VOORWOORD
Voor u ligt de methodiekbeschrijving van het MOC. MOC staat voor Multicultureel Ontmoetingscentrum. Het eerste jaar van de 3-jarige pilot, zoals deze in buurtcentrum het Anker heeft plaatsgevonden, is zeer succesvol gebleken. Deze methodiekbeschrijving is bedoeld voor professionals die met de methodiek aan de slag willen gaan. Het beschrijft de te nemen stappen, aandachtspunten en randvoorwaarden om het project ook in andere buurtcentra tot een succes te maken. Het project MOC het Anker is mogelijk gemaakt door financiering vanuit het Ministerie van Justitie in het kader van de Regeling Ruimte voor Contact, en een financiering vanuit Stichting Fonds voor Sociale Initiatieven (Steunfonds BJA-COW). Het gebruik van het gebouw het Anker is mogelijk gemaakt vanuit het stadsdeel Slotervaart. Uitvoerende organisatie Impuls, organisatie voor welzijn en kinderopvang Van de Sande Bakhuijzenstraat 2 1061 AG Amsterdam In samenwerking met: Mexit, adviesbureau voor intercultureel management Rijswijkstraat 175 1062 EV Amsterdam
LOGO’S ruimte voor contact, steunfonds en stadsdeel slotervaart
1
INHOUDSOPGAVE
2
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6
Oorsprong MOC methodiek Context ontstaan MOC methodiek Theoretische achtergrond Inhoudelijke uitgangspunten Beoogde doelstellingen Beoogd resultaat Uitvoering pilotfase
4 4 6 6 6 7
2 2.1
Aanpak MOC het Anker Bindingsladder
8
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
Voorbereidingsfase Wie gaat het project trekken? Maak een sociale kaart Werving doelgroep Werving vrijwilligers Draagvlak vergroten in de wijk
10 10 11 11 12 13
4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5
Uitvoeringsfase Nieuwe activiteiten in het Anker Training en expertise Samenwerkingspartners Communicatie Spin Off
14 14 17 18 18 19
5 5.1 5.2 5.3
Evaluatiefase Succesfactoren MOC het Anker Aandachtspunten Randvoorwaarden andere locaties
20 20 20 21
6
Schema van Multicultureel ontmoeten Bijlagen
22 23
3
Uitgavedatum: Prijs:
augustus 2008 10 euro
Hoofdstuk 1: Oorsprong MOC methodiek
1 OORSPRONG MOC METHODIEK 1.1 Context ontstaan MOC methodiek De uitvoering van de MOC methodiek in buurtcentrum het Anker in stadsdeel Slotervaart kent een pilot-fase van drie jaar, waarvan het eerste jaar reeds is uitgevoerd. De methodiek is ontwikkeld door welzijnsinstelling Impuls en Mexit, adviseurs voor Intercultureel Management. De aanpak kenmerkt zich door een vernieuwende kijk op ontmoeten, waarbij bewoners nader tot elkaar komen door het bieden van een platform waar zij zich kunnen ontwikkelen vanuit eigen talenten en mogelijkheden. Een belangrijk effect van het Multicultureel Ontmoetingscentrum voor de bewoners kan als volgt worden samengevat: ‘Het multicultureel Ontmoetingscentrum is een reis in de buurt naar jezelf’.
4
De context waarin de MOC-methodiek ontstond is belangrijk geweest voor de vormgeving en inhoud ervan. De methodiek richtte zich op het grootstedelijk gebied gekenmerkt door een grote culturele verscheidenheid. Uit ervaring is gebleken dat dit soort gebieden vele uitdagingen kent. Mensen leven vaak langs elkaar in plaats van met elkaar, wat gepaard kan gaan met wederzijdse vervreemding. Dit ondermijnt de sociale samenhang in een buurt en stimuleert een gevoel van onveiligheid en onbehagen in de publieke ruimte. De noodzaak om hier verandering in te brengen in stadsdeel Slotervaart heeft geleid tot de ontwikkeling van de MOC aanpak, die tevens in andere grootstedelijke wijken kan worden ingezet. Onderzoek van Movisie toonde aan dat sociale professionals meer moeten doen dan het contact aan spontane krachten over te laten. Conclusie van dit onderzoek was dat de meeste contacten binnen de middenklasse in gemengde wijken zich in eigen sociale kring afspeelden. Het MOC speelt hierop in door een methode te ontwikkelen om onderling contact te stimuleren en zo het sociale kapitaal (o.a. de netwerken van de middenklasse) te benutten. Segregatie wordt hierdoor verminderd. De laatste jaren gaat er veel aandacht uit naar wijken als Slotervaart. De wijk kent een hoog percentage arme gezinnen, een grote etnische diversiteit en relatief veel problemen rondom schulden, criminaliteit en vandalisme. Om de buurt leefbaarder en veiliger te maken is het belangrijk dat bewoners ‘achter de voordeur’ vandaan komen en verantwoordelijkheid nemen voor de openbare ruimte en de dingen die zich daar afspelen. De horizon van de bewoners wordt hierdoor breder. De samenleving in een buurt staat het dichtst bij de mensen. Als bewoners in hun eigen buurt niet of nauwelijks deelnemen, dan zullen zij dit ook niet doen in grotere, abstractere verbanden. Het is bekend dat netwerken van grote groepen bewoners zelden de eigen culturele groep overstijgen. De inwoners van de wijk Slotervaart, waar de pilot van het MOC heeft plaatsgevonden, waardeerden de sociale cohesie in 2006 dan ook met een 5,3, zo onderzocht de gemeente. Het stadsdeel scoort daarmee het laagst van Amsterdam. Een deel van deze doelgroep leidde voor de start van MOC het Anker een zeer geïsoleerd bestaan. Om dit te illustreren: sommige buurtbewoners verlaten zelden of nooit hun eigen buurt.
