Les 1 Wat is geluk? ▪ Geef de leerlingen eerst de ruimte om door het boek te bladeren. ▪ Start daarna met een onderwijsleergesprek over gelukskunde. Wat roept die naam en dit boek bij de leerlingen op? Belangrijk didactisch vertrekpunt: beantwoord vragen steeds opnieuw met een nieuwe vraag en formuleer niet als docent zelf een oplossing. ▪ Formuleer samen met de klas vijf afspraken die voor elke les gelukskunde gelden en focus daarbij vooral op het creëren van veiligheid. Voorbeelden van zulke afspraken: − Bij gelukskunde respecteren we dat iedereen zichzelf mag zijn. − Wat tijdens de les wordt verteld, blijft onder ons. − Er is steeds maar één persoon aan het woord, ook als we in groepen werken. − Zeg het als je een opdracht te persoonlijk vindt of over een bepaald onderwerp liever niet wilt praten. − Stuur een mail of sms als je tijdens het huiswerk met belangrijke vragen zit. − Maak de afgesproken huiswerkopdrachten, want dat is belangrijk voor een goed verloop van de volgende les. ▪ Leg ook vast wat er gebeurt als iemand zich niet aan die klassikale afspraken houdt. 1.1 ▪ ▪
1.2 ▪
▪ ▪ ▪
Wat is geluk? Maak een keuze: lees zelf de inleidende tekst voor of vraag of een leerling dat wil doen. Tip: neem eerst de drie opdrachten samen met de leerlingen door en geef aan hoeveel tijd hiervoor beschikbaar is. Deze opdrachten zijn niet afhankelijk van een bepaalde opstelling van de leerlingensets. Wat maakt nu eigenlijk gelukkig? Het boek Ben ik dat? van Mark Mieras gaat over wat hersenonderzoek over onszelf vertelt. Hoe werken hersenen? Hoe scheppen ze de wereld die we dagelijks ervaren? Waar zitten al die sensaties, gedachten, driften en verlangens en waar schuilt het bewustzijn? Hoe is het te ontdekken dat je niet de baas bent in je eigen hoofd? Het afgeleide citaat staat in paragraaf 35 ‘Maak mij gelukkig’. Een absolute aanrader! Opdracht 4: maak een keuze of de discussie klassikaal, in groepen of in tweetallen plaatsvindt Opdracht 5, 6 en 7 zijn huiswerkopdrachten. Neem ze door met de leerlingen, want ze hebben een persoonlijk karakter. Daar moeten leerlingen even aan wennen. Opdracht 6: onder de knop 'Gelukslijstjes' op deze site staan lege voorbeelden van zulke lijstjes met extra onderwerpen. Zulke lijstjes helpen de leerlingen uitstekend bij het in kaart brengen van hun doelen. Belangrijk: bij het eerste lijstje Doen – Zijn – Hebben – Geven is er geen horizontaal verband tussen de kolommen!
Voorbeelden van ingevulde lijstjes:
Doen Photoshoppen leren Een eigen website maken Snowboarden Blind typen
Zijn Gezond Nieuwsgierig Aardig tegen mijn broertje Verliefd
Naar de disco gaan Goed in wiskunde De problemen met vader uitpraten Minder chocolade eten
Wat enthousiaster
Live bij een wedstrijd van Oranje zijn Leren zeilen
Een echte vriendin
Toch een boek lezen Vaker naar de film gaan
Beroemd
Tevreden met wat ik heb
Cool
Sportief
Hebben Eigen kamer
Geven 5 euro aan de dierenbescherming Geluk Een cursus hiphop aan klasgenoten De nieuwe PSP van Een PlayStation vriendschapsring aan Tom Het uit-shirt van Mijn oud mobieltje Ajax aan de schoolactie voor Afrika Goede vrienden Een leuk cadeau aan mijn beste vriendin (jarig!!) Wat meer rust in Goede zin huis Een plekje voor Wéér een mij alleen proefwerkblaadje aan Marijke De nieuwe Nokia Mijn favo game aan mijn beste vriend (lenen) Gezondheid Een goede spreekbeurt met Powerpoint bij Nederlands Het winnende lot Een hand na een ruzie Iets wat wel helpt Aan een goed doel bij het afvallen
