Voorwoord. Sauna in het oude gemeentehuis. Begraafplaatsproject. Nutsbibliotheek bij de tijd in De huizen en bewoners rond 1830

Inhoud         Voorwoord               Sauna  in  het  oude  gemeentehuis         Begraafplaatsproject           Nutsbibliotheek  bij  de  tijd  in  1928         De  huizen  en  bewoners  rond  1830       Over  mevrouwen,  juffrouwen  en  vrouwen     Uit  onze  archieven             Et  Tochtman:  kapster  in  Loppersum       Huurboekjes  Spriknust           Het  weer  in  2012             Jaarverslag  2011            

1    

 

 

 

 

 2  

 

 

 

 

 3  

 

 

 

 

 7  

 

 

 

 

 9  

 

 

 

 

13  

 

 

 

 

15  

 

 

 

 

19  

 

 

 

 

24  

 

 

 

 

26  

 

 

 

 

29  

 

 

 

 

33  

VOORWOORD     Dit  is  al  weer  de  drieëntwintigste  uitgave  van  onze  kroniek.  Het  is  de  redactie  weer  gelukt  een   lezenswaardig  blad  te  maken,  waarvoor  dank.  Uit  de  inhoud  blijkt  duidelijk  dat  de  Historische   Vereniging  Loppersum  een  levende  vereniging  is  van  leden  en  vrijwilligers.     Bij  het  heengaan  van  een  van  onze  ereleden  wil  ik  even  stilstaan.  Piet  van  Hoorn  was  een   actief  lid  binnen  de  vereniging  vanaf  het  eerste  uur  en  enige  jaren  voorzitter  van  onze   vereniging.  Hij  was  daarnaast  landbouwer  en  ook  als  een  gedreven  voorzitter  van  onder   andere  de  ruilverkavelingscommissie  Stedum-­‐Loppersum  werkzaam.  Dat  laatste  is  ook  al  weer   een  stukje  historie  geworden.  Wij  zullen  Piet  als  bestuur  en  vereniging  blijvend  herinneren.   In  het  afgelopen  jaar  stonden  er  diverse  lezingen  op  het  programma,  waarvan  ik  er  een  in  het   bijzonder  wil  memoreren,  zonder  de  andere  tekort  te  doen.  De  lezing  van  Pieter  Albers  over   de  Emskampen  net  over  de  grens  in  Duitsland.  Een  levendige  lezing  over  een  stukje   schokkende  geschiedenis,  waarvoor  pas  vanaf  de  jaren  tachtig  van  de  vorige  eeuw  aandacht     was.  Tijdens  onze  jaarlijkse  excursie  nam  de  heer  Albers  ons  mee  naar  een  expositie  over  de   Emskampen  in  Esterwegen  met  aansluitend  een  bezoek  aan  enkele  van  de  vijftien  voormalige   kampen  langs  de  grens.  Deze  excursie  vond  plaats  samen  met  de  Historische  Vereniging  uit   Hoogkerk.   Het  begraafplaatsproject  kreeg  weer  een  vervolg.  Door  de  inzet  van  veel  vrijwilligers  uit  het   dorp  en  onder  de  bezielende  leiding  van  Rini  Doff  is  gedurende  de  zomer  op  zaterdag  en   woensdag  veel  werk  verzet  en  ziet  onze  begraafplaats  er  nog  fraaier  uit.  U  leest  hier  meer   over  in  deze  kroniek.  Evenals  een  interview  met  Trieneke  en  Cor  Glas  en  een  impressie  van   het  bezoek  van  Jan  de  Heer  aan  het  bad  in  de  raadzaal  van  het  voormalige  gemeentehuis  van   Loppersum.     Vlak  voor  het  ter  perse  gaan  van  deze  kroniek,  hebben  enkele  leden  van  de  Historische   Vereniging  een  rondleiding  gehad  bij  de  Groninger  Archieven  in  Groningen.  Het  was  een   allesbehalve  stoffige  avond,  waarin  allerlei  documenten  uit  het  archief  werden  getoond.  Daar   zaten  stukken  bij  uit  Loppersum,  maar  ook  het  eerste  stadsboek  van  Groningen  en  de   inschrijving  van  Aletta  Jacobs  aan  de  Groninger  universiteit.     Ik  wens  u,  mede  namens  de  overige  bestuursleden,  veel  leesplezier.     Hugo  Parker  Brady,  voorzitter     2    

SAUNA  IN  HET  OUDE  GEMEENTEHUIS       Ik  heb  zaterdag  22  september  jl.  een  bezoek  gebracht  aan  de  sauna  in  Loppersum.  Vaak  zijn   sauna’s    ondergebracht  in  een  omgebouwde  boerderij  of  een  soortgelijk  bouwwerk.  Maar   deze  in  Loppersum  is  wel  heel  bijzonder  gehuisvest.  Na  de  ingebruikname  van  het  nieuwe   gemeentehuis  aan  de  Molenweg  in  2007  heeft  Hotel  Spoorzicht,  de  huidige  eigenaar  van   het  gemeentehuis  in  de  Raadhuisstraat,  met  een  Wellnesscentrum  een  unieke  invulling  aan   het  oude  gemeentehuis  gegeven.     Door:  Jan  de  Heer     Het  is  een  gek  idee  om  schaars  gekleed  door  het  gebouw  te  lopen  en  op  zoek  te  gaan  naar  de   vroegere  kamer  van  burgemeester  Jenny  Sleurink,  of  naar  de  plaats  waar  door  de   gemeenteraad  belangrijke  besluiten  zijn  genomen.  Het  is  rustig  in  het  gebouw,  in  een  sauna   wordt  niet  gedebatteerd.  En  terwijl  ik  de  tijd  neem  om  de  weldadige  warmte  op  me  in  te   laten  werken,  voel  ik  dat  de  herindeling  van  1990  definitief  is  afgerond  en  dat  het  stof  dat  met   die  samenvoeging  werd  opgedwarreld,  is  neergedaald.     Herindeling   Bij  de  herindeling  van  1990  zijn  de  gemeenten  Loppersum,  Middelstum,  Stedum  en  ’t  Zandt   samengevoegd.  Gemeenten  die  in  de  Napoleontische  tijd  zo  rond  1810  hun  beslag  hadden   gekregen.  Wellicht  voldoende  aanleiding  voor  een  aantal  bewoners  om  zich  heftig  tegen   opheffen  te  verzetten  met  heuse  actiegroepen  als:  “herindeling  nee!”  De  acties  mochten  niet   baten,  al  waren  er  gemeenten  die  in  een  laatste  noodsprong  aan  de  provincie  meldden  dat  ze   nog  liever  met  ‘die  en  die’  gemeente  samen  wilden  in  plaats  van  de  voorgestelde.  Zo  lukte  het   Kantens  nog  over  te  springen  naar  Uithuizen.  Alles  liever  dan  met  Loppersum!  Middelstum   werd  zo  als  enige  Hunsingo-­‐gemeente  samengevoegd  met  drie  Fivelgo-­‐gemeenten.  De   herindeling  van  1990  betekende  in  ieder  geval  dat  drie  van  de  vier  gemeentehuizen  overbodig   werden.  Velen  zullen  zich  nog  herinneren  dat  meteen  in  de  eerste  raadsvergadering  van  de   nieuwe  gemeente  Loppersum  in  januari  1990,  bekend  werd  gemaakt  dat  de  koningin  zich  had   voorgenomen  dat  jaar  het  dorp  Loppersum  (en  Haren)  op  haar  ‘verjaardags’feest!  te  komen   bezoeken.  Dit  aangekondigde  bezoek  –  weigeren  was  uiteraard  niet  aan  de  orde  –  bracht  met   zich  mee  dat  naast  veel  voorbereiding  ook  snel  de  nodige  beslissingen  moesten  worden   genomen.  Want  hoe  moest  de  naam  van  de  door  de  koningin  te  bezoeken  gemeente  luiden   en  hoe  zou  het  wapen  van  de  nieuwe  gemeente  eruit  komen  te  zien?  Misschien  achteraf   allemaal  niet  zo  belangrijk,  maar  de  kersverse  burgemeester  Lambertus  Pit  stond  erop  dat   Hare  Majesteit  geconfronteerd  zou  worden  met  een  volwaardige  gemeente,  met  alles  erop   en  eraan.  Immers,  Loppersum  zou  via  de  televisiebeelden  voor  eens  en  voor  altijd  beroemd   worden!  Aardbevingen  waren  toen  nog  niet  aan  de  orde.  De  nieuwe  gemeente  ging  dus  op   volle  snelheid  van  start,  de  naam  werd  Loppersum,  het  gemeentehuis  werd  Loppersum.  Het   nieuwe  wapen  zou  door  Hare  Majesteit  zelf  op  30  april  worden  onthuld.  De  vele  zaken  die   later  nog  hun  beslag  zouden  krijgen,  moesten  in  de  loop  van  de  tijd  worden  opgelost.  Zoals  de   3    

bouw  van  een  nieuw  gemeentehuis.  Dat  dat  nog  heel  wat  voeten  in  de  aarde  zou  hebben  kon   niemand  toen  bevroeden.     Spriknust   Het  had  overigens  niet  veel  gescheeld  of  Spoorzicht  had  met  het  oude  raadhuis  achter  het  net   gevist  en  was  er  een  wellnesscentrum  in  Spriknust  gekomen.  Deze  historische  boerderij  op   een  markante  plek  met  uitzicht  over  de  aloude  Fivelboezem  stond  al  in  de  jaren  zestig  van  de   vorige  eeuw  leeg,  blootgesteld  aan  weer  en  wind.  Mijn  eerste  kennismaking  met  Loppersum   was  in  de  zomer  van  1971,  toen  ik  met  mijn  toenmalige  partner  Margje  van  der  Duim  op  de   fiets  vanuit  Groningen  naar  Loppersum  was  gekomen  om  de  boerderij  Spriknust  te  huren.   Studenten  trokken  in  die  tijd  graag  naar  het  platteland  om  leeggekomen  boerderijen,   pastorieën  of  arbeidershuisjes  te  gaan  bewonen.  Huur  of  koop  van  Spriknust  was  toen  helaas   niet  mogelijk.  Jaren  later,  toen  het  verval  van  de  boerderij  al  onomkeerbaar  in  gang  was   gezet,  zijn  het  erf  en  de  opstallen  alsnog  verkocht  aan  projectontwikkelaar  Van  Oostrum  uit   Haarlem.  De  bungalow  aan  de  oostkant  werd  met  een  deel  van  het  erf  verkocht  aan  de  familie   Biewinga.  Van  Oostrum    besprak  begin  jaren  negentig  met  de  toenmalige  wethouder   Meindert  Schollema  zijn  plannen  voor  een  saunacentrum.  Toen  Schollema  zijn  enthousiasme   overbracht  op  de  raad,  zagen  diverse  raadsleden  zich  al  bij  het  volgende  raadsuitje  relaxen  in   de  nieuwe  sauna.  En  nu  zat  ik  zelf  in  een  sauna,  in  diezelfde  ruimte  waar  de  raad  zich  reeds  in   de  sauna  van  Spriknust  waande.  De  toenmalige  Rijksdienst  voor  het  Oudheidkundig   Bodemonderzoek  (ROB)  in  Zeist,  stak  namelijk  een  stokje  voor  de  sauna-­‐ontwikkeling  van   Spriknust  omdat  de  ondergrond  archeologisch  beschermd  is.  Later,  als  wethouder,  besprak  ik   met  Van  Oostrum  en  de  ROB  de  verdere  plannen  voor  een  goede  invulling  van  Spriknust  en   toen  bleek  dat  een  saunacentrum  met  een  aangepaste  fundering  beslist  wel  mogelijk  zou  zijn   geweest.  Maar  Van  Oostrum  had  eigenlijk  zijn  zinnen  gezet  op  het  ontwikkelen  van  luxe   appartementen  op  die  plek.  Omdat  hiervoor  in  het  bestemmingsplan  geen  ruimte  is,  wacht  de   eigenaar,  zoals  het  nu  lijkt,  tot  zijn  bouwval  tot  stof  is  wedergekeerd,  zodat  hedentendage   voor  iedereen  zichtbaar,  een  stukje  verleden  tot  puin  vervalt.     Gemeentehuis  Raadhuisstraat   Terwijl  ik  in  de  oude  raadszaal  dobber  in  een  floatingtank,  een  soort  bassin  met  hoge   zoutconcentratie  zodat  je  gemakkelijk  blijft  drijven,  en  mij  overgeef  aan  een  weldadige   ontspanning,  laat  ik  de  geschiedenis  van  dit  historische  gebouw  door  me  heen  gaan.  In  1925   heeft  hier  ooit  de  eerste  raadsvergadering  plaatsgevonden,  op  28  mei.  De  gemeente   Loppersum  bestaat  dan  al  ruim  honderd  jaar.  Pas  in  1851  werden  de  gemeenteraden  op  basis   van  de  Grondwet  van  Thorbecke  uit  1848  democratisch  gekozen.  In  die  tijd  was  de  gemeente   gehuisvest  in  de  kroeg  die  nu  de  naam  Lopster  Kroon  draagt.  De  toenmalige  herberg  kreeg   dan  ook  de  naam  Hotel  ’t  Gemeentehuis.   In  de  tweede  helft  van  de  negentiende  eeuw  kwam  een  aantal  ontwikkelingen  op  gang  die   onder  andere  hebben  geleid  tot  een  zelfstandig  gemeentehuis.  In  1884  kwam  de  spoorlijn   tussen  Groningen  en  Delfzijl  tot  stand.  De  verklaring  voor  de  merkwaardige  omweg  via   Sauwerd  kan  worden  gevonden  in  de  wens  om  op  de  route  zo  veel  mogelijk  belangrijke   plaatsen  aan  te  doen.  Niet  alle  gemeenten  waren  daarvan  gecharmeerd  en  zo  slaagde   4    