De fysieke leefomgeving van deze groep bestaat letterlijk uit een handvol straten rond huis. Hun sociale contacten bestaan uitsluitend uit mensen van dezelfde etnische groep. De MOC-pilot had dan ook als overkoepelende doelstelling ‘het tot stand brengen van betrokkenheid en de bevordering van duurzame contacten tussen de verschillende culturele c.q. etnische groepen in het stadsdeel Slotervaart’. Het Anker Activiteitencentrum het Anker was tot voor kort een centrum dat vooral door bepaalde doelgroepen werd gebruikt, die geen binding met elkaar hadden. Allochtone doelgroepen (meer dan de helft van de wijkbewoners) waren ondervertegenwoordigd. En ook de over het algemeen jongere bewoners van de nieuwe (koop)woningen in de wijk, zowel allochtoon als autochtoon, waren relatief weinig in het centrum te vinden. Uit de twee ondervertegenwoordigde groepen kreeg welzijnsinstelling Impuls veelvuldig te horen dat bij hen sterk de indruk leefde dat het centrum uitsluitend voor bepaalde doelgroepen was bedoeld. Ondanks het grote aantal activiteiten en cursussen dat zich duidelijk op kinderen en jongere volwassenen richt. Het Anker is een groot, modern gebouw midden in de wijk in de buurt van treinstation Lelylaan. De hoge, lichte foyer is uitnodigend ingericht. In het pand zijn voldoende ruimtes en faciliteiten om allerlei uiteenlopende activiteiten te organiseren. Het buurtcentrum ademt een open en welkome sfeer uit, wat belangrijk is om het project tot een succes te maken. Het Anker is daarom gekozen voor de pilotfase van het ‘Multicultureel Ontmoeting Centrum’.
Pilotfase De pilotfase van de MOC methodiek binnen het Anker duurde in totaal drie jaar, deze methodiekbeschrijving is gebaseerd op het eerste jaar. Gebleken is dat, gezien de tijd en energie dat het heeft gekost om het MOC tot het succes te maken dat ze nu is, 1 jaar erg kort is. Het blijft daarom een ‘project in ontwikkeling’. Deze handleiding is bedoeld voor instellingen die de methodiek willen invoeren in hun wijk. Het beschrijft de te doorlopen stappen en aandachtspunten bij het werken met de MOC methodiek, en het transformeren van een ‘gewoon buurtcentrum’ naar een ‘multicultureel ontmoetingscentrum’.
5
Hoofdstuk 1: Oorsprong MOC methodiek
1.2 Theoretische achtergrond Het theoretisch kader waarin de methodiek werd ontwikkeld is het RMO advies ‘Niet langer met de ruggen naar elkaar’, een adviesnota van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling over het belang van verbinden, en de verschillende soorten verbindingen die er zijn tegen de achtergrond van de multiculturele samenleving. Dit rapport onderschrijft het belang van verbinden, voor een succesvolle participatie op de arbeidsmarkt, in het onderwijs en het belang van het spreken van de taal hierin. Ook benadrukt het rapport het belang van duurzame binding in plaats van enkel vluchtige ontmoetingen.
6
1.3 Inhoudelijke uitgangspunten Om een beeld te geven van de inhoudelijke uitgangspunten van de MOC-methodiek, wordt in onderstaande uiteengezet wat de oorspronkelijke doelstellingen van het project zijn geweest. In de context van Slotervaart en het RMO rapport ontstond het idee voor de methodiek van het Multicultureel Ontmoetingscentrum. Kernwoorden binnen het MOC zijn: interculturele en structurele ontmoeting. Het oorspronkelijke idee bestond uit een aantal uitgangspunten: • Buurtcentrum wordt multicultureel ontmoetingscentrum: De methodiek benut een buurtcentrum als accommodatie voor de beoogde structurele multiculturele ontmoetingen. Dit betekent een omvorming van buurtcentrum naar multicultureel ontmoetingscentrum in de buurt. • Lokale omgeving: Dit project is geschikt voor een lokale omgeving die grootstedelijk is, met een grote verscheidenheid aan culturen. • Bindingsladder: De bindingsladder vormt het achterliggende kader en bestaat uit vier niveaus van onderlinge betrokkenheid van bewoners. De treden van de ontmoetingsladder zijn: ‘ontmoeten’, ‘kennismaken’, ‘samen iets doen’ en ‘iets doen voor elkaar’. • Leren ontmoeten: Hierbij wordt uitgegaan van een nieuwe manier van buurtbinding; het creëren van duurzame ontmoeting op basis van datgene wat mensen in elkaar aantrekt, het zoeken naar verbinding en overeenkomsten. De focus ligt hierin op de individuele mens en zijn culturele achtergrond, en vooral; de trots en kracht van de individuele mens. Het stimuleren van interculturele ontmoetingen in Slotervaart. • Expertise: Expertise en specialistische kennis op het gebied van etnische verschillen is ingeroepen om een adequaat voorstel te doen voor een nieuwe wijze waarop interculturele ontmoetingen op lokaal niveau een duurzaam karakter krijgen. 1.4 Beoogde doelstellingen Het hoofddoel van het project was; het tot stand brengen van betrokkenheid en de bevordering van duurzame contacten tussen verschillende etnische groepen. Dit doel kent de volgende prioriteiten: 1. Het creëren van voorwaarden waaronder groepen bewoners met verschillende culturele en religieuze achtergronden elkaar willen en kunnen ontmoeten en leren kennen; 2. Het bijdragen aan collectieve activiteiten uitgaande vanuit gemeenschappelijke belangen, talenten, interesses en ambities; 3. Het bevorderen van onderling en wederzijds dienstbetoon.