Mijn talenten zijn: Ben goed in wiskunde Kan heel lief zijn Scoren! Geen stresskip Ik kan Jan Smit heel goed nadoen Dat ik meestal mijn zin krijg Vraag dat maar aan mijn vriend! Ik weet meteen of je iemand kunt vertrouwen Hardlopen Te veel om op te noemen Drummen, muziek, voetballen en surfen (’s zomers) Zeggen wat ik van iets vind ▪
▪
Ik ben dankbaar voor: Mijn nieuwe kamer nu mijn zus uit huis is Mijn gezondheid De vele Hyves-vrienden Mijn nieuwe mobieltje De verkering met … (zeg ik lekker niet) Mijn ouders
Ik wil heel graag: Niet blijven zitten Verkering Kampioen worden met C1 Afvallen Gezond blijven Veel lachen
De tips van de vertrouwenspersoon Het laat op mogen blijven Dat de computer het thuis weer doet FIFA 09 (game) Dat ik over een maand een nieuwe fiets krijg
Wat vaker niet te laat komen Toneelspeler worden
Dat we op wintersport gaan
Stoppen met wiet
Heeeel rijk worden Gelukkig zijn Naar het atheneum
Een belangrijke bron voor deze paragraaf is het Lifebook, het Life Management System van Brainstudio Maastricht. Dit luxueus boekwerk stelt je in staat de mooie momenten in het leven te bewaren en vast te leggen en geeft heel wat tips over hoe je serieuze ambities en levensdoelen kunt formuleren en vastleggen. De lessen gelukskunde op het Eijkhagencollege vormden een inspiratiebron voor auteur Jan-Willem van den Brandhof (www.brainware.nl). Opdracht 7: deze opdracht is een van de eindopdrachten. Recent wetenschappelijk onderzoek, bijvoorbeeld door professor Jelle Jolles van het Centrum Brein & Leren van de Universiteit Maastricht (www.hersenenenleren.nl), heeft aangetoond dat het voor onderbouwleerlingen heel moeilijk is om op lange termijn te plannen. Daarom herinneren we de leerlingen tijdens de komende lessen regelmatig aan deze opdracht. Tip: laat de leerlingen ook alvast de andere eindopdrachten in les 8 lezen.
Les 2
Zelfvertrouwen
Nabespreken huiswerk: ▪ In het boek is de keuze voor nabespreking gevallen op het lijstje ‘Ik ben dankbaar voor’ vanwege het veilige karakter. Een andere keuze is natuurlijk mogelijk. De voorgestelde didactische aanpak is een klassikale inventarisatie. Dit kan ook heel goed vervangen worden door de werkvorm check-in-duo’s of vergelijk-in-groepsverband. ▪ Denk er eens over na om eigen lijstjes aan leerlingen te laten zien. Gelukskunde biedt je als docent de mogelijkheid om veel van jezelf in de lessen te stoppen. Dat zorgt meestal voor een hechte(re) band met leerlingen. ▪ Maak een keuze: vertel je als docent de inleidende tekst, eventueel op een eigen wijze aangevuld en ingekleurd, of leest een leerling de tekst letterlijk voor. Nodig leerlingen uit om in beide gevallen te reageren. ▪ Opdrachten in de klas: − Opdracht 1 en 2: geef aan of de discussie klassikaal, in tweetallen of in grotere groepen plaatsvindt. Dat geldt ook voor het beantwoorden van de overige vragen. − Kies je voor tweetallen of groepen, geef dan aan hoeveel tijd de leerlingen daarvoor krijgen en houd een korte klassikale nabespreking. − Er wordt naar de uitstraling van andere docenten gevraagd. Bewaak hierbij respect en veiligheid. − Opdracht 3 en 4: het is belangrijk dat deze opdrachten niet pas vlak voor de volgende les worden gemaakt. Lees ze daarom in elk geval tijdens de les al met de leerlingen door. ▪ Huiswerkopdrachten: − De opdracht over de komende fotosessie roept altijd heel wat reacties op. Denk vooraf na hoe je daarvoor ruimte biedt en van de andere kant ook grenzen stelt. − Laat de evaluatieopdracht over het dagelijks hardop lezen van de positieve stellingen in de agenda noteren op de dag voor de volgende les gelukskunde. − Besteed ook extra aandacht aan het noteren van de opdracht om de volgende keer de favoriete outfit mee te nemen (met kleuren, smileys, enz.).
Les 3
Jouw X-factor
Een handig afvinklijstje voor deze les: □ Een aparte ruimte reserveren voor de meisjes. □ Een aparte ruimte reserveren voor de jongens. □ Zelf een aantal keren de ontspanningsoefening uitproberen. □ Roostermaker informeren. □ Conciërge informeren. □ Coördinator/lid schoolleiding informeren. □ Schoolcamera reserveren of eigen camera meebrengen. □ Batterij camera controleren. □ Goede achtergrond/plek uitzoeken voor foto’s. □ Alternatieve locatie bij slecht weer vaststellen. □ Extra begeleiders inschakelen (stagiaires, collega’s met tussenuur, onderwijsassistent). □ Afspraken met ICT-beheerder maken over plaatsen foto’s op schoolsite. □ Begeleidende tekst voor schoolsite maken. □ Leerlingen een verslag laten schrijven voor site of schoolkrant. □ (Controle op) opruimen organiseren. □ Kosten afdrukken foto’s: wie betaalt? □ Het afdrukken organiseren: wie, wanneer + lijstje. Niet vergeten: aan het einde van de les met de leerlingen het huiswerk (na)bespreken!
Les 4 ▪ ▪ ▪
Stressbestendigheid Aan het begin van deze les zijn de foto’s beschikbaar. Andere optie: de foto’s zijn geplaatst op de site en worden bekeken. Maak een afspraak over hoe leerlingen de digitale versie ontvangen. Discussie bij nabespreking van het huiswerk: geef aan of dit klassikaal of in groepsverband gebeurt.
4.1 Druk, druk, druk Op YouTube zijn enkele versies van dit nummer van Herman van Veen te vinden. Tik bij ‘Search’ Herman van Veen in en je komt die vanzelf tegen. Tip: begin de les met bijvoorbeeld de tekenfilmversie van Alfred J. Kwak of een van de andere versies. 4.2 ▪ ▪
Positief of negatief? Laat de voorbeelden uit de tekst aanvullen met eigen voorbeelden van de leerlingen. Opdracht 1 en 2: eerst individueel, dan nabespreken in groepjes of klassikaal (2b).
4.3 Moeten! Opdracht 3 individueel (geef tijd aan!) laten doen en opdracht 4 klassikaal of in groepen. 4.4 ▪ ▪ ▪ ▪
Tips voor minder stress en meer geluk Bestudeer de tips vooraf zelf goed en bepaal dan hoe de leerlingen ermee aan de slag gaan: klassikaal bespreken of individueel danwel in tweetallen lezen. Welke tips werken volgens de leerlingen beter dan andere? Welke tips gaan we uitproberen? De huiswerkopdrachten van deze les vragen beslist enige begeleiding. Lees ze daarom samen met de leerlingen door. Houd er rekening mee bij de indeling en het tijdverloop van de les. Kijk nog eens naar de eindopdrachten met de leerlingen en maak zonodig al afspraken. Zie erop toe dat die ook zorgvuldig in de agenda worden genoteerd.
Les 5 ▪
▪
▪ ▪ ▪ 5.2 ▪ ▪ ▪ ▪
▪
Je relaties met anderen Uit ervaring weten we dat niet elke leerling aan de ‘slow-opdracht’ zal hebben gewerkt. Dat druist soms in tegen het levensritme dat zo’n leerling gewend is. Maak dat bespreekbaar en probeer tot een nieuwe deadline voor het uitvoeren van die opdracht te komen. Opdracht 1 is nogal persoonlijk. Wees erop voorbereid dat dit soms tot onverwachte emoties kan leiden. Tip: ga niet te diep op zaken in, maar bied hulp door begrip en warmte en uiteindelijk vooral door een goede en snelle doorverwijzing naar een deskundige (leerlingbegeleider, vertrouwenspersoon, lid zorgteam, enz.). Bij de bordopdracht nooit de namen laten noemen en opschrijven, alleen de redenen! Opdracht 2: individueel. Opdracht 3: klassikaal, in tweetallen of groepjes: de docent maakt de keuze. Een ander helpen In de inleidende tekst zit een opdracht verwerkt. Bepaal als docent of je de vragen (klassikaal) mondeling laat beantwoorden of schriftelijk (individueel of in tweetallen). Opdracht 4a en 4b laten uitvoeren in groepen en klassikaal afronden (bordschema). Tip: heeft de school een eigen goed doel? Vervang de tekst uit het boek dan door een eigen tekst over dat schoolspecifieke doel. De huiswerkopdrachten weer samen met de leerlingen doorlezen. Tip: oefen al een keer in de klas met het uitdelen van complimenten. Creëer daarvoor wel eerst een veilig klimaat door met de leerlingen afspraken hierover te maken. Opdracht 7: deze houdt automatisch in dat de volgende les moet worden gegeven in een lokaal met een computer, geluidsinstallatie en beamer, bij voorkeur ook met een internetaansluiting. Laat leerlingen samen overleggen hoe ze elkaar hierbij kunnen helpen.
Les 6
Werk, school en hobby
▪ ▪
Is de gewenste afspeelapparatuur aanwezig/gereserveerd? Een andere manier om deze les te beginnen is de volgende: − Verzamel wat steviger, wit karton (bijvoorbeeld de kleine, ronde vlaaikartonnen bij een bakker). − Schrijf op elk karton de naam van een leerling. − Laat de leerlingen zo’n karton bij elkaar op de rug plakken. − Zorg voor voldoende viltstiften. − Laat leerlingen vervolgens bij elkaar uitsluitend goede eigenschappen op dat karton schrijven. − Verzamel de kartonnen na een paar rondes. − Ga na of iedereen alleen positieve eigenschappen heeft opgeschreven (opdracht kan ‘pestgevoelig’ zijn). − Deel dan aan het einde van de les de kartonnen uit. − Heeft een zeer positief effect op leerlingen met een gebrekkig zelfvertrouwen.
6.1 ▪ ▪
Flow Opdracht 1a: eerst individueel, dan klassikaal (bordschema). Opdracht 2: kan zowel mondeling als schriftelijk, individueel, in tweetallen of in een groepje.
6.2 Lekker onderuit Opdracht 3: individueel, in tweetallen of in een groepje. 6.3 ▪
▪ ▪
Het gevoel van muziek Nodig een aantal leerlingen uit om muziek te laten horen die als huiswerk is uitgezocht en op een dvd of usb-stick staat. Aan die leerlingen wordt het volgende gevraagd: − Waarom heb je juist dit nummer gekozen? − Wanneer was de eerste keer dat je dit nummer hoorde? − Wat gebeurt er in je lijf als je dit hoort? − Welke gevoelens roept het nummer op? − Heeft de omgeving, de plek waar je op dat moment bent, daar ook iets mee te maken? Opdracht 5: doe de ontspanningsoefening samen met de klas. Deel daarna fictief proefwerkblaadjes uit en laat ze ondertussen ‘ongemerkt’ die oefening doen. Verwijs daarbij naar opdracht 9 van het huiswerk. Kijk nog eens naar de eindopdrachten met de leerlingen en maak zonodig al afspraken. Zie erop toe dat die ook zorgvuldig in de agenda worden genoteerd.
Les 7 ▪
▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪
▪ ▪
Spiritualiteit en geloof Tip: ga eens naar vimeo.com. Daar vind je prachtige, korte (natuur)films in HD-kwaliteit, die uitstekend geschikt zijn voor het begin van deze les. Voorwaarde is natuurlijk de aanwezigheid van een internetverbinding en beamer/scherm. Opdracht 1a: maak een woordveld op het bord over de soorten religies. Opdracht 1a, b en c: kunnen zowel mondeling als schriftelijk, individueel, in tweetallen of in een groepje gedaan worden. Opdracht 1d en e: individueel. Opdracht 1f: klassikale discussie. Tip: wijs eens een leerling als discussieleider aan. Evalueer na afloop en formuleer daaruit algemene tips voor een discussieleider. Opdracht 2: de docent vraagt een aantal leerlingen hun antwoorden op te lezen en schrijft de antwoorden op het bord. Opdracht 3: scores kunnen gekoppeld worden aan de vaardigheid ‘het maken van grafieken’. Overleg dan vooraf met de wiskundedocent wat mogelijk/wenselijk is. Kan ook als extra huiswerkopdracht worden meegegeven. Opdracht 4: in groepjes van twee of vier leerlingen. Antwoorden na afloop klassikaal bespreken. Neem de huiswerkopdrachten eerst weer met de leerlingen door. Bespreek vooraf welke problemen zich hierbij kunnen voordoen en laat de leerlingen zelf nadenken over mogelijke oplossingen.
Les 8 ▪ ▪ ▪
Afsluiting en eindopdracht Alle leerlingen hebben hun werkstuk meegenomen, waarmee ze laten zien hoe geluk er voor hen uitziet. Leg de werkstukken op een grote tafel zodat iedereen van elkaar kan zien wat de ander heeft gemaakt. Maak duidelijke afspraken over de deadline en wat er gebeurt als die niet wordt gerespecteerd. Lees samen de tips in dit hoofdstuk door. Dat voorkomt heel wat problemen achteraf.