Middelstum  erin,  tot  haar  latere  spijt,  om  de  spoorlijn  op  ‘enige’  afstand  te  houden.  Maar  ook   in  Loppersum  werd  de  lijn  redelijk  buiten  het  dorp  gelegd.  Het  dorp  groeide  geleidelijk  tot  aan   het  spoor  toe.  In  de  tijd  dat  de  spoorlijn  nog  kaal  in  de  landerijen  lag,  was  de  toegang  tot  het   station  vanaf  de  spoorwegovergang  in  de  Zeeijperweg  via  een  parallel  aan  het  spoor   aangelegd  pad.  Het  deel  Zeerijperweg  ten  zuiden  van  het  spoor  werd  toepasselijk  omgedoopt   in  Stationsstraat.   Oeds  de  Leeuw  Wieland  droeg  bij  aan  de  dorpsontwikkeling  door  tegenover  de  latere   doorbraak  van  het  station  naar  het  dorp,  de  huidige  Stationslaan,  in  1887  een  imposant  hotel   te  bouwen,  uiteraard  met  de  naam  Spoorzicht.  Toen  mede  door  alle  ontwikkelingen  in  het   dorp  de  huisvesting  van  de  gemeente  aan  de  Lagestraat  niet  meer  voldeed,  werden  in  1920   de  voorbereidingen  getroffen  voor  een  zelfstandig  gemeentehuis.  Voor  f  35.000  bouwden  de   gebroeders  Stamhuis  een  gloednieuw  gemeentehuis  tegenover  het  postkantoor.  De  straat   werd  omgedoopt  tot  Raadhuisstraat.     Trouwlocatie   Op  28  mei  1925  vond  de  eerste  raadsvergadering  plaats  in  de  raadzaal  waar  ik  nu  in  2012  in   de  floatingtank  lig  te  dobberen.  Daar  had  niemand  87  jaar  geleden  enig  idee  van.  Al  heeft   menigeen,  als  het  tijdens  een  heftige  vergadering  snikheet  was  in  de  raadszaal,  verzucht:  ‘het   lijkt  hier  wel  een  sauna.’  Alvorens  de  Wellness  op  16  december  2010  door  de  huidige   burgemeester  Albert  Roodenboog,  keurig  getooid  met  ambtsketen,  is  geopend,  heeft  het   gebouw,  vooral  de  laatste  jaren,  al  de  nodige  veranderingen  ondergaan.  Zo  stond   burgemeester  Jenny  Sleurink  er  bijvoorbeeld  in  de  jaren  tachtig  van  de  vorige  eeuw  op,  dat   haar  werkkamer  pal  naast  de  ingang  werd  gesitueerd,  goed  toegankelijk  voor  de  bevolking.   Voor  vele  inwoners  van  de  gemeente  is  het  gemeentehuis  vooral  hun  trouwlocatie  geweest.   En  in  diezelfde  raadzaal  waar  ik  nu  ben,  heeft  ontelbaar  keren  het  ja-­‐woord  geklonken.  Zelf   ben  ik  (met  Margje  van  der  Duim)  onder  toeziend  oog  van  de  ambtenaar  Romp  op  21  oktober   1977  getrouwd,  ergens  in  een  achteraf  kamertje,  naast  de  trap,  waar  ik  anno  2012  de   toiletten  van  de  sauna  ontwaar.  Dat  kwam  omdat  wij  het  trouwen  ouderwets  vonden  en  een   samenlevingscontract  wilden.  Het  meest  slimme  samenlevingscontract  bleek  gewoon  het   huwelijk  te  zijn.  De  gemeente  vond  blijkbaar  dat  een  dergelijke  simpele  uitvoering  van  het   huwelijk  niet  in  de  raadzaal  thuishoorde.       Zwemmen  in  de  brandweerkazerne   Gebeurtenissen  van  de  laatste  jaren  lopen  gemakkelijk  door  elkaar:  gebeurtenissen  in  de   twintig  jaar  dat  ik  veel  op  het  gemeentehuis  rondliep,  eerst  als  raadslid  en  later  als   wethouder.  Ongeveer  op  de  plaats  waar  ik  gesprekken  voerde  met  burgemeester  Sleurink  zat   later  het  hoofd  financiën,  en  nu  onderga  ik  daar  een  aangename  sauna-­‐ervaring  met   opgieting  van  dennengeur  en  eucalyptus.  Ik  loop  verder  door  de  afdeling  Sociale  Zaken  van   voor  de  herindeling,  waar  vroeger  de  kenmerkende  stem  van  Jan  Poelstra  klonk,  en  kom   achterin  bij  het  huidige  zwembad.  Daar  ongeveer  begon  vroeger  de  brandweerkazerne.  En   waarover  het  altijd  de  terechte  klacht  van  de  vrijwillige  brandweer  was,  namelijk  dat  het   verstoken  was  van  goede  sanitaire  voorzieningen,  is  het  nu  één  groot  feest  van  water  en   reiniging.  Het  heeft  heel  wat  debatten  en  vergaderingen  gekost  alvorens  het  slimme  plan  ten   5    

uitvoer  kon  worden  gebracht,  om  de  brandweer  in  2005  in  het  oude  Veilinggebouw  aan  de   doorgetrokken  Parallelweg  onder  te  brengen,  zodat  dit  fraaie  gebouw  behouden  kon  blijven.   De  gemeentelijke  timmerwerkplaats  moest  hiervoor  wijken.  De  ruimte  van  de  oude  secretarie   en  later  financiën  is  nu  als  restaurant  nog  goed  herkenbaar.  Luchtig  gekleed  in  badjassen   nuttigen  de  bezoekers  de  smakelijke  maaltijden,  terwijl  ik  in  gedachten  daartussendoor  nog   de  ambtenaren  zie  zitten:  voorovergebogen  over  het  wel  en  wee  der  gemeente.  Ik  bestel  een   biertje  en  neem  een  kijkje  in  de  oude  archiefruimte,  de  degelijke  kluis  die  uit   kostenoverweging  in  tact  is  gelaten.  In  plaats  van  huwelijksakten  en  ander  historisch   materiaal  is  er  nu  een  helende  zoutgrot  in  ondergebracht.   De  trap  naar  boven  is  weliswaar  vernieuwd  maar  het  trappenhuis  is  onveranderd.  Daar  op  de   trap  werden  in  tumultueuze  tijden  de  vergaderingen  na  de  sluiting  voortgezet.  En  op  dezelfde   overloop  stonden  na  een  begrotingsvergadering  hapjes  klaar.  Daarvoor  was  het  een  tijdje  de   gewoonte  om  na  de  begrotingsvergadering  met  de  raad  uitgebreid  te  gaan  barbecueën  in   Spoorzicht,  ook  al  was  het  middernacht  geworden.  Uit  bezuiningsoverwegingen  is  die   verzoenende  ‘laatste  termijn’  vanaf  de  herindeling  teruggebracht  tot  ‘borrelnootjes  op  de   overloop’.     Er  zijn  nog  enkele  bijzondere  plekken.  Op  de  plaats  waar  je  je  nu  kunt  wentelen  in  een  warme   gloed  van  infrarood  licht,  stond  vroeger  de  ingenieuze  gemeentelijke  kopieermachine  uit  het   begin  van  het  kopieertijdperk.  Om  de  omvangrijke  dossiers  en  uitgebreide  raadstukken   gesorteerd  te  kunnen  vermenigvuldigen  was  het  apparaat  uitgevoerd  met  een  soort  lopende   band  die  de  pagina’s  omhoog  spoot  in  een  aantal  boven  elkaar  gelegen  vakjes.  Later  heeft  de   Samenwerkingsschool  voor  mavo  in  Loppersum  er  nog  enige  tijd  plezier  van  gehad.     Naast  de  raadzaal,  als  je  ervoor  stond  links,  was  de  B&W-­‐kamer.  Elke  dinsdag  vergaderde  daar   het  college,  en  bij  aanvang  van  de  maandelijkse  raadsvergaderingen  vertrok  zich  hier  een   bijzonder  ritueel.  Het  college  trok  zich  eerst  terug  in  de  B&W-­‐kamer  en  schreed  vervolgens  als   een  jury  de  raadzaal  binnen,  Jenny  Sleurink  voorop,  dan  de  wethouders  en  achteraan   hobbelde  de  gemeentesecretaris.  Begeleidende  muziek  ontbrak  er  nog  aan,  maar  het  had  ook   wel  wat.  Ik  ga  nog  verder  naar  boven;  via  een  nieuwe  trap  kom  ik  op  zolder.  Daar  waar  heel   lang  de  kunst  van  de  BKR  stond  te  verpieteren  en  daarna  de  Archeologische  Stichting  Fivelgo   haar  collectie  had  opgeslagen,  is  nu  onder  een  gewelf  van  prachtige  balken  een  grote   rustruimte  gerealiseerd.  Na  die  nodige  rust  in  acht  genomen  te  hebben  open  ik  nieuwsgierig   een  zijdeurtje  en  sta  vervolgens  oog  in  oog  met  een  restant  van  de  oude  zolder  van  het   oorspronkelijke  gemeentehuis…  Ligt  daar  niet  nog  een  snippertje  BKR  in  de  hoek  en  ontwaar   ik  daar  niet  een  oud  stukje  archief  uit  vervlogen  tijden?     Het  nieuwe  gemeentehuis   Het  beschikbaar  komen  van  het  oude  gemeentehuis  was  pas  daadwerkelijk  mogelijk  toen   uiteindelijk  na  een  een  periode  van  zeventien  jaar  het  nieuwe  gemeentehuis  was   gerealiseerd.  Dat  had  met  een  aantal  factoren  te  maken.  Allereerst  speelden  de  kosten   natuurlijk  een  rol.  Geld  uitgeven  aan  een  nieuw  gemeentehuis  heeft  al  gauw  iets  van  uitgeven   ten  koste  van  de  burger.  Daartegen  zijn  scoort  altijd  goed.  Er  kwam  weliswaar  extra  geld  van   het  rijk  voor  een  nieuw  gemeentehuis,  maar  dat  was  volstrekt  ontoereikend  en  toen  is   6    

uiteindelijk  besloten  om  er  maar  een  sporthal  van  neer  te  zetten,  de  Boshal.  De  toenmalige   hallen  aan  de  Tuinbouwstraat  en  de  Pomonaweg  voldeden  al  lang  niet  meer.   Omdat  de  decentrale  vestiging  van  het  gemeentelijk  apparaat  over  zes  oude  gebouwen  erg   inefficiënt  en  veel  duurder  was  dan  nieuwbouw,  was  toen  de  weg  snel  vrijgemaakt  voor  een   nieuw  gemeentehuis.  Een  nieuwe  herindeling  bleek  bovendien  op  korte  termijn  niet  aan  de   orde.  In  ieder  geval  was  een  gemeentehuis  in  Loppersum  niet  overbodig  en  bovendien  was   het  bij  het  ontwerp  de  bedoeling  om  het,  indien  nodig,  om  te  zetten  in  wooneenheden.   Uiteindelijk  bleek  de  keuze  van  de  plek  voor  het  nieuwe  gemeentehuis  nog  erg  lastig.  De  oude   raad  van  Loppersum  had  verkondigd  dat  de  SNS-­‐bank  een  aantrekkelijke  plaats  zou  zijn.  Deze   openbare  verklaring  was  wellicht  vooruitziend  te  noemen,  maar  niet  handig,  want  de  bank   wist  zo  waar  ze  aan  toe  was.  Toen  vijftien  jaar  na  de  herindeling  de  gemeente  eindelijk  zover   was  om  een  nieuw  gemeentehuis  te  bouwen,  was  het  financieel  niet  erg  aantrekkelijk  de  bank   aan  te  kopen.     Om  duidelijk  te  laten  zien  dat  de  gemeente  niet  afhankelijk  was  van  die  ene  plek  werd  naar   alternatieve  plaatsen  gekeken,  zoals  een  op  zich  fraaie  plaats  aan  de  Zeerijperweg,  naast   Spriknust,  en  nog  mooier:  nieuwbouw  vanaf  het  oude  raadhuis  naar  de  Molenweg.  De   Zeerijperweg  viel  af  omdat  het  Lopster  dorpssentiment  ‘niet  aan  de  verkeerde  kant  van  het   spoor’  sterker  was  dan  een  rationele  keuze.  De  ‘doorbraak’  naar  de  Molenweg  bleef  een   serieuze  optie,  zelfs  in  tekeningen  uitgewerkt.  Blijkbaar  hadden  al  deze  alternatieven  toch   invloed  op  de  bank,  nog  afgezien  van  het  gewijzigde  beleid  in  verband  met  het  toenemende   thuisbankieren,  want  het  duurde  niet  lang  meer  of  de  bank  kon  succesvol  worden   aangekocht.  Zo  verrees  op  een  prominente  plaats  aan  de  Molenweg  het  nieuwe   gemeentehuis  en  kon  het  oude  raadhuis  een  andere  invulling  krijgen.  Het  postkantoor  is   inmiddels  weer  woonhuis  geworden  en  postzaken  kunnen  in  een  hoekje  van  de  plaatselijke   supermarkt  afgehandeld  worden.  Zo  is  aan  de  Raadhuisstraat  de  rust  weergekeerd.     Na  nog  een  laatste  rondje  zwembad  keer  ik  voldaan  huiswaarts,  alle  politieke  perikelen  achter   me  latend.    

 

 

BEGRAAFPLAATSPROJECT   Ook  in  2012  heeft  weer  een  groot  aantal  vrijwilligers  veel  werk  verricht  op  de  begraafplaats.   Elke  zaterdag-­‐  en  woensdagochtend  was  er  volop  levendigheid  op  de  begraafplaats.   De   bekroning  op  het  werk  was  de  onthulling  van  het  grafmonument  van  architect  Oeds  de   Leeuw  Wieland.       Door:  Nicolette  Scholten   In  2008  is  een  beginnetje  gemaakt  met  de  opknapbeurt,  waarna  in  2009  het  serieuze  werk  is   begonnen.  We  zijn  dus  al  vijf  jaar  bezig!    Dankzij  de  ruim  dertig  vrijwilligers,  de  prettige   samenwerking  met  Landschapsbeheer  Groningen  en  de  gemeente  en  dankzij  de  subsidie  van   onder  andere  de  provincie  en  de  Eenkeka-­‐stichting  is  er  in  die  vijf  jaar  veel  gebeurd.   7  

 

De  begraafplaats  is,  zoals  overal,  een  bron  van  lokale  geschiedenis.  Behalve  de  graven  van  de   ‘gewone’  burgers  zijn  er  natuurlijk    ook  graven  te  vinden  van  bekende  geslachten  en  van   notabelen.  Bijvoorbeeld  dat  van  de  Lopster  architect  Oeds  de  Leeuw  Wieland.  Deze  laatste   heeft  voor  heel  wat  karakteristieke  huizen  en  boerderijen  in  en  rond  Loppersum  getekend.   Dankzij  een  uitvoerig  onderzoek  van  enkele  leden  heeft  onze  vereniging  een  aantal  jaren   geleden  een  boek  kunnen  publiceren  (nog  steeds  in  de  winkel  verkrijgbaar)  over  deze   architect  en  zijn  werken.      

    Kaal  stukje  gras   Dat  Oeds  de  Leeuw  Wieland  en  zijn  vrouw  in  1919  zijn  gestorven  aan  de  Spaanse  griep  en  op   de  begraafplaats  zijn  begraven,  dat  wisten  we.  Aan  de  hand  van  de  gemeentelijke  informatie   kon  de  Historische  Vereniging  Loppersum  ook  al  snel  achterhalen  waar.  Maar  van  het   grafmonument  was  niets  over  dan  een  kaal  stukje  gras.  Dachten  we.  Tot  onze  grote  verrassing   kwamen,  volkomen  onverwacht,  de  originele  glasplaten  (naamplaten)  van  de  familie   tevoorschijn,  die  ergens  achterin,  jarenlang,  achter  een  dikke  laag  stof  en  spinnenwebben  in   het  lijkenhuisje  waren  verborgen!    Dit  was  het  sein  om  het  grafmonument  in  ere  te  herstellen.   Niemand  wist  natuurlijk  precies  hoe  het  monument  eruit  zag.  Maar  wel  zoals  het  eruit  had   kunnen  zien:  passend  in  de  geest  van  die  tijd  en  bij  de  andere  grafmonumenten  uit  die  tijd.   Wat  hielp,  was  dat  veel  van  de  vrijwilligers  vakmensen  zijn:  metselaar,  schilder  of  (niet   onbelangrijk!)  smid.  De  glasplaten  maakten  het  monument  helemaal  ‘af’,  klaar  om  onthuld  te   worden.   En  dat  gebeurde  op  zaterdag  1  september.  Om  15.30  uur  onthulden  burgemeester  Albert   Rodenboog  en  vrijwilliger  Eijse  Mollema  het  monument.  Op  zijn  eigen  humoristische  wijze   wist  Reint  Middel  nog  iets  toe  te  voegen  aan  wat  er  al  via  het  boek  over  Oeds  de  Leeuw   8    

Wieland  bekend  was.  Bijzonder  was  dat  een  aantal  (verre  en  minder  verre)  familieleden  van   Wieland  uit  het  hele  land  de  onthulling  bijwoonde  en  er  een  eigen  familiereünie  van  maakte.     Na  de  onthulling  kon  iedereen  een  kleine  expositie  bezichtigen,  tegenover  de  ingang  van  de   begraafplaats,  waar  te  zien  was  hoe  en  vooral:  dankzij  hoeveel  samenwerking,  dit  monument   tot  stand  is  gekomen.  Op  de  begraafplaats  zelf  kon  men  aan  de  hand  van  foto’s  voorbeelden   zien  van  hoe  grafstenen  er  jaren  geleden  uitzagen  en  hoe  ze  er  nu  voor  staan.  Ook  deze  dag   was  weer  perfect  georganiseerd.  Dankzij  de  vrijwilligers.      