Achterliggend doel van de MOC methodiek is het versterken van sociale verbanden die ten goede komen aan de sociale cohesie in de directe woon-en leefomgeving van bewoners, als ook het collectief oplossend vermogen, met al haar verschillen en diversiteit onder de bewoners stimuleren. Dit laatste vooral met het oog op een groei van gedeelde verantwoordelijkheid van bewoners voor de publieke ruimte. 1.5 Beoogd resultaat Het beoogde resultaat van het project zou zijn, dat de samenleving in de buurt waarin het buurtcentrum is gelegen, een zodanig duurzame binding zou hebben gekregen dat groepen van verschillende culturele en religieuze achtergrond (autochtonen en etnische groepen) structureel samen dingen doen en onderling diensten aan elkaar verlenen. Een norm hierbij was, dat er in het eerste jaar maandelijks 50 nieuwe bezoekers voor de culturele ontmoeting zouden worden geregistreerd. Inmiddels is duidelijk geworden dat deze doelstelling ruimschoots is behaald. De MOC methodiek blijkt bij uitstek een goede manier om de vele verschillende doelgroepen te bereiken. 1.6 Uitvoering pilotfase Ervaringsdeskundigen weten dat een methodiekbeschrijving en de uitvoering van een methodiek twee verschillende dingen zijn. Een pilot is daarom een perfecte manier om de gewenste aanpak vast te stellen. De ambities zoals deze oorspronkelijk in het projectplan van het MOC geformuleerd waren, zijn groot. De uitdagingen niet minder. Het MOC zet in op duurzame contacten tussen bewoners met al hun verschillen. Met vluchtige ontmoetingen en eenmalige contacten groeit de sociale cohesie niet. Bewoners gaan hun woonen leefomgeving ook niet ineens positief ervaren door een vluchtige groet. Er is meer nodig. Tijd, aandacht en vooral een consistente werkwijze die het vertrouwen van bewoners wint. De aandachtspunten die uit dit proces naar voren zijn gekomen vormen een goede uitgangspositie om de methodiek door te ontwikkelen. Voor iedereen die met de methodiek aan de slag wil, is deze methodiekbeschijving daarom essentieel.
7
Hoofdstuk 2: Aanpak MOC Het Anker
2
AANPAK MOC HET ANKER
2.1 Bindingsladder De MOC-methodiek is gestoeld op het theoretisch kader van de ‘bindingsladder’. Deze ladder zorgt ervoor dat vluchtige ontmoetingen beklijven en inbedding vinden in de wijk. De stappen van de bindingsladder worden idealiter doorlopen om methodieken als MOC tot een succes te maken. Dit kost geduld, tijd en energie en vergt een intensieve en pro-actieve houding van het projectteam. De bindingsladder vormt het raamwerk voor de uitvoering van de methodiek, de invulling zal per wijk verschillend zijn. In onderstaand raamwerk zijn de aandachtspunten per ‘trede’ van de ladder beschreven, met de ervaringen vanuit MOC het Anker hierin. Deze treden zijn weer onder te verdelen in voorbereiding en inventarisatiefase en evaluatiefase. Nadat het raamwerk is beschreven, zal een beschrijving worden gedaan per fase. STAP 1 Ontmoeting STAP 2 Kennismaking STAP 3 Samen iets doen STAP 4 Iets doen voor elkaar De vier stappen zijn binnen de MOC-methodiek doorvertaald naar vier kerndoelstellingen, 8
STAP 1 - ONTMOETING Ontmoeting tussen (groepen) bewoners met verschillende sociale, culturele en etnische achtergronden mogelijk maken. Binnen steden en stadsdelen die gekenmerkt worden door een gefragmentariseerde samenleving, houden bewoners zich op in sociale netwerken waar ze zich veilig wanen en het gevoel hebben zich niet te hoeven verantwoorden. Ze worden binnen deze veilige kringen ten minste tegemoet getreden met respect en waardering in plaats van dat ze worden aangesproken op hun falen. Kenmerkend voor stadsdeel Slotervaart, en soortgelijke stedelijke gebieden, is dat een groot aantal mensen in een sociaal isolement verkeert. De te doorlopen stappen in de doelstelling van ontmoeting zijn de volgende: 1) Het doorbreken van sociaal isolement; haal bewoners uit hun culturele enclave door intensief te investeren in een sfeer van vertrouwen. 2) Verleid bewoners door ze aan te spreken op talenten en het scheppen van voorwaarden voor ontmoeting; tijd, ruimte en middelen. 3) Houd bij het organiseren van ontmoetingen rekening met bepaalde doelgroepen die meer aandacht behoeven in bereik en benadering.
STAP 2 - KENNISMAKEN Bewoners motiveren en in staat stellen elkaar nader te leren kennen. Te doorlopen stappen in de doelstelling van ‘Kennismaken’ zijn de volgende: 1) Consulteer zoveel mogelijk bewoners voorafgaand naar hun talenten, wensen, behoeften, interesses en mogelijkheden m.b.t. de invulling van het MOC-programma. 2) Zorg dat ontmoeting tussen verschillende groepen bewoners centraal staan in de vorm van uitwisseling vanuit overeenkomsten en oprechte nieuwsgierigheid. 3) Het zelfredzaam maken van bewoners door het aanbieden van trainingen en cursussen en hiermee het creëren van een middenkader voor MOC. STAP 3 - SAMEN IETS DOEN Bewoners motiveren en in staat stellen collectieve activiteiten vanuit gemeenschappelijke ambities en behoeften op te zetten en uit te voeren. De volgende stappen worden doorlopen om ‘samen iets doen’ tot een succes te maken: 1) Met het formuleren van een ambitie om elkaar te ontmoeten, elkaar te leren kennen en met elkaar samen te werken, hebben de bewoners elkaar verplicht te zoeken naar gemeenschappelijke belangen, wensen, interesses, noden en verlangens. 2) Samenwerken is binnen de MOC-methodiek essentieel. De meeste geïnitieerde activiteiten zijn uitkomst van een samenwerking of hebben vormen van samenwerking opgeleverd. Bewoners hebben en krijgen een belangrijke rol in de voorbereiding en de uitvoering van de activiteiten. Hierin is het essentieel dat er tijd en ruimte wordt geboden aan bewoners om te werken aan hun persoonlijke ontwikkeling. Leidend hierin is het geloof in de kracht en de talenten van de individuele bewoners. Zij wonen in de wijk en weten wat ze nodig vinden. De professionals zijn hierin faciliterend en ondersteunend. STAP 4 - IETS VOOR ELKAAR DOEN Bewoners motiveren duurzame relaties aan te gaan, in de vorm van onderling en wederzijds dienstbetoon. De volgende stappen worden doorlopen om tot een effect van duurzaamheid te komen: 1. Eenmalige ontmoetingen een vervolg laten krijgen in het kader van het MOC-programma. Bewoners wisselen verhalen, kennis, inzichten uit en werken samen bij het organiseren van workshops en activiteiten. 2. Individuele duurzame relaties komen tot stand binnen de MOC methodiek, daar waar bewoners het gevoel hebben dat ze elkaar kunnen vertrouwen. Zo wordt de een vertrouweling van de ander.
