Inhoud Voorwoord Voorwoord
9
Het Toverbos & Ga voor Geluk
11
Inleiding
13
Luik 1: Achtergrond
15
1. Gehele ontwikkeling van de mens 1. Krachten binnen de ontwikkeling 2. Ontwikkelingsdomeinen
17 17 20
2. Sociaal-emotionele ontwikkeling 1. Het belang van de sociaal-emotionele ontwikkeling 2. Begripsverwarring 3. Ontwikkelingsevolutie van het gevoelsleven
23 23 24 26
3. Spelontwikkeling 1. Functies van het spel 2. Spelactiviteiten De invloed van ontwikkelingsfactoren op spelactiviteiten De invloed van omgevingsfactoren op spelactiviteiten 3. Spelontwikkeling
37 38 39 39 40 41
4. Een nadere beschouwing van het rollenspel 1. Functies van het rollenspel Cognitieve ontwikkeling Taal- en denkontwikkeling Sociale ontwikkeling Emotionele ontwikkeling 2. Ontwikkeling van het rollenspel 3. Verschillen tussen kinderen 4. Spelthema’s
43 43 44 44 44 45 47 48 49
emoties in de kleuterklas | inhoud
6
5. Fantasie in de kindertijd 1. Biologische verklaring van fantasie en leervermogen 2. Stimulansen voor fantasieontwikkeling Counterfactual denken Taalvermogen Kennis Fantasie en werkelijkheid Evolutionair perspectief
51 51 52 52 53 53 53 54
6. Psychodrama – korte inleiding 1. Psychodrama en het rollenspel 2. Theoretische basis van psychodrama 3. Fasen binnen psychodrama Warming-up Actiefase Afrondingsfase
55 55 56 56 57 57 59
7. Schema luik 1
61
Luik 2: Het Toverbos
63
1. Algemeen 1. Wat is Het Toverbos? 2. De vier pijlers van Het Toverbos Pijler 1: de groep Pijler 2: de spelruimte ‘Het Toverplein’ Pijler 3: de dierenhandpoppen Pijler 4: de coach 3. Wat is het doel van Het Toverbos? 4. Onderzoek naar de effecten van Het Toverbos Onderzoeksresultaten: kleuters Onderzoeksresultaten: kleuteronderwijzer 5. Vaste structuur binnen Het Toverbos Jouw Toverboservaring 6. Verschil met andere methodieken
65 65 66 66 67 70 71 77 79 79 81 82 83 84
2. De eerste sessie van Het Toverbos 1. De opwarming Kring Verhaal over Het Toverbos
87 87 88 89
inhoud
Kiezen van de dierenhandpop Afspraken 2. Actiefase Toverspreuk Begroeting Kort in Het Toverbos Terugkeer naar het Toverplein 3. Verbonden afronding Bespreking vanuit de dierenrol Het Toverbos laten verdwijnen: Toverspreuk Het afdoen van de dierenhandpop Terugblik met de groep 3. Sessie van Het Toverbos 1. De opwarming Kring Nemen van de dierenhandpop Afspraken Ruststoel 2. De actiefase Toverspreuk De Begroeting – Het Toverbos begint De actiefase – begeleiding De actiefase – begeleidende rol 1 – observeren Kijken naar spel De actiefase – begeleidende rol 2 – meespelen Ondersteunen van de eigenschappen van de dieren Ondersteunen van het kind om zich in te leven in zijn rol De actiefase – begeleidende rol 3 – ontwikkelingsstimulerend begeleiden Bied veiligheid Bied groeimogelijkheden aan het kind Stimuleer het probleemoplossend vermogen van de kleuter Probeer zoveel mogelijk spiegelend te luisteren Streven naar een gemeenschappelijk verhaal Veroordeel nooit het kind, maar wel het gedrag: Ik-boodschap
7
90 93 94 94 96 97 100 102 102 102 103 104 107 108 108 110 112 114 117 117 118 120 121 124 126 127 128 130 130 131 133 135 136 138
emoties in de kleuterklas | inhoud
8
Begeleiden van gevoelens Aanbieden van materiaal De actiefase – begeleiding – spelthema’s Spelthema’s Moeilijke thema’s, verlies De actiefase – begeleiding – uitdaging Verschillende dieren vragen tegelijkertijd de aandacht van Grote Vogel Wat te doen bij conflicten? Een dier vertoont grensoverschrijdend gedrag De dieren zijn te druk Wildere spelvormen 3. Verbonden afronden Terugkeer naar het Toverplein Bespreking vanuit de dierenrol Toverwoord sluit af Het afdoen van de dierenhandpop Terugblik met de groep als kleuters
139 143 149 149 154 160 160 161 163 164 165 166 166 168 170 171 172
4. Begeleiden van kinderen met specifieke noden 1. Stille kinderen in de schaduw 2. Kinderen die niet naar Het Toverbos willen gaan 3. Kinderen die pijn hebben 4. Kinderen die (soms) drukker zijn Uitdaging - Wat als een kind zo druk doet dat het anderen echt stoort? 5. Kinderen die Grote Vogel voortdurend aanklampen 6. Kinderen die buitengesloten worden of zichzelf buitensluiten
175 175 177 177 179 180 181 182
Besluit
183
Bibliografie
187
Bijlage 1. Observatieverslag
191
Bijlage 2. Inhoud dvd
197
voorwoord
Voorwoord Voorwoord
In 2009 vroeg het boek Beter omgaan met de emoties van kleuters (Jeannin, Adriaenssens, & Mertens, 2009) al aandacht voor het belang van de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Centraal stond een concrete spelmethodiek binnen de psychotherapie, ontwikkeld door de medewerkers van het Universitair Ziekenhuis (UZ) Leuven: Het Toverbos. Deze spelbegeleiding stimuleert kleuteronderwijzers om zich beter in te leven in de wereld van kleuters en hun sociaal-emotionele ontwikkeling te ondersteunen en te stimuleren. Via rollenspel en fantasiespel leren kleuters om zich in andere kinderen te verplaatsen en meer aansluiting te vinden bij elkaar. Op die manier worden ze enerzijds vaardiger in interactie met elkaar. Anderzijds leren ze bewuster om te gaan met positieve en negatieve gevoelens van henzelf en anderen. Hoe de methodiek van Het Toverbos uit de therapeutische context inspirerend kon zijn voor de begeleiding van kleuters in de onderwijscontext, was een open vraag. De lerarenopleiding van de Hogeschool-Universiteit Brussel (HUB) zette daarom, in samenwerking met Niki Jeannin (UZ Leuven, dienst kinderpsychiatrie) en de Stichting Ga voor Geluk, een evidence based onderzoek op. Tijdens het onderzoek werd een opleidingsmethodiek ontworpen om Het Toverbos te introduceren bij kleuteronderwijzers in opleiding. Daarnaast werd ook de impact van de spelmethodiek op hun begeleidingsstijl onderzocht. De bevindingen uit dit onderzoek (http:// www.hubrussel.net/Pragodi_site/Toverbos) vormden de basis voor deze publicatie, die bedoeld is als ondersteunend materiaal bij de vorming van kleuteronderwijzers. Daarnaast kan ze ook andere begeleiders van jonge kinderen op weg helpen die Het Toverbos op een competente wijze willen gebruiken.
9