 

 

NUTSBIBLIOTHEEK  BIJ  DE  TIJD  IN  1928     In  mijn  boekenkast  staat  een  catalogus  uit  1928  van  de  Nutsbibliotheek  te  Loppersum.  Hij  is   in  verschillende  handschriften  met  vulpen  bijgewerkt  tot  oktober  1932.  Wellicht  vond  de   bibliotheek  het  toen  weer  tijd  voor  een  nieuwe  gedrukte  catalogus.  De  aanwinsten  in  die   vier  jaren  laten  zien  dat  de  collectie  van  de  bibliotheek  volledig  bij  de  tijd  was.  Dat  kan  men   tachtig  jaar  later  met  een  objectief  oog  constateren.     Door:  Wil  Scheltens     De  catalogus  heeft  de  tijd  goed  doorstaan.  Vooral  als  je  weet  dat  hij  indertijd  in  menig   huishouden  is  doorgebladerd.  Een  catalogus  ging  rond  om  de  nummers  van  de  gewenste   boeken  op  de  leeskaart  te  zetten.  De  nietjes  zijn  wat  roestig,  maar  verder  is  het  een  stevig  en   9    

net  exemplaar.  Voorin  staat  het  reglement  afgedrukt  met  als  artikel  1:  ‘Het  leesgeld  bedraagt   één  gulden  per  jaar.’  Met  vulpen  is  ‘één  gulden’  veranderd  in  50  cent,  en  nog  toegevoegd  is:   ‘kinderleesgeld  25  cent’.  Dat  is  een  mooie  opsteker  in  de  tijd  van  de  Beurskrach  in  Wallstreet   in  1929.  Dat  in  artikel  2  aanbevolen  wordt  de  catalogus  aan  te  schaffen  voor  35  cent  valt  dan   weer  een  beetje  tegen.    

    Aan  de  hand  van  nu  beschikbare  informatie  heb  ik  de  catalogus  bekeken  op  de  aanschaf  van   nieuwe  boeken.  Beschikte  de  Nutsbibliotheek  van  Loppersum  over  kennis  van  zaken  voor  het   bijhouden  van  de  collectie?  Het  antwoord  luidt  ondubbelzinnig  ja.  Ik  zal  dat  illustreren  door   de  catalogus  te  beschouwen  op  de  nieuwe  aanwinsten  van  de  bibliotheek  tussen  1928  en   1932,  én  op  de  collectie  Groningana.    

10    

    Groningana   Om  met  dat  laatste  te  beginnen,  de  Groningana  is  in  de  bibliotheek  verrassend  goed   vertegenwoordigd  als  men  nagaat  dat  het  Gronings  de  spreektaal  in  het  dorp  was,  maar  niet   11    

de  schrijftaal  of  de  leestaal.  Boeken  en  dichtbundels  in  het  Gronings  vindt  men  in  de   bibliotheek  nauwelijks,  van  de  Groninger  literatuur  wordt  de  lezer  op  de  hoogte  gebracht   door  de  Groningsche  Volksalmanak  en  het  Maandblad  Groningen.   In  1932  hebben  de  Lopsters  daarom  nog  niet  de  vernieuwende  dichtbundel  Nunerkes  (1929)   van  Jan  Boer  in  handen  gehad,  maar  kennen  ze  de  gedichten  van  Jan  Boer  wel.  Die  hebben  ze   vanaf  1917  in  een  aanhoudende  stroom  kunnen  lezen  in  het  tijdschrift  Groningen  (dat  twee   jaar  bestond)  en  daarna  in  de  bundelingen  van  jaargangen  van  Maandblad  Groningen.  De   gedrukte  catalogus  bevat  van  Maandblad  Groningen  nog  de  halve  jaargangen  1919  (2e  hj),   1921  (1e  en  2e  hj)  en  1922  (1e  hj),  waarna  met  vulpen  de  collectie  is  aangevuld  met  het   eerste  halfjaar  van  1920  en  daarna  de  hele  jaargangen  van  1927,  1928  en  1929.   In  de  bibliotheek  is  ook  voorhanden  de  Groningsche  Volksalmanak,  het  jaarboekje  voor   geschiedenis,  taal-­‐  en  oudheidkunde  der  provincie  Groningen.  Zo’n  volksalmanak  is  een   uitgave  met  een  kroniek  over  het  voorgaande  jaar,  mengelwerk  en  serieuze  artikelen.  In  de   catalogus  staan  van  de  Groningsche  Volksalmanak  de  delen  1925  en  1927  gedrukt.  Na  1928   zijn  daar  in  inkt  de  jaargangen  1928,  1929  en  1930  aan  toegevoegd,  en  later  nog  de   jaargangen  1926  en  1931.  De  bibliotheek  was  in  oktober  1932  dus  up-­‐to-­‐date.   Het  enige  echte  Groningstalige  boek  in  de  bibliotheek  is  de  schetsenbundel  In  tweidonkern   (1921)  van  de  Damster  schrijfster  Titia  de  Haas-­‐Okken.  Maar  wat  er  in  die  jaren  aan   Groningana  uitkwam  werd  wel  degelijk  bijgehouden!  Want  de  aanschafcommisie  schafte   onmiddellijk  het  boek  Groninger  Volksverhalen  van  E.J.  Huizenga-­‐Onnekes  en  K.  ter  Laan  aan   toen  dat  in  1930  verscheen.   Andere  bekende  Groninger  schrijvers  in  de  catalogus  zijn  J.  Rietema  en  G.  van  Nes-­‐Uilkens.  De   eerste  werd  beroemd  door  de  dagboekverhalen  van  mevrouw  Slapsma-­‐Tiessens  (vanaf  1924   in  Maandblad  Groningen),  maar  hij  is  in  boekvorm  in  Loppersum  alleen  vertegenwoordigd   door  Zijn  tweede  vrouw,  een  gebundelde  uitgave  met  letterkundig  werk  in  het  Nederlands  en   –  met  vulpen  aangevuld  –    de  soortgelijke  bundel  Uit  wad  en  polder.  Van  mevrouw  Van  Nes-­‐ Uilkens  (Ezinge,  1877)  is  na  De  jonge  jaren  van  de  Bergmannetjes  en  Het  verlaten  eibersnest   nog  met  inkt  het  boek  Maretakken  in  de  catalogus  opgenomen.  De  tweede  druk  van  het  boek   verscheen  in  1929.   Op  Groningstalig  gebied  kon  een  leesbibliotheek  eigenlijk  niet  vollediger  zijn  dan  de  Lopster   bibliotheek  was.  Dat  dit  veel  moeilijker  gezegd  kan  worden  van  de  collectie  Nederlandse   literatuur  ligt  voor  de  hand:  de  keuze  aan  boeken  is  dan  immers  vele  malen  groter  en  de   financiële  middelen  zijn  beperkt.       Literatuur   Verlaten  we  de  Groningana  en  beschouwen  we  de  collectie  op  literaire  werken.  Een  goede   indruk  van  een  boekencollectie  krijgt  men  door  in  een  bepaalde  periode  de  nieuwe   aanwinsten  te  vergelijken  met  het  aanbod.  Op  die  manier  ziet  men  dat  de  Nederlandse   literatuur  voor  het  bestuur  van  de  Nutsbibliotheek  geen  topprioriteit  had.  Maar  dat  er   mensen  met  verstand  van  boeken  in  de  aanschafcommissie  zaten  is  wel  duidelijk.  Een  klein   overzicht  zal  die  bewering  staven.   Uit  de  vijf  toptienlijstjes  met  nieuw  verschenen  boeken  van  1927  tot  en  met  1931  zijn  alleen   in  1930  twee  noteringen  aangeschaft  en  met  vulpen  bijgeschreven.  Het  zijn  De  kleine  Rudolf   12    

van  Aart  van  der  Leeuw  en  (in  drie  delen)  De  klop  op  de  deur  van  Ina  Boudier-­‐Bakker.  Twee   boeken  uit  de  mogelijke  vijftig  is  een  kleine  oogst.  Echter,  ontrukt  aan  de  vergetelheid  zouden   werken  van  literaire  schrijvers  uit  die  tijd  tegenwoordig  geen  herdruk  overleven.  Maar  de   Lopster  lezers  konden  wel  mooi  meteen  kennis  nemen  van  Het  donkere  licht  (1929)  van   Antoon  Coolen,  een  boek  dat  de  literaire  lijsten  niet  haalde,  maar  in  1931  al  zijn  zesde  druk   beleefde.   Voor  de  aanschaf  van  boeken  van  buitenlandse  schrijvers  moet  ook  iemand  met  inzicht   verantwoordelijk  geweest  zijn.  Anders  is  niet  te  verklaren  waarom  van  Erich  Maria  Remarque   direct  Im  Westen  nichts  Neues  (1929),  vertaald  als  Van  het  westelijk  front  geen  nieuws,  deel   van  de  collectie  ging  uitmaken.     En  iemand  moet  voorzien  hebben  dat  Stefan  Zweig  met  Joseph  Fouché  een  bijzonder  boek   had  geschreven.  Dit  boek  uit  1929  gaat  over  de  Franse  politicus  Joseph  Fouché  (1759-­‐1820),   een  intrigant  van  het  zuiverste  water,  die  met  list  en  bedrog  de  Franse  revolutie  overleefde,   Napoleon  in  het  zadel  hielp  en  daarna  meewerkte  hem  ten  val  te  brengen.  Een  exemplaar  van   het  boek  werd  dadelijk  aangeschaft  en  de  aanwinst  met  pen  in  de  catalogus  bijgeschreven.   Tussen  1928  en  1931  werd  ook  Dracula  van  Bram  Stoker  aangeschaft.  Het  boek  stamt  uit  de   negentiende  eeuw,  dus  pas  verschenen  was  het  niet.  Wellicht  is  het  opnieuw  in  de  collectie   opgenomen  door  de  publiciteit  rondom  de  eerste  Dracula-­‐film  met  dezelfde  naam  als  de   bloedminnende  graaf.  De  film  kwam  in  1931  in  de  bioscopen.  Maar  daar  moet  men  dan  toch   ook  op  willen  inspelen.   Om  kort  te  gaan,  de  Nutsbibliotheek  was  eind  jaren  twintig,  begin  jaren  dertig  volledig  bij  de   tijd.  En  dat  blijkt  niet  alleen  uit  de  jaargangen  1923/24  tot  en  met  1926/27  van  het  tijdschrift   De  vrouw  en  haar  huis,  maar  ook  uit  de  jaarlijks  aanvullingen  1927/28  tot  en  met  1930/31.   Een  catalogus  uit  1928  met  54  bladzijden  vol  boeken  in  de  kast  is  nooit  weg.  Als  je  hem  niet   weggooit,  wordt  hij  vanzelf  oud,  en  als  het  meezit  ook  nog  waardevol.    

Gebruikte  bronnen:  (1)  C.J.  Aarts  en  N.  van  der  Meulen:  Het  literair  eeuwboek  –  Honderd  jaar  het  boek  van  het   jaar  1885-­‐1985,  Amsterdam  (De  Bijenkorf)  1986;  (2)  P.J.  van  Leeuwen:  Geschiedenis  van  de  Groninger  Literatuur,   Scheemda  (Actief)  1984,  (3)  de  Koninklijke  Bibliotheek  (www.kb.nl),  (4)  www.literatuurplein.nl.  

 

DE  HUIZEN  EN  BEWONERS  VAN  LOPPERSUM  ROND  1830   In  mijn  lezing  voor  de  Historische  Vereniging  van  Loppersum  op  2  oktober  j.l.  heb  ik   gepoogd  een  beeld  te  schetsen  van  de  inwoners  van  (een  deel  van)  Loppersum  rond  1830.   Hiervoor  is  een  aantal  bronnen  beschikbaar,  waarvan  een  deel  via  het  internet  te   raadplegen  is.  De  voornaamste  daarvan  is  de  kadastrale  administratie  van  1832  die  via  de   website  www.hisgis.nl  al  haar  geheimen  prijsgeeft.  Op  deze  website  is  per  perceel  te  zien   wie  de  eigenaar  is  en  wat  voor  soort  eigendom  het  betreft,  een  huis  met  erf,  een   boomgaard  of  bijvoorbeeld  een  stuk  bouwland.     Door:  Jeroen  Hillenga   Wie  de  toenmalige  bewoners  van  de  verschillende  huizen  in  Loppersum  wil  achterhalen,  heeft   aan  Hisgis  niet  genoeg.  Net  als  tegenwoordig  woonde  immers  niet  iedereen  in  zijn  eigen  huis,   13    

zodat  ook  niet  iedereen  in  de  kadastrale  administratie  voorkwam.  Maar  gelukkig  is  er  een   andere  bron  om  de  bewoners  van  die  tijd  te  achterhalen:  het  volkstellingsregister  van  1830,   een  register  dat  is  ontstaan  omdat  de  overheid  graag  wilde  weten  hoeveel  inwoners  het  rijk   telde.  De  registers,  die  nog  in  veel  gemeentearchieven  worden  aangetroffen,  bevatten  onder   andere  huisnummers,  namen  van  bewoners,  leeftijden  en  beroepen.  Door  nu  de  gegevens  uit   de  volkstellingsregisters  naast  de  kadastrale  gegevens  op  Hisgis.nl  te  leggen,  kan  de   huisnummering  van  Loppersum  uit  1830  worden  gereconstrueerd.  Alle  Lopsters  krijgen   zodoende  een  plek  op  de  kaart.  Er  ontstaat  zo  een  beeld  van  het  dorp  en  zijn  bewoners  van   180  jaar  geleden.   Om  het  beeld  nog  completer  te  maken  heb  ik  aanvullende  bronnen  geraadpleegd.  De  akten   van  de  burgerlijke  stand  die  via  www.allegroningers.nl  zijn  te  raadplegen,  geven  informatie   over  de  familierelaties  en  over  huwelijken,  overleden  gezinsleden  en  dergelijke.  De  kohieren   van  de  hoofdelijke  omslag  tot  slot,  geven  informatie  over  de  inkomsten  van  de  bewoners.   Hoofdelijke  omslag  of  inkomstenbelasting  werd  in  die  tijd  nog  door  de  gemeenten  geheven  en   moest  jaarlijks  worden  betaald  door  degenen  die  voldoende  inkomsten  hadden.  Niet  iedereen   komt  in  de  kohieren  voor  maar  van  diegenen  die  er  niet  in  voorkomen  weet  je  dat  ze  niet   voldoende  inkomsten  hadden.  Ook  dat  is  informatie.  Deze  kohieren  zijn  niet  digitaal   beschikbaar;  ze  zijn  alleen  te  raadplegen  in  de  gemeentearchieven.   Kennismaking   Op  deze  manier  kunnen  we  kennismaken  met  de  inwoners  van  Loppersum  van  rond  1830.   Om  u  daar  een  idee  van  te  geven  zal  ik  u  aan  een  aantal  personen  voorstellen.   In  huisnummer  10,  dat  is  ongeveer  de  plek  waar  zich  nu  het  adres  Nieuwstraat  7  bevindt,   woonde  de  slager  Mozes  Bamberger  met  zijn  vrouw  Hindriktje  Cohen  en  hun  twee  jonge   kinderen.  In  het  huis  woonde  ook  nog  de  20-­‐jarige  Mietje  van  der  Hak  die  net  als  Hindriktje  uit   Winschoten  kwam.  Mietje  werkte  vermoedelijk  als  dienstbode  bij  de  familie  Bamberger.   Mozes  was  ook  de  eigenaar  van  huis  nummer  18  dat  schuin  tegenover  zijn  woning  in  de   Nieuwstraat  stond.  Dit  huis  verhuurde  hij  aan  drie  gezinnen.  Het  werd  bewoond  door  in  totaal   dertien  personen,  die  niet  erg  veel  ruimte  gehad  zullen  hebben  want  het  pand  lijkt  niet  al  te   groot  op  de  kadastrale  kaart.  Of  Mozes  hiermee  als  huisjesmelker  gekwalificeerd  zou  kunnen   worden,  durf  ik  niet  te  zeggen.   Even  verderop,  op  huisnummer  12,  woonde  de  52-­‐jarige  Gerrit  Jacobs  Bleeker  met  zijn  vrouw   Trientje  Wiertsema.  Gerrit  is  vermoedelijk  de  rijkste  dagloner  van  Loppersum.  Hij  betaalde  f   4,-­‐  gulden  in  de  hoofdelijke  omslag  en  had  daarmee  evenveel  inkomsten  als  Jan  Jonker  met   zijn  grote  bakkerij  in  de  Hogestraat.  Bovendien  bezat  hij  behalve  het  huis  waarin  hij  woonde   ook  het  huis  ernaast,  dat  hij  verhuurde  aan  de  uit  Lippe  afkomstige  Stoffer  Papeleur.  Deze   woonde  daar  met  Grietje  Olthof  en  hun  drie  kinderen.  Waarschijnlijk  sprak  het  hele  dorp   schande  van  Stoffer  en  Grietje,  want  zij  waren  niet  getrouwd.  Dus  hoewel  Stoffer  de  vader   van  de  kinderen  was,  waren  deze  volgens  de  geboorteakten  in  onecht  geboren.  Rond  1832   zijn  Stoffer  en  Grietje  naar  Appingedam  vertrokken.   Het  zijn  slechts  een  paar  voorbeelden  maar  op  deze  manier  is  het  hele  dorp  in  kaart  te   brengen  en  krijgen  de  bewoners  van  Loppersum  toch  een  beetje  een  gezicht.  Overigens  is  een   14    

