Vrede.Nu is een uitgave van vredesorganisatie IKV Pax Christi, het samenwerkingsverband van IKV en Pax Christi en verschijnt vier maal per jaar

Jaargang 1 – #04 Winter 2007

Vrede.Nu is een uitgave van vredesorganisatie IKV Pax Christi, het samenwerkingsverband van IKV en Pax Christi en verschijnt vier maal per jaar.

Afrika special

Foto: Patrick Kool

Humor is de sleutel tot overleven Vredeswerker Simon Simonse vertelt ­vanuit zijn geliefde continent over zijn werk in Oeganda en Soedan. De laatste jaren houdt hij zich bezig met vredes­ besprekingen tussen het Verzetsleger van de Heer en de Oegandese overheid.

pagina 4 en 5

Dutchbatter Rob van Vliet terug in Srebrenica: Dit nooit meer

Pax Christi Leden­ consultatie Veiligheid en ontwikkeling

Een terugblik van een van de twaalf ­Dutchbat soldaten die een bewogen reis maakte naar Srebrenica en die ­toenadering vond met de vrouwen van Srebrenica.

Aan de hand van het rapport ‘Veiligheid en ontwikkeling. De menselijke waardig­ heid als uitgangspunt’ gaan leden en andere betrokkenen met elkaar in debat. Lezers van Vrede.Nu zijn welkom.

pagina 10 en 11

pagina 14

Foto: Mike Bink ‘De lancering van Radio Darfur’

Tot zover! Darfur

Geef Darfur een stem De getallen liegen er niet om: 200.000 doden en vier miljoen mensen op de vlucht. In november was er een week lang even aandacht voor Darfur, dat gedeelte van Soedan waar het al jaren oorlog is. IKV Pax Christi was een van de organisaties die Darfur weer op de kaart zette. Nu is het opnieuw stil en het lijkt of de Nederlandse media weer zijn overgegaan tot de orde van de dag. Tot zover!

W

elke bijdrage kun je leveren aan een conflict dat inmiddels zo ingewikkeld is geworden dat zelfs de specialisten moeite hebben om er duiding aan te geven? Hoe ga je om met een regime dat al tientallen jaren bedreven is in oorlogsvoering? Voor vredesorganisatie IKV Pax Christi is het antwoord een combinatie van voorzichtig manoeuvreren en durf.

Vredesverdrag Tijdens de burgeroorlog tussen Noorden Zuid-Soedan, die na veertig oorlogs­

2

IKV PAX CHRISTI

jaren in januari 2005 formeel met een vredesverdrag werd beslecht, hebben we onder andere samengewerkt met de Zuid-Soedanese Raad van Kerken. Al tijdens de oorlog steunden we diverse kerkelijke vredesinitiatieven. Belangrijk is om hen te blijven steunen en ervoor te zorgen dat de vrede blijvend is. Dat doen we onder andere door het opzetten van vredescomités. Het kwaad dat mensen is aangedaan, ebt natuurlijk niet zomaar weg. Daarom blijft het vredesakkoord broos als de onderliggende oorzaken van het

jarenlange conflict niet naar behoren opgelost zijn.

Darfur staat niet alleen De oorlog in Darfur kan niet los gezien worden van de conflicten in de rest van Soedan. De Noord-Soedanese regering voert al jaren een verdeel- en heerspoli­ tiek. Dat deden ze in de oorlog met het zuiden, en nu in de oorlog met het westen, in Darfur. Het is daarom belangrijk dat we het conflict in Darfur ook in samenhang met de ontwikkelin­ gen in de rest van het land blijven zien.

Redactioneel

Er zijn groepen mensen in Soedan die er belang bij hebben dat er geen vrede is. Zij spelen in op de onwetendheid van mensen en kunnen verschillende etnische groepen tegen elkaar opzetten. Nog voor de regering in 2005 vrede sloot met het zuiden, brak er in Darfur een opstand uit. Die werd bloedig neergeslagen door de beruchte ­Janjaweed, mannen te paard of op kameel die dorpen plat­ brandden, mensen verjaagden, vrouwen verkrachtten en vermoorden. De Janjaweed kreeg daarbij luchtsteun van het Soedanese regeringsleger. De opdrachten kwamen soms recht­ streeks van de Noord-Soedanese rege­ ring. Sinds 2003 is er een etnische zuivering gaande in Darfur. Ruim een derde van de bevolking woont in een vluchtelingenkamp. Maar zelfs daar zijn ze niet veilig.

Radio Darfur Op 9 november werd in Amsterdam het initiatief Radio Darfur bekendgemaakt. Uit diverse studies in Soedan bleek dat mensen snakken naar onafhankelijk nieuws. Ze willen niet alleen nieuws ontvangen, maar ze hebben er ook behoefte aan om hun eigen stem te laten horen. Ze willen mee kunnen beslissen. Dat kan in de vorm van radio-uitzendingen. In het immense gebied zijn er weinig onderlinge contac­ ten. Radio-uitzendingen maken die tegemoetkomen aan de verwachtingen van vluchtelingen is niet mogelijk zonder dat er reporters in het gebied rondreizen. Met Radio Darfur wordt een netwerk van reporters opgezet die programma’s gaan maken voor alle Darfuri. Dat betekent dat er programma’s in de landstaal van de Fur worden gemaakt. Ook zullen er in andere lokale talen programma’s worden gemaakt. Om niet het gevaar te lopen dat de radiozender

Dit is al weer de laatste Vrede.Nu van dit jaar. Een jaar waarin IKV en Pax Christi dichter bij elkaar gekomen zijn. Sinds 1 september huizen we allemaal in Utrecht. Met vereende krachten werken we aan vrede. Ons geluid klinkt door in de conflictgebieden, op de burelen van de Nederlandse en Europese overheid en in de media. Ook met u als lezer willen we graag contact blijven houden. Pax Christi Nederland organiseert een ledencon­ sultatie die ook open is voor andere betrokkenen bij de vredesbeweging. Medewerkers van de werkorganisatie IKV Pax Christi zullen u deelgenoot maken van hun werkpraktijk. Daarnaast is er gelegenheid voor de zaal tot reflectie hierop. We doen dit aan de hand van een nota Veiligheid en Ontwikkeling. Meld u aan per email of per post. Kijk op pagina 14 hoe dat moet. zelf aangevallen wordt, zal het vanuit het buitenland uitgezonden worden. Dat betekent wel dat de programma’s eerst Darfur uit moeten, soms wat bewerkt moeten worden en dan pas uitgezonden kunnen worden. Natuurlijk moet de onafhankelijkheid van de journalisten goed gewaarborgd zijn. Daarom worden de journalisten en de eindredacteuren goed opgeleid.