9
Hoofdstuk 3: Voorbereidingsfase
3
VOORBEREIDINGSFASE
3.1 Wie gaat het project trekken? De transformatie van buurtcentrum naar een Multicultureel Ontmoetingscentrum gaat niet zomaar. De voorbereiding- en inventarisatiefase is dan ook bedoeld om de naamsbekendheid te vergroten en het draagvlak te creëren voor de uitvoeringsfase. Zonder behoeftepeiling onder de bewoners kan het MOC niet worden vormgegeven, deze consultatie is nodig om het activiteitenaanbod samen te stellen. Bij de voorbereiding van het Multicultureel Ontmoetingscentrum is het essentieel dat de organisatiestructuur staat. Dit betekent dat er een projectteam wordt geformeerd, bestaande uit projectmedewerkers en een stevige, adequate projectleiding. De vrijwilligers die worden geselecteerd en opgeleid binnen MOC moeten zich tevens in de doelstellingen van het project kunnen vinden. Het succes van MOC het Anker had niet kunnen plaatsvinden zonder deze startpositie, waarbij gedeelde belangen en ambities van het projectteam het uitgangspunt vormden. Deze belangen en ambities moeten dan ook duidelijk worden geïnventariseerd bij alle betrokkenen, zodat alle neuzen dezelfde kant opstaan bij de start van het project. 10
Kenmerken van een goed projectteam: • Een projectleider die overzicht houdt en die motiveert en stimuleert. • Projectmedewerkers met verschillende culturele achtergronden die de wijk representeren. • Projectmedewerkers met een verschillende denk- en werkwijze die elkaar aanvullen binnen het team. • Een groep vrijwilligers die echt iets wil veranderen in de wijk, die gemotiveerd is. Aandachtspunt projectmanagement: Zorg voor een gedegen projectorganisatie voordat met de methodiek aan de slag wordt gegaan
3.2 Maak een sociale kaart Om daadwerkelijk een succesvol MOC-traject te starten, is het van groot belang allereerst de sociale kaart van het werkgebied te kennen. Weet waar netwerken, doelgroepen en instellingen zich bevinden en weet ook welke problematiek er (mogelijk) speelt in de wijk. Binnen gebieden welke gekenmerkt worden door een gefragmentariseerde samenleving, houden bewoners zich op in sociale netwerken waar ze zich veilig wanen en het gevoel hebben zich niet te hoeven verantwoorden. Kenmerkend voor dit stadsdeel, en soortgelijke stedelijke gebieden, is dat een groot aantal mensen hierdoor in een sociaal isolement verkeert, dit is een belangrijk gegeven bij de benadering en werving van de doelgroep; het aanspreken op talent is hier dus een belangrijk uitgangspunt. Met inzicht in de sociale kaart kan de doelgroep daadwerkelijk gericht benaderd worden, en kunnen samenwerkingen worden opgezocht met instellingen in de buurt. Het is voor de uitvoering van MOC belangrijk te weten welke doelgroepen zich in de wijk bevinden, omdat dit de invulling van het project bepaalt. Het MOC is flexibel in te zetten per wijk, de wijk bepaalt zelf de inhoud van MOC. Aandachtspunt locatie MOC: Maak een sociale kaart van de wijk waarin het MOC wordt gestart, zoek hierbij actief mensen op in de buurt. 3.3 Werving doelgroep Het MOC leek in de ogen van veel bewoners in eerste instantie het zoveelste initiatief om structurele verbetering te brengen in de veiligheid en leefbaarheid in Slotervaart. Bewoners laten zich niet makkelijk overtuigen. Het enkel rondsturen van informatie en uitnodigingen om bekendheid te geven aan het MOC is niet voldoende. Het is hier nodig om een intensieve benadering te kiezen, waarbij persoonlijk contact de boventoon voert. Essentieel is het scheppen van een sfeer van vertrouwen onder andere door het inzetten van ‘mediators’. De volgende instrumenten zijn ingezet om de herkenbaarheid van het MOC in de wijk te vergroten; deze instrumenten zijn ons inziens nodig om voldoende bekendheid te geven aan het project. Benader de doelgroep op verschillende manieren: Persoonlijke bezoeken Inzetten van ‘sleutelpersonen’ die garant staan voor mond-tot-mond reclame & participatie Flyeren in de wijk Deze middelen tezamen zetten een ‘vliegwieleffect’ in gang; MOC als begrip in het stadsdeel. Mond-tot-mond reclame zorgt uiteindelijk voor het echte effect in de wijk.