dergelijk  onderzoek  ook  uit  te  voeren  voor  de  andere  dorpen  in  de  gemeente  en  verder  in  alle   andere  gemeenten  waar  het  volkstellingsregister  bewaard  is  gebleven.       OVER  MEVROUWEN,  JUFFROUWEN  EN  VROUWEN   Trieneke  en  Cor  Glas-­‐Oosterdijk  wonen  op  een  jaloersmakend  mooie  plek.  Rondom  de   boerderij  huppelen  de  hazen  en  grazen  de  reeën.  Weidse  gezichten,  maar  intussen  toch   vlakbij  het  dorp  Loppersum.  We  praten  met  Trieneke  en  Cor,  over  hun  leven  en  over  wat   hen  bezighoudt.  Zoals  hun  verbazing  over  standsverschillen  en  het  leven  op  een  boerderij.     Door:  Jan  Wiebe  van  Veen  en  Nicolette  Scholten   De  kachel  brandt.  Nu  nog  op  hout;  voor  de  winter  staan  de  zakken  antraciet  al  klaar.  Boontjes   liggen  achter  de  kachel  te  drogen.  Halverwege  het  gesprek  gaat  Trieneke  thee  zetten.    Met   regenwater.  De  waterleiding  is  in  1975  wel  aangelegd,  maar  dat  was  tegen  hun  wil.  Trieneke   belde  naar  het  waterleidingbedrijf  met  het  verzoek  afgesloten  te  worden.  ‘Ja  maar’,  had  de   meneer  van  het  leidingwaterbedrijf  gezegd,  ‘zonder  waterleiding  verloedert  uw  huis.’  ‘Maar   moeten  we  er  dan  wel  voor  betalen?’  ‘Ja  natuurlijk.’  ‘En  wat  gebeurt  er  als  we  niet  betalen?’   ‘Dan  wordt  u  afgesloten.’  En  dat  was  precies  wat  ze  wilden.  Er  is  immers  genoeg  regenwater.   Het  wordt  opgevangen  en  gezuiverd  met  behulp  van  een  bak  met  cokes  .  ‘Als  we  het  laten   onderzoeken,  blijkt  dat  het  prima  water  is.  Er  zit  alleen    wat  plantaardig  eiwit  in.’    En  de  thee   smaakt  er  zeker  niet  minder  om.  Trieneke  noemt  zichzelf  groen-­‐liberaal.  Ze  houdt  van   hergebruik.  In  haar  huis  geen  nieuwerwetse  rommel:  wat  goed  is,  is  goed  en  hoeft  niet   vervangen  te  worden.    

 

Cor  en  Trieneke  Glas,  ter  gelegenheid  van  hun  50-­‐jarig  huwelijk  in  2002  

15    

Boerengezinnen   Zowel  Trieneke  als  Cor  komt  uit  een  boerengezin.  Cor  is  een  telg  van  de  familie  Glas,  een  in  en   rond  Loppersum  bekende  boerenfamilie.  In  1854  kocht  Harmen  Klaassen  Glas,  deurwaarder   te  Loppersum,  de  boerderij  Landlust,  aan  de  overkant  van  de  Wijmers,  dat  in  de  loop  der   jaren  steeds  groter  werd.  Omstreeks  1860  werd  Landlust  bewoond  door  Gerhard  Harmen   Glas  en  zijn  vrouw.  Glas  was  niet  alleen  landbouwer,  maar  ook  lid  van  de  provinciale  staten  en   fabrikant  van  de  steenfabriek,    die  vlakbij  de  boerderij  tot  begin  twintigste  eeuw  heeft   bestaan.  Zijn  kleinzoon,  ook  een  Gerhard  Harmen,  was  de  vader  van  Cor.  Landlust  wordt  nog   steeds  bewoond  door  een  Glas:  de  zoon  van  de  jongste  broer  van  Cor.     Trieneke  (1932)  is  in  Zeerijp  geboren,  in  de  chalet-­‐achtige  witte  boerderij  aan  de  Borgweg.  Dit   huis  is  begin  twintigste  eeuw  gebouwd  door  architect    Rozema.  Haar  ouders  waren  Piet  en   Grietje  Oosterdijk-­‐Rademaker.    ‘Het  was  geen  grote  boerderij,  27  hectare.  Een  paar  koeien  en   in  de  oorlog  waren  er  nog  wat  varkentjes  bij.  Dan  kwam  de  slager  om  te  slachten.  Het  bloed   werd  geroerd  en  er  werd  bloedworst  van  gemaakt.  Ik  heb  het  slachten  nooit  gezien,  maar  ik   hoorde  het  wel!  Bloedworst  heb  ik  nooit  gelust.’    Toch  was  Trieneke  een  echt  boerenkind,  in   tegenstelling  tot  haar  jongere  zusje.  De  laatste  hield  van  winkelen;  Trieneke  absoluut  niet.  ‘Ik   word  lekker  boerin’,  wist  ze  al  als  jong  meisje.   ‘Ik  herinner  me  de  oorlogstijd  goed’,  vertelt  Trieneke.  ‘We  hadden  nog  wel  eens  bezoek,   onder  andere  van  Van  Hoorn  en  zijn  vrouw.  Maar  om  22.00  uur  moest  iedereen  van  straat  zijn   en  alles  moest  verduisterd  zijn.  Ze  gingen  vaak  te  laat  weg.  ‘Ga  jij  maar  voorop,  zei  Van  Hoorn   dan  tegen  zijn  vrouw:  “Landwachters  doun  die  nait  zo  gauw  wat  as  mie.”  In  de  Z-­‐bocht  is   mevrouw  Van  Hoorn  in  de  sloot  terechtgekomen.  Van  Hoorn:  “Ik  was  d’r    snel  bie  en  heb  heur   redt.”  Enfin,  de  sloot  was  droog,  dus  dit  avontuur  liep  goed  af.  Duitse  soldaten  gooiden   handgranaten,  bij  wijze  van  oefening,  in  een  hoop    stekbieten,  afgedekt  met  modder.  ‘Mijn   vader  had  er  wel  zorgen  over  of  die  granaten  allemaal  wel  waren  afgegaan…’).  Ze  kan  zich   verder  nog  herinneren  dat  haar  ouders  afscheid  hebben  moeten  nemen  op  het  station  van   veehandelaar  en  slager  Cohen  uit  ’t  Zandt.     Sociologie   Na  de  lagere  school  heeft  Trieneke  de  mulo  in  Appingedam  één  jaar  gevolgd  en  is  ze   doorgegaan  naar  de  hbs.  ‘Mijn  grootvader  vond  het  geweldig!  Hij  woonde  toen  tegenover  ons   in  een  rentenierswoning  en  volgde  alles  wat  ik  deed.  Als  ik  een  proefwerk  had  gedaan,  dan   wachtte  hij  me  op  om  te  vragen  hoe  het  gegaan  was.  Ik  vond  de  hbs  heerlijk!  Alleen  wiskunde   was  een  probleem.  Daarom  heb  ik  hbs  A  gedaan.  Ik  had  graag  psychologie  willen  studeren,  of   diergeneeskunde,  maar  voor  beide  had  je  te  veel  wiskunde  nodig.  Daarom  werd  het   sociologie.’  Tegenwoordig  wordt  er  wel  geklaagd  dat  kinderen  het  zo  druk  hebben,  maar  toen   konden  ze  er  ook  wel  wat  van.  ‘Op  zaterdagmiddag  had  ik  dansles  in  het  Wapen  van  Leiden  in   Appingedam.  En  ik  had  pianoles  en  vioolles.  Maar  verder  zijn  we  zuinig  opgevoed.  Het  bedrijf   ging  altijd  voor.’       Tennisbaan   In  1954,  na  haar  kandidaatsexamen,  ontmoette  ze  Cor.  Op  de  tennisbaan,  achter  Speckmann   (Spoorzicht).  Cor  was  tien  jaar  ouder,  maar  woonde  nog  bij  zijn  ouders,  aan  de  Zeerijperweg  .   16    

Hij  was  één  van  de  vier  zoons  Glas.    Cor  had  ‘Frederiksoord’  gedaan,  dus  had  verstand  van   fruit.  Vader  Glas  had  eerder  al  de  boerderij  De  Noorder  Tiuche  gekocht,  een  boerderij  uit   ongeveer  1830  en  tot  1919  in  het  bezit  van  de  familie  Duursema.      

 

Noorder  Tiuche,  ±  1915   Het  bruggetje  over  de  gracht  leidt  naar  een  stropad,  richting  de  Landluster  laan.  De  achtergevel  heeft  nog  twee   kappen.  

 

 

  17    

Deze  boerderij  werd  in  1955  betrokken  door  het  pasgetrouwde  stel  en  Trieneke  stopte  met   haar  studie.  Waarom?  ‘Er  komen  altijd  veel  mensen  langs  op  de  boerderij.  Er  moet  iemand   thuis  zijn.  Cor  was  aan  het  werk.  Er  waren  in  die  tijd  geen  mobieltjes  om  even  te  overleggen.   Het  speet  me  wel.  Maar  achterna  kiek  je  in  de  klomp.’    Trieneke  was  geen  type  om  stil  te   zitten  en  begon  een  nertsfokkerij.    Ze  vertelt  erover  alsof  het  de  gewoonste  zaak  van  de   wereld  is.  ‘Nertsen  worden  gedood  achter  de  auto,  met  uitlaatgassen.  En  dan  moeten  de   velletjes  eraf  en  het  vet  ervan  worden  geschraapt.  Niet  prettig?  Och,  dat  leer  je.  We  leverden   het  bont  aan  zaken  in  Londen.  Maar  ook  aan  Van  Daal  &  Meijer  in  Groningen.  Ik  ben  te  vroeg   gestopt  om  echt  winst  te  maken.  De  kinderen  (Margreet,  Gerhard  en  Peter)  kwamen,  en  mijn   eerste  plicht  was  huismoeder  zijn,  vond  ik.  ‘   Intussen  bracht  een  boerderij  natuurlijk  altijd  werk  met  zich  mee.  Het  huis  en  de  enorme   schuur  moesten  onderhouden  worden.  Ze  kweekte  groenten,  hielp  mee  met  de  appelpluk,   sorteerde  het  fruit  voor  de  veiling.  En  ze  nam  kippen.  De  eieren  bezorgde  ze  aan  een  vaste   klantenkring.  ‘Ik  kwam  er  zo  vaak  langs,  op  den  duur  was  ik  van  alles  in  het  dorp  op  de  hoogte.   Mooie  en  intieme  verhalen.  Nu  groei  je  eruit.  Als  ik  bij  Albert  Heijn  ben,  kennen  de  jongeren  je   niet  meer.  ‘    

  Luchtfoto  uit  de  tachtiger  jaren  

  Mevrouw   De  toen  nog  bestaande  standsverschillen  intrigeerden  én  ergerden  haar.  Het  was  een  cultuur   van  verticale  zuilen  en  horizontale  lagen.  ‘Ik  kwam  van  een  kleine  boerderij.  Mijn  moeder   werd  ‘juffrouw’  genoemd.  Maar  toen  ik  als  pasgetrouwde  jonge  meid  van  23  jaar   chocolademelk  schonk  na  het  binnenhalen  van  de  oogst,  werd  ik  ‘mevrouw’  genoemd  door  de   vrouwen  van  de  arbeiders  die  geholpen  hadden.  Dan  noemde  ik  hun  ook  ‘mevrouw’,  maar   daar  voelden  zij  zich  weer  ongemakkelijk  bij.  Zij  waren  ‘vrouw’.  En  de  tennisclub  deed  aan   ballotage,  behoorlijk  willekeurig.  Als  je  broer  toevallig  bevriend  was  met  de  zoon  van  de   veearts,  mocht  die  broer  misschien  wel  lid  worden,  maar  jij  weer  niet.’  De  boerenstand  was   van  oudsher  een  belangrijke  beroepsgroep.  Er  werd  ook  onderling  getrouwd.  Logisch,  zo  hield   je  het  kapitaal  in  stand.  Boeren  en  veehouders  kwamen  in  aanmerking.  Predikanten  niet  (  ‘die   waren  te  links’).  Tussen  de  families  Glas,  Jensema  en  veearts  Mulder  bijvoorbeeld  liepen  nogal   18    

