Vrij maken of vrij laten? Dilemma's voor de bemoeizuchtige staat Rutger Claassen Universiteit Leiden Congres “Ouderen en alcohol”, 23 april 2012.
Overview 1. Vrijheid – wat is dat? 2. Schade aan een ander 3. Paternalisme in de gezondheidszorg
4. Tot slot
Het doel van Het huis van de vrijheid
Nadenken over – – –
politiek: rol van de staat commitment aan ‘vrijheid’ verschil van inzicht over ‘vrijheid’
Dit praktisch maken
1. Vrijheid
Negatieve vrijheid: individuen vrijlaten (‘liberalisme’)
Positieve vrijheid: individuen vrijmaken (‘liberalisme’)
Welzijn: individuen beter maken; d.w.z. voorschrijven hoe te leven (‘conservatisme’)
1. Vrijheid
Positieve vrijheid = individuele autonomie = ‘auteur van het eigen leven’ –
Zelfcreatie (self-made man)
–
Zelfbeschikking (ook ‘ghostwriter’)
1. Vrijheid Drie voorwaarden voor autonomie: –
Onafhankelijkheid (negatieve vrijheid)
–
Materiele en geestelijke condities om van die onafhankelijkheid gebruik te maken
–
Voldoende keuzemogelijkheden
1. Vrijheid Drie opdrachten aan de staat: 1.
Bevorder en bescherm autonomie van burgers
2.
Treed op waar de ene autonome burger de ander schaadt (= schadebeginsel)
3.
Behartig welzijn wanneer burger zichzelf schaadt (= paternalisme)
1. Vrijheid Alcoholproblematiek en vrijheid: •
Verslavende stoffen: vrij toegankelijk of verboden?
•
Vrij toegankelijke stoffen: restricties o.g.v.: • •
Schade aan een ander (schadebeginsel) Schade aan zichzelf (paternalisme)
2. Schade aan een ander Het schadebeginsel (J.S. Mill, On Liberty, 1859) ‘that the only purpose for which power can be rightfully exercised over any member of a civilized community, against his will, is to prevent harm to others. His own good, either physical or moral, is not a sufficient warrant. He cannot be compelled to do or forebear because it will be better for him to do so, because it will make him happier, because, in the opinion of others, to do so would be wise, or even right.’
2. Schade aan een ander Het rookverbod en • De roker zelf (paternalisme) • De andere cafébezoekers • De werknemers -> vrijwillige instemming? Rookverbod voor • Geen enkel café • Alle cafés • Cafés zonder werknemers
2. Schade aan een ander Conclusies: •
Veranderende inzichten over schade
•
Mogelijkheden tot privatisering van schade
•
Geen privatisering mogelijk, dan schade bestrijden.
2. Schade aan een ander
Schade door alcohol: – –
Materiële schade: verkeer e.d. Geestelijke schade: gevolgen voor gezinsleden, of overlast voor medebewoners verpleeg- of verzorgingshuis
Private versus publieke context: – –
Verpleeg/verzorgingshuis: beleid, grenzen stellen Thuis: eigen verantwoordelijkheid drinker
3. Paternalisme
3. Paternalisme Het standpunt van negatieve vrijheid: “Wél levert een verandering van leefstijl gezondheidswinst op voor betrokkenen. Dat weten we ook. Waarom anders neemt half Nederland zich op 31 december voor om te stoppen met roken, meer te bewegen en gezonder te eten? Maar gezondheidswinst an sich maakt verandering van leefstijl nog niet tot een overheidstaak. Dat is een kwestie van eigen verantwoordelijkheid. Daarom wil de vvd dat de programma’s stoppen-met-roken en bewegen-op-recept uit het basispakket worden geschrapt. Waarom zou de hardwerkende en belasting betalende Nederlander moeten bloeden voor de verandering van de slechte leefstijl van een ander? Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor hun leefstijl en ze profiteren er zelf het meest van als ze gezonder gaan leven.”
3. Paternalisme: algemeen Paternalisme: ingreep in iemands vrijheid, ten bate van diens welzijn
Hard paternalisme: –
tegen diens wil
Zacht paternalisme: –
in afwezigheid van autonomie
3. Paternalisme: het probleem Probleem: ambigue status van onze eet- en drink gewoonten: • Automatisch / ongewild – ‘lokaal’ gebrek aan autonomie • Bewust / gewild (keuze) Complicatie: sociaal-economische verschillen in gezondheid
3. Paternalisme: oplossingen De Koninklijke Oplossing: • Opheffen ambiguiteit: herstellen autonomie • Preventieve programma’s • Wie zal dat betalen? De Populaire Oplossing: • ‘Nudging’: keuzevrijheid sturen • Keuzeomgeving manipuleren
3. Paternalisme: alcohol
Verslaving -> zorgplicht – –
Maar: verslaving en autonomie Eigen motivatie tot afkicken
Preventie: – –
algemene maatregelen (reclame, accijns e.d.) specifieke maatregelen voor ouderen: van informatievoorziening tot betutteling…
4. Tot slot Bredere culturele vragen: - vermogen elkaar aan te spreken op gedrag (sociale controle) - omgang met overvloed (vrije tijd en geld) - zinvolle oude dag
4. Tot slot: Keynes’ voorspelling (1930)
“Yet there is no country and no people, I think, who can look forward to the age of leisure and abundance without a dread. For we have been trained too long to strive and not to enjoy. It is a fearful problem, for the ordinary person, with no special talents, to occupy himself, especially if he no longer has roots in the soil, or in custom or in the conventions of a traditional society. To judge from the behavior and the achievements of the wealthy classes today in any quarter of the world, the outlook is very depressing!”
Dank voor uw aandacht!
