Voorafgaande zorgplanning en wilsverklaringen Christophe Lemmens Advocaat Dewallens & partners Gastprofessor UAntwerpen
1
Overzicht • Begrippenkader • Positieve wilsverklaring • Euthanasieverklaring
• Negatieve wilsverklaring • Machtiging van een vertegenwoordiger
• Casus van de demente patiënt
2
BEGRIPPENKADER
3
Voorafgaande zorgplanning • Continu proces van overleg tussen zorgverleners, patiënt en naasten • Toenemend belang • Toekomstgericht • Doel: gedeeld beslissingsproces + afstemmen (levenseinde)zorg op wensen en voorkeuren patiënt • Mentaliteitswijziging • Belang van schriftelijke rapportering
4
Wilsverklaringen? • Onderdeel van ‘advance care planning’ (ACP)
• Instrument ter planning van een latere wilsonbekwaamheid • Doel: uitschakelen van de factor tijd + bewaren autonomie patiënt
5
Actuele v. voorafgaande wilsverklaringen • Actuele wilsverklaring - Gaat uit van wilsbekwame patiënt - Uitvoering hic et nunc - Vb. nu weigeren chemo na vastgestelde terugkeer kanker
• Voorafgaande wilsverklaring - Gaat uit van wilsbekwame patiënt - Uitvoering bij wilsonbekwaamheid -
Vb. nu beslissen dat je geen chemo meer wil als kanker terugkomt en je dan niet meer kan beslissen
6
Negatieve v. positieve wilsverklaringen • Negatieve wilsverklaring: - Voorafgaande behandelingsweigering - Bindend - Wet Patiëntenrechten = dus patiëntenrecht
• Positieve wilsverklaring: - Voorafgaande wens/toestemming - Niet bindend - Bv. voorafgaand euthanasieverzoek
7
Wilsverklaringen bij leven v. post mortem • Wilsverklaringen bij leven: - Uitvoering bij leven patiënt - Bv. voorafgaand euthanasieverzoek en voorafgaande behandelingsweigering
• Wilsverklaringen post mortem: - Uitvoering na overlijden patiënt - Bv. wil inzake orgaandonatie en lijkbezorging
8
Inhoud van een wilsverklaring • Instructies of richtlijnen uitvaardigen (positief of negatief) • Een vertegenwoordiger aanduiden • Combinatie van beiden (aanbevolen)
9
POSITIEVE WILSVERKLARING
10
Voorbeelden • ‘Ik wens adequate pijnbestrijding’.
• ‘Indien ik mij op een gegeven moment in een uitzichtloze situatie zou bevinden, dan wens ik dat er alles aan gedaan wordt om mij in leven te houden’.
11
Patiëntenrecht? • Voorafgaande toestemming tot een (be)handeling of wensen van de patiënt • Geen wettelijk kader (uitgezonderd euthanasieverklaring)
• Vgl. voorwaarden negatieve wilsverklaring
12
Juridische waarde? • Niet bindend of afdwingbaar • Volgens sommigen nutteloos
• Maar: -
Gaat om wil/wensen patiënt Uitdrukking zelfbepalingsrecht Enige houvast want patiënt is wilsonbekwaam Achterliggende waarden/doelstellingen afleiden Betrokkenheid wilsonbekwame patiënt (WP)
• Dus: zeer ernstig rekening houden met…
13
‘Medisch zinloos handelen’ • Grondslag: - Geen wettelijke bepaling - ‘Arts is nooit verplicht een medisch zinloze (be)handeling uit te voeren’
• Conflict arts – patiënt/vertegenwoordiger - ‘trend’ in rechtspraak - Nuancering? • Fysiologisch vs. kwalitatief zinloos
• Kwalitatief: niet spoedeisend vs. spoedeisend
14
EUTHANASIEVERKLARING
15
Euthanasie? • ‘Opzettelijk levensbeëindigend handelen door een ander dan de betrokkene, op diens verzoek’ • !!! Geen recht op euthanasie !!! • Gewetensclausule: - Arts is nooit verplicht om euthanasie toe te passen - Niemand is verplicht om zijn medewerking te verlenen