wat  lijntjes.  Boeren  namen  als  vanzelfsprekend  de  belangrijkere  functies  in  de  samenleving  in.     Wat  bovendien    opmerkelijk  was,  aldus  Trieneke,  was  dat  de  arbeiders,  zo  arm  als  ze  waren,   grote  gezinnen  hadden  te  onderhouden,  terwijl  de  boeren  heel  vroeg  waren  met  het   toepassen  van  anticonceptie.  ‘Ze  hadden  vaak  wat  meer  gestudeerd,  hadden  gezag.’   Overigens  zijn  de  verschillen  in  Loppersum  tussen  boeren  en  arbeiders  iets  minder  groot   geweest  dan  in  bijvoorbeeld  Usquert  of  Oldambt.  ‘In  de  graanstreken  werd  veel  verdiend,   maar  de  lonen  waren  laag.  En  in  de  winter  was  er  geen  werk.  Hier  lag  dat  anders.  Er  werd  vlas   verbouwd  en  ook  de  veeteelt  zorgde  voor  werk  in  de  winter’,  verklaren  Cor  en  Trieneke.     De  familie  Glas  was  zeker  ook  een  gezaghebbende  familie.  Overgrootvader  Glas,  de   steenfabrikant,  heeft  zelf  nog  een  brug  over  de  Wijmers  gebouwd,  omdat  het  bestaande   bruggetje  te  licht  was  voor  het  zware  steenvervoer.    De  gemeente  weigerde  een  zwaardere   brug  te  bouwen.  De  brug  stond  dus  bekend  als  Glas  z’n  brug.  Nog  lange  tijd  werd  de  brug  door   de  familie  zelf  onderhouden,  totdat  een  broer  van  Glas  zich  niet  langer  verantwoordelijk   voelde.  Het  kwam  zelfs  tot  een  rechtszaak.     Cor  mocht  dan  wel  van  een  bekend  boerengeslacht  zijn,  in  1971  werd  hij  toch  ‘gewoon’   arbeider  bij  de  ACM.  ‘We  zaten  op  een  tweesprong.  De  fruitteelt  was  verleden  tijd.  Om  vee  te   gaan  houden,  moest  je  meer  dan  honderdduizend  gulden  investeren.  Toen  besloten  we   ermee  op  te  houden,  maar  het  was  zeker  geen  gemakkelijke  keuze.’  Intussen  zat  ook  Trieneke   niet  stil.  Eerst  in  het  bestuur  van  Openbaar  onderwijs.  Twee  periodes  zat  ze  in  het  bestuur  van   ’t  Nut  van  het  Algemeen.  In  vroegere  tijden  een  ‘nuttige’  instelling  (nutspaarbank,  de   nutskleuterschool,  de  nutsbibliotheek,  het  nutssportpark),  nu  meer  een   gezelligheidsvereniging.  Ook  is  ze  een  raadsperiode  raadslid  voor  de  VVD  geweest,  vóór  de   herindeling,  waaraan  ze  in  ieder  geval  nog  glazen  overgehouden  heeft,  met  het  wapen  van   Loppersum.  Ook  was  ze  veertien  jaar  lid  van  de  kerkenraad  van  de  doopsgezinde  kerk.  Maar   van  geloofsverschillen  moet  ze  niet  veel  hebben.    ‘Mijn  dochter  vertelde  eens  dat  ze  ruzie   hadden.  Met  wie  dan?  Met  de  ‘geriffeldemeerden’.  Wat  een  onzin!’  In  haar  bestuurlijke   activiteiten  heeft  Trieneke  dan  ook  altijd  geprobeerd  bruggen  te  slaan.  Zodat    Koninginnedag   voortaan  door  alle  kinderen  samen  gevierd  en  de  twee  muziekkorpsen  fuseerden.  Het   samengaan  van  de  voetbalclubs  lag    ingewikkelder,  vanwege  het  wel  of  niet  spelen  op  zondag.   Maar  ook  dat  is  met  de  nodige  compromissen  gelukt.  ‘Het  heeft  wel  vijftig  jaar  geduurd!’,  zegt   ze,  nog  verontwaardigd.     We  nemen  afscheid  en  lopen  door  de  enorme  schuur.  Waar  vroeger  het  graan  lag  opgeslagen,   staan  nu  caravans.  De  aangestampte  lemen  vloer  en  de  prachtige  gebinten  geven  ons  nog  een   goed  beeld  van  de  gaafheid  van  de  boerderij,  iets  waar  Trieneke  en  Cor  veel  tijd  en  moeite   aan  hebben  besteed  en  waarop  ze  trots  kunnen  zijn.       UIT  ONZE  ARCHIEVEN   Via  de  archivaris  Jeroen  Hillenga  ontving  de  Historische  Vereniging  onlangs   diverse   documenten  uit  oorlogstijd.  We  beginnen  met  een  soort    proces-­‐verbaal,  inzake  een  poging   tot  overval  op  het  gemeentehuis.  Ook  hebben  we  de  beschikking  gekregen  over  een  lijst   19    

van  aangemelde  joden,  een  arrestatiebevel  en  een  inventarislijst  van  het  huis  van  de   gedeporteerde  joodse  slager  Cohen  in  Garrelsweer.   Bewerkt  en  aangevuld  door:  Reint  Middel  en  Nicolette  Scholten   Poging  tot  overval  op  het  gemeentehuis   In  1944  werd  het  gemeentehuis  overvallen.  Er  was  al  eerder  een  mislukte  overval  gepleegd  op   het  oude  distributiekantoor  aan  wat  nu  de  Van  der  Munnikstraat  is.  Ook  deze  overval  werd   verijdeld.  Foppe  Baron  werd  vanwege  zijn  volgens  zijn  meerderen  dappere  rol    bij  deze   overval  bevorderd.  Zijn  dochters  hebben  later  verteld  dat  hij  met  die  bevordering  niet  echt  blij   was.     Eind  juli  1944  is  Baron  vanwege  verzetsdaden  gearresteerd.  Hij  kwam  om  in  het   concentratiekamp  Rathenau  op  21  maart  1945.     Het  volgende  proces-­‐verbaal  is  van  de  hand  van  Jan  den  Ouden  en  levert  veel  vraagtekens  op.   Waarom  bijvoorbeeld  wordt  de  naam  van  de  overvaller  niet  genoemd,  terwijl  die  wel  bekend   was?  Wie  zou  genoegen  hebben  genomen  met  zo’n  ‘rammelend’  verhaal?  Is  er  later  nog  een   aanvullend  rapport  geschreven?  We  weten  het  niet...   ‘In  den  namiddag  van  den  3den  Maart  1944,  omstreeks  16.50  uur,  werd  mij,  Jan  den  Ouden,   Onderluitenant  Groepscommandant  der  Marechausee  te  Loppersum,  telefonisch  verzocht   direct  op  het  gemeentehuis  te  Loppersum  te  komen.   Aangezien  het  gesprek  werd  afgebroken,  ging  ik  onmiddellijk  naar  het  Gemeentenhuis,  alwaar   ik  den  Opperwachtmeester  F.  Baron  aantrof  en  aan  wiens  uiterlijk  ik  kon  zien  dat  er  iets   bijzonders  had  plaats  gevonden.   De  Opperwachtmeester  F.  Baron,  Post-­‐Commandant  der  Marechaussee  Loppersum,  deelde   mij  het  navolgende  mede:     ‘Hedenmiddag  omstreeks  16.45  uur  stopte  voor  het  Gemeentehuis  alhier  een  vier  persoons   auto,  merk  Citroën,  no.  en  letter  A-­‐23941.  Daaruit  kwam  een  persoon  die  mij  goed  bekend   was  en  voor  wien  ik  de  deur  opende.  Bij  het  binnentreden  zei  die  persoon  tegen  mij:  “Zoo   Baron,  hoe  gaat  het”,  waarop  ik  hem  evenwel  zijn  persoonbewijs  vroeg,  dat  hij  ook  reeds  bij   de  hand  had  en  mij  ter  begroeting  de  hand  toestak  die  ik,  mijn  pistool  van  de  rechter  –  in  de   linkerhand  nemende,  drukte.  Plotseling  greep  die  persoon,  voor  mij  langs,  mijn  linkerhand   vast  en  een  tweede  persoon  dreigde  mij  met  een  pistool  en  zei:  “handen  omhoog”,  waarop  ik   zei:  “dat  nooit,  schiet  mij  dan  maar  dood.”  Er  ontstond  een  hevige  worsteling  waaraan  ook   nog  twee  andere  met  pistolen  bewapende  personen  deelnamen.  Mijn  pistool  werd  mij   afgerukt,  doch  door  de  hevigheid  van  het  gevecht,  weet  ik  niet  wie  mij  dat  leverde.  Ik  hoorde   iemand  van  het  personeel  en  riep  de  deuren  te  sluiten,  zoodat  zij  niet  in  de  secretarie  of  het   distributiekantoor  konden  komen.  Worstelende  kwam  ik  voor  de  deur  van  de  secretarie  en   werd  met  de  schouder  door  het  glas  gedrukt,  doch  de  daarachter  gespijkerde  planken  hielden   mij  tegen.  De  overvallers  probeerden  mij  toen  een  injectie  te  geven,  doch  ik  sloeg  het   injectieapparaat  stuk.  Vermoedelijk  door  het  telefoneeren  van  het  secretariepersoneel  aan  U,   namen  de  overvallers  de  vlucht  met  medeneming  van  mijn  pistool,  doch  zonder  verder  iets  te   20    

hebben  bereikt.’   Door  mij,  Onderluitendant,  werd  op  de  gang  van  genoemd  Gemeentehuis  een  injectienaald   gevonden  en  spatten  van  een  vocht,  vermoedelijk  de  inhoud  uit  genoemde  injectiespuit.   Onmiddellijk  heb  ik  Dr.  Nanninga  te  Loppersum  verzocht  dit  te  onderzoeken,  waaraan  werd   voldaan  en  het  vocht  op  papier  is  opgenomen.   Direct  is  het  signalement  doorgeven  naar  Delfzijl  en  Groningen  en  als  Labas-­‐bericht   doorgegeven,  terwijl  ook  de  Duitsche  instantie  is  gewaarschuwd.   Dat  deze  overval  is  mislukt,  is  zeer  zeker  aan  het  doortastende  optreden  van  de   Opperwachtmeester  Baron  te  danken.  Mochten  meerdere  gegevens  bekend  worden,  zoo   zullen  deze  per  afzonderlijk  rapport  worden  ingediend.     De  Onderluitenant   Groepscommandant,   J.  den  Ouden     Naschrift   In  Het  verzet  in  de  gemeente  Loppersum,  van  de  hand  van  Reint  Middel,  staat  beschreven  dat   de  eerste  overval  op  het  distributiekantoor  (toen  nog  gevestigd  in  een  gebouw  aan  de   Lagestraat,  nu  de  ingang  van  de  Burg.  Van  der  Munnikstraat)  in  augustus  1943  plaatsvond.  De   hiervoor  beschreven  overval,  de  overval  op  het  gemeentehuis,  vond  plaats  door  enkele  leden   van  de  KP  (knokploeg)  uit  de  stad,  aangevuld  met  twee  leden  van  de  KP  uit  Aalten.  Reint   Middel  was  verbaasd  over  dit  proces-­‐verbaal,  dat  hem  niet  bekend  was  toen  hij  zijn  boek   schreef.     Van  Joodschen  bloeden     Op  25  februari  1941  heeft  de  gemeente  Loppersum  een  lijst  opgesteld  van  aangemelde   personen  van  ‘Joodschen  bloede’.  Het  gaat  om  zeven  personen,  waarvan  in  1947  in  ieder   geval  van  de  eerste  drie  aangenomen  kon  worden  dat  zij  de  oorlog  niet  hebben  overleefd.     Filippus  Salomon  Cohen     Geboren  te  Loppersum  op  15  januari  1880,  wonende  te   Garrelsweer.  Hij  is  gehuwd  met  Mietje  Gans,  is  slager  van  beroep   en  lid  van  de  Nederlandse  Israëlische  Kerk.     Mietje  Gans    Geboren  in  Uithuizen  op  5  januari  1884,  gehuwd  met  Filippus   Salomon  Cohen.   Salomon  Filippus  Cohen   Geboren  op  25  oktober  1910,  zoon  van  Filippus  Salomon  en  Mietje,   ongehuwd,  eveneens  slager.  Hij  woont  in  het  huis  van  zijn  ouders,   maar  is  niet  aangesloten  bij  een  kerk.   Noach  Salomon  Cohen   Geboren  op  30  maart  1881  in  Loppersum  (een  broer  van   Fillippus?).  Noach  woont  in  Overschild,  is  gehuwd,  maar  heeft  geen   beroep.  Noach  is  lid  van  de  Nederlands  Hervormde  Kerk.   21    

Willem  Alexander  Paul  Frederik  Lodewijk  Cohen     is  op  26  oktober  18  88  in  Loppersum  geboren,  woont  in  Loppersum   en  is  veehouder.  Willem  is  lid  van  de  Gereformeerde  Kerk.   Harri  Cohen   Geboren  in  Loppersum  op  26  oktober  1917.  Harri  is  ongehuwd,  is   timmerman  en  lid  van  de  Gereformeerde  Kerk.     Maria  Messer   Is  Duitse  (vroeger  Oostenrijkse)  en  is  op  21  januari  1904  geboren.   Zij  is  ongehuwd  en  huishoudster  en  woont  in  Loppersum.  Zij  zal  de   huishoudster  van  harddraver  Glas  geweest  zijn,  in  het  huis  waar  nu   de  winkel  van  Van  Weerden  staat.     Kennelijk  heeft  iedereen  van  dit  lijstje  zich  aangemeld,  want  op  de  lijst  staat  dat  Harri  Cohen   zich  níet  heeft  aangemeld,  waarschijnlijk  omdat  deze  in  Frankrijk  zijn  verblijf  heeft.   Arrestatie     Op  26  november  1942  kwam  een  telegram,  gericht  aan  den  Heer  Burgemeester,  dat  op  de   avond  van  27  november  1942  de  ‘thans  nog  in  de  provincie  Groningen  verblijvende  Joden   gearresteerd  zullen  worden’.  Bedoelde  joden  moeten  bij  zich  hebbben:  levensmiddelen  voor   drie  dagen,  twee  paar  kousen,  twee  onderbroeken,  twee  hemden,  twee  dekens,  twee   handdoeken,  een  eetketel,  vork  en  lepel,  een  paar  laarzen  of  schoenen,  werkkleding  of  overall   en  het  in  hun  bezit  zijnde  geld,  spaarbankboekje  en  ander  waardepapieren.  Ze  mogen  meer   kleren  en  levensmiddelen  meenemen,  als  ze  alles  maar  kunnen  dragen.     Op  16  december  1943  verzoekt  dhr.  D.  Dijkstra,  ‘Sachbearbeiter  OMNI  Treuhandgeselschaft,   de  burgemeester  van  Loppersum  om  hem  bekend  te  maken  wanneer  de  jood  Filippus   Salomon  Cohen  ‘abtransportiert  wurde’.  Duidelijk  is  dat  Filippus  Salomon  vervolgens   opgepakt  is.  Op  11  juni  1943  is  een  inventarisatie  opgemaakt  van  wat  er  allemaal  in  zijn   woning  staat.  Deze  inventaris  getuigt  niet  bepaald  van  grote  rijkdom.   Inventarisatie  jodenwoningen     Op  verzoek  van  den  Heer  Burgemeester  der  gemeente  Loppersum  en  in  opdracht  van  mijn   Groeps-­‐Commandant  hebben  wij,  Willem  Mensink,  wachtmeester,  Postcommandant  te   Garrelsweer  en  A.  Balkema,  wegwerker  te  Loppersum,  op  den  11den  Juni  1943,  ons  naar  de   woning  begeven  van  den  Jood  F.  Cohen,  te  Garrelsweer,  gemeente  Loppersum,  en  aldaar  de   volgende  goederen  aangetroffen:   In  de  woonkamer   8  gordijnen  (vitrage),  1  ronde  tafel,  7  stoelen  (gedeeltelijk  stuk),  bloemtafeltjes,  1  linnenkast,   1  bijzettafeltje,  1  spiegel,  zes  kleine  schilderijtjes,  1  kachel  met  kachelplaat  en  -­‐pijpen,  1   kolenkit,  1  waterketel  zonder  deksel,  1  klokje,    schoorsteenloper,  2  vaasjes,  1  theelichtje,  1   koffiekan,  2  schoteltjes  en  3  kopjes,  1  theelepeltje,  1  blikken  doos  met  brieven,  5  steenen   bloemenpotten,  1  inktpotje,  eenig  beddegoed  (geen  dekens),  1  vloermat,  2  tafelkleedjes,  2   kleine  tafelkleedjes  (z.g.  sierkleedjes).  Inhoud  linnenkast:  waardeloze  rommel,  1  koffiemolen,   1  lampeke,  ongeveeer  2  mud  aardappelen.   22    

