetinchem
Bouwopleidingen Zuid Stationstraat 7 6361 BH Nuth
Regiokantoor Noordoost Burg. Roelenweg 12 8021 EV Zwolle
Infrahuis Noord Leonard Springerlaan 1 9727 KB Groningen
100% Bouw Stappegoorweg 190 5022 DL Tilburg
✃
Hierlangs afknippen
Antwoordkaart Ja, ik kom naar de informatieavond in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (plaats invullen) op dinsdag 2 oktober / donderdag 4 oktober (doorstrepen wat niet van toepassing is).
Nee, Ik kom niet naar de informatieavond, maar ik wil wel gebeld worden door een evc-adviseur in mijn buurt. Voor- en achternaam: Straat en huisnummer: Postcode en plaats: E-mailadres: Mobiel nummer:
Aanmelden Je kunt je voor een bijeenkomst aanmelden door een bericht te sturen naar
[email protected]. Je mag ook bellen naar (0341) 499 211 of deze antwoordkaart gebruiken. Doe dit voor 24 september. Meer informatie over de EVC-centra Bouw & Infra vind je op www.evc-centra.nl.
