BOUWKUNDE-WINKEL EINDHOVEN
• Vochtproblemen In een woning te Etten-Leur.
Een onderzoek door : Hans Vos TUE - 241448 met begeleiding van: ir. B.G. Wolfs mede dank aan ir. H.L. Schellen en de medewerkers van de Bouwkundewinkel. Eindhoven
mei 1989
De Bouwkundewinkel is een van de acht Wetenschapswinkels aan de Technische Universiteit Eindhoven. Dit onderzoekis gedaan in het kader van het projectwerk bij de faculteit Bouwkunde. vakgroep
BFA.
De TUE aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade aan personen of zaken die voortvloeit uit de toepassing. of het gebruik van resultaten van het verrichte onderzoek, behoudens in geval van opzet. grove schuld of grove nalatigheid van de TUE of de onderzoekers.
Samenvatting. Het veer U Iiggende rapport is de weergave van een onderzoek naar de oorzaak van vochtproblemen in een hoekwoning te Etten-Leur. In deze woning bestonden klachten over schimmelvorming aan de onderrand van de kopgevel. Er zijn in deze woning gedurende twee perioden metingen gedaan naar de temperatuur en de Iuchtvochtigheid. Na verwerking van de gegevens bleek dat deze woning in een gebruikeIijke klimaatkiasse in te delen valt en dat de vochtproductie eveneens normaal te noemen is. WeI ligt de ventilatie enigzins aan de Iage kant, maar dit kan niet de hoofdoorzaak zijn van de aangetroffen problemen. Uit aanvullende berekeningen is dan ook gebleken dat de oorzaak in de constructie te vinden is, nl. een funderingskoudebrug. - Er dient hier vermeld te worden dat voor de berekeningen gebruik gemaakt is van het computerprogramma KOBRU 86 dat ontwikkeld is aan de Universiteit van Leuven. Teneinde de problemen te verhelpen zijn er tenslotte aanbevelingen gedaan om deze koudebrug te isoleren en tegelijk ZlJn er enige aandachtspunten met betrekking tot de ventilatie gegeven.
:irWJ..9..~p~
.
Hoofdstuk
l.
2. 3. 4.
5. 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4
6.5 6.6 6.7 6.8
6.9 7.
8.
Samenvatting Inhoudsopgave Inleiding Situatiebeschrijving Probleemstelling Gebruikte apparatuur Toegepaste formules (en verklaring symbolen) Beschrijving onderzoek indeling in klimaatklasse bouwvocht optrekkend vocht doorslaand vocht condensatievocht vochtproductie door bewoning ventilatie vochtige kruipruimte bouwfouten Conclusies en aanbevelingen Geraadpleegde literatuur Bijlagen.
A tim H.
pag.
1 2 3 4
5 6 7 8 8
8 9
12 12 13 13 14
16
1. Inleiding. In augustus 1988 kwam bij de wetenschapswinkel van de faculteit Bouwkunde een aanvraag binnen betreffende schimmelproblemen in een hoekwoning te Etten-Leur. In het Kader van projectwerk bij de vakgroep BFA is een onderzoek ingesteld naar de oorzaken van dit probleem. De klachten betreffen schimmelvorming aan de onderrand van de kopgevel, dit uit zich in grauwe plekken die bij regenachtig weer ernstiger zouden zijn. De problemen zijn begonnen in een hoek in de achterkamer. Op de bovenverdieping zijn geen klachten. Naar aanleiding van de klachten is een huurverhoging door de bewoners, de familie Van Gils, geweigerd. Zij werden door de Huurcommissie, wegens schimmelvorming buiten hun schuld om, in het gelijk gesteld. De verhuurder heeft daarop deze uitpraak aangevochten. De familie Van Gils heeft op haar beurt (via de rechtskundige dienst van de FNV) de Bouwkundewinkel ingeschakeld met de vraag om een onderzoeksrapport. In de periode oktober/november '88 zijn er door de Bouwkundewinkel metingen verricht, deze metingen ZlJn, eveneens gedurende een maand, door mij in februari/maart '89 herhaald.
1
2. Situatie beschrijving. De woning van de familie Van Gils ligt aan Beiaard 234 te EttenLeur. Het is een kopwoning van een rijtje eensgezinswoningen uit 1973. De orientatie van de voorgevel is op het noorden gericht. Algemeen. De woning is uitgevoerd zonder kruipruimte, de begane grond vloer ligt dus direct op de grond. Van deze grond wordt een leemlaag op geringe diepte vermoed. De woning is voorzien van centrale verwarming. De spouwmuur is niet geisoleerd. Voor tekeningen verwijs ik naar bijlage A. Woonkamer met open keuken. Aan de voorzijde van de woonkamer zit een vast raam en een groot uitzetraam, dat volgens de bewoners 's ochtends " een half uurtje openstaat". Boven dit raam zit een ventilatieschuifje, dat echter voor een groot gedeelte achter de opgetrokken luxaflex schuilgaat. Aan de achterzijde van de woonkamer zit een groot vast raam, in de aangrenzende open keuken zit boven de deur een klepraampje. De geiser in de keuken heeft geen eigen afvoer, boven het gasfornuis is een afzuigkap aanwezig. Ais er gekookt wordt staat altijd het klepraampje open. Gezinssamenstelling. Het gezin bestaat uit drie personen, het echtpaar Van Gils, waarvan in het algemeen de vrouw overdag thuis is, en hun zoon van 24 jaar, niet de hele dag thuis. Waarnemingen. De vochtplekken ZlJn als vuile plekken te zien. Voor zover waarneembaar zijn er achter de kasten geen natte of schimmelplekken. Er zijn ten aanzien van de kasten zelf ook geen klachten over bijv. vochtige of klamme tijdschriften, die hierin o.a. liggen. Aanvankelijk werd de werking van het ventilatiekanaal in het toilet (dat grenst aan de hoek onder de trap) betwijfeld, metingen hebben aangetoond dat dit aan de eisen voldoet (zie ook 6.0 beschrijving onderzoek) . Aan de buitengevel zijn geen aanwijzingen die op optrekkend vocht duiden.
2
3. Probleemstelling. De familie Van Gils klaagt over schimmelvorming langs de onderrand van de kopgevel. met name in de hoeken; onder de trap en in de hoek met de achtergevel. In deze laatste hoek zijn de schimmelproblemen ook begonnen als grauwe plekken op de wand. Dergelijke plekken beginnen nu ook te ontstaan op de muur aan de achterzijde tussen het raam en de keukendeur. eveneens aan de onderkant van de wand. De problemen beperken zich tot de begane grond. op de verdieping zijn geen klachten. fig. 1 Schets van de schimmelplekken.
binnenzijde kopgevel.
gestippeld zijn
de
!n R
I
7 .c:::=====~. i
l=======H'i'j
-==-==-==--=-::::l1'
.