• • •
11
Hoofdstuk 3: Voorbereidingsfase
Binnen MOC ’t Anker bleek dat er een aantal doelgroepen was die extra aandacht behoefte. Zo bleek het multicultureel ontmoetingscentrum een bijzondere aantrekkingskracht te hebben op jongeren die moeite hebben te participeren zowel op school als op de arbeidsmarkt. Nauwe aansluiting met jongerenwerk biedt hier een oplossing. Een tweede doelgroep die extra aandacht behoefde was autochtone ouderen. Relatief veel van hen verkeren in een sociaal isolement vanwege beperkte mobiliteit, inkomenspositie, beperkt sociaal netwerk en vanwege angst voor de snel veranderende en soms zeer hectische woon- en leefomgeving binnen het stedelijke gebied. Daarnaast is speciale aandacht uitgegaan naar het betrekken van bewoners met een bovengemiddeld inkomen en bewoners die bovengemiddeld zijn opgeleid. Slotervaart, en dit geldt voor veel stadsdelen als deze, is niet enkel een deel van de stad waar mensen wonen die een minimuminkomen hebben, in het stadsdeel is tevens een groot deel hoogopgeleiden woonachtig. Dit moet in het kader van de MOC aanpak niet worden vergeten; juist de gemixte groep deelnemers zorgt samen voor het succes van het MOC. Aandachtspunt bereik doelgroepen: Houd rekening met groepen die extra aandacht behoeven, en kies een andere benadering om deze groepen aan te zetten tot participatie. 12
Hoogtepunt in de opstartfase en succesfactor voor het slagen van de methodiek was het organiseren van een grote brainstormbijeenkomst. Deze keuze voor de brainstormsessie is dat het verbindend werkt voor groepen bewoners en enthousiasmeert over de mogelijkheden. Bij een brainstorm kan alles geroepen worden, creativiteit kan hierin de vrije loop nemen. De invulling van het MOC in de wijk wordt door de buurtbewoners zelf bepaald, dit wekt gedeelde verwachting en interesse. Tijdens de brainstorm wordt zichtbaar waar bewoners behoefte aan hebben binnen het MOC en hoe zij te enthousiasmeren zijn. Gedurende de bijeenkomst wordt een eerste inventarisatie gemaakt van de verwachtingen, wensen, behoeften en interesses van bewoners. Bewoners opperen en suggereren tal van ontmoetingsmogelijkheden en gezamenlijke acties. Variërend van met de buren theedrinken tot samen koken en uitstapjes maken. Aandachtspunt start project: Om een goede start te verzorgen, is een brainstormbijeenkomst zeer geschikt. Hierbij kan een inventarisatie worden gemaakt van verwachtingen, wensen , behoeften en interesses van bewoners. Draagvlak wordt op deze manier gecreëerd; er wordt naar hen geluisterd. 3.4 Werving vrijwilligers Bij het bereiken van de verschillende doelgroepen in de wijk hebben de vrijwilligers een belangrijke rol vervuld. Vanuit de projectorganisatie is bij de start van het project een groep vrouwen uit de buurt benaderd die af en toe in het MOC kwam voor activiteiten, waarvan de potentie aanwezig leek om actief vrijwilliger te worden. Kenmerk van de selectie van deze groep vrijwilligers was, dat zij een mogelijk vliegwieleffect zouden hebben op personen binnen hun eigen netwerk. Omdat zij allen de buurt goed kenden vanwege sociale netwerken en dus ook wisten waar de
beoogde doelgroep zich bevond, vormden zij een belangrijk kanaal in het bereiken van de beoogde doelgroepen. Kader Hanane kwam al jaren in het Anker, haar dochter volgde er balletles en haar zoon karateles. Het viel haar altijd al op dat er een selectieve doelgroep in het buurtcentrum kwam, terwijl de locatie perfect zou zijn om allerlei activiteiten te ontplooien voor kinderen, jongeren en volwassenen. Toen zij vanuit Impuls gevraagd werd om als vrijwilliger mee te werken aan de invoering van het Multicultureel Ontmoetingscentrum, was zij zeer enthousiast. Zo enthousiast, dat zij sindsdien elke dag in het buurtcentrum te vinden is; ‘Het vormgeven en ontwikkelen van het MOC aan de hand van behoeften van bewoners in de wijk is voor mij elke dag een uitdaging. In een mum van tijd zag ik het Anker veranderen in een ontmoetingscentrum waar allerlei bewoners uit de buurt zich welkom voelden.’ De expertise vanuit Mexit vormde hierin een onmisbaar element, het arrangeren van multiculturele ontmoetingen is iets waarin je getraind kunt worden. Hanane is dankzij haar enthousiasme en pro-actieve houding inmiddels aangesteld als vaste projectmedewerker voor MOC het Anker, en werkt voor Impuls. Zij geldt als voorbeeld voor de methodiek van talentontwikkeling en ontplooiing binnen het MOC.
3.5 Draagvlak vergroten in de wijk Tijdens de voorbereidingsfase van de MOCmethodiek zijn verschillende instrumenten ingezet om de beoogde doelgroep te bereiken. Maar ook het draagvlak bij organisaties in de wijk is een belangrijk punt van aandacht geweest binnen het MOC. Dit draagvlak is nodig om erachter te komen wat er leeft binnen de doelgroep, en welke behoeftes bestaan. Deze behoeftes vormen de kern en het uitgangspunt van de MOC aanpak. MOC zal er daarom in elke wijk anders uit komen te zien, omdat deze wordt ingevuld door behoeftes van bewoners, deze zijn per wijk verschillend. Vergroten draagvlak in de wijk via: 1. Betrekken zelforganisaties van bewoners als partners in de participatie 2. Het formeren van een kerngroep bestaande uit bewoners uit de wijk 3. Een openingsfeest georganiseerd door de bewoners, vertegenwoordigd door bijvoorbeeld verantwoordelijken uit de politiek 4. Het formeren van een redactieraad en het inzetten van gerichte communicatiemiddelen Toelichting: 1) In de opstartfase zijn gesprekken gevoerd met diverse zelforganisaties; vrouwengroepen en jongerenorganisaties. Tijdens deze gesprekken zijn suggesties uit de brainstormbijeenkomst voorgelegd en samenwerkingsverbanden geïnventariseerd. 2) Leden van het ‘middenkader’, de vrijwilligers, worden getraind om zitting te nemen in de kerngroep. Acht bewoners met verschillende culturele achtergronden vormen de kerngroep. Structureel is ingezet op het trainen en begeleiden van de kerngroepleden met het oog op het vergroten van vaardigheden, kennis en inzicht. De kerngroep heeft een
13
Hoofdstuk 4: Uitvoeringsfase
belangrijke katalyserende, motiverende en aansturende rol in het betrekken van bewoners bij het programma. 3) Het openingsfeest van het MOC is vormgegeven door de bewoners zelf, met verschillende culturele activiteiten die aansprekend zijn voor verschillende doelgroepen. Deze opening is officieel ingeluid door de stadsdeelvoorzitter; welke het geheel een officieel tintje gaf en een ‘trigger’ vormde voor de pers. 4) De redactieraad is in de voorbereidingsfase gevormd, en heeft een aantal trainingen gevolgd om in een later stadium de krant en de website mede vorm te geven. De krant en website zijn twee communicatiemiddelen die zijn ingezet tijdens de MOC-pilot, meer informatie hierover bij de beschrijving van de uitvoeringsfase.