In dit nummer besteden we veel aandacht aan het vredeswerk in Afrika. De actie Tot zover! Darfur en het programma Sporten voor Vrede zullen we ook in 2008 nog vaak onder uw aandacht brengen. We rekenen daarbij ook op uw steun. Daarnaast blijven we natuurlijk ook in andere gebieden actief. Irak, Afghanistan, Colombia, ze komen deze Vrede.Nu niet aan bod, maar ongetwijfeld weer in 2008.

Actie Voor dit alles is natuurlijk geld nodig. Samen met andere ontwikkelingsorgani­ saties en een paar bevlogen reclame­ bureaus, is een actie opgezet om zoveel mogelijk Nederlandse steunleden te werven voor Radio Darfur. Door tien euro over te maken via de website www.radiodarfur.fm kan de droom van onafhankelijke informatievoor­ ziening waargemaakt worden. U kunt ook een lidmaatschapkaart bestellen via [email protected] en zo uw steun geven.

Wilt u regelmatiger op de hoogte worden gehouden, abonneer u dan op onze email nieuwsbrief Frontline of kijk op onze website www.ikvpaxchristi.nl om van dag tot dag op de hoogte te blijven.

Helma Maas

IKV PAX CHRISTI

3

Simon Simonse aan het werk in Nairobi

Humor is de sleutel tot overleven Afrika, in de Nederlandse media veelal toneel van oorlog of schrijnende armoede. De politieke conflicten zijn ver van ons bed. Het bed van IKV Pax Christi medewerker Simon Simonse staat er niet ver van af, in Nairobi. Zijn pensioengerechtigde leeftijd is hij voorbij, maar Simonse werkt voor de vrede en zijn werk zit er nog niet op. De vredesbesprekingen tussen het Verzetsleger van de Heer en de regering van Oeganda werpen dan misschien binnenkort eindelijk vruchten af, niet in de laatste plaats dankzij de inspanningen van Simonse. Hoe staat hij in zijn werk? Wat kunnen we van deze man met zijn bijzondere naam leren?

S

imonse kreeg in 1966 de kans het Wereldfestival van Negerkunsten in Dakar bij te wonen. Vanuit zijn studie Afrikaanse taal- en cultuurkunde had hij al veel Afrikaanse contacten opgedaan. “Dat ging toen over land tot Casablanca en dan met de boot. Ik ben bijna een jaar in West-Afrika blijven hangen. Bij oude en nieuwe vrienden gelogeerd. Aan

4

IKV PAX CHRISTI

werkkampen meegedaan. Ziek geweest. Het was een bijzonder feestelijke reis. Mijn hart opgehaald aan de uitbundig­ heid van West-Afrikaanse life style. Een sociale openbaring. Het was nog de tijd van de onafhankelijkheidseuforie. De problemen waarmee IKV Pax Christi zich nu bezighoudt, begonnen toen nèt de kop op te steken: de coup tegen Nkrumah,

de slachtingen van Ibo in Noordelijk Nigeria, de kiem van de Biafra oorlog. We wisten toen nog niet hoe erg het zou worden. Afrika was bijzonder veilig voor reizigers zoals ik. Ik was geen hippie. Die kwamen later. Altijd een pak, koffer en paraplu bij me – ook toen ik liftend door de Sahara al mijn kleren op één verschoning na had verkocht.”

Nederland Simon kwam in 1973 van zijn eerste uitzending terug. Met gemengde gevoelens. “Drie jaar lang alleen communicatie met thuis via brieven die er twee of drie weken over deden, geen telefoon of internet. Ik kwam in een Nederland dat totaal veranderd was. Voor mij, die de benauwdheid van Nederland was ontvlucht, wel een welkome verande­ ring. Maar ik heb er jaren overgedaan om me opnieuw zinvol ingepast te voelen. Daarbij kwam ook de frustratie dat ik min of meer gedwongen Oeganda had moeten verlaten. Onder Amin viel niet te werken. Het kostte me grote moeite om in 1980 te besluiten mijn inmiddels voorspelbaar comfortabel 70’-er jaren bestaan op te geven voor een nieuw avontuur in Zuid-Soedan.”

hebben een voorgeschiedenis, ook de meer gewelddadige. Ik wil me best positioneren om zijn levensverhaal vanuit zijn perspectief op te tekenen en erachter te komen hoe hij gekomen is waar hij nu is. Demoniseren lost niets op.”

Humor De vredesbesprekingen in Oeganda werden regelmatig in een vergevorderd stadium weer afgebroken. Frustrerend? “Humor is de sleutel tot survival in deze dingen. En anderen met wie je die humor kan delen. Het wordt lastig als je gewend bent te opereren vanuit de veronderstelling dat de wereld om jou heen draait. Zelden heb ik me zo een speelbal van de machinaties van anderen gevoeld als in het vredesproces

met het Verzetsleger van de Heer. Even ergens een schop tegen willen geven? Breek me de bek niet open!”

Pensioen? Is Simon nou bijna klaar met zijn werk? “Ik ben blij dat IKV Pax Christi mij gevraagd heeft om na het bereiken van de pensioenleeftijd nog drie jaar bij te tekenen. Het werk is binnen die tijd niet af. Zo zit de mens niet in elkaar. Ook als de huidige conflicten in de Hoorn van Afrika en de Grote Meren opgelost worden – waar ik niet zo pessimistisch over ben – zullen er plenty issues te vinden zijn waar mensen en staten zich op willen laten polariseren. Met steeds gevaarlijker wapens in omloop wordt ons globaal samenleven alleen maar risicovoller.”

In onderhandeling met het Verzetsleger van de Heer

Demoniseren Sindsdien, we zijn drie decennia verder, heeft Simon heel wat ‘wapenfeiten’ op zijn naam staan. Gedenkwaardig is het moment dat hij de handen schudde van rebellenleider Kony, de voorman van het Verzetsleger van de Heer. “De moordenaarshanden van Kony. Ik heb gelukkig niet de taak om rechter over deze man te spelen. Ik zoek hem op en richt het verzoek tot hem om zijn problemen met praten en onderhandelen op te lossen en niet met geweld. Het fysiek elkaar nader komen en het wederzijds omklemmen van elkaars ontwapende handen is een eeuwenoud symbool van deze intentie. Criminelen

IKV Pax Christi heeft contacten in • Ethiopië

• DR Congo

• Somalië

• Rwanda

• Soedan

• Burundi

• Oeganda • Kenia

Het programma richt zich grotendeels op grensoverschrijdende problemen, die vooral betrekking hebben op de conflicten in de Hoorn van Afrika en het Grote Meren Gebied. Er wordt veel samengewerkt met Pax Christi Internationaal. Oorlogen houden nu eenmaal geen rekening met landsgren­ zen. Veel etnische groepen, met name

herdersvolken, wonen aan beide zijden van de grens. De landen waar ons pro­ gramma zich het meest intensief op richt zijn Soedan, Oeganda en de Democrati­ sche Republiek Congo. Daarnaast is ons thematische programma ‘economische dimensies van conflict’ vooral op het Afrikaanse continent gericht.