J
I
:.
..".' .". ,. "
~
t
... '. .... ".. " ,0. - "- .... 0,
. ..
:'.':.~.
••
Voor zover op.
-."'0,
.. ',..
bekend treden in
de overige woningen
geen problemen
3
4. Gebruikte apparatuur. Bij de metingen is gebruik gemaakt van de volgende apparatuur: 1. thermohygrograaf (Thies) 2. infraroodthermometer (Horiba) 3. testotherm 4. ventilatiedebietmeter (Wallac met bijbehorende Venturi) 1. Thermohygrograaf Dit is een zelfregistrerend apparaat, dat de luchtvochtigheid en de luchttemperatuur meet en uitzet tegen de tijd. De nauwkeurigheid van het apparaat is 1 a 2 ·C en is afhankelijk van de afsteling en de vervuiling van het apparaat. De meting van de relatieve vochtigheid is minder nauwkeurig, hiervoor was een aanvullende meting noodzakelijk. De gevonden waarden zijn hiervoor gecorrigeerd. 2. Infraroodthermometer De infraroodthermometer meet de warmte door gebruik te maken van het gegeven dat een materiaal meer infrarode straling uitzendt naarmate het warmer is. De infraroodthermometer is gebruikt voor het meten van wand-oppervlaktetemperaturen. 3. Testotherm Met de testotherm kan zowel de temperatuur als de relatieve vochtigheid gemeten worden. De temperatuur wordt gemeten met een warmtegevoelige weerstand en de luchtvochtigheid met behulp van een condensator. 4. Ventilatiedebietmeter Met deze apparaten - een sensor, waar lucht langs stroomt, verbonden met een afleeseenheid en een soort trechter waar de luchtstroom door geleid wordt kan een luchtstroom gemeten worden. Deze apparatuur is gebruikt voor een meting aan het ventilatiekanaal in het toilet.
4
5. Toegepaste formules en verklaring van enkele symbolen. Ps ... a *(b +
~
Pd Pi
T )A n 100
..
288,68 Pa. 1,098 8,02
(lit. 4)
* RV/100 met relatieve vochtigheid in %
- Ee ... G*Rd*T n*V 1
CIaX
met a b n
~
/
Rd*T
C ... RV * ClaX
(lit. 4)
(lit. 1)
(zie 6.6 ventilatie)
met T in Kelvin Rd ... 462 J/kg*K
/100 (zie 6.5 condensatie)
(lit. 1, 6)
verklaring van enkele symbolen. Ps
is de verzadigingsdampdruk in Pa. De maximale hoeveelheid vocht die temperatuur kan bevatten.
lucht van
een bepaalde
Pd is de partiele dampdruk in Pa. De hoeveelheid vocht die de lucht bevat. RV is de relatieve vochtigheid in % De RV geeft een mate van verzadiging aan, zegt echter niets over de hoeveelheid vocht in de lucht. n is het ventilatievoud per uur. Het aantal keren dat de volledige inhoud van een vertrek wordt ververst wordt het ventilatievoud genoemd. C is de waterdampconcentratie in g/m3. De waterdampconcentratie is een vocht in de lucht.
maat voor
is de maximale waterdampconcentratie temperatuur in g/m3. 7
bij
de hoeveelheid een
bepaalde
is de temperatuurfactor van een constructie. Zie hiervoor verder 6.5 .
5
6.0 Beschrijving onderzoek. Het onderzoek bestond in feite uit twee delen. allereerst ZlJn er gedurende twee perioden van een maand metingen verricht naar het verloop van de temperatuur en de relatieve vochtigheid in de woning. Deze metingen worden bij voorkeur verricht in koude jaargetijden zodat de verschillen tussen binnen en buiten zich het duidelijkst aftekenen en de meetresultaten zodoende het meest zeggen. Door middel van deze metingen wordt een inzicht verkregen in het binnenklimaat van de woning. Gedurende de eerste periode. oktober/ november '88, heeft er een meter (nr. 13) op de kast in de woonkamer gestaan en een (nr. 5) op een kast in de keuken. Gedurende de tweede periode. februari/ maart '89. heeft er wederom een op de kast in de woonkamer gestaan (nr. 1) en een op een slaapkamer op de eerste verdieping (nr. 2). Daarnaast zijn er bij de verschillende bezoeken aan de woning metingen uitgevoerd aan de wand om de oppervlakte-temperatuur te bepalen. Ook is er nog een meting uitgevoerd aan het ventilatiekanaal in het toilet. Hiervan werd de werking betwijfeld. Dit bleek echter in orde te zijn; de ventilatie in een toilet dient (lit. 5) 25 m3/h te bedragen. gemeten werd een debiet van 30 m3/h. Na verwerking van de meetgegevens en de buitengegevens. afkomstig van het KNMI-station Gilze-Rijen (bijl. B en C). heb ik de woning in een klimaatklasse ingedeeld en ben daarna de volgende lijst van mogelijke oorzaken van vochtproblemen langsgelopen. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
bouwvocht optrekkend vocht condensatievocht vochtproductie door bewoning ventilatie doorslaand vocht vochtige kruipruimte bouwfouten
Op de volgende pagina 6a is in fig. 2a en 2b het dampdrukverloop over de twee meetperioden weergegeven.
6
dampspanninlsverloop 1988
periode okt/nov.
1600 . - - - - - - - - - - - - - - - - . ,
1360 I - - - T \ - - - - - - - + - - M - - - - - - - - - I
1120
.........
.
.
I---i:~~-.Q_----IM,--~: - ---~r_+--_1
~ •
,,
; ~ r"', f'"
:
::.'
~
:~
\
"
: : ~ \, : ~ f '. 880 I---..;~.....-~r------.;..:------ ...'L·.....~,----f:----1 I',
~ ,
i
:
"
I I
t ' , I
~:
\:
\! \ -
(\ f
:
'
•
:
f
\
\'
~
,
I
It
:
640 t-------~:~-.,It_-----------~,-+----t ' ,
·· , ":
•,
•I
•
\
26
,•
I
~'
, ,. f,
••
\/~
I
,
1
25
20
10
datun
..._... buiten
- - woonkam - - - ketJ<en
dampspanningsverloop 1989
per/ode feb./mrt
1600 r - - - - - - - - - - - - - - - - ,
1360 I - - - - - - - - - J r - - - - - - - - " " " ' " " : " ' " - - - I
1120
880
t------I-4I--H-n4----rc::I----!,'-i,.....----1
·
! \,.,
r' •
6
..