4
14
UITVOERINGSFASE
4.1 Nieuwe activiteiten Het programma van activiteiten binnen de methodiek van het Multicultureel Ontmoetingscentrum is samengesteld op basis van behoeften in de wijk. Instrumenten als ‘brainstormsessies’, ideeënbussen en een-op-een contacten hebben geresulteerd in het ‘Bewonersprogramma’. In het bewonersprogramma zijn ideeën voor activiteiten geopperd die nauw aansluiten bij de leef -en belevingswereld van de bewoners. Het effect is dat bewoners ervaren dat het multicultureel ontmoetingscentrum van hen en voor hen is. Bewoners geven aan zich ‘welkom’ te voelen in het multicultureel ontmoetingscentrum.
Het is een werkplaats voor maatschappelijke betrokkenheid, onderlinge solidariteit en gemeenschappelijke actie ten behoeve van een veilige, leefbare buurt. Binnen MOC het Anker heeft een aantal van meer dan duizend bewoners aan een of meer activiteiten deelgenomen. Gezien hun enthousiasme, ervaren bewoners het MOC programma echt als hun programma. Daarmee wordt het belang van ontmoeting en uitwisseling erkend, en het belang van ‘elkaar leren kennen’. Tijdens ontmoetingen en collectieve activiteiten – spontaan en in georganiseerd verband – ontwikkelen bewoners nieuwe ideeën voor activiteiten. De inloop, drie dagen in de week, is eveneens een broedplaats voor ideeën. Zo blijven bewoners betrokken en wordt voorzien in een permanente vernieuwing van het activiteitenprogramma; zo is een carrière mogelijk van ontmoeting via kennismaking naar onderlinge hulprelaties; de laatste trede van de ontmoetingsladder. Binnen buurtcentrum het Anker kwam een relatief homogeen publiek voordat de MOC methodiek er werd ingevoerd. Door de invoering van het MOC was het de bedoeling om het buurtcentrum tot een plek te maken waar verschillende doelgroepen uit de buurt zich welkom zouden voelen. Het is gebleken dat vooral allochtone groepen zich veel makkelijker openstellen voor ontmoetingen met andere culturen dan de oudere, autochtone groepen. Zij voelden zich beangstigd door de veranderingen en vernieuwingen binnen ‘hun’ buurtcentrum. Om de laatste groep niet te passeren is het daarom van belang gebleken te zoeken naar overeenkomsten tussen de verschillende groepen, vanuit gemeenschappelijke interesses activiteiten te ondernemen, en oprechte nieuwsgierigheid aan te moedigen.
15
Hoofdstuk 4: Uitvoeringsfase
Aandachtspunten bij programmeren van nieuwe activiteiten: • Vraaggericht werken; inventarisatie maken van talenten, overeenkomsten en gedeelde interesses. • Het creëren van een werkplaats voor maatschappelijke betrokkenheid, onderlinge solidariteit en gemeenschappelijke actie ten behoeve van een veilige, leefbare en solidaire buurt – gezamenlijk belang. • Ruimte voor bewoners om zelf nieuwe initiatieven te ontwikkelen, mits onder goede begeleiding. In onderstaand overzicht noemen we een aantal van de succesvolle activiteiten zoals deze zijn georganiseerd binnen de pilotfase van het MOC; bij wijze van Good Practises:
16
Dodenherdenking en bevrijdingsdag Een groep van 35 Surinaamse, Nederlandse, Turkse, Marokkaanse en Afghaanse bewoners van Slotervaart bezoekt in het kader van de dodenherdenking het Anne Frankhuis. Na de rondleiding en presentatie is er een multiculturele lunch en gelegenheid tot het uitwisselen van indrukken en ervaringen.De ervaringen van de oudere autochtone deelnemers lijken sterk overeen te komen met die van andere, bijvoorbeeld Afghaanse bewoners. Het ontdekken over dergelijke persoonlijke ervaringen –die vaak ingekleurd zijn door verlies en rouw – bindt bewoners door een groeiend onderling begrip en wederzijdse herkenning. Het uitstapje en effect ervan is een voorbeeld van hoe bewoners door samen iets te ondernemen, ervaren wat hen bindt met elkaar. Dit druist in tegen de huidige maatschappelijke tendens van vooral te benoemen wat mensen scheidt.