IKV PAX CHRISTI

5

Ambrose Ongwen, directeur van SOPA

Partnerorganisatie: Seeds of Peace Africa

Koeienroof bestrijden door sport Ambrose Ongwen is de directeur van Seeds of Peace Africa (SOPA). Hij is de drijvende kracht achter het programma Sporten voor vrede. De Wilde Ganzen vlogen in de Vredesweek voor dit programma. De komende maanden zult u er nog veel van horen. Samen met vier andere organisaties uit Soedan, Oeganda en Kenia coördineert SOPA het vredesprogramma gericht op herdersvolken. Ook de Nederlandse Sara Ketelaar en Meindert Korevaar zijn aan het programma verbonden.

S

OPA houdt kantoor in Nairobi, ­Kenia. Daar vinden we Ambrose echter niet. Zijn werkzaamheden voor het programma Sporten voor vrede, ­nemen hem regelmatig naar het grensgebied tussen Noord-Kenia, ­Zuid-Soedan en Oost-Oeganda. Daar wonen diverse herdersvolken die het

6

IKV PAX CHRISTI

regel­matig met elkaar aan de stok krijgen. Die gevechten gaan er zeer bloedig aan toe, want er wordt niet lan­ ger met pijl en boog gevochten, maar met zware wapens. De beruchte AK47 mitrailleurs en zelfs geschut waar je wel een vliegtuig mee uit de lucht zou kunnen halen, worden op ­elkaar

ingezet. De gevechten ontstaan als het ene volk het vee van het andere volk probeert te roven. Ambrose: “Vanwege de jarenlange oor­ log in Soedan, zijn er erg veel wapens in het gebied. De herders verhandelden soms geiten en koeien voor wapens.

Ambrose Ongwen is een boeren­ zoon. Zijn vader had 70 koeien. Zelf trok het boerenleven hem vroeger niet.

deze vernietigende ‘traditie’. Maar dan moeten we wel wat anders aanbieden. Eén van de dingen die de jongemannen helpt om toch hun helden­ dom te vieren, is uit te blinken in sport.”

Hij wilde het liefst priester worden. Aanvankelijk werkte hij met straat­ kinderen in Nairobi. Hij heeft een lange carrière achter de rug in de hulpver­ lening. Vier jaar geleden zette hij de organisatie SOPA op. Zijn bijnaam is Mr. Nobody, meneer Niemand. Ooit gegeven door de jongeren tegen wie hij zei: “Niemand zal het roven van vee stoppen, niemand zal jullie vrede brengen. Jullie moeten het zelf doen.”

De herdersjongens heb­ ben leren voetballen. En ook de vrouwen worden in het sportprogramma betrokken. Want zoals de vrouwen vroeger de jonge­ mannen met oorlogsliedjes begeleid­ den naar een aanstaande veeroof en speciale maaltijden voor hen bereid­ den, zo worden ook zij nu in het vre­ desprogramma betrokken. Ambrose: “Want het sporten is natuurlijk meer

Mr. Nobody

Een koe is voor de herder het belang­ rijkste ­bezit wat hij heeft. Soms huilt een herder harder bij de dood van een koe dan bij de dood van zijn eigen kind. De koe is de bank, zij geeft melk, verleent status aan iemand en dient als bruidsschat. Zonder koe kun je niet trouwen. Voor één vrouw ­moeten soms wel 100 koeien worden betaald. En als jongeman moet je je mannelijkheid bewijzen door koeien te stelen. Voor ­iedere gedode strijder van de tegen­ partij, maakt de herder een tatoeage. Het zijn echt keiharde kerels.” Koeien krijgen ook namen, er worden liedjes gemaakt waarin de koe bezongen wordt. De gemiddelde levens­ duur van een koe is 25 jaar. “Sommige koeien leven dus langer dan som­ mige jongemannen. Wij hebben eens een ­rekensommetje gedaan en toen kwamen we er achter dat gedurende het leven van één koe er 1700 mannen doodgaan. Toen ze zich dat realiseer­ den, moesten deze stoere mannen, deze ‘warriors’ huilen. Dat was voor mij het moment waarop ik dacht: nu kunnen we ze overtuigen om te stoppen met

‘Soms huilt een herder harder bij de dood van een koe dan bij de dood van zijn eigen kind’. dan een manier om aanzien te verwer­ ven. Het is ook een manier om mensen bij elkaar te brengen, zodat er over alternatieven voor de veeroof gepraat kan worden. We moeten er voor zorgen dat ze geen vee meer stelen, maar het verhandelen.”

­ laying for Peace. Stuur een mail aan P [email protected] Bijdragen voor het Wilde Ganzen­project zijn nog steeds dringend nodig om in maart 2008 een toernooi en vredesconferentie te organiseren. U kunt uw bijdrage over­ maken op giro 40.000 t.n.v. Wilde Ganzen, ­Hilversum o.v.v. Sporten voor Vrede.

Wilt u meer lezen kijk dan op http://sportenvoorvrede.ikvpaxchristi. nl of abonneer u op de nieuwsbrief

Sport brengt mensen bij elkaar

IKV PAX CHRISTI

7

Rijk en toch arm Wie de film Blood Diamonds heeft gezien, kan zich er misschien een beeld bij vormen, maar anders is het nauwelijks voor te stellen hoeveel ellende de bodemschatten brengen in Afrika. Helaas heeft de werkelijkheid niet altijd een Hollywood einde en komt niet elke handelaar in diamanten in de laatste minuut tot inkeer.

is de dupe en moet vaak vluchten. In Soedan zijn honderdduizenden mensen gewelddadig uit hun woon­ gebieden verdreven om de olie-industrie zijn gang te laten gaan.