, \~,~\::
m
~
,I
,
~:
J-.......--~T-+f+\~5_-;---~+-~!:'-----.;.:-f
~ ~,
,'\ t/ : ~ 'I:' I~:~: ~I , ,.'
,
,
,
'.
"
\,.,
'.::: '': ~:
, I:
"
'
~
• ~•
./: #' '. ", \/ •
•
.. , ' 640 t---------......:...---------t '-... :
", .. '
7
l'· ... ~
\
~#
25
15
8
1
datun - - woonkam --_. Slaapkam
- bulten
6.1 Indeling in klimaatklasse. Om het binnenklimaat van een woning te kunnen beoordelen is er een indeling in klimaatklassen gemaakt (lit. 1). De meeste woningen liggen in klimaatklasse II. Over de meetperiode oktober is de gemiddelde buitentemperatuur en het gemiddelde dampdrukverschil (P d ) tussen binnen en buiten berekend (bijlage E). Hiermee ligt ae woning OP de grens tussen klasse II en III. dit is de onderstaande grafiek met een punt aangegeven. Over de periode februari is hetzelfde gedaan. hiermee valt de woning in klimaatklasse II. zie eveneens de grafiek. Een andere methode baseert zich niet aIleen op de luchtvochtigheid, dit keer uitgedrukt in de waterdampconcentratie C. maar betrekt ook de binnenluchttemperatuur erbij. De temperatuur heeft immers ook invloed op het condensatierisico (lit. 9). De methode geeft aan of de woning zich in een veilig klimaat bevindt of niet. uitgaande van de kans op condensatie tegen een aanwezige koudebrug met bekende temperatuurfactor. Voor oktober gelden de volgende uitkomsten gem. gem. gem. gem.
binnentemp.: C-verschil : buitentemp.: Pd -verschi I:
20 ·C 2,2 g/m3
6,6 ·C 335 Pa.
dit betekent een ] veilig klimaat. di t betekent k I imaat] klasse II a III.
Voor februari gelden de volgende uitkomsten gem. gem. gem. gem.
binnentemp. C-verschi I bui tentemp . P d -verschi I
18.6 • C 1,67 g/m3 ]
: : : :
6.3 ·C 260 Pa.
dit betekent een veilig klimaat. dit betekent klimaat] klasse II.
Samenvattend kan gezegd worden dat de Gils een normaal binnenklimaat bezit. fig. 3 en 4 Grafieken worden. ( 1 it. 1 resp. 9) OaftOladtull.,., 1(""11,,,,
o I
i I I i I Ii I I i I I _~ L ~t-
1100
'I
'
100 0
I
10 0
...
IlL
700
j'
I I, I ' I I I
CII
II II I!
'
500
+Lj- +HI' I
1
I
,
I!
I
- - \'
I
I
I ~
I
1 ,,~----+-hH-I-----~
,
+
I
)00
i
I'
I
I I
I -10
kan
!
~
&00
bepaald
1
1
-
o
I
~
de klimaatklasse
I
I
!
100
200
.
,
+, H-t+·
I
1 '
to 0
,
waarmee
woning van de familie Van
-5
1-
i
. I
i
..
I
I •20:c--:-----'-,!-J-T-'-L,;,-.-----.-,<5----i :c-c.l9"""lI
'0
'5
20
ttUtt.l"lt.",p.'.,,,,,, I·el
Dampdrukverseh1IIen tussen b1nnen· en bu1tenk11maat 1n relatie tot de buitentemperatuur. De danker aangegeven zone 1s k11maatkIasse II
7
6.2 Bouwvocht. Het bouwen gaat gepaard met nogal wat waterverbruik, zodat de woning de eerste twee jaren na de oplevering een verhoogde vochtconcentratie bezit. Aangezien de woning al 15 jaar oud is, is bouwvocht als mogelijke oorzaak zeer onwaarschijnlijk. 6.3 Optrekkend vocht. Optrekkend vocht is vocht dat door de constructie - meestal de fundering opgenomen wordt als gevolg van aanraking met een natte of vochtige ondergrond en door capillaire werking van het materiaal naar boven wordt getransporteerd. Het optrekkend vocht uit zich vlak boven het vloerniveau aan de oppervlakken van de wanden. Aangezien aan de buitenzijde van de gevel geen aanwijzingen bestonden voor optrekkend vocht ben ik niet verder op dit gebied gaan zoeken. Naar aanleiding van de waarnemingen werd de oplossing in een bouwfout of in het bewonersgedrag gezocht, zeker n.a.v. de doorsnede-tekeningen die een voorbeeld van een koudebrug te zien gaven. Toch kan optrekkend vocht nog niet geheel uitgesloten worden als (mede-)oorzaak, zou hiervoor aanleiding zijn dan dient dit nog door middel van een apart onderzoek bekeken te worden. (zie in dit verband ook de opmerking over de vermeende leemlaag in hoofdstuk 2.) Dit onderzoek valt echter niet meer onder het zogenaamde nietdestructieve onderzoek, met andere woorden, er zullen stenen uit de buitengevel genomen moeten worden om in het laboratorium onderzocht te kunnen worden. 6.4 Doorslaand vocht. De spouw in een spouwmuur dient te voorkomen dat regenwater door horizontaal vochttransport naar binnen "doorslaat". In de spouw dient het regenwater door middel van ventilatie (als waterdamp) en/of door open stootvoegen (als water) afgevoerd te worden. Stootvoegen of ventilatieroosters die verstopt zitten, specieproppen, verkeerde details, mortel- of steenresten tussen de spouwbladen kunnen een vochtbrug doen ontstaan waarlangs vochttransport kan plaatsvinden. Dergelijke bouwfouten kunnen met een spouwinspectie opgespoord worden. Uit de correspondentie (bijl. H) maak ik op dat de spouw al eens is gecontroleerd, dit is echter niet inwendig gebeurd, zodat er hierover geen harde conclusies getrokken kunnen worden. Doorslaand vocht acht ik dan ook niet uitgesloten als (mede-) oorzaak maar vooralsnog staat het niet op de eerste plaats. Zou hiertoe aanleiding bestaan dan dient ook dit punt een nader onderzoek te ondergaan. Hiervoor is dan een controle in de spouw noodzake I ij k .