Actueel v. voorafgaand euthanasieverzoek • Actueel euthanasieverzoek: - Gaat uit van een wilsbekwame patiënt (nooit familie!) - Patiënt vraagt het nu - Mondeling én schriftelijk verzoek om zeker te zijn
• Voorafgaand euthanasieverzoek: - Gaat uit van een wilsbekwame patiënt (nooit familie!) - Patiënt vroeg het in het verleden toen hij wilsbekwaam was - Enkel schriftelijk verzoek
16
17
Frequentie • 2002- 2003: -
• -
259 aangiften 258 actuele verzoeken (99,5 %) 1 euthanasieverklaring (O,5 %)
• 2006- 2007: -
924 aangiften 898 actuele verzoeken (97 %) 26 euthanasieverklaringen (3%)
• 2008- 2009 - 1526 aangiften 2004- 2005: - 1490 actuele verzoeken 742 aangiften (97 %) 729 actuele verzoeken (98 %) - 36 euthanasieverklaringen 13 euthanasieverklaringen (3 %) (2 %)
18
Frequentie (vervolg) • 2010-2011 -
2086 aangiften 2037 actuele verzoeken (98 %) 49 euthanasieverklaringen (2 %)
19
Euthanasieverklaring opstellen • Handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde minderjarige • Niet een minderjarige, Cfr. Wet 2014 • Schriftelijke verklaring: - Op elk moment - Opgesteld door patiënt (evt. derde indien fysieke onmogelijkheid vb. verlamming) - T.o.v. twee meerderjarige getuigen (minstens 1 geen materieel belang bij overlijden) - Evt. aanstelling vertrouwensperso(o)n(en) - Gedateerd en ondertekend door patiënt, twee getuigen en evt. vertrouwensperso(o)n(en) - In patiëntendossier
20
Euthanasieverklaring opstellen • KB 2 april 2003 - Wettelijk model (verplichte en niet-verplichte vermeldingen) - Handgeschreven of getypt - Verklaring kan te allen tijde en vormvrij aangepast of ingetrokken worden - Herbevestiging: volledig nieuwe wilsverklaring
• KB 27 april 2007 - Facultatief elektronisch registratiesysteem - Vanaf 1 september 2008 - Succesvol systeem
21
Euthanasieverklaring uitvoeren • Geldige euthanasieverklaring (voorwaarden opstellen en niet ingetrokken) • Gezondheidstoestand patiënt: - Ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening - Toestand van onomkeerbaar buiten bewustzijn (onomkeerbaar coma en PVS – Géén dementie)
• Maximum geldigheidsduur van 5 jaar - Te rekenen vanaf opstellen wilsverklaring tot ogenblik waarop patiënt wil niet meer kan uiten
- Herbevestiging mogelijk • Procedurevoorwaarden naleven
22
Procedurevoorwaarden • Andere arts raadplegen over onomkeerbaarheid (onafhankelijk, bevoegd, taken) • Evt. bespreking met verplegend team • Evt. bespreking met vertrouwensperso(o)n(en) • Evt. bespreking met naasten • Regelmatige rapportering in patiëntendossier • Evt. bijkomende voorwaarden arts • Invullen en opsturen registratiedocument
23
Vertrouwenspersoon • • • •
Aanduiding facultatief Meerderjarig Onverenigbaarheden Taken:
- Arts op de hoogte brengen van wil patiënt en euthanasieverklaring - Wilsverklaring ondertekenen - Euthanasieverzoek bespreken met arts - Evt. naasten aanduiden met zelfde doel - Rol bij afwijzing verzoek door arts -> bereidwillige arts zoeken
24
NEGATIEVE WILSVERKLARING
25
Wet Patiëntenrechten • Recht op ‘informed consent’ • Logische keerzijde: recht om toestemming te weigeren of in te trekken • Actuele v. voorafgaande weigering • Bindend !!! - Recht op fysieke integriteit patiënt - Strafrechtelijke component - Verbintenisrechtelijke component
26
Negatieve wilsverklaring opstellen • • • • • •
Wilsbekwame patiënt (ook ‘rijpe’ minderjarige) Schriftelijk Welomschreven tussenkomst Dagtekening en ondertekening Mogelijkheid tot intrekking/wijziging Tussenkomst getuigen, arts of notaris niet verplicht • Geen registratiemogelijkheid
27
Negatieve wilsverklaring uitvoeren • Onbeperkt geldig in de tijd • Veranderde omstandigheden? Nieuwe medische ontwikkelingen? Bv. ziekte die voorheen ongeneeslijk was, is nu behandelbaar Bv. voorheen risicovolle behandeling nu routinebehandeling
• Spoedgeval? • Vage, algemene en onduidelijke termen vermijden -> welomschreven tussenkomst Bv. ‘Indien ik terminaal ben, wens ik geen heroïsche (be)handelingen meer’ Vb. ‘Indien ik mijn familie niet meer herken, wens ik geen (enkele soort) ziekenhuisopname meer’
28
MACHTIGING VERTEGENWOORDIGER
29
Wet Patiëntenrechten • Minderjarigen: ouders of voogd
• Meerderjarigen: - Bijzonder schriftelijk mandaat - Aanvullende wettelijke regeling
30
Zelf vertegenwoordiger aanduiden • Bijzonder schriftelijk mandaat • Gedagtekend • Ondertekend door patiënt en aangeduide vertegenwoordiger -> Toestemming vertegenwoordiger
• Herroeping mandaat: - Door patiënt of vertegenwoordiger - Gedagtekend en ondertekend geschrift
31
Zelf vertegenwoordiger aanduiden • Onbeperkte geldigheidsduur • Bindende wilsverklaring
• Best combinatie met negatieve en/of positieve wilsverklaringen • Tip: evt. standaard vragen bij opname in ziekenhuis/rusthuis? - Nu wordt enkel gevraagd en genoteerd ‘wie we moeten bellen’ ≠ aanduiding vertegenwoordiger
32
Geen vertegenwoordiger aangeduid • Aanvullende wettelijke cascaderegeling: - Persoonlijk gemachtigde - Bewindvoerder (Wet 17 maart 2013) - Samenwonende echtgenoot, wettelijk of feitelijk samenwonende partner - Meerderjarig kind - Ouder - Meerderjarige broer of zus - Betrokken beroepsbeoefenaar
Opm.: één vertegenwoordiger is voldoende, bij conflict binnen zelfde rang beslist beroepsbeoefenaar
33
Taak vertegenwoordiger • Uitoefenen rechten patiënt in diens plaats <-> Vertrouwenspersoon: bijstaan patiënt
• Gebonden bevoegdheid • Welbepaalde beslissingsstandaarden (1) Wil patiënt (2) Objectief medisch belang patiënt -> Niet volgens eigen inzichten
34
Conflict arts- vertegenwoordiger • Arts wijkt af van beslissing vertegenwoordiger - Bedreiging leven of ernstige aantasting gezondheid patiënt - Multidisciplinair overleg
• Enkele uitzondering: - Door patiënt benoemde vertegenwoordiger kan zich beroepen op wil patiënt
35
CASUS VAN DE DEMENTE PATIENT
36
Dementie en euthanasie • Bv. ‘Als ik dement ben en mijn kinderen niet meer kan herkennen, wens ik dat euthanasie op mij wordt toegepast’ • Niet obv voorafgaande euthanasieverklaring
• Actueel euthanasieverzoek in principe wel mogelijk indien wilsbekwaam (bv. Hugo Claus) • Nog andere mogelijkheden?
37
Andere mogelijkheden? • Weigeren van een behandeling: - Actueel indien wilsbekwaam - Voorafgaande weigering ook mogelijk
• Aanduiden van een vertegenwoordiger • Belang van ‘advance care planning’
Voorafgaande zorgplanning en wilsverklaringen Christophe Lemmens Advocaat Dewallens & partners Gastprofessor UAntwerpen