Opbrengsten

Olie wordt vaak afgefakkeld

O

De opbrengsten van de bodemschatten gaan naar de centrale regering en zelden of nooit komen zij ten goede aan de plaatselijke bevolking. De woede daarover kan ook een bron van geweld vormen. De Fatal Transactions campagne pleit ervoor dat de lokale bevolking ook kan profiteren van de opbrengsten door middel van duurzame ontwikkeling.

lie, goud, koper en diamant kúnnen bijdragen aan ontwik­ keling in Afrika. In plaats daarvan zijn zij vaak bron van conflict en mensen­ rechtenschendingen. Soms is de vondst van grondstoffen de reden van conflict, vaak worden de opbrengsten ervan gebruikt om de strijd te financieren. De productie en handel in grondstoffen kan dan ook fatale gevolgen hebben voor de lokale bevolking. Onder de naam Fatal Transactions lobbiet IKV Pax Christi, samen met het Nederlands Instituut voor Zuidelijk Afrika (NiZA) voor een rechtvaardige exploitatie van Afrika’s bodemschatten.

Milieuwetgeving en handhaving stelt in de meeste Afrikaanse landen niet veel voor. Veel bedrijven kunnen de verlei­ ding niet weerstaan om zo goedkoop mogelijk te werken met enorme milieuschade tot gevolg. In Soedan worden wegen aangelegd midden door het grootste onaangetaste wetlands ter wereld, de Machar Marches, die ander­ halve meter hoog zijn en in feite een dijk zijn die de water­huishouding grondig verstoord. Dit heeft dramati­ sche gevolgen voor de leefbaarheid in zo’n gebied.

Vluchtelingen

China in Soedan

In gebieden waar grondstoffen worden gevonden, woedt vaak een hevige machtsstrijd tussen verschillende groepen omwille van de opbrengsten, zoals in het oosten van de Democrati­ sche Republiek Congo. De bevolking

Het zijn vaak buitenlandse bedrijven die de olie, diamanten en andere ­bodemschatten exploiteren. Veel bedrijven richten zich in eerste plaats op de regering en hebben maar weinig aandacht voor de rechten van de burgers

8

IKV PAX CHRISTI

Milieu

van het land waar ze hun grondstoffen vandaan halen. In Soedan bijvoorbeeld spelen Chinese bedrijven een grote rol in de olie-industrie. Het is moeilijk om druk uit te oefenen op Chinese bedrij­ ven, maar met de Olympische Spelen in aantocht zijn Chinese bedrijven en de Chinese overheid misschien gevoeliger voor druk van buitenaf. U kunt Chinese bedrijven, leden van de regering en de ambassades van het land aanschrijven om hen op de mensenschendingen in Soedan te wijzen. Op de website www.su-dan.org staat een Engelstalige standaardbrief die u kunt ondertekenen en verzenden. Daarin roept u de bedrijven op om er op toe te zien dat de bepalingen uit het vredesakkoord in Soedan van 2005 nagekomen worden. In dat akkoord werd onder meer afgesproken dat de oliebedrijven de bevolking een vergoeding moet betalen voor schade en verlies.

Wat kunt u nog meer doen? Fatal Transactions wil dat grondstoffen op een eerlijke en rechtvaardige manier gaan bijdragen aan ontwikkeling in die landen. De campagne vraagt consumen­ ten, bedrijven, overheden en internatio­ nale organisaties om te helpen dit doel te bereiken. Consumenten kunnen helpen door de keuzes die ze maken in hun koopgedrag, zoals bij diamanten en coltan voor mobiele telefoons, maar ook door hun stem te laten horen. Interessante websites zijn www.fataltransactions.org, www.su-dan.org of www.ecosonline.org

Charlotte Atako: vredeswerker uit Congo

Vrouwen leren hun rechten kennen Charlotte Atako in Aru

We krijgen elke dag nieuws over oorlogsgebieden en we lezen hoeveel mensen daar zijn omgekomen. Natuurlijk zijn getallen niet genoeg om te vertellen hoe een oorlog het leven van mensen kan verwoesten. We schuiven het van ons af en zappen weg. De mensen die in oorlogs- of conflictgebieden werkzaam zijn om daar aan vrede te bouwen, kunnen niet wegzappen. Zij werken aan vrede, iedere dag. Charlotte Atako is zo’n ‘vredeswerker’. Zij werkt als trainer voor CIC (Centre d’ Initiative et Creativité), in Aru, de Democratische Republiek Congo.

A

ru is een stad van het district Ituri dat in het Noordoosten van DR Congo ligt. Sinds 1999 is er in het district Ituri een inter-etnisch conflict. Hierbij zijn al meer dan 50.000 mensen omge­ komen en zijn meer dan een half miljoen mensen gevlucht. Op dit moment hebben bewoners van Aru, zoals in alle conflict­ gebieden, veel problemen. Toegang tot drinkwater, conflicten over grondbezit, problemen op het gebied van mensen­ rechten, gezondheidszorg, economie zijn daar voorbeelden van. Gelukkig zijn er mensen die zich bezighouden met het oplossen van deze problemen en zo proberen een bijdrage te leveren aan de vrede.

Intimidatie Charlotte kent de problematiek van haar stad goed. “In de regio van Aru

vindt er veel intimidatie plaats en spelen er veel onderlinge conflicten. De gemeenschap leeft nog niet echt in vrede. Voor mij is daarom vooral het grootste punt dat we de bevolking leren hoe ze zichzelf beter kunnen verdedi­ gen en dat ze dat ook doen.”

zijn die weten wat hun rechten zijn. “In Aru kennen de ‘vrouwenleiders’, de vrouwen die dus in de voorhoede lopen, inmiddels wel hun rechten en ze beginnen die kennis over te dragen aan andere vrouwen die tot op dit moment nog onwetend zijn.”

Vrouwenrechten

Uitbreiden

Vrouwen en kinderen zijn meestal de grootste slachtoffers van oorlog. Wanneer ze niet weten wat hun rechten zijn en zich niet verenigen, kunnen ze geen invloed uitoefenen op hun omgeving. Daarom vindt Charlotte het een belangrijke taak om als trainer de bevolking te informeren over hun rechten. Zij zet zich in om de moeders in de dorpen te leren hoe ze zich kunnen verenigen in vrouwengroepen. ­Charlotte is tevreden dat er nu vrouwen

Charlotte Atako: “Als ik zie hoeveel geweld er nog voorkomt in dit gebied, dan zie ik het als mijn taak om de mogelijkheden te vergroten van lokale mensen in de dorpen ver weg van de stad om voor zichzelf op te komen.” Charlotte is dankbaar voor de activitei­ ten van IKV Pax Christi in het district van Ituri en zegt: “Ik zou willen dat hun werk niet beperkt zou blijven tot Ituri, maar zich zou uitstrekken tot heel Congo”.