In  den  winkel   1  houten  hakblok  (slagers)/   In  den  slachtplaats   1  ronde  tafel,  1  kastje  met  4  laden  met  oude  rommel,  1  legkastje,  een  verkoperde  ijzeren  buis   (1  meter,  1  takel,  1  ouden  vloermat,  1  los  tafelblad.   In  den  keuken   3  pannen,  1  tafeltje  (zeer  slecht),  1  kookfornuis,  verder  1  fornuispot,  doch  deze  is   vastgemetseld.   In  een  rommelhok   Ongeveer  100  turven,  1  losse  W.C.,  1  zinken  emmer,  1  zeepbakje.   Op  den  zolder   Een  oud  ijzeren  ledikant  met  stroomatras,  2  vleeschmachines  (deze  waren  stuk),  1  takel  met   touw,  1  weegschaal  (stuk),  1  ouden  kinderwieg  op  wielen,  een  weinig  brandstof,  verder  wat   leege  flesschen,  pootaardappelen,  oude  linnen  boorden  en  een  paar  takkbosschen.   Buiten   1  regenton.     Voor  veilige  opberging  en  verzorging  zal  den  Burgemeester  der  gemeente  Loppersum,  zorg   dragen.  Wij,  rapporteurs,  verklaren  dat  deze  inventarislijst  volledig  is  en  dat  door  ons,  in   bovengenoemden  woning,  geen  ander  voorwerpen  meer  werden  aangetroffen.     Naschrift   Op  11  augustus  1947  werd  aan  het  hoofd  van  de  politieke  recherche,  afdeling  Groningen,   meegedeeld  dat  drie  joodse  personen  tijdens  de  bezetting  zijn  gearreseerd,  tot  op  dat   moment  niet  zijn  teruggekomen  en  vermoedelijk  zijn  omgekomen.  Het  gaat  om  –  inderdaad  –   Filippus  Salomon  Cohen,  zijn  vrouw  Mietje  Gans  en  hun  zoon  Salomon  Filippus  Cohen.     Op  het  oorlogsmonument  in  Garrelsweer  wordt  de  familie  herdacht.  Filippus  Salomon  Cohen   en  zijn  vrouw  Mietje  zijn  beiden  in  Sobibor  op  20  maart  1943  vermoord.  Toen  het  echtpaar   gedeporteerd  werd,  heeft  het  nog  verschillende  briefkaarten  uit  de  trein  gegooid  die  hun   vrienden  in  Garrelsweer  bereikten.   Filippus  en  Mietje  hadden  niet  alleen  een  zoon,  maar  ook  een  dochter.  Kaatje  Cohen  staat   niet  op  de  lijst  van  aangemelde  joden,  waarschijnlijk  omdat  ze  niet  meer  in  Garrelsweer   woonde.  Zij  is  ondergedoken  in  het  Noord-­‐Hollandse  Oosthuizen,  maar  op  21  januari  1944  is   ze  na  verraad  opgepakt.  Op  6  maart  1944  overleed  zij  in  Auschwitz.  Haar  jongere  broer   Salomon  Filippus  Cohen  had  toen  al  de  dood  gevonden,  ook  in  Auschwitz,  op  12  september   1942,  op  de  leeftijd  van  32  jaar.     Over  Kaatje  is  het  volgende  bekend.  Zij  volgde  de  kweekschool  in  Appingedam,  waar  ze  haar   roepnaam  veranderde  van  Kaatje  tot  Kitty.  Na  voltooiing  van  haar  opleiding  tot  onderwijzeres   kreeg  ze  een  tijdelijke  aanstelling  in  Ruinen.  In  1931  kreeg  Kitty,  inmiddels  22  jaar  oud,  een   vaste  aanstelling  aan  de  openbare  lagere  school  in  Pesse.  Kitty  verhuisde  naar  Hoogeveen   waar  ze  in  pension  Seydel  woonde.  Eén  zaterdag  per  maand  had  Kitty  Cohen  vrij  van  school.   Dan  ging  ze  naar  haar  ouders.       23    

Eind  1940  werd  Kitty  als  jodin  bij  het  niet-­‐joodse  onderwijs  ontslagen.  Op  1  december  1941   kreeg  ze  een  aanstelling  aan  de  joodse  school  in  Amersfoort.  Later  dook  ze,  als  Ina  Kleveringa,   onder  in  Oosthuizen.  Ze  werd  verraden  en  overgebracht  naar  Westerbork.  Vanuit  Westerbork   liet  ze  Betsy  de  Boer,  die  ook  in  pension  Seydel  woonde,  weten  dat  ze  alleen  de  kleren  bezat   die  ze  aanhad.  Betsy  de  Boer  bracht  vervolgens  kleren  naar  Westerbork.  Daar  hoorde  zij  dat   Kitty  op  3  maart  1944  op  transport  was  gesteld  naar  Auschwitz.  Drie  dagen  later,  op  6  maart   1944,  werd  Kitty  Cohen  op  de  leeftijd  van  35  jaar  van  het  leven  beroofd.    

ET  TOCHTMAN:  KAPSTER  IN  LOPPERSUM     Et  Tochtman  is  geboren  op  14  augustus  1920  in  Loppersum  en  is  hier  nooit  weggeweest.  Als   18-­‐jarig  meisje  kwam  ze  als  hulp  bij  Theckla  Smit  te  werken.  Theckla  was  getrouwd  met  Jan   van  Delden.  Jan  had  een  bloemenkwekerij,  Theckla  een  kapsalon  bij  mw.  Siekman  aan  de   Wirdumerweg.  Toen  Jan  en  Theckla  getrouwd  waren,  gingen  ze  naast  het  Dorpshuis  wonen.   Daar  combineerden  ze  de  bloemenwinkel  (voor)  met  de  kapsalon  achter.     Door:  Rini  Doff     Voordat  Et  Tochtman  bij  Theckla  van  Delden-­‐Smit  kwam  te  werken,  plukte  ze  bessen  en   krentte  ze  druiven,  samen  met  Tieke  Huis,  Jannie  de  Jong,  Marie  van  der  Wal,  Tet  Wals  en   oude  mevrouw  Wals.  En  toen  werd  ze  dus  hulp,  bij  Theckla.  In  de  kapsalon  werden  in  die  tijd   nog  geen  permanentjes  gezet.  Alleen  wassen,  knippen  en  onduleren.  Er  was  een  klein   emaillen  keteltje  met  shampoo  erin.  Spoelen  deed  je  met  een  soort  gieter:  een  koperen  kan   met  een  sproeikop.  Je  moest  altijd  zelf  water  koken  om  warm  water  te  hebben.  Er  kwamen   veel  vaste  klanten.   Et  ging  naar  de  Vakschool  in  1946.  Toen  mw.  Van  Delden  met  de  zaak  stopte,  nam  Et  de   kapsalon  van  haar  over:  vier  jaar    lang  bij  haar  ouders  thuis,  in  de  voorkamer.  Daarna  vestigde   zij  zich  drie  jaar  in  het  pand  van  Wildeboer,  naast  Rehoboth  (nu  Flits).     In  1952  kwam  het  huis  van  kruidenier  Ezenga  aan  de  Lagestraat,  naast  de  winkel  van   Mendelts,  te  koop  te  staan.  Tot  1982  heeft  Et  daar  haar  kapsalon  gehad.  Ze  vond  het  mooi  om   zelfstandig  te  wezen.  Et  heeft  altijd  hulp  gehad.  Onder  andere  Marietje  Reker  uit  Wirdum,  die   tien  jaar  bij  haar  in  dienst  was.  Andere  meisjes  die  hebben  geholpen,  waren  Thea  Pel,   Zwaantje  Wierenga,  Sina  (die  getrouwd  is  met  Geert  Knol)  en  Ineke  Veenstra.  De  laatste  was   Jackelyn  van  der  Molen  uit  Delfzijl.       Meer  kappers   Et  was  niet  de  enige  kapper  in  het  dorp.  Aan  de  Wirdumerweg  (waar  nu  familie  S.  Wiersma   woont)  zat  kapper  Bergman.  Ook  was  er  kapsalon  SIA,  aan  de  Schoolstraat  (op  de  hoek  waar   nu  familie  J.  Wierenga  woont).  Toen  mw.  Tochtman  stopte  in  1982  was  er  geen  opvolging,   maar  kapper  Kruizinga  uit  Bedum  vestigde  zich  in  wat  nu  kapsalon  de  Smidse  is.    

24    

    Et  vond  alles  leuk  om  te  doen,  maar  vooral  permanenten.  De  basis  van  het  permanent  is  nog   altijd  hetzelfde,  met  fixeren  en  goed  spoelen.  Wassen  en  watergolven,  knippen  en  kleuren:   het  was  veel  ingewikkelder  dan  nu.  Je  moest  alles  zelf  mengen  en  op  kleur  maken.  Eén  keer   was  er  bij  het  permanenten  verkeerd  gefixeerd  en  ging  de  klant  blond  de  deur  uit  in  plaats   van  donker  (haar  eigen  kleur).  Een  andere  keer  ging  de  permanent  erin  maar  toen  alles  klaar   was,  bleek  het  haar  net  zo  stijl  als  voor  die  tijd.  Het  werd  direct  weer  overgedaan.   Kapperseczeem  kwam  ook  toen  voor,  door  de  scherpe  vloeistoffen.  Dan  werd  er  met   handschoenen  aan  gewerkt.  Kinderen  waren  soms  lastig  te  knippen,  hoewel  er  een  mooie   kinderstoel  was.     Het  kussen  van  de  zitting  van  de  stoel  werd  altijd  gedraaid  voor  een  nieuwe  klant.     Er  werd  altijd  op  afspraak  gewerkt.  In  de  tijd  tot  1952  had  de  kapsalon  nog  geen  telefoon,   maar  Wildeboer  had  al  wel  telefoon.  Toch  kwamen  de  meeste  mensen  gewoon  langs  om  een   afspraak  te  maken.  Mensen  kwamen  trouwens  overal  vandaan,  uit  Stedum,  Garrelsweer,   Wirdum,  Westeremden,  Zeerijp,  Garsthuizen,  Oosterwijtwerd,  Ten  Post,  Overschild  totdat  de   brug  wegging,  Winneweer,  Eenum  en  Leermens.  Er  waren  nog  maar  weinig  kapsters  in  die   tijd.  ‘Toen  ik  begon,  verdiende  ik  f.2,50  per  week.  Dat  was  mijn  eerste  loon.  Aan  het  einde   kostte  een  permanent  f.  60,00  en  nu  is  dat  wel  meer  dan  €  60,00.  Ik  heb  mijn  werk  altijd  erg   plezierig  gevonden  en  heb  het  ook  met  veel  plezier  gedaan.  Je  krijgt  veel  mensenkennis,  want   je  gaat  met  iedereen  om,  alle  rangen  en  standen.  Het  was  een  mooie  tijd.’    

25    

 

Et  Tochtman  

  HUURBOEKJES  SPRIKNUST     Het  volgende  stuk  is  afkomstig  van  een  getypt  artikel  dat  op  10  september  1954  door  de   heer  F.  Coolman  is  opgetekend  aan  de  hand  van  het  huurboekje  van  de  boerderij  Spriknust   aan  de  Zeerijperweg.  Peter  Zandt,  lid  van  onze  vereniging,  vond  het  artikel  bij  een   zolderopruiming  en  stelde  het  de  redactie  van  de  Kroniek  ter  hand.  Hiervoor  onze  hartelijke   dank.       Boerderij  Spriknust  of  ’t  Sprikkenest  (Hilgerdaheerd?)     1748   Inplaats  van  de  Weduwe  van  Luitjen  Jans  worden  als  beklemde  meijers  te  boek  gesteld   Warner  Tijmens  en  Antje  Clasens.  ’t  Overtekenen  (de  overschrijving)  wordt  betaald  met  26   Gulden.  De  jaarlijkse  vaste  huur  is  verdeeld  in  een  zomerhuur  van  107  gld.  12  stuivers  en  4   duiten,  verschijnende  St.  Jan  en  een  winterhuur  van  107  gld.  12  stuivers  en  4  duiten,   verschijnende  Midwinter,  samen  alzo  f  215,25.   Over  de  jaren  1752,  1758  en  1764  wordt  ‘het  armgelt’  bijbetaald,  telkens  ten  bedrage  van  8   guldens  en  11  stuivers,  dus  om  de  zes  jaren;  dit  doet  denken  aan  een  overblijfsel  van  het   oorspronkelijk  voorkomende  zesjarig  geschenk.  Aan  welke  armen  kwam  dit  ‘armgelt’  ten   goede?  Het  betreft  hier  een  Provincie-­‐boerderij,  blijkende  uit  de  overschrijving  in  1763.     26    

  1763   Focke  Ewes  wordt  als  Provintie  Meijer  te  boek  gesteld;  betaalt  een  half  jaar  huur  107  gld  en   12  ½    stuiver  als  geschenk,  terwijl  als  kanttekening  in  het  huurboekje  staat  vermeld:  ‘De   overteeken  betaalt  met  dertien  gulden  9  stuiver.’    Dit  is  een  achtste  deel  van  de  halfjaarlijkse   huur  en  bijna  de  helft  van  de  kosten  van  overschrijving  in  1740.  De  uitdrukking  ‘Provintie   Meijer’  geeft  aan,  dat  de  eigendom  aan  de  Provincie  toebehoorde.  Waarschijnlijk  is  het  vóór   de  Reductie  van  1596  een  boerderij  geweest  behorende  bij  een  Klooster  of  bij  de  Rooms-­‐ Katholieke  Kerk,  waarvan  de  bezittingen    toen  zijn  verdeeld  over  de  Stad  (Groningen),  Stad  en   Lande    (Provincie)  en  de  Ommelanden  (het  Groninger  Platteland).  Toen  Focke  Ewes  den  28   Januari  1763  als  beklemde  meijer  werd  ingeschreven,  was  zijn  voorganger  Warner  Tijmens   met  het  betalen  van  de  vaste  huur  achterop,  want  Focke  Ewes  betaalt  7  Mei  1763  de   zomerhuur  over  1761,  den  5  December  1763  de  winterhuur  over  1761,  den  8  Mei  1764  de   zomerhuur  over  1762  ,  later  in  1764  de  winterhuur  over  1762,  alle  achterstallige  huren  van   Warner  Tijmens.  Omstreeks  1770  is  de  huurachterstand  door  Focke  Ewes  ingelopen.  Een   ‘arrestmandaat’  schijnt  er  echter  aan  vooraf  gegaan  te  zijn,  want  de  1  April  1767  wordt   behalve  de  zomerhuur  over  1765  ook  betaald  ‘het  arrestmandaadt  van  het  Jr.  1765’.       1770   De  eigendom  gaat  over  aan  de  Kerk  te  Farmsum.  Omstreeks  1770  zijn  vele  eigendommen  van   boerderijen  door  de  Provincie  verkocht.  Een  nieuwe  beklemacte  wordt  er  op  gemaakt,  want   de  huur  wordt  opnieuw  bepaald  en  wel  op  f  250,-­‐    per  jaar,  de  helft  te  betalen  op  Midsomer   (St.  Jan),  de  andere  helft  op  Midwinter.  Het  ‘armgelt’  schijnt  toen  te  zijn  vervallen;  het  komt   na  1764  niet  meer  voor.  Getekend  voor  ontvangst  der  vaste  huur  voor  de  Kerk  te  Farmsum   door  M.  Wolthuis  in  qualite;  boven  de  naam  Wolthuis:  ‘Voor  Roebers  Prebende’.  Prebende:   jaarlijks  inkomen  van  een  geestelijke  stichting.  Roebers:  mogelijk  een  eigennaam.       1772   In  het  huurboekje  ziet  men  voor  het  eerst  vermeld,  dat  de  huur  betaald  wordt  door  Focke   Ewes  Weduwe.       1773     Ingeboekt  wordt  Hillebrand  Freerks  Vos  als  beklemd  meijer  neffens  zijn  vrouw.  Moet  men  uit   de  uitdrukking  ‘neffens  zijn  vrouw’  opmaken  dat  deze  reeds  eerder  was  ingeboekt  en  alzo  de   Weduwe  van  Focke  Ewes  moet  zijn  geweest,  waarmede  Hillebrand  Freerks  Vos  dan  is   getrouwd?  Is  Hillebrand  Freerks  Vos  een  broer  van  Wipke  Freerks  Vos,  die  in  1787  met  haar   man  Cornelis  Popkes    (Wigboldus)  de  boerderij  op  de  Sjucksumer  Wierde  aankocht?     1795   Voor  het  eerst  vermeldt  het  huurboekje:    Weduwe  H.F.  Vos.       1808     27    