Multicultureel kookteam Een van de gezamenlijke interesses van de bezoekers van het MOC is ‘eten’. Bewoners hebben in het MOC de mogelijkheid gekregen een multicultureel kookteam te starten, met als doel om via de verschillende ‘keukens’ en door samen te koken elkaar nader te leren kennen en de contacten uit te breiden en te intensiveren. Libelle Zomerweek Het uitstapje naar de Libelle zomerweek met een groep vrouwen uit Slotervaart was een groot succes. Niet alleen de vrouwen hadden een heel bijzondere dag met een bijzondere ontvangst, de Libelle was ook zeer verheugd over het feit dat ze eindelijk een andere doelgroep konden ontvangen; dat lukt ze normaliter moeilijk. Zo wordt een win-win situatie gecreëerd. Jongeren ontmoeten senioren In het kader van het MOC programma, geba-
seerd op de suggestie van een aantal jonge bewoners van Amsterdam Slotervaart, is een bezoekgroep gevormd van acht jongeren in de leeftijd van zestien tot twintig jaar. De jongeren bezoeken ouderen en ondernemen activiteiten in de wijk en in het verzorgingshuis met elkaar. Theatergroep Onder leiding van Ahmed Salah oefent een kindertheatergroep in MOC-het Anker. Elke woensdag treffen twintig jongeren met verschillende culturele achtergronden elkaar. Samen maken zij een theaterstuk. Kostuums worden bedacht, personages geschetst en er wordt een decor gemaakt. 4.2 Training en expertise Een belangrijk punt binnen het project is de mogelijkheid voor talentontwikkeling. Voor deze talentontwikkeling is de expertise van intercultureel adviesbureau Mexit ingeroepen. Binnen MOC is een trainingsprogramma opgezet onder de noemer ‘multicultureel ontmoeten’. De training is een belangrijk onderdeel geweest voor zowel vrijwilligers als personeel. De vrijwilligers die zijn opgeleid hebben op hun beurt ook weer andere bewoners ondersteunt en vrijwilligers getraind. Het is een proces van peer-education. Aan het einde van de training ontvingen de eerste cursisten uit handen van de stadsdeelvoorzitter hun certificaat. Het trainen van bewoners is van groot belang. Het maakt hen zelfredzamer in het organiseren van multiculturele ontmoetingen en op basis daarvan gezamenlijke verantwoordelijkheden te traceren en nader uit te werken. Bovendien vergaren de cursisten inzicht in de sociale kaart, worden assertiever en leren zij hoe zij
17
Hoofdstuk 4: Uitvoeringsfase
bruggen kunnen bouwen tussen de verschillende etnische, sociale en culturele eilandjes. Kortom, het opleiden van perfecte vrijwilligers voor het multicultureel ontmoetingscentrum. Inmiddels is het aantal vrijwilligers opgelopen tot meer dan 50, om alle activiteiten te kunnen realiseren. Aandachtspunt trainingen Het aanbieden van trainingen en mogelijkheden voor ontwikkeling binnen MOC voorziet in een grote behoefte en maakt het aantrekkelijk je aan te sluiten bij MOC. De training is niet bedoeld als einddoel maar een start voor verdere betrokkenheid bij andere activiteiten. Investeren in mensen = investeren in MOC.
18
4.3 Samenwerkingspartners Er is binnen MOC samengewerkt met verschillende zelforganisaties in de buurt, met sportinstellingen, bewonersgroepen, woningcorporaties, zorginstellingen en moskeeën in de wijk. Centraal binnen de MOC-methodiek staat het samenwerken van bewoners en organisaties onderling. Binnen deze samenwerking ontstaan nieuwe activiteiten en mogelijkheden, vanuit gedeelde interesse. De zelfredzaamheid van de bewoners als coördinatoren van het activiteitenaanbod wordt binnen MOC gestimuleerd. Op deze manier nemen bewoners meer en meer zelf initiatieven. Het stadsdeel is erg trots op het Multicultureel Ontmoetingscentrum, vanwege de gedeelde verantwoordelijkheid voor de buurt en de bewoners. Zij heeft dan ook veel aandacht besteed aan het project. 4.4 Communicatie Een gedoseerde en regelmatige aanlevering van informatie is een belangrijke voorwaarde bij de communicatie naar de diverse doelgroepen. De communicatie is dan ook gericht op de belevingswereld van de specifieke doelgroep waar de boodschap voor bestemd is. In de communicatie wordt een helder beeld geschetst van het buurtcentrum het Anker; een buurtcentrum waar verschillende activiteiten aangeboden worden, gericht op verschillende doelgroepen. En waar men openstaat voor nieuwe ideeën m.b.t. activiteiten die aansluiten op de interesses van de bezoekers. De communicatie heeft actief plaatsgevonden en op aanvraag. Bij actieve communicatie gaat het bijvoorbeeld over de communicatie face to face, ondersteund door flyers en posters, persberichten en nieuws in de wijkkranten. Bij communicatie op aanvraag gaat het bijvoorbeeld om gesprekken met geïnteresseerden in het buurtcentrum. Deze gesprekken zijn gevoerd door de projectleiding en de projectmedewerkers vanuit Impuls. Twee belangrijke en succesvolle communicatie-middelen die zijn ingezet zijn de MOC krant en de website. Deze twee instrumenten zijn actief ingezet, de redactieraad is ingesteld om de inhoud mede te bepalen. De berichtgeving rondom het MOC via deze kanalen is een afwisselend geheel van zowel interviews, activiteitenomschrijvingen maar vooral van ervaringen van bewoners. Het stadsdeel is tevens gevraagd een inhoudelijke bijdrage te leveren in de vorm van een artikel. Belangrijk uitgangspunt is geweest, dat de communicatiemiddelen vele verschillende doelgroepen zouden aanspreken; zowel jong als oud, autochtoon als allochtoon.
Het is dan ook een zeer kleurrijke en laagdrempelige krant en website geworden. In de bijlage vindt u een kleine weergave van deze twee instrumenten. Er is, vanwege het arbeidsintensieve traject van de ontwikkeling van de krant, tot nu toe 1 uitgave geweest die huis-aan-huis verspreid is onder de bewoners van Slotervaart. Aandachtspunt communicatiemiddelen: Met laagdrempelige communicatie, waarin veel gebruik wordt gemaakt van beeld, bereik je verschillende doelgroepen; jong, oud, allochtoon en autochtoon. Hierbij dient rekening gehouden te worden met het taalniveau van de verschillende groepen, en ook met thema’s die belangrijk zijn vanuit de belevingswereld van bewoners. 4.5 Spin off Activiteitenaanbod: Het activiteitenaanbod heeft een proces op gang gebracht. Bewoners namen in toenemende mate het initiatief tot activiteiten als uiting van toenemende betrokkenheid bij de samenleving in de directe woon- en leefomgeving. Bovendien kregen zij steeds meer de aansturing in handen. Gaandeweg werden talenten, vaardigheden ontwikkeld, gekoppeld en productief gemaakt om duurzame contacten van samenwerking en onderling/wederzijds dienstbetoon te realiseren. De MOC methodiek heeft spin-off doelstellingen met betrekking tot leefbaarheid en zorgzaamheid.
19
Hoofdstuk 5: Evaluatiefase
• • • •
Bevordering van de sociale cohesie Bevordering van collectieve verantwoordelijkheid voor publieke woon- en leefruimte. Bevordering van het collectieve oplossend vermogen. Bevordering zelfredzaamheid bewoners.
• • •
1. Bevordering van de sociale cohesie Het besef voor individuele bewoners staat centraal dat een ieder, ongeacht culturele, etnische en sociale verschillen, trots zou moeten zijn op de eigen achtergrond en deze ook productief kan maken. Het programma van MOC overstijgt daarmee het belang van wederzijds respect en waardering die voorwaardelijk zijn voor een harmonieuze multiculturele buurtsamenleving. Bewoners spreken elkaar aan op elkaars capaciteiten, vaardigheden en talenten.
• •
2. Bevordering van collectieve verantwoordelijkheid voor publieke woon- en leefruimte In het kader van MOC ondernemen bewoners zelf initiatieven, voorbeeld hiervan is een kunstproject in Slotervaart.
• •
5.2
• •
• 20
3. Bevordering van het collectieve oplossend vermogen Een spin-off effect van het MOC is het versterken van zelforganisaties in de wijk. Zij putten inspiratie uit het MOC programma, kopiëren onderdelen uit de methodiek en nemen zelf initiatief voor activiteiten. Het enthousiasme van deze organisaties gaat voorname-lijk gepaard met de grote betrokkenheid. 4. Bevordering zelfredzaamheid bewoners Een groter effect op de bevordering van de zelfredzaamheid van de bewoners had de MOC methodiek niet kunnen hebben. De methodiek kan gezien worden als een groot leerproces, waarin bewoners de kans krijgen hun talenten te ontwikkelen met vallen en opstaan. Een proces waarin de samenleving in de buurt wordt verkend, waarin bewoners aan zelfvertrouwen winnen en ervaren dat zij bij kunnen dragen aan een leefbare buurt. Door het MOC-programma worden bewoners betrokken bij de samenleving en bovendien in staat gesteld vaardigheden te ontwikkelen om te participeren in de maatschappij. 5
EVALUATIEFASE EN DOORSTART OP ANDERE LOCATIE
5.1 Succesfactoren MOC het Anker De succesfactoren zoals deze binnen MOC het Anker zijn vast te stellen, zijn de volgende:
• •
•
De samenstelling van het projectteam; vanuit gedeelde ambitie en verwachtingen werd gewerkt naar een resultaat met de overkoepelende coördinatie van de projectleiding. Intensieve aanpak in de voorbereiding- inventarisatiefase.
Aandachtspunten Een sterk middenkader van vrijwilligers is essentieel bij de organisatie en het management van netwerken. In het kader van continuïteit moeten de kerngroep en de redactieraad door professionele ondersteuners worden bewaakt. Zet stagiaires in die in het kader van hun studie actief willen en kunnen zijn voor de buurt. Houd rekening met autochtone oudere bewoners en hoogopgeleiden met een bovenmodaal inkomen. Het betrekken van professionele partners als woningbouwverenigingen, zorginstellingen, politie etc. kan erg interessant zijn om het draagvlak te versterken in de wijk. Ter ondersteuning van kwetsbare groepen kan aangesloten worden bij zorginstellingen in de buurt, instellingen aangaande maatschappelijke dienstverlening en geestelijke gezondheidszorg. De selectie van de kerngroepleden is alleen succesvol als wordt gekeken naar de competenties die iemand bezit en competenties die ontwikkeld kunnen worden, zodat vrijwilligers op de juiste plek kunnen worden geplaatst.
5.3 Randvoorwaarden andere locaties Indien u de MOC methodiek wilt invoeren op een locatie die een multicultureel ontmoetingscentrum zou kunnen worden, is het essentieel de volgende punten in overweging te nemen: Is de locatie geschikt voor uiteenlopende activiteiten en ademt het een welkome sfeer uit; zou dit het geval kunnen worden?
• • • • •
•
De werving van geschikte vrijwilligers, die echt iets wilden veranderen in de wijk en ook tijd en ruimte vrij wilden maken om hier actief mee aan de slag te gaan. De creatieve input en medewerking van bewoners. De samenwerking met instellingen en sleutelfiguren in de buurt bij het organiseren van activiteiten. De aanstelling van de redactieraad en kerngroep. Het theoretisch kader van de bindingsladder.
Is er ruimte binnen het buurtcentrum voor een gedegen projectteam? Is er reeds een behoefte gesignaleerd onder buurtbewoners naar nieuwe activiteiten? Is de sociale kaart van de buurt inzichtelijk? Bent u als buurtcentrum bereid te investeren in bewoners (niet alleen beloven maar het ook echt doen). Is er mogelijkheid voor het vrijmaken van extra budget/middelen om activiteiten te initiëren binnen MOC?
21
6
HET SCHEMA VAN MULTICULTUREEL ONTMOETEN
Om een schematische weergave te geven van de MOC methodiek, kunnen we de volgende stappen onderscheiden: • De buurtbewoners zijn het startpunt, zij geven invulling aan de methodiek • De bewoners maken kennis met elkaar, en met het multicultureel ontmoetingscentrum. • Samen worden plannen bedacht voor nieuw op te zetten activiteiten. • Het samen structureel ondernemen aan activiteiten leidt tot duurzaam contact, en vertrouwensrelaties.
BIJLAGE
SCREENDUMP VOORKANT KRANT
2 kennismaken mak
22
SCREENDUMP WEBSITE
1 Buurtbewoners be
3 Samen men di dingen doen
4 Iets voor elkaar doen
23
24
LOGO IMPULS en MEXIT