IKV PAX CHRISTI

9

Rob van Vliet (rechts) laat foto’s zien

Dutchbatter Rob van Vliet terug in Srebrenica

Dit nooit meer Twaalf jaar na de val van Srebrenica bezocht een aantal Dutchbatters voor het eerst weer Srebrenica. Er kwamen veel meer nabestaanden van de slachtoffers van de genocide van 1995 naar de ontmoeting met Dutchbatters dan verwacht. In korte tijd wilden ze allemaal hun vragen kwijt. Het gesprek leidde uiteindelijk tot een duidelijke toenadering tussen de Nederlanders en de vrouwen van Srebrenica. Hier het persoonlijke verhaal van een van de Dutchbatters, Rob van Vliet.

S

amen met mijn vriendin ben ik half oktober terug gegaan naar Srebrenica. Ik had al langer het idee om een keer terug te keren naar de plaats waar ik van januari 1995 tot juli 1995 ben geweest. Het is een plaats geworden waar Nederland een nationaal trauma aan over gehouden heeft. Voor mij was het in ieder geval een indrukwekkende periode.

10

IKV PAX CHRISTI

Verwerking Ook als Dutchbatters kenden we elkaar niet allemaal. Eenmaal aangekomen in ­Sarajevo hebben we onszelf de vraag gesteld wat we hier kwamen doen. Wat mij vooral opviel was dat er toch een aantal bij waren die een bijzondere missie hadden. Veelal had dat te maken met verwerking, zoals van iemand die

vertelde dat haar man na de uitzending eigenlijk nooit meer degene is geweest die zij voor de ­uitzending kende. Ze ver­ telde dat ze de reis vooral wilde om haar man terug te krijgen.

Begraafplaats In Srebrenica gingen we naar de begraaf­ plaats om respect voor de overledenen

te betonen. De vrouwen van Srebrenica wilden eerst met ons praten; het bezoek aan de begraafplaats waar we bloemen zouden leggen werd uitgesteld. Er hadden zich zeventig in plaats van tien vrouwen verzameld en allemaal wilden ze horen wat we kwamen doen. We kregen veel naar ons hoofd geslingerd: waarom heb­ ben jullie niet ingegrepen en waarom een medaille voor de uitzending.... Dat de vrouwen heftig reageerden, kon ik begrijpen, er waren vrouwen bij die 95 ­familieleden waren kwijtgeraakt tijdens de val van Srebrenica. Op het kerkhof waren wel 3000 graven. Destijds terug in Nederland kwam ons het bericht ter ore dat er 8000 vermiste en vermoorde man­ nen ­waren. Als je dan nu op zo’n immens grote begraafplaats staat, krijgt een getal ineens een andere betekenis...

Bloemen leggen bij de begraafplaats

Uitwisseling

Nooit meer

Nadat we te kennen gaven dat we kwa­ men om respect te tonen en te laten blijken dat we Srebrenica niet vergeten waren, werden de vrouwen rustiger en konden we naar buiten gaan. In kleine groepjes hebben we foto’s uitgewisseld om te kijken of er mensen op stonden die zij persoonlijk kenden. Toen kwamen ook verhalen los van andere vrouwen die blij waren dat we er waren. Persoonlijke vra­ gen en bedankjes voor wat Dutchbatters voor hen hadden betekend.

Als ik terug kijk, denk ik aan een zeer geslaagde reis. Wij hadden zelf het gevoel een begin te hebben gemaakt van het ver

Observatiepost De hele week was een bijzondere beleve­ nis. De groep werd steeds hechter. Er werd openlijk gepraat over wat ons bezig hield. Iedereen had wel een speciale plek in de enclave waar voor hem of haar iets was ­gebeurd. Voor mij was dat de observatie­ post in het noorden van de enclave. Hier heb ik als commandant samen met tien soldaten de meeste tijd doorgebracht. Het huis waar de observatiepost stond, was er nog, alleen nu wel helemaal opgeknapt. ’s Avonds in de bar van het hotel kwam ik toevallig de eigenaar tegen van dat huis. We hebben samen een tijd zitten praten over zijn huis en mijn observatiepost.

werken van een nationaal trauma. Er zijn nog steeds mensen die naar voormalige kampen gaan uit de Tweede Wereldoorlog. ‘Dit nooit meer’ geldt ook voor Srebrenica.

Het waren de Dutchbatters zelf die Kamp Westerbork verzochten een reis naar Srebrenica te organiseren. Kamp Westerbork op zijn beurt vroeg om de onder­ steuning van IKV Pax Christi, voor de contacten met de Bosnische samenleving en in het bijzonder voor de gesprekken met de overlevenden en nabestaanden. Wij hebben gehoor gegeven aan dat verzoek, omdat het om een integere wens gaat van mensen die nog dagelijks door de gebeurtenissen van ruim twaalf jaar geleden achtervolgd worden. Zij wilden die plekken in en om Srebrenica nog eens zien en hadden een serieuze behoefte om de overlevenden te ontmoeten en respect te betuigen. De overlevenden op hun beurt hadden aangegeven dat ze de Dutchbatters graag wilden ontmoeten. Natuurlijk was de ontmoeting emotio­ neel en kwamen er veel verwijten. Het had niet anders gekund. Maar er was ook erkenning van de positie van de individuele Dutchbatters. Samen kunnen de overlevenden en Dutchbatters ook op zoek naar de antwoorden op talloze vragen, waar zij allemaal mee worstelen. Na de Parlementaire Enquete-Commissie Srebrenica in juni 2003 hoopten de Nederlandse politici het boek Srebrenica te kunnen sluiten. Zoals de moedige Dutchbatters het gesprek met de vrouwen aandurfden, zo zou de Nederlandse regering ook de vrouwen van Srebrenica moeten horen en serieus nemen.

IKV PAX CHRISTI

11

Vrouwen in conflict V

rouwen lijden in conflictsituaties vaak dubbel. Ze hebben te maken met de repressie van de strijders die hun gebied binnentrekken en ze hebben te lijden van huiselijk geweld. Soms is verkrachting van vrouwen een bewuste militaire strategie. Wanneer mannen niet in staat zijn om veiligheid voor hun vrouw, dochter of zus te garanderen, ervaren veel mannen dit als de ultieme vernedering. Na een verkrachting wordt een vrouw als bezoedeld gezien en kan ze niet meer trouwen. Een veelvoor­ komende reactie van de gemeenschap is om de handelingsbekwaamheid van vrouwen sterk in te perken. In haar proefschrift ‘Tussen democratie en staatsvorming: gender en militarise­ ring’ gaat de Indiase onderzoekster ­Seema Kazi in op de rol die vrouwen ­spelen in het conflict in Indiaas Kasjmir. Kazi was in oktober te gast bij IKV Pax Christi

tijdens het seminar ‘Through ­women’s eyes’. Ze constateert dat vrouwen tijdens de eerste jaren van de opstand in Kasjmir massaal de straat op gingen om te protes­ teren tegen de overweldigende aanwezig­ heid van het Indiase leger. Vrouwen gaven ook onderdak aan de Kasjmiri vrijheids­ strijders en stonden op de uitkijk, zodat de strijders konden ontsnappen aan het oprukkende Indiase leger. Desondanks ziet de samenleving vrouwen vooral als slachtoffer en niet als medestrijdster. De schrijfster betoogt dat door de ­verregaande militarisering van Kasjmir de rolverdeling tussen mannen en vrou­ wen veranderd is. De onveiligheid voor Kasjmiri vrouwen is door de massale aanwezigheid van Indiase troepen juist vergroot. Vrouwen worden meer en meer teruggedrongen uit het openbare leven. Hun bijdrage aan de samenleving wordt minder zichtbaar. Vrouwen protesteren tegen geweld

Column

Op weg gaan, is eerst weg gaan Waarom proberen we altijd en overal met zoveel lijden en geweld, inhoud en richting te geven aan het rad van de tijd? Iets om in deze Advent eens met een boeddhistische gesprekspartner te overwegen? Is er een uitweg? De bakermat van onze grote monotheïstische culturen ligt in het door oorlog en geweld onophoudelijk, geschonden paradijsland van Eufraat en Tigris. Daar ligt ook de stad Ur, van waaruit Abram – Abraham of Ibrahim – op weg ging. Dat was een opmerkelijke pelgrimsdaad – om alles in godsvertrouwen achter je te laten, met als enig kompas dat vertrouwen. Uitbreken uit je levenscyclus, om er zo de oorsprong van te kunnen vinden. Gelovige mensen, zeker ook joden, christenen en moslims delen hierbij een diep vermoeden: er is geen weg naar vrede, vrede is de weg. Wij willen deze weg ook wel volgen, maar zijn tegelijkertijd verstokte zittenblijvers, hoogmoe­ dige bezetters en controleurs van onze eigen, zelfverzekerde ‘vredesprocessen’. Wanneer gaan we eerst onze eigen woestijn eens binnen? Wat verwachten we bijvoorbeeld in het land tussen Eufraat en Tigris door er zo aan vast te houden? En wat in die andere zendings­ gebieden, waar we ons ook steeds meer zijn gaan verbeelden dat dát de woestijnen zijn, die zonder offers niet tot bloei zullen komen? Advent betekent naderen en genaderd worden. Opbreken en uitbreken, om ware vrede te vinden Hoe we ons geloof ook belijden, zelfs als we denken geen ‘geloof’ te hebben, in het licht van de eeuwigheid zijn we allemaal maar stofjes, fracties van een seconde in de kosmos. Ongelofelijke paradox: we zijn erin op weg gezet, om... er weer in terug te keren. We kwamen uit de Stilte, raken heel eventjes gevuld met een heftig, maar ook tijdelijk zelfbewustzijn, en zullen dat ego weer aan die Stilte terug moeten geven. Dat vraagt veel eerbied voor de schepping en een veel grotere bescheidenheid over onze rol erin. Gied ten Berge

12

IKV PAX CHRISTI

Ik steun IKV Pax Christi Lid sinds – geen lid van IKV Pax Christi, kende de organisatie niet tot ik de Vredesweekkrant van dit jaar las. Wilde meer weten over IKV Pax Christi. Daarom heb ik contact opgenomen met deze organisatie.

Naam: Marieke den Braber Leeftijd: 27 jaar Plaats: Bergambacht

Achtergrond – theologie gestudeerd in Nederland en Schotland. Werk nu als gemeente adviseur/ beleidsmaker voor het landelijk dienstencentrum van de Protestantse Kerk in Nederland. Waarom – op 23 september moest ik preken en voor de dienst heb ik toevallig de Vredesweekkrant gelezen. De vraag ‘wat voor vrede hebben wij voor ogen?’ raakte me. Dit wilde ik met kinderen en jongeren bespreken met wie ik op die dag dienst had. “Wat is vrede?”, heb ik aan de kinderen

gevraagd. Ze zeiden: “Geen oorlog, geen wapens”. Vrede is voor mij ook: kansen voor ontplooiing en mens te zijn. Je hoort veel over oorlog, maar niet zo veel over vrede. Wanneer de oorlog voorbij is, begint het vredeswerk pas echt en dat is nog veel moeilijker. Vrede is een opdracht van God voor mensen en kerk. Zeker als je christelijk bent. Daarom waardeer ik het heel erg wat IKV Pax Christi doet en wil ik weten wat ze precies doen. VERWACHTINGEN – vrede begint bij ontmoeten. Daarom verwacht ik van vredesorganisaties dat ze initiatieven nemen om verschillende etnische, culturele en religieuze groepen bij elkaar te brengen. Voorwaarde voor ontmoe­ ting moet dan zijn dat je open en eerlijk bent tegen elkaar. Door te ontmoeten leer je de ander echt kennen.

Korte Berichten Gratis bureaukalender voor lezers van Vrede.Nu Ontvang een gratis staande bureau­ kalender van IKV Pax Christi voor het nieuwe jaar. Stuur een mailtje naar [email protected] met uw volledige adresgegevens of stuur een kaartje naar IKV Pax Christi t.a.v. afdeling Communi­ catie en Campages, Postbus 19318, 3501 DH Utrecht. Telefonische aanvragen kunnen we helaas niet verwerken. U ont­ vangt de kalender voor het nieuwe jaar in de bus, 1 exemplaar per adres. Zolang de voorraad strekt.

Pax Christi Nederland over 2006. Wilt u een van beide of allebei ontvangen? Bestellen kan heel gemakkelijk via www. ikvpaxchristi.nl/publicaties.htm of stuur een kaartje naar het postadres van IKV Pax Christi, Postbus 19318, 3501 DH Utrecht.

Emailnieuwsbrief Frontline Blijf elke maand op de hoogte van het laatste nieuws van IKV Pax Christi door u te abon­ neren op de emailnieuwsbrief Frontline. Stuur een mail naar [email protected] onder vermelding van aanmelding Front­ line of surf naar www.ikvpaxchristi.nl en meld u online aan.

Van zaterdag 20 tot en met zondag 28 september is het Vredesweek.

Uitslag Vredesweekpuzzel De uitslag van de puzzel die in de ­Vredeskrant stond was: Vredeslogica: de Afghaan Vredeszoeker: Vredeskus De winnaars zijn inmiddels op de hoogte gesteld en hebben hun prijzen ontvangen.

Ontvang het Jaarverslag Eerder dit jaar verschenen de laatste ­afzonderlijke jaarverslagen van het Inter­ kerkelijk Vredesberaad (IKV) en

Vredesweek 2008 Het thema van de Vredesweek 2008 is nog niet bekend, maar de data wel.

IKV PAX CHRISTI

13

Doe en denk mee

Pax Christi consulteert leden over Veiligheid en ontwikkeling Op zaterdag 15 december ­presenteert de Ledenraad van Pax Christi het rapport ‘Veiligheid en ontwikkeling. De menselijke waardigheid als uitgangspunt.’ Dezelfde ochtend willen mede­werkers van IKV Pax Christi de betekenis hiervan laten zien in hun werkpraktijk. Pax Christi nodigt haar leden uit om deze dag met haar en elkaar in gesprek te gaan over vrede, veiligheid en ontwik­ keling op basis van de menselijke waardigheid. Ook alle betrokkenen van het IKV zijn van harte uitgenodigd om mee te discussiëren. Inhoudelijke reacties op het rapport, komen van Gen. Maj. Bd. Cees Homan, Clingendael en Koos van de Bruggen, politi­coloog.

De bijeenkomst vindt plaats In De Driehoek, Willemsplantsoen 1c, enkele minuten lopen vanaf Centraal Station te Utrecht. De bijeenkomst begint om 10.00 met een korte introductie door bisschop A. van Luyn, voorzitter van Pax Christi en eindigt om 13.15 uur met en gezamenlijke lunch. Voor deelnemers zijn er geen kosten aan de bijeenkomst verbonden. Voorwaarde is dat u zich van te voren opgeeft per email bij [email protected] onder vermelding van uw naam en adres. Schriftelijk kan ook: IKV Pax Christi, t.a.v. Laura Bolle, Postbus 19318, 35501 DH Utrecht. U ontvangt dan het volledige program­ ma en een routebeschrijving wordt ­toe­gestuurd.

Verlangen naar vrede en veiligheid Veiligheid gebaseerd op menselijke waardigheid neemt het verlangen naar vrede van mensen – en de gemeenschappen waarvan zij deel uitmaken – als uitgangspunt. Dit is ook de kern van het rapport Veiligheid en Ontwikkeling, de menselijke waardigheid als uitgangspunt, een recente uitgave van Pax Christi. Edwin Ruigrok, identiteits­medewerker bij IKV Pax Christi hierover: “Het is cruciaal in ons werk om dit verlangen naar vrede te articuleren. We kunnen dat alleen door heel nauw samen te werken met onze partners die dicht bij die burgers staan die het meest bloot staan aan geweld. Telkens weer horen we van mensen in conflictgebieden dat zij toch vooral zekerheid willen dat hun kinderen morgen voedsel en onderwijs krijgen. Dat is alleen mogelijk als er

14

IKV PAX CHRISTI

geen bommen meer vallen en als de etnische strijd of andere vormen van geweld in de regio niet meer oplaaien.” In het traditionele veiligheidsconcept staat het verdedigen van de staat en zijn inwoners tegen agressie van buitenland­ se staten centraal. In de oorlog tegen het terrorisme is vooral de veiligheid van het thuisland centraal komen te staan en worden zowel de veiligheid van staten als wel die van burgers bedreigd. Staten zijn als eerste verantwoordelijk om de veiligheid van burgers te garan­ deren. Wanneer dit niet gebeurt pleit Pax Christi ervoor dat in het dilemma tussen het respecteren van de soeve­ reiniteit van staten en het beschermen van burgers, de menselijke waardigheid leidend moet zijn. Het is de taak van de inter­nationale gemeenschap om bij ge­

nocide en grootschalige mensenrechten schendingen in te grijpen. Ruigrok: “Wij kiezen voor een verstaan van ontwikkeling die nauw aansluit bij het concept van human security en dus uitgaat van de menselijke waardigheid en niet van bijvoorbeeld economische groei of stabiliteit wat we vooral in het statelijk perspectief terugvinden. We pleiten dus voor een perspectiefwisse­ ling van state security naar human security opdat de rechten van mensen en hun gemeenschappen beter beschermd zul­ len worden en zij grotere kansen op zelf gedefinieerde ontwikkeling hebben. Dit vraagt een betere afstemming tussen vredesorganisaties en ontwikkelings­ organisaties, tussen transgouvernemen­ tele, internationale en lokale non­gouvernementele organisaties” .

Uit de Ledenraad van Pax Christi Internationaal ‘Remember, Reaffirm, Renew: Acting together for Peace’ was het thema van de drie jaarlijkse wereld assemblee van Pax Christi International die begin eind oktober / begin november werd gehouden in het Belgische Torhout. Ongeveer hon­ derd gedelegeerden uit meer dan vijftig verschillende landen namen aan de bijeenkomst deel, waar ook nieuw beleid werd uitgezet voor de komende jaren. Zo is afscheid genomen van de algemeen secretaris van Pax Christi ­Internationaal, Etienne De Jonghe, die na bijna 30 jaar

actieve dienst met pensioen is gegaan. Tot zijn opvolger is benoemd Claudette Werleigh uit Haïti. Ook is afscheid geno­ men van voorzitter Michel Sabbah. In zijn plaats is nu een tweetal gekomen: aartsbis­ schop Laurent Monsenwo van de Democra­ tische Republiek Congo en de Amerikaan­ se M ­ arie Dennis, voorheen hoofd van het ­Maryknoll Office for Global Concerns.

Nederland Pax Christi Nederland organiseert op ­zaterdag 15 december in Utrecht een speciale ledenconsultatie over het onderwerp Veiligheid en ontwikkeling.

De menselijke waardigheid als uit­ gangspunt. Voor opgave, zie de pagina hiernaast. U kunt ook een email sturen aan [email protected] o.v.v leden­consultatie 15 december.

Participatielening De onderstaande uitgelote participa­ tiebewijzen van de leningenactie ‘Geef Pax Christi de ruimte’ zijn nog niet door Pax Christi ontvangen. Aflossing van de lening vindt plaats na ontvangst van het desbetreffende participatiebewijs met vermelding van naam, plaats en bankof gironummer.

Uitgelote participatiebewijzen waarop per oktober 2007 nog niet gereageerd is, zijn: 2003

950047

950268

960587

960602

Serie B

950171

950313

950552

Serie C

2004

Serie A

950069

950075

Serie C

950090

950140 950405

950568

960608

2005

Serie A

950012

950026

950049

950226

950252

950253

950260

Serie C

950089

950122

950145

950159

950295

950480

950575

950391

950481

950525

950566

950570

Serie D

950215

950262

950263

950361

950371

950372

Serie B

950178

960622

Serie D

960600

In Memoriam Peter Duymelinck Geschokt en verdrietig hebben wij vernomen dat geheel onverwacht op woensdag 14 november Peter Duymelinck is overleden. Hij is 60 jaar geworden. Peter was sinds 2000 lid van de Raad van Toezicht van Pax Christi en sinds oktober 2006 lid van de Raad van Toezicht van IKV Pax Christi. Hij heeft een belangrijke en stimulerende rol gespeeld bij het tot stand komen van het samenwerkingsverband van IKV en Pax Christi. Dankbaar konden wij gebruik maken van zijn jarenlange ervaring als bestuurder. Meer dan anderen had hij ervaringen opgedaan met soortgelijke processen. Hij had een scherp oog voor de mense­ lijke en emotionele dimensies.

Wij hebben hem leren kennen als een zeer betrokken lid van de Raad van Toezicht, die nauwkeurig luisterend naar de overwegingen van anderen, het beleid en besluitvorming scherp toetste. We zullen ons Peter niet alleen herinneren als een professionele toezichthouder maar ook en vooral als een warm en betrokken mens. Wij zullen hem oprecht missen en gedenken hem in dankbaarheid. Ledenraad Pax Christi Raad van Toezicht IKV Pax Christi Directie

Scriptieprijs IKV Pax Christi gaat in samen­ werking met de Stichting Vredes­ wetenschappen een ‘Visies op Vrede Scriptieprijs’ instellen. Het onderwerp van de scriptie zal moeten liggen op het terrein van oorlog en vrede en de kern van het werk van IKV Pax Christi en de stichting Vredesweten­ schappen moeten raken. Gedacht wordt aan thema’s als Veiligheid en Ontwape­ ning, Economische dimensies van conflict, religie en conflict, bescherming van burgers enz. De scriptie moeten afkomstig zijn van iemand die studeert aan een Nederlandse universiteit. Voor de winnaar zal er een geldprijs klaar liggen. In het voorjaar van 2008 zal meer informatie beschikbaar zijn.

IKV PAX CHRISTI

15

Vrijheidsstrijd met boeken

Roberto de Miranda en zijn vrouw

mensen in Nederland te vertellen. Dit gesprek is een begin. Dus praat ik over de mensen die we ontmoetten: Cubanen die zich vreedzaam verzetten tegen het regime van Fidel Castro. Cubanen als Roberto de Miranda. Hij werd ontslagen als docent omdat hij zijn leerlingen boeken gaf die de staat niet voorschreef. Klassiekers als De avonturen van ­Huckleberry Finn. Nu heeft hij een vereniging voor leraren die vinden dat kinderen geen slachtoffer mogen zijn van censuur. En runt hij een niet-statelijke bibliotheek. Toeristen droppen hier boeken, strips en spelletjes die op Cuba niet te betalen of verkrijgen zijn. Van Harry Potter tot werken over democratie.

‘Dat is vast ontzettend gevaarlijk!’ Ze kijkt me verwachtingsvol aan. Mijn beste vriendin heeft apart de fiets gepakt om mijn reisverhalen te horen en zit nu met grote ogen aan mijn keukentafel. Ze vindt het stoer dat ik voor IKV Pax Christi een maand op Cuba ben geweest. ‘Mijn laatste reis was naar Ameland’, zegt ze somber. Maar ik voel me niet stoer. Ik voel me vooral beroerd. Jetlags slaan mij vaak over. Niet dit keer.

‘Nee’, zeg ik tegen mijn beste vriendin. ‘Het is niet gevaarlijk dit soort spullen te droppen. Dus mocht je naar Cuba gaan: neem contact op met IKV Pax Christi en neem een boek mee. Er is hoogstens gevaar voor de bibliotheekeigenaar. Roberto werd voor de ogen van zijn kind opgepakt. Hij is nu vrij omdat hij oud en ziek is, op voorwaarde dat hij braaf doet. Maar hij gaat door. Neemt bewust risico. Omdat hij een open en vrij Cuba nastreeft.’

Toch beantwoord ik haar honderdduizend vragen vol enthousiasme. IKV Pax Christi stuurde mijn reisgenote – verslaggeefster Mirjam van Biemen – en mij immers naar Cuba om terug te komen met ver­­­halen. En om die verhalen aan zoveel mogelijk

Jens Middel is journalist. In augustus bezocht hij op Cuba oppositieleden en bibliotecas independientes: onafhankelijke bibliotheekjes die niet officieel verboden zijn, maar wel met onderdrukking te maken krijgen. Meer info: www.boekenvoorcuba.nl

Agenda 13 december Kosovo, What now?, 20.30 De Balie, Kleine Gartmanplantsoen 10, Amsterdam. Debat met reacties op het nieuwste voorstel over Kosovo

15 december Pax Christi Ledenraad 10.00 De Driehoek, Willemsplantsoen 1c, Utrecht Ledenconsultatie Veiligheid en ontwikkeling Met bisschop A. van Luyn, Gen. Maj. Bd. Cees Homan, Clingendael en Koos van de Bruggen, politicoloog.

9 - 13 januari Vakantiebeurs 10.00 – 18.00 Jaarbeurs Utrecht, hal 3, stand D 090 IKV Pax Christi is met een stand over de Cuba Boekencampagne vertegenwoordigd. Vakantiegangers die Cuba aandoen op hun reis, kunne bij de stand een boek ophalen en dat aan een van de onafhankelijke huiskamer­ bibliotheken in Cuba geven. Doorbreek het isolement van de Cubanen en neem een boek mee!

18 maart Cuba actie in Rotterdam Debat en cultureel evenement ter gelegenheid van de internationale actiedag voor meer vrijheid op Cuba

Colofon Met dank aan: Joris Michels, Eva Oosterwegel, Evelien Weller, Yildiz Akturan, Annemarie Sweeris, Gied ten Berge, Rob van Vliet, Dion van den Berg, Piet Halma, Edwin Ruigrok, Jens Middel Eindredactie: Helma Maas, Vormgeving: RAAK Grafisch Ontwerp, Drukkerij: PlantijnCasparie IJsselstein Fotografie: IKV Pax Christi-archief, Patrick Kool, Nico van den Berge, Mike Bink, William Moore, Julie Flint ISSN 1874-6497

IKV PAX Christi, Godebaldkwartier 74, 3511 DZ Utrecht Postbus 19318, 3501 DH Utrecht Tel (030) 233 33 46, Fax (030) 236 81 99 [email protected], www.ikvpaxchristi.nl Bank: 24.00.81.900 Giro: 51 46 114

Het CBF-Keurmerk is verstrekt aan het IKV en aan Pax Christi Nederland