Te  boek  gesteld:  de  gezamentlijke  erfgenamen  van  Wed.  H.  Vos.  Door  Wolthuis  (thans  J.   Wolthuis,  evenals  reeds  enkele  jaren  tevoren)  wordt  getekend  als  kerkvoogd  en  gedateerd:   Farmsum  13  Juli  1808.       1809   Te  boek  gesteld:  Hendrik  Heynen  Koning.     1847   Ingeboekt:  Jan  Freerks  Boer  en  Hinderkje  Jans  Woldenga  inplaats  van  H.  H.  Koning  en  deszelfs   vrouw.  Waarschijnlijk  is  Hinderkje  Jans  Woldenga  reeds  de  tweede  vrouw  van  J.F.  Boer.       1854   Voor  het  eerst  vermeldt  het  huurboekje  Wed.  J.F.  Boer.       1880     Aantekening  in  het  huurboekje:  ‘Beklemming  is  nu  vast,  altoosdurend  en  in  alle  liniën   verervend,  groot,  29  h.a.  76  are  84  centiare  volgens  acte  J.C.  Jentink  te  Delfzijl  21  October   1880  en  thans  in  gebruik  en  als  meijerlieden  te  boek  gebracht  Derk  Pieters  Oldenhuis  en   Hindriktje    Jans  Woldenga,  ehelieden  te  Loppersum,  doende  ’s  jaars  op  Midwinter  tot  huur   twee  honderd  vijf  en  zeventig  gulden.’  Deze  ehelieden  zullen  waarschijnlijk  reeds  vele  jaren   vroeger  zijn  getrouwd.       1881   Vermeld  staat:  Hindriktje  Jans  Woldenga,  Wed.  Derk  Pieters  Oldenhuis.       1882   Ingeboekt  Jan  Jans  Boer  en  Elisabeth  Klasens  Huizinga.  Aantekening:  Tengevolge  van  aanleg   spoorweg  Delfzijl-­‐Groningen  is  huur  verminderd  met  f  3,  23  en  bedraagt  nu  f  271,77.       1925   Vermeld:  Wed.  J.  Boer.       (Het  huurboekje  gaat  tot  1938).       Loppersum  10  September  1954.     F.J.  Coolman     Naschrift  Jan  Wiebe  van  der  Veen   Voor  de  Historische  Vereniging  Loppersum  zou  het  aardig  zijn  om  te  weten  waar  het   huurboekje  nu  is,  als  het  nog  bestaat.  De  bovenstaande  gegevens  zouden  bovendien  een   prima  startpunt  kunnen  zijn  voor  verder  onderzoek  naar  de  boerderij  Spriknust  en  de  plek   waar  hij  op  staat.  Het  feit  dat  de  eigenaar  besloten  heeft  deze  prachtige  boerderij  tot  puin  te   28    

laten  vervallen,  wil  nog  niet  zeggen  dat  de  bevolking  van  Loppersum  het  historische  belang   van  de  plek  niet  alle  aandacht  kan  geven  die  het  verdient.    

     

     

   

TERUGBLIK  OP  HET  WEER  IN  TEN  POST    VAN  NOVEMBER  2011  TOT  EN  MET  OKTOBER  2012       Door:  Henk  Veldman   November  –  slachtmaand  of  nevelmaand   Zwaait  al  in  november  de  winter  zijn  staf,  Rijp  aan  boom  en  plant,   rap  zal  hij  vinden  zijn  graf       houdt  geen  drie  dagen  stand   De  maand  november  had  gemiddeld  een  normale  temperatuur  van  6,0°C.  De  maand  begon   zeer  zacht  met  op  de  4de  zelfs  een  recordhoge  temperatuur  van  18,0°C.  De  tweede  decade   van  de  maand  was  koud  met  veel  nachten  met  wat  lichte  vorst  en  overdag  maar  weinig  boven   het  vriespunt.  Doordat  er  weinig  wind  was,  kwam  er  geregeld  mist  voor.  Op  14  november   werd  het  niet  warmer  dan  1,3°C.  In  totaal  waren  er  in  november  tien  dagen  met  vorst  tegen   normaal  vijf.  Het  aantal  dagen  met  mist  was  twaalf  tegen  normaal  vijf.  Voor  het  grootste   gedeelte  van  de  maand  was  er  weinig  wind.  Alleen  de  laatste  week  was  het  winderig  met  op   de  26ste  een  westerstorm  met  een  windstoot  van  9  Beaufort.  De  maand  was  zeer  droog  met   slechts  5,7  mm  neerslag  tegen  normaal  82,4  mm.  Sneeuw  werd  nog  niet  waargenomen.   November  was  aan  de  zonnige  kant  met  68  uren  zon  tegen  normaal  58.   december  –  wintermaand  of  donkere  maand   Donder  in  decembermaand,         December  veranderlijk  en  zacht,   belooft  veel  wind  in  het  jaar  aanstaand   dan  wordt  een  winter  als  een  kind  verwacht   De  maand  december  was  zeer  zacht  met  een  gemiddelde  temperatuur  van  5,4°C  tegen   normaal  2,8°C.  Uniek  was  het  dat  er  geen  enkele  dag  met  vorst  voorkwam.  De  laagste   temperatuur  was  +0,4°C  op  20  december.  Dat  was  ook  een  nieuw  record.  De  hoogste   temperatuur  was  op  1  december  met  11,3°C.  Verder  was  de  maand  zeer  nat  met  een  totaal   aan  neerslag  van  140,8  mm  tegen  normaal  82,4  mm.  Op  27  dagen  viel  meetbare  neerslag   tegen  normaal  23.  De  meeste  neerslag  werd  gemeten  op  de  9de  met  23,9  mm.  De  koudste  dag   was  de  6de  met  een  hoogste  temperatuur  van  4,0°C.    Desondanks  waren  er  vijf  dagen  met  wat   sneeuw,  met  op  de  20ste  tijdelijk  een  sneeuwdekje  van  1  cm.  Zeven  dagen  telde  de  maand   met  hagel  en  twee  dagen  met  onweer.  Op  maar  liefst  elf  dagen  waren  er  windstoten  van  8  en   9  B.  Het  aantal  zonuren  in  december  was  normaal  met  50  tegen  normaal  49.   januari  –    louwmaand  of  ijsmaand   Geeft  januari  groente  en  gras,     begint  de  koude  in  het  voorjaar  pas  

Als  in  januari  de  muggen  dansen  gaan,     mogen  we  in  februari  op  schaatsen  staan   29  

 

 

     

     

Ook  januari  was  erg  zacht,  regenrijk  en  met  veel  wind  erbij.  De  gemiddelde  temperatuur  was   3,8°C  tegen  normaal  2,2°C.  De  laagste  temperatuur  was  -­‐7,1°C  op  31  januari.  De  hoogste  was     op  Nieuwjaarsdag  met  11,5°C.  Er  waren  zeven  vorstdagen  tegen  normaal  twaalf.  De   hoeveelheid  neerslag  was  97,9  mm  tegen  normaal  73,1  mm.  De  hoogste  dagsom  was  25,0   mm  op  de  2de.  Vrijwel  elke  dag  viel  er  wel  meetbare  neerslag.  In  totaal  29  tegen  normaal  22.   Op  slechts  twee  dagen  viel  er  wat  sneeuw  tegen  normaal  op  zeven  dagen  en  op  drie  dagen   was  er  hagel  waar  te  nemen.  Twaalf  dagen  werden  genoteerd  met  windstoten  van  ten  minste   8  B.  Op  5  januari  was  er  een  zware  westerstorm  met  een  windstoot  van  11  B.  Het  aantal   zonuren  was  69  tegen  normaal  55.   februari  –  sprokkelmaand  of  schrikkelmaand   Al  is  de  sprokkel  nog  zo  fel,     zij  heeft  vijf  schone  dagen  wel  

   

Ligt  de  wind  in  februari  stil,   dan  komt  hij  zeker  in  april  

Februari  was  een  koude  maand  met  een  gemiddelde  temperatuur  van  0,2°C  tegen  normaal   2,5°C.  Dat  was  met  name  de  eerste  decade  met  een  gemiddelde  temperatuur  van  -­‐6,7°   waarmee  deze  periode  zelfs  recordkoud  was.  Veel  schade  werd  daardoor  veroorzaakt  aan   bloesems  van  appelbomen  waardoor  de  oogst  bij  sommige  kwekers  gedecimeerd  zou   worden.  Op  zes  dagen  was  er  strenge  vorst  en  op  twee  dagen  zelfs  zeer  strenge  vorst  met   meer  dan  -­‐15  graden.  Het  koudst  was  het  op  zaterdagmorgen  4  februari  met  een  minimum   van  -­‐18,7°C  en  op  10  cm  hoogte  -­‐21,1°C.  Doordat  er  soms  ook  vrij  veel  wind  was,  hadden   sommige  mensen  gesprongen  waterleidingen.  De  laagste  maximumtemperatuur  was  -­‐5,7°C   op  de  6de.  Op  de  23ste  was  de  hoogste  temperatuur  11,7°C.  In  totaal  viel  er  in  februari  23,0   mm  aan  neerslag  tegen  normaal  52,1  mm.  Op  zeven  dagen  viel  er  sneeuw  en  op  één  dag   hagel.  Op  3  februari  was  er  een  sneeuwdek  van  6  cm.  Gemiddeld  was  er  niet  al  te  veel  wind.   Op  vier  dagen  waren  er  windstoten  van  8  B.  Tot  slot  was  de  maand  zonnig  met  101  uren  zon   tegen  normaal  82.   maart  –  lentemaand  of  zaaimaand   Een  droge  maart,  een  natte  april:     dat  is  naar  de  boer  zijn  wil      

Danst  in  maart  de  mug,   veel  schapen  op  een  dooie  rug  

Maart  was  zeer  zacht  met  een  gemiddelde  temperatuur  van  7,5°C    tegen  normaal  5,3°C.   Slechts  op  één  dag  kwam  het  kwik  onder  het  vriespunt  met  een  minimum  van  -­‐1,9°C  op  de   19de.  De  hoogste  temperatuur  was  17,1°C  op  28  maart.  Het  was  een  zeer  droge  maand  met  in   totaal  slechts  10,9  mm  neerslag  tegen  normaal  66,2  mm.  Sneeuw  was  er  niet  meer.  Er  was   niet  veel  wind.  Op  drie  dagen  werden  windstoten  van  8  B  waargenomen.  Verder  was  het  een   zonnige  maand  met  150  uren  zon  tegen  normaal  118.  Veelal  was  het  hogedrukweer  waardoor   er  negen  dagen  met  mooi  weer  konden  worden  genoteerd.  De  gemiddelde  barometerstand   was  extreem  hoog  met  1026  millibar  tegen  normaal  1014.   30  

 

     

     

   

 

april  –  grasmaand  of  paasmaand   Sneeuw  in  april  geen  nood,       met  zware  nachtvorst  veel  meer  dood  

Het  weer  kan  zijn  wat  het  wil,   de  koekoek  roept  niet  voor  half  april  

April  was  vrij  koud  met  een  gemiddelde  temperatuur  van  7,8°C  tegen  normaal  8,6°C.  Op  vijf   dagen  nog  vorst  op  normale  hoogte  tegen  normaal  drie.  De  laagste  temperatuur  was  -­‐3,5°C   op  de  6de  met  op  10  cm  hoogte  -­‐5,9°C.  Op  de  laatste  dag  van  de  maand,  op  Koninginnedag,   werd  de  hoogste  temperatuur  gemeten  van  21,4°C.  De  maand  was  aan  de  natte  kant  met   62,6  mm  neerslag  tegen  normaal  42,5  mm.  Op  21  dagen  was  er  meetbare  neerslag  tegen   normaal  op  vijftien  dagen.  Op  twee  dagen  viel  er  nog  wat  natte  sneeuw  tegen  normaal  op  één   dag.  Bijzonder  was  het  dat  er  op  vier  dagen  onweer  werd  gehoord  tegen  normaal  één  dag.  Op   twee  dagen  waren  er  windstoten  van  8  B.  Het  aantal  zonuren  was  met  149  uren  beneden  de   maat.  Het  normale  aantal    is  175.   mei  –  bloeimaand  of  bloemenmaand   Is  het  weer  in  mei  te  mooi,       dan  ziet  de  schuur  maar  weinig  hooi  

Wanneer  de  spinnen  buiten  vlijtig  weven,     zullen  we  zeker  mooi  weer  beleven  

De  maand  mei  was  vrij  warm  met  een  gemiddelde  temperatuur  13,8°C  tegen  normaal  12,5°C.   Het  aantal  warme  dagen  was  tien  tegen  normaal  zeven  en  dus  ook  boven  normaal.  Vier   zomerse  dagen  van  ten  minste  25  graden  werden  genoteerd  tegen  normaal  twee.  De  hoogste   temperatuur  was  op  de  22ste  en  de  23ste  met  een  maximum  van  27,4°C.  Nachtvorsten  werden   niet  waargenomen.  De  laagste  temperatuur  was  0,9°C  op  13  mei.  De  neerslaghoeveelheid   was  aan  de  lage  kant  met  36,9  mm  tegen  normaal  56,4  mm.  De  grootste  etmaalhoeveelheid   was  10,3  mm  op  9  mei.  Op  twee  dagen  waren  er  winstoten  van  8  B.  De  maand  was  vrij  zonnig   met  236  uren  zon  tegen  normaal  212.       juni    –  zomermaand  of  rozenmaand   Juni  nat  en  koud,       het  hele  jaar  ellende  brouwt  

   

Op  koekoeksgeroep  overdag     volgt  een  regenslag,   maar  koekoekgeroep  in  de  avondstond,   hij  mooi  weer  verkondt  

Juni  was  vrij  koud  met  een  gemiddelde  temperatuur  van  14,3°C  tegen  normaal  15,1°C.  De   laagste  temperatuur  was  5,8°C  op  3  juni.  Op  28  juni  werd  de  hoogste  temperatuur  gemeten   met  25,5°C.  Dat  was  de  enige  zomerse  dag  van  juni.  Normaal  zijn  er  drie  van  die  dagen.  De   hoeveelheid  neerslag  was  iets  boven  normaal  met  83,8  mm  tegen  normaal  74,4  mm.  Het   aantal  dagen  met  meetbare  neerslag  was  22  tegen  normaal  16.  Er  werd  slechts  één  dag   genoteerd  met  mooi  en  zonnig  weer  tegen  normaal  negen  en  dat  was  record  weinig.  Op  twee   31  

 

     

 

dagen  werd  onweer  gehoord.  Op  drie  dagen  waren  er  windstoten  van  8  B.  Het  aantal  zonuren   bedroeg  162  tegen  normaal  193.  Hierbij  enkele  meldingen  uit  Loppersum.  Op  4  juni  was  er   een  kleine  windhoos  boven  een  uienveld  waarbij  de  uien  door  de  lucht  vlogen.  Ook  de   daaropvolgende  dag  was  er  op  dezelfde  plek  nogmaals  een  wervelwind.  Deze  veroorzaakte   geen  schade.  Ten  slotte  op  8    juni  bij  stevig  onweer  blikseminslag  in  een  huis  in  Loppersum   waardoor  er  brand  ontstond.   juli  –  hooimaand  of  maaimaand   Als  de  mieren  in  juli  hoge  hopen  opwerpen,   Kwaken  de  kikkers  eensgezind,   dan  zullen  we  dat  in  de  winter  merken   komt  er  ‘vast  weer’  met  hoge  wind   Juli  was  een  vrij  koele  maand  met  een  gemiddelde  temperatuur  van  17,0°C  tegen  normaal   17,5°C.  Er  waren  achttien  warme  dagen  en  zeven  zomerse  dagen.  Beide  precies  normaal.  De   hoogste  temperatuur  was  27,9°C  op  de  25ste.  De  hoeveelheid  neerslag  was  met  87,8  mm   tegen  normaal  84,6  mm  vrijwel  normaal.  De  grootste  etmaalhoeveelheid  was  14,6  mm  op  de   18de.  Op  drie  dagen  was  er  onweer.  Het  aantal  zonuren  was  216  tegen  normaal  206.     augustus  –  oogstmaand  of  korenmaand  