8
6.5 Condensatievocht. Lucht bevat altijd een hoeveelheid vocht, des te hoger de temperatuur des te meer vocht deze lucht kan bevatten. Als er bijvoorbeeld aan een wandoppervlak een lagere temperatuur heerst dan in de aangrenzende ruimte zelf, dan is er kans op condensatie en betekent dit in ieder geval dat de lucht aan de wand een hogere graad van verzadiging bezit, er heerst een andere relatieve vochtigheid. Beduidend lagere temperaturen, t.o.v. de kamertemperatuur, komen voor aan koudebruggen. - Koudebruggen zijn constructieonderdelen die een lagere warmteweerstand hebben dan de hen omringende delen.- Het zou dus zo kunnen zijn dat de problemen, die zich voordoen aan de onderrand van de kopgevel, het gevolg zijn van de koudebrug die gevormd wordt door de aansluiting fundering-vloer-gevel. Een koudebrug is te karakteriseren met een temperatuurfactor met Toi de oppervlakte temperatuur Ti de binnentemperatuur Te de buitentemperatuur Constructies met een ~< 0,70 zijn te omschrijven als kritische koudebruggen. Bij de bezoeken aan de woning op 26 okt., 7 feb. en 16 mrt. zijn metingen uitgevoerd aan de wand. Om hieruit een ~ te kunnen bepalen is het nodig dat er stationaire omstandigheden heersen. En dat is nu juist niet het geval en dus het probleem bij dergelijke metingen. De buitentemperatuur varieert gedurende de dag (en nacht) sterk en in geval van nachtverlaging van de thermostaat, zoals dat hier werd toegepast, varieert de binnentemperatuur ook aanzienIijk. Voor Te heb ik de gemiddelde buitentemperatuur aangehouden, aangezien koudebruggen zich zeer traag aanpassen aan veranderende omstandigheden. Uit deze berekeningen kwamen grote spreidingen tevoorschijn, de ~ varieerde per meting tussen de 0,45 en de 0,75 ais ik de eerste meting die zeer extreme waarden als 0,14 tot 0,33 te zien gaf even buiten beschouwing Iaat. Hierop heb ik voor verschillende waarden van ~ het verloop van de relatieve vochtigheid aan het wandoppperviak bekeken. Het gaat er immers om om te kijken of er aan het oppervlak van de koudebrug een klimaat heerst dat schimmeis gunstig gezind is. De Iiteratuur geeft hiervoor uiteenlopende waarden varierend van 70 tot 95 % relatieve vochtigheid. Ik heb hiervoor ais grens 85 % RV aangehouden (zie lit. 10). Deze omstandigheden dienen dan gedurende Iangere tijd op te treden. Ook dit verioop gaf me geen duidelijk beeld (zie de afbeeidingen op de volgende pagina), de onzekerheid over de temperatuurfactor was nog te groot. Prof. Lichtveld zegt in een recent artikel ook dat de ~ beter berekend dan gemeten kan worden, mits daarvoor de
goede aannames ZlJn gedaan (lit. 9). Voor deze berekening is gebruik gemaakt van het computerprogramma KOBRU 86. Door de constructie hierin in te voeren kunnen verschillende omstandigheden zoals binnen- en buitentemperatuur, weI ofgeen isolatie uitgeprobeerd worden. Het programma rekent de hierbij behorende temperatuurverdeling uit. Zodoende is de temperatuurfactorop r= 0,63 bepaald.De aansluiting van de fundering met de gevel is dus te karakteriseren als een kritische koudebrug, Volgens KOBRU zal er bij voldoende koude buitenomstandigheden condensatie plaatsvinden inde hoek achter de plint (bijl."F). Samenvattend kan gezegdworden dat hoewel deomstandigheden tijdens de meetperioden niet van dien aardgeweest zijn dat er condensatie optrad, hetduidelijk is dat de koudebrug een risico in zich houdt met betrekking tot schimmelvorming en eenmaal gevestigd nemen ze vaak ook met minder ideale omstandigheden genoegen. Het verdient dan ook aanbeveling deze koudebrug te isoleren. Hiervoor ZlJn verschillende methoden zoals spoouwisolatie, binnenisolatie of buitenisolatie of een combinatie van deze mogelijkheden. Hiervan is buitenisolatie het eenvoudigst uit te voeren terwijl het goede resultaten levert. Binnenisolatie is in het algemeen eenniet afdoende maatregel. (Zieverder 7. Conclusies en aanbevelingen en bijlage F.)
10
RY aan wand (t-O.4S) periOde Okr./'!cw
RoY aan wand (t-O.6S)
1988
per/ode okt./nov.
100 . . - - - - - - - - - - - - - - - - - ,
1988
100 r--------------~
60
60
60
40
40
20
20
> a:
20
10
25 dan..m
RY aan wand (t-O.4S) per/ode feo./mrt lOa
r----------------, /I
RY aan wand (t-O.6S)
1989
A
1\
penooe feoJir:,..r..
1989
100) , . . - - - - - - - - - - - - - - - - - ,
!
60
40
40
20
20
25
6
datun
11
6.6 Vochtproductie door bewoning. Bewoners produceren gedurende een dag zowel direct als indirect vocht.Directe vochtbronnen zijn activiteiten als koken, wassen, douchen, dweilen, planten water geven en het gebruik van een geiser zonder afvoer (zoals hier het geval is). Ademen en transpireren vallen onder de indirecte vochtbronnen. Door middel van een enqu~te heb ik geprobeerd inzicht te krijgen in het woongedrag van de familie Van Gils. Een week lang is deze enqu~te ingevuld (bijl. G). Om de resultaten om te zetten in getallen heb ik gebruik gemaakt van waarden zoals deze in de literatuur genoemd worden (lit. 1). activiteit koken afwassen planten dwei len douchen bewoning
vochtproductie (kg/etmaal) 1,3 1,4 0,3 0,7 0,8 1,6 + 6,1 kg/etm. = 0,25 kg/h.
In vergelijking met waarden uit de normale vochtproductie (lit. 6).
literatuur is
dit een vrij
6.7 Ventilatie. Met behulp van een vochtbalans kan het benodigde ventilatievoud van een ruimte berekend worden. De vochtbalans wordt gegeven door (lit. 1) de formule Pi - P = G*Rd*l e n*V waarin p.
d
- Fe :het dampdrukverschil tussen binnen en buiten is,
:de vochtproductie in kg/h., Rd :de gasconstante (- 462 J/kg*K) Tj :de woonkamertemperatuur in K (hier 20 ·e) n :het ventilatievoud (l/h) V :het volume van de woonkamer en keuken (hier 100 m3)
Voor het dampspanningsverschil gebruik meetperiode oktober, nl. 335 Pa.
ik
de
waarde
uit
de
335 = 0,25 * 462 * 293 hieruit voIgt dat n= 1,01. n * 100 Dit komt overeen met 100 m3/h. De NEN 1087 (lit. 5) vraagt voor een keuken in open verbinding met een woonkamer in totoaal 150 m3/h. Voor de meetperiode februari geldt een dampspanningsverschil van 260 Pa., het ventilatievoud komt dan op n-= 1,30, dit komt dus overeen met 130 m3/h. Het berekende ventilatievoud ligt dus lager dan het gevraagde ventilatievoud van n- 1,5, om dit ventilatievoud te halen is de eis dat er per gevraagde m3/s een opening van 1 m2 aanwezig is. Voor 150 m3/h (150/360 = 0,042 m3/s) komt dit dus neer op 0,042 m2 ventilatieopening. Dit is een schuif van 60 mm hoog over een lengte van 700 mm. De ventilatieschuif in de voorgevel moet hier 12
ongeveer aan voldoen,deze is echter niet door ons opgemeten. Wel werd, zoals reeds eerder is opgemerkt, gezien dat de schuif mogelijk in zijn werking belemmerd wordt doordat hij verscholen zit achter de jalouzieen wanneer deze geheel opgetrokken zijn. Het klepraampje aan de achterzijde voldoet in ieder geval weI. Een ander punt is hoe de ventilatie door de Kamer verdeeld wordt. Langs de kopgevel staat enig meubilair wat een goede circulatie langs de onderrand van de wand en in de hoeken mogelijk in de weg staat. Als door de inrichting een betere circulatie bewerkstelligd kan worden dan heeft dit weer invloed op het klimaat aan de koudebrug. Er is overigens in de woonkamer niet aan luchtstromen gemeten, het vermoeden is gestoeld op waarnemingen ter plaatse. Samenvattend kan gezegd worden dat een aanpassing van het ventilatiegedrag wenselijk is. Dat dit ventilatiegedrag geen hoofdoorzaak van de problemen is blijkt uit de hierboven gevonden waarden van n en uit het gevonden klimaat in paragraaf 6.1. Overigens verdient het aanbeveling de geiser in de keuken van een eigen afvoer te voorzien dit zal de vochtproductie binnenshuis verminderen, volgens de NEN 1078 zijn de huidige ventilatievoorzieningen onvoldoende. 6.8 Vochtige kruipruimte. Kruipruimten die een vochtige bodem hebben of regelrnatig blank staan hebben een zeer hoge luchtvochtigheid. Hierdoor ontstaat een dampdrukverschil met de rest van de woning. Bij een open verbinding kan vocht dan de woning binnen. In de woning in Etten-Leur is de begane grond vloer direct op de grond gelegd, er is geen kruipruirnte aanwezig. 6.9 Bouwfouten. Verschillende vochtproblemen kunnen ontstaan door bouwfouten, zoals deze in de voorgaande paragrafen genoernd zijn. Puin in de spouw, open verbindingen naar een kruipruirnte en koudebruggen zijn voorbeelden van dergelijke bouwfouten.
13
7. Conclusies en aanbevelingen. Naar aanleiding van het hiervoor volgende conclusies te trekken :
beschreven onderzoek
zijn de
1.
De aansluiting van de gevel met de fundering is een kritische koudebrug gebleken. Hierdoor zullen aan de binnenzijde van de kopgevel zodanig lage temperaturen op kunnen treden dat er een gunstig klimaat geschapen wordt voor schimmelvorming. Deze koudebrug is (met de voorbehouden gemaakt in 6.3 en 6.4) aan te wijzen als de hoofdoorzaak van de optredende problemen. Het verdient aanbeveling deze koudebrug te isoleren, bijvoorbeeld door middel van buitenisolatie. Hieronder is een afbeelding weergegeven van een dergelijke oplossing. Hiervan is ook in bijlage F een rekenvoorbeeld gemaakt. Voor andere mogelijkheden verwijs ik naar "Na-isolatie van veel voorkomende koudebruggen", lit. 2.
2.
Het ventilatievoud ligt aan de lage kant, zoals uit de berekeningen blijkt. Aangezien de woning te omschrijven is als een met een normaal, veilig binnenklimaat is dit niet aan te voeren als een oorzaak van de schimmelproblemen. Toch verdient het aanbeveling om het ventilatiegedrag aan te passen en dan met name langs de binnenzijde van de kopgevel. Het vermoeden bestaat dat de huidige inrichting als een soort isolatiebuffer werkt en de strook langs de onderrand van de wand niet genoeg geventileerd wordt. denk hierbij ook aan de hoek onder de trap. Wat betreft de voorzijde van de woonkamer. het schuifje is in oppervlak weI voldoende maar het dient in zijn werking natuurlijk niet belemmerd te worden. Verder valt het sowieso aan te bevelen de geiser van een eigen afvoer te voorzien.
3.
In dit verslag is gesproken over schimmelproblemen, het verdient aanbeveling om door deskundigen in het laboratorium vast te laten stellen om welke soort het hier gaat, met andere woorden, wat zit er precies op de wand? Het advies de schimmels definitief te verwijderen kan hier al gegeven worden, de manier waarop zal na de schimmelvaststelling het best bepaald kunnen worden.
14
fig. 6 Een voorbeeld van een buitenisolatie (uit lit. 2).
- ilsbestcement . waterslag schum aanbrengen,lod
15
8. Geraadpleegde literatuur. 1.
Vochtproblemen SBR 151, 1986
in bestaande woningen,
2.
Na-isolatie van veel voorkomende koudebruggen, W. e.a., Stafbureau Nationaal Isolatie Programma, 1987
3.
Aanpak van vochtproblemen in woningen, VROM, 1987
4.
DIN 4108, deel 5, 1981
5.
NEN 1087, ventilatie van woongebouwen, 1975
6.
Een realistischer beoordeling van koudebruggen, prof. W.J. LichtveId, Bouwwereld 82 no. 4, 21 feb. 1986
7.
Vocht en bewonersgedrag, ir. P. no.9, 2 mei 1986
8.
Vocht, ontmoeting tussen bouw- en wooncultuur, prof. W.J. Lichtveld, Bouwwereld 82 no. 3, 7 feb. 1986
9.
Schimmels, mijten en het Bouwbesluit, ir. Bouwwereld 85 no. 7, 31 mrt. 1989
W.J. LichtveId,
10.
Schimmelgroei als gevolg van vocht, Bouwwereld 82 no. 3, 7 feb. 1986
J.A.
11.
Eigenschappen van bouw- en isolatiematerialen, druk, 1971
12.
Warmte en 1988
vocht, dr. ir.
ir. R.P.J. van Hees, Bassie
Huijbregts, Bouwwereld
M.H. de Wit,
ir.
ir. 82 ir.
Pleysier,
SBR 9 tweede
collegedictaat TUE,
16
Bijlagen. A
tekeningen van de woning, plattegrond en funderingsdetails
B
KNMI-gegevens over de periode 25.10.88
25.11.88
C
KNMI-gegevens over de periode 07.02.89
08.03.89
D
meetstrookjes uit de thermohygrografen
E
meetgegevens uit de woonkamer, keuken en beide perioden
F
resultaten van de KOBRU 86 berekeningen huidige situatie als de gedane aanbeveling
G
enqu@te
H
relevante correspondentie
slaapkamer over de voor
zowel
de
BEl A A R 0 Bij lage A.
o 300
keuken
woonkamer
4 81
hal
HI-_.......:1~8.=..0_--'~r-
----..:3~8::..!.7
H
begane grand
~~"""'W3'
---~~.c;.4W.-:-~~
,
-
"".-
\
"i
I
I
\ , m..... ~~
I
_
.
'I'
3mc-?'o-
I
I
~y.r;::s:::DClE
J
QlI I
!
,,~
I !
I
i
r.,ra..:
--=="~"T --It!'
::::::::::::;;
,-
f~kl~IO
I
,
.
:
,(,..
,~
~
_-_
......
~--
-
~-
-- ---
4. - . " •
.- "
~.~.'&Q.o..
__
""""~""""'''....;:';''1'-1r.>~rCL.. ~ 7 0 -:' --"I ~...c.'C~~..-:-rt ,Ak\ c~ .~.. I : I .
II I
, _P"":'.;"""o&
•
- .. i
Bi jlage B. DaggeliddeJden telp. en R.V.,oktober/navelber ====================================================== telp. datu. 12.1 okt. 25 26 12.5 14.6 27 11.3 28 29 6.2 4.3 30 31 6.0 nov. 1 7.9 2 6.8 3 1.2 4 1.2 0.3 5 4.2 6 7 3.b 8 6.1 9 9.5 10 13.1 13.6 11 12.5 12 9.1 13 14 B.7 15 8.4 16 7.1 17 6.2 18 9.8 19 5.3 20 1.9 -1.1 21 22 0.6 23 b.b 24 7.1 7.0 25
R.V. 97 80 69 86 83 84 86 85 81 78 65 76 91 99 71 79 89 95 98 80 91 94 93 93 84 89 95 81 90 97 96 93
Ps 1413 1451 1663 1340 949 831 936 10b7 989 667 667 625 826 791 943 1189 1509 1559 1451 1157 112b 1104 1010 949 1213 892 701 564 638 976 1010 1003
Pd 1371 1161 1147 1153 788 698 805 907 801 520 433 475 751 784 669 939 1343 1481 1422 926 1025 1037 939 8B3 1019 794 bbb 457 574 947 970 933
C 10.41 8.80 8.64 8.78 6.11 5.45 6.25 6.99 6.20 4.10 3.42 3.7b
5.87 6.13 5.19 7.20 10.1b 11.1B 10.78 7.10 7.87 7.98 7.2b b.84 7.80 6.17 5.24 3.63 4.54 7.33 7.49 7.21
Alle telperaturen in gr.C, RV in %, dalpdrukken in Pa. Naterdalpconcentratie Cin g/13. Bran gegevens : KN"I-station, 6ilze-Rijen
Bijlage C. Dagge.iddelden telp. en R.V •• februariflaart ==:=========================================:=========
datul feb. 7 8 9
10 11
12 13
14 15 16 17 18 19 20 21 22 '"
.
'l1
24 25 26 27 28
art.
1 2
3 4 5 6 7 8
teap. 9.2 5.5 4.0 5.1 5.5 6.1 4.8 5.7 7.3 3.3 3.3 11.0 12.1 6.7 3.6 4.6 4.7 4.6 6.0 4.8 4.5 4.2 6.2 7.0 7.9 9.2 11.3 11.9 9.3 5.6
R.V. 86 90 89 80 90 92 90 76 92 85 86 92 90 87 82 84 86 85 84 82 89 92 93 93 95 89 90 75 91 84
Ps 1165 904 814 879 904 943 861 917 1024 775 775 1314 1413 983 791 849 855 849 936 861 843 B26 949 1003 1067 I1b5
1340 1395 1173 911
Pd 1002 814 725 704 814 867 775 697 942 659 666 1209 1272 855 649 713 735 722 786 706 750 760 883 933 1013 1037 1206 1046 1067 765
C 7.68 6.33 5.66 5.48 6.33 6.73 6.04 5.41 7.27 5.16 5.22 9.21 9.66 6.62 5.08 5.56 5.73 5.63 6.10 5.50 5.85 5.93 6.84 7.21 7.81 7.95 9.18 7.95 B.18 5.94
AIle telperaturen in gr.t, RV in X, dalpdrukken in Pa. Naterdalpconcentratie in g/13. Bron gegevens : KN~I-station, 6ilze-Rijen.
b:l
11
Ie' ,
.
j
J~I?
I
,
1~
1'-
.. 1.1
, . I ;:.)-
.
1.
.J._.j~
1. _.,
...
. .I: t'n·· IJ .2.5. . --II -_ ! - )--/ ~ .. ! J8<.. !)_1_9t~ .29 L -/ 2' . II.'P.1 . 2.3'L.2.4_ 26
16
17
t'--I'''' 'j-I.- ._--/ ~ .. _. ~.-
- .,)
.;.J'.... ;~~:.:- ''-
j
•
\I'.
'
'/ ... , ........ stt :, ....
...
i. 1
...... i
i ..
,
, ;
, _ _ 4 __ • __
•
~. ~
I _.j'
.'
'/
.
"C.,!;
··r •..• /"; I., .~ 'iT . . i···, ''')' I; -r-i-t-f-- j "j: .
.
'-
._,.
~
.
....---- .---"
_::c '
.\
'\
\
.. \
0
I
\
,
.
..
;, '
.
'.
\
\
"
..... \
\ -
.
- ' ... ..\__: \ . 2(1 ,
"4,'
I
i . I
. I
.
~
C
\ .
, I
I
,
..... .IJ.
-I'' '\"I
-\--r
,
I
. l
"1 •
\
L.
_:Ch .' ..
"'j' . , \ --.
28,
' . Ii. . " 'r' _. "-!'~~r"" (-/ .. I': --I, ",I .~.-!: /_. !'-.JI;,:>~~-~·r-··--l--·----:_j··-·-'!·:"-·!_"·•.• i) ·.1,. ,. i·'· rl~TT . ! ,.G ,
J•
I
,~
_27 .f
I·'
..~
. \ '., I . I,
I
/ ... : / .. -:.L:_.-i--!...--f..~_ ... J._ .. _j ~/) I..~ /.... :_~" i', f' .! . ;---/- --
.
. \ '. __ .
.
-
\
'... \
'
-
'\
'.--_. -
.
\
I
.. l .
'
-\
-.
"""",._.
C '£
. __ L _'
c::
C
C' -~~I
l-
t'
ex:
c
2
/
I I
i
II
i
I
: I I ,
,
I
I
!
_.,_, III .0
\:6
-..
,-.
"-
•
--- --- ----
.... I
1
.
'.
J r, •
i .
J!
Iii '
.
i ;i II ,
I
I
!
....
/\. 1
.
_--J. '
I
I
I •
I ,
! ;' ~L~/· .:
I
I,
' 1 . 1,..., , ~ 1 . 17 . . __... _._ .. _- . __n.. .. ..... ,. __. __._._ .__ ... _.....
,
.
/
. !
.I .
.... 1,1 ~. 1!) 1 16.
1.~
,"
/
'J
I-
BUlage E. &eliddelde Maarden, leetperiode okt./nov. 1988 ============================================================================================================= C-verschi 1 dalpdruk verschil Moonkaler keuken bi - bu Moonkalerbuiten bi - bu buiten datull telp. gel Pd gel. telp. gel Pd gel. telp. gel Pd gel. Mnk-bui keu-bui Cgel. Cgel. I. 59 26 20.0 1407 20.0 8.80 1412 12.5 246 252 10.39 1161 27 2.17 21.0 1468 19.8 8.64 1432 14.6 1147 285 10.80 320 28 20.3 1416 19.3 8.78 1.68 1326 173 10.45 11.3 1153 263 29 19.8 2.97 1227 19.3 1189 9.07 6.11 6.2 788 440 401 30 19.8 1135 5.45 2.94 19.0 1084 8.39 4.3 698 436 386 31 20.3 1184 19.3 8.74 6.25 2.49 1149 6.0 379 344 805 1 19.8 1224 2.06 19.3 1199 9.05 6.99 7.9 907 317 292 19.3 2 1119 2.09 8.29 6.20 18.5 1073 6.8 801 318 272 3 19.8 979 19.3 985 7.24 4.10 3.13 1.2 520 459 465 4 19.8 948 19.3 3.59 952 7.01 3.42 1.2 433 515 519 20.5 5 991 19.8 980 3.55 0.3 475 517 505 7.31 3.76 20.3 6 1084 19.5 5.87 2.13 1054 4.2 8.00 751 333 303 7 20.0 1080 19.5 1.84 1083 3.6 784 296 299 7.98 6.13 8 19.5 1060 19.0 7.84 5.19 2.65 1028 669 391 358 b.I 9 20.0 1202 19.3 7.20 1.69 1159 9.5 939 220 8.88 263 10 20.0 -0.29 1336 19.5 -7 -15 9.87 10.16 1328 13.1 1343 11 20.8 1534 20.0 -41 0.12 1440 13.6 1481 II. 31 11.18 53 12 20.3 1505 19.5 1411 84 -11 11.11 10.78 0.33 12.5 1422 13 19.8 1311 19.5 9.70 7.10 2.59 1266 9.1 340 926 386 14 19.5 1285 19.0 1.64 1234 8.7 209 9.51 7.87 1025 261 15 19.8 1314 19.3 1264 7.98 I. 73 8.4 1037 276 227 9.71 16 19.5 1278 19.3 2.20 1254 7.1 339 9.46 7.26 315 939 17 20.3 1307 19.8 6.84 2.80 1268 6.2 424 385 9.65 883 l"f"< 18 20.3 1.97 19.5 1264 304 245 9.77 7.80 9.8 1019 "'-..J 19 20.3 1252 19.5 6.17 3.07 1214 794 459 420 9.24 5.3 20 20.0 1124 19.5 5.24 3.06 1098 1.9 8.30 432 666 458 21 20.3 1054 19.8 4.14 -1.1 7.78 3.63 1022 457 597 565 5?'l... 19.8 22 1107 19.3 1097 8.19 4.54 3.64 0.6 574 533 19.8 23 1191 19.3 7.33 1.48 1154 6.6 947 244 208 8.81 24 20.0 1194 19.5 1184 7.1 214 8.82 7.49 I. 33 970 225 25 19.8 1.67 1201 19.3 1167 7.0 8.88 7.21 933 268 235 ~
geliddeld dalpdruk verschil Mnk-bui : keu-bui : AIle telperaturen in
335 301 ~,
geliddelde buitentelperatuur Mas in deze periode 6.6 gr.C. geliddelde Moonkalertelp. Mas in deze periode 20 gr.C.
dalpdrukken in Pa., Materdalpconc. in g/13.
vervoig bijlage E. 6ellOdeide Naarden, leetperiode feb./lrt. 1989 ==:========================================================================================================== C-verschi 1 dalpdruk verschil 1I00nkaier slaapkaaer lIoonkalerbuiten bi - bu buiten bi - bu datull telp. gel Pd gel. telp. gel Pd gel. telp. gel Pd gel. Nnk-bui slHui Cgel. Cget. feb. 7 18.8 1052 17.3 1024 7.68 0.12 9.2 1002 50 22 7.80 8 17.5 971 0.91 16.8 993 7.23 6.33 5.5 814 157 179 9 18.0 969 17.5 992 267 7.21 5.66 1. 55 4.0 244 725 18.0 995 1. 93 10 16.8 925 7.40 5.48 5. 1 704 221 292 1043 1.42 11 18.3 17.5 7.75 6.33 1000 5.5 186 814 229 12 18.3 1089 6.73 1. 36 16.0 54 8.09 921 6.1 867 221 13 18.3 1016 14.5 7.55 6.04 1. 51 843 4.8 241 68 775 14 20.0 1122 15.0 173 8.29 5.41 2.8B 870 5.7 697 425 15 19.8 1193 7.27 1.55 15.8 958 8.82 7.3 942 16 251 3.07 16 18.8 1109 14.8 5.16 856 3.3 659 198 8.23 451 17 20.5 1194 14.8 3.58 832 5.22 3.3 666 527 165 8.80 18 18.5 1244 0.02 16.3 1054 11.0 1209 -155 9.24 9.21 35 19 19.8 1365 17.0 0.44 1202 94 -70 10.10 9.66 12. 1 1272 20 20.5 1194 16.8 1117 2.19 6.7 339 262 8.80 6.62 855 19.0 1005 21 16.5 996 7.45 2.37 3.6 649 347 5.08 356 22 18.0 991 15.0 1. 81 896 4.6 713 7.37 5.56 278 IB3 23 18.5 974 15.3 7.23 1.50 928 4.7 735 238 192 5.73 24 17.0 930 209 1.32 14.8 890 4.6 168 6.94 5.63 722 17.5 936 25 15.5 916 0.B7 786 149 130 6.97 6.10 6.0 974 26 18.0 14.8 7.25 1. 75 848 4.8 142 5.50 706 268 27 19.0 1116 14.0 808 4.5 8.27 5.85 2.42 750 57 365 28 18.5 14.0 5.93 2.31 1110 840 4.2 8.24 760 350 80 19.0 Irt. 1 1179 14.3 8.74 6.84 1.90 903 6.2 883 296 20 18.8 2 1160 1. 39 7.0 227 8.60 7.21 933 3 18.5 1195 7.81 1.07 7.9 8.88 1013 182 4 18.3 1342 7.95 2.02 9.2 9.98 1037 306 5 18.0 1314 9.77 9.18 0.59 11.3 1206 107 6 18.8 1346 9.99 7.95 2.04 11. 9 1046 300 7 18.0 1272 9.46 1. 28 9.3 1067 205 8.18 17.5 1172 8.73 2.79 8 407 5.94 5.6 765 geliddeid dalpdruk verschil link -bui : slk-bui :
260 126
geliddelde buitentelperatuur lias in deze periode 6.3 gr.C. geliddelde 1I00nkalertelp. lias in deze periode 18.6 gr.C.
AIle telperaturen in gr.C, dalpdrukken in Pa.,lIaterdalpconc. in g/13.
Bijlage
F.
Hier is de temperatuurverdeling in de huidige constructie weergegeven bij T - O·C en 1 - 20 ·C. Voor de overgangsweerstand langs de p1int is ~ - 0.2 m2K/W genomen. In een hoek ligt deze weerstand nog hoger en zullen de oppervlaktetemperaturen dus nog lager liggen. Getekend zijn de isothermen (lijnen van gelijke temperatuur). De oppervlaktetemperatuur bij de pijl is 12.7·C dat houdt in dat bij een binnenluchtvochtigheid RV > 63 % condensatie op zal treden. Bij deze binnen- buiten- en plinttemperatuur is 7 - 0.63. De temperatuur op 1 m. onder maaiveld is op 10 ·C gesteld.
tl;i~ji)
II II " iii ~i!~;i i j Ii
I'
I1/
1-'
I
L.... :l b
U\N''T_.
I
~~ii II ~
I
ill~:~~m III ~i;m II ~
'-
I:)'~r\c..a"
I! mill::~l'.!' IIII ~
,-
I.
'.!
I I
i
L'
I
l
i
&
i I !!~i;::: I i ~
i II ~:im i i ~
'-
..
! ~.':.: .:i. ! ~.! i'I l'jill:,:" I,p.
1
I'
I
IIII:'!'", ,
I
I,
I
III,11~,::'''r. ~!f:J1I ' ~
~
!
t!-
II
-II
llll~ w: 'i 'i ~ ./
,,;
.
--
~
--_
.........
_-- -_._
_-_ _--_
_-_
..... _. __......•...
, L_._I.._.._
..•.._-_
I'
.., !
V!W, 'I! d~
_-- _ __.._-------_.. _._
_- ..__ ...• _
_
-- --_..-' .
-
_-_•....._ _._.._ •..••..•......••....•........•.••......•_. _.J ..• ._.._._ .J __._
..
-_ ---_..- .. .--' .•...
.. ..•.. --_ L
_.._..__ J
_•....•._. .-........•_
-_ __._....•._.........
.. j_J...LI.!JJJ:.:J.Ll./.!.L...L_._L.....__.._...L.
·..···._··..•····R··············..__············.R _ _L ..1
_M
_
_.................... .l
_~:::
::.. ::~: ..::.. ~
.
..1
:::~~~:::.;._ '..1
Hier is de temperatuurverdeling bij Te ~ -10 ·C getekend. de plinttemperatuur komt dan op 9.7 ·C. Duidelijk is te zien dat de fundering de "koude naar zich toetrekt". de isothermen buigen de balk binnen. ~ - 0.63 bij deze temperaturen.
r- .
I"-'~'~"""
······_·T······_·········
''''j'
...... j
_
/'
_.
r·····..··· -,-
.
1"'.•_•...
_ - .._
r'"
·········T
"'j
I···
'j
I
I
i
-I
I
L
I
ri
-,I
I
i
I
I
.~
lI
~.
-1
I
I
~,
d tnj
'j;;."'
I
I-
..
i
"'.
f
!-I !
_-_....
-...
i-
II
~'- _.__ ---- ._- - - -- •• - _.• w_ ------..1 ~j
---.
__
...•.
•
.....-.--.----------....1 ..-----.--..
--_
I' --- -
-.
,.~:~~~W,~J J_:~~, _ :~=~~~~~~~~-;lj __
I
'j
I
-I
Hier is de fundering opnieuw getekend. maar dan met een buitenisolatiepakket ( 0.026 W/rnK. dikte 50 rom.). Te - 0 ·C en i - 20 ·C. Bij de pijl heerst nu een temperatuur van 1~.8 ·C wat inhoudt dat de RV > 72 % moet zijn wil er condensatie optreden. Voor deze constructie met isolatie is r - 0.74. Bij T - -10 ·C is de plinttemperatuur 13.1 ·C. DUidelijk is te zien dat het isolatiepakket het grootste deel van het temperatuurverschil voor zijn rekening neemt.
,
~~-r"'-'-'-''''''''-'''''''''''''''''''''''-'''''''''''''--
_
'1'.......... .. ·· .. T •..·· -,-r.. ·i1T't'!!'ITI·j·j ,.,: ,.. ",
I '
_ 1
Ii
,
_._
j
..T
_........
·
-
·
· ·,·
Hi ~~i II ~
,
I '11\
I
II~r~:II!~
~I bt~t"~
r
"1 'I
I' I ~;I"; I ! ~
i
IL
~~m II ~
11
. ~,." ... r, !'1·/Ii',I,f: I ij~l!.i..~: I[ f..
I ...1
IHj~i:: Ilf!
"'Ii
1'1,
I'.
I
Ii, d:i;, "1' ~
!!
I
I' '.I ~'Pi 1 III
I I
.. .. .
_
_.....
I·..
.. -....... ..
_
- -
_..' .. ',' i ' , ." L..
- ..- ..-.... .......
-_._-_...
"'j.. ~.._
i
•••••• _ ••
._ •• _ _ •••
i.
_..
_
_
_1 _._ _
_. __..__...1•...._
_.......•....•__
''''
- .., - ..-
__.. i
..-...................
I
.i. . . . . . fi_
_•... .I
·,
~T~~:~:
II I".:;; II !i!m::~,il~ !! I ~!!:"' ! ~ I !I ~!h;, I ! ~
~\-~
rI
-.'1"
t.•. f.!.U.,.I:.!.l.L~.LU
--
-
----..-
-
_..... L._.. .!._
_
_
.1.....•_ __.....•....•....•••.1._•......_._
",
- - - - -.-..--
. _.._ !__
-4 I i I
.._
_.- -" fi