    Is  het  warm  en  groeizaam  weer,   Onweer  in  de  late  nacht,   dan  brengt  augustus  de  eerste  peer     wordt  overdag  opnieuw  verwacht     Augustus  was  vrij  warm  met  een  gemiddelde  temperatuur  van  18,5°C  tegen  normaal  17,4°C.   De  tweede  decade  was  zeer  warm  met  een  gemiddelde  temperatuur  van  20,6°C.  Daarbij  was   het  op  zondag  de  19de  bijna  recordwarm  met  een  maximum  van  33,8°C.  Er  waren  26  warme   dagen  tegen  normaal  twintig,  zeven  zomerse  dagen  tegen  normaal  vijf  en  twee  tropische   dagen  tegen  normaal  één.  De  hoeveelheid  neerslag  bedroeg  85,5  mm  tegen  normaal  81,2   mm.  De  grootste  daghoeveelheid  was  21,1  mm  op  2  augustus.  De  laatste  dag  van  augustus   was  de  slechtste  met  veel  regen  en  veel  wind  tot  8  B  en  15  mm  regen.  Op  negen  dagen  werd   onweer  gehoord  tegen  normaal  vier.  Aantal  zonuren  was  221  tegen  normaal  189.         september  –  herfstmaand  of  fruitmaand       Trekvogels  in  septembernacht,   Des  morgens  de  lucht  rood,   zij  maken  de  winter  zacht   des  avonds  water  in  de  sloot     September  was  iets  aan  de  koele  kant  met  een  gemiddelde  temperatuur  van  14,2°C  tegen   normaal  14,4°C.  De  hoogste  temperatuur  was  27,9°C  op  de  9de.  Er  werden  zes  warme  dagen   geteld  tegen  normaal  zeven  en  één  zomerse  dag  (normaal).  De  laagste  temperatuur  was   4,2°C  op  23ste.  De  maand  was  behoorlijk  droog  met  52,1  mm  neerslag  tegen  normaal  80,6   mm.  De  hoogste  dagsom  was  op  24  september  met  12,7  mm  neerslag.  Op  geen  enkele  dag   werd  mist  waargenomen  tegen  normaal  op  vier  dagen.  Op  één  dag  werd  een  windstoot   32    

     

 

waargenomen  van  8  B.  De  maand  was  aan  de  zonnige  kant  met  162  uren  zon  tegen  normaal   141.     oktober  –  wijnmaand  of  eikelmaand   Houden  de  bomen  hun  bladeren  lang,   voorspelt  een  winter  streng  en  bang  

   

Blinkt  oktober  in  zonnegoud,   de  winter  volgt  snel  en  koud  

De  maand  oktober  was  iets  aan  de  koele  kant  met  een  gemiddelde  temperatuur  van  10,2°C   tegen  10,5°C  normaal.  De  laagste  temperatuur  was  0,3°C  op  de  27ste  en  de  hoogste  20,0°C  op   de  19de.  De  maand  telde  twaalf  warme  dagen  (normaal).  De  hoeveelheid  neerslag  was  89,5   mm  tegen  normaal  78,6  mm.  De  hoogste  dagsom  was  14,4  mm  op  8  oktober.  Aantal  uren   zon  was  106  tegen  normaal  108.  Alleen  op  de  5de    was  er  veel  wind  met  windstoten  tot  8  B.   Op  31  oktober  was  de  luchtdruk  gedaald  tot  993  millibar.  Dat  zou  echter  geen  voorbode  van   storm  zijn.   Tot  slot  nog  de  regenwaarnemingen  voor  Ten  Post  en  Loppersum  per  maand  gerangschikt.     Maand                                             Ten  Post   Loppersum   November  2011   6   6   December  2011   141   137   Januari  2012   98   104   Februari  2012   23   28   Maart  2012   11   8   April  2012   63   67   Mei  2012   37   37   Juni  2012   84   78   Juli  2012   88   68   Augustus  2012   86   79   September  2012   52   52   Oktober  2012   90   89   Totaal   779   753     Normaal  valt  er  in  ons  gebied  circa  850  mm  zodat  het  iets  aan  de  droge  kant  geweest  is.     JAARVERSLAG  2011   Ook  in  het  jaar  2011  heeft  de  vereniging  weer  veel  werk  verzet.  Een  belangrijke  activiteit   blijft  de  aanpak  van  de  begraafplaats  door  vele  vrijwilligers.  Deze  knapt  zienderogen  op.   Ook  bezoekers  merken  dit  op.  De  vereniging  krijgt  veel  complimenten  en  zelfs  giften  van   name  oud-­‐Lopsters.  Collega-­‐verenigingen  van  binnen  en  buiten  de  gemeente  Loppersum   komen  regelmatig  de  kunst  afkijken.     33  

 

Door:  Nicolette  Scholten  

 

De  vereniging  wordt  steeds  zichtbaarder.  Dit  komt  onder  andere  door  onze  website,  waarop   we  e-­‐mails  krijgen  van  mensen  uit  het  hele  land,  die  wortels  hebben  in  Loppersum.  Ze  stellen   vragen,  maar  soms  krijgen  we  op  die  manier  ook  foto’s  of  informatie.  En  zo  blijft  de   geschiedenis  levend.     Kalender  en  Kroniek   Ook  dit  jaar  wist  Fré  Wassenaar  verrassende  foto’s  te  vinden  voor  de  Kalender  2012.  Rini   Doff  en  Piet  Wayer  hebben  samen  uit  hun  geheugen  geput:  wie  woonde  waar  en  om  welk   huis  ging  het  ook  al  weer…?  Doordat  Fré  ook  foto’s  heeft  gemaakt  van  de  huidige  situatie,   kun  je  goed  zien  hoeveel  er  veranderd  is  in  de  loop  van  de  tijd.  Bram  van  den  Akker,  Rini   Doff,  Tjitse  Mollema,  Luurt  Wiersema  en  Geert  Slagter  hebben  dit  jaar  voor  de  verkoop   gezorgd.  Met  succes:  er  zijn  nog  maar  weinig  exemplaren  over.  Een  aantal  leden  heeft  verder   een  bijdrage  geleverd  aan  de  Lopster  Kroniek  2011,  met  als  grote  verrassing  een  hilarisch   verhaal  van  de  hand  van  de  Lopster  fotograaf  Pastoor.  De  coördinatie  was  deze  keer  in   handen  van  voormalig  voorzitter  Jan  Wiebe  van  Veen  en  bestuurslid  Nicolette  Scholten.        

  Begraafplaats   We  kunnen  bijna  een  lustrum  vieren:  het  jaar  2011  was  het  vierde  jaar  waarin  op  de   woensdagen  en  zaterdagen  gewerkt  is  aan  de  begraafplaats.  Op  7  mei  klonk  het  startsein.  Er   waren  nog  middelen  over  van  eerder  verkregen  subsidies,  van  de  gemeente  Loppersum   kregen  we  steun  in  natura  en  particulieren  boden  spontaan  giften  aan.  Bestuurslid  Rini  Doff   zorgde  voor  de  communicatie  met  en  tussen  vrijwilligers,  Landschapsbeheer  en  gemeente.  Er   is  weer  volop  gelijmd,  geschilderd,  gesmeed,  beton  gestort,  gemetseld,  schoongemaakt  en   koffiegedronken.  Het  seizoen  hebben  we  afgesloten  met  een  etentje  in  het  Dorpshuis.  Bij  het   afscheid  klonk  het:  ‘tot  volgend  jaar!’  We  kunnen  rekenen  op  een  groot  aantal  trouwe   vrijwilligers.  Maar  iedere  nieuwe  vrijwilliger  is  welkom!    In  de  wintermaanden  werkten  Eisse   Mollema  en  Piet  Prins  aan  het  hek  dat  straks  op  het  graf  van  architect  Oeds  de  Leeuw  Wieland   geplaatst  gaat  worden.  Dan  zullen  ook  de  onlangs  gevonden  glasplaten  worden  herplaatst.     Vertoning  van  dia’s,  15  februari  2011   Clara  Slager  liet  een  groot  aantal  dia’s  zien  en  schonk  ze  vervolgens  aan  de  vereniging.  De   dia’s  geven  een  prachtig  tijdsbeeld  van  met  name  de  jaren  zestig  van  de  vorige  eeuw.  Ze  zijn   ook  te  zien  op  onze  website.     Lezing  van  Egge  Knol,  21  april  2011   Egge  Knol  gaf  een  lezing  naar  aanleiding  van  de  tentoonstelling  Gronings  zilver  in  het   museum.    Veel  kerkzilver  is  verdwenen,  onder  andere  vanwege  de  reformatie.  Bovendien  was   zilver,  net  als  geld,  uitwisselbaar.  Er  waren  in  het  museum  toch  nog  11  bekers  van  voor  1650   te  zien,  waaronder  een  avondmaalsbeker  uit  Loppersum.       Lezing  van  Egbert  Wagenborg:  27  september  2011   34    

Dhr.  Wagenborg  is  in  1989  gestopt  als  directeur  van  Koninklijke  Wagenborg.  In  1866  richtte   Egbert  Wagenborg,  opa  van  spreker,  het  bedrijf  op.  Het  was  de  tijd  van  houten  schepen  en   ijzeren  kerels:  opa  was  zo  iemand  die  rustig  op  één  dag  van  Delfzijl  naar  Harlingen  fietste  en   weer  terug,  om  een  vrachtovername  te  regelen.  Geert,  de  vader  van  spreker,  heeft  het  bedrijf   verder  ontwikkeld.  Het  bedrijf,  met  3000  werknemers,  heeft  nu  202  schepen  en  een   miljardenomzet.       Lezing  van  Cynthia  Heinen,  17  november  2011   Mw.  Heinen  is  directeur  van  het  Museum  Stad  Appingedam.  Zij  vertelde  ons  over  kunst  en   kitsch  en  kitsch  in  de  kunst,  aan  de  hand  van  veel  prachtige  (en  herkenbare)  foto’s.  Natuurlijk   kwamen  de  bekende  grootogige  zigeunermeisjes  en  het  huilende  jongetje  ook  voorbij.       Excursie   Op  14  mei  2011  voerde  de  excursie  ons  naar  het  Wierdenmuseum  in  Ezinge,  waar  onder   leiding  van  een  gids  de  bezoekers  werden  rondgeleid.     Overige  activiteiten  en  presentaties   Op  12  februari  2011  stond  de  vereniging  met  een  stand  tijdens  de  dag  van  de  Noord-­‐ Groninger  geschiedenis  in  Delfzijl.  Op  30  april  stonden  we  traditiegetrouw  in  het  Dorpshuis  en   op  4  mei  in  de  kerk,  met  medewerking  van  de  leerlingen  van  beide  basisscholen.  Op  31  mei   luisterde  de  vereniging  een  vergadering  van  de  Bedrijvenvereniging  Loppersum  op  met  een   stand  over  de  Lopster  middenstand.  Op  8  oktober  stond  de  vereniging  met  een  stand  tijdens   de  Dag  van  de  Groninger  geschiedenis  in  de  Archieven.  Verder  heeft  HVL  op  Open   Monumentendag  met  de  hulp  van  Rini  Doff,  Gré  Wijnenga  en  Koos  Klungel  een  bezoek  van   groep  7  en  8  van  de  basisscholen  georganiseerd  aan  de  kerk.  Dit  was  een  groot  succes  en  voor   herhaling  vatbaar.  Ook  op  Monumentendag  stond  de  vereniging  met  een  stand  bij  de  molen   op  de  Molenweg.  Voorts  was  de  Historische  Vereniging  aanwezig  op  de  winterfair  in  de  kerk   aan  de  Badweg  en  op  de  kerstmarkt  in  Wiemersheerd.  Johannes  en  Janny  Langeland,  Luurt   Wiersema  en  Rini  Doff  hebben  de  stands  al  die  keren  opgebouwd,  ingericht  en/of  bemenst.     Schenkingen  en  vondsten   Een  voormalige  bewoner  van  de  Middenstraat  nam  contact  op  met  de  Historische  Vereniging,   omdat  hij  in  de  jaren  zeventig  een  oude  gevelsteen  (met  het  jaartal  1775)  had  gevonden  in   zijn  straat,  ter  hoogte  van  perceel  nummer  2.  Streekarchivaris  Jeroen  Hillenga  bevestigde  dat   deze  steen  vermoedelijk  afkomstig  is  van  het  ‘steenhuis’,  nu  Maria  Zuidven.     Bij  de  herinrichting  van  de  Molenweg  kwamen  twee  dampalen  tevoorschijn,  die  Piet  Wayer   identificeerde  als  de  palen  die  op  de  oprit  stonden  van  Glas  (‘Glas  zien  voart’).  Zijn  boerderij   stond  aan  de  Hogestraat  en  de  oprijlaan  naar  de  boerderij  lag  precies  waar  nu  de   Burgemeester  van  de  Munnikstraat  ligt.  De  Historische  Vereniging  riep  de  gemeente  op  om  de   palen  niet  te  vernietigen.  Vrijwilligers  van  de  vereniging  zullen  de  palen  restaureren,  waarna   ze  in  samenspraak  met  de  gemeente  een  passende  plek  zullen  krijgen.     Ook  in  2011  heeft  de  vereniging  weer  verschillende  schenkingen  gekregen.     35    

Mw.  Slager:  diaserie   Mw.  Bode:  foto’s     Dhr.  Wildeman:  boekje   Dhr.  Van  Hoorn:  kaarten,  foto’s  en  boekjes   Dhr.  Schuurman:  foto’s,  aantekeningen  en  gedenkboekje  uit  nalatenschap  van  P.  Schuurman   Dhr.  Uittien:  boerinnenkostuum   Dhr.  Van  Veen:  de  serie  Groninger  Volksalmanakken   Mw.  Heerema:  krantenknipsels   Fam.  Jager:  foto   Mw.  Huizinga:  boeken   Dhr.  Pilon:  tijdschriften   Mw.  Apol:  weckketel   Mw.  Nanninga:  informatie  Indonesiëganger   Dhr.  Douma:  foto’s  en  informatie  over  motorvrachtschip  Loppersum   Dhr.  Van  Leeuwen:  foto     Leden  en  bestuur   In  februari  2011  heeft  Hugo  Parker  Brady  de  voorzittershamer  overgenomen  van  Jan  Wiebe   van  Veen,  voor  een  periode  van  twee  jaar.  Jan  Wiebe  is  12  jaar  voorzitter  geweest,  en  heeft   op  professionele  en  gedreven  wijze  in  belangrijke  mate  bijgedragen  aan  het  ‘gezicht’  van  de   HVL.  Als  bestuurslid  is  gekozen  Henk  Schildhuis,  die  zich  met  name  is  gaan  bezighouden  met   de  inhoud  van  de  website.  Eind  2011  telt  de  vereniging  170  betalende  leden  (adressen)  en  2   ereleden.  In  2010  waren  dat  er  166.     Samenstelling  van  het  bestuur  in  het  jaar  2011   Jan  Wiebe  van  Veen  (voorzitter,  tot  15  februari  2011)   Hugo  Parker  Brady  (voorzitter,  vanaf  15  februari  2011)   Nicolette  Scholten  (secretaris)   Jan  de  Heer  (penningmeester)   Rini  Doff-­‐Wiersema   Jan  Wierts  Wessels  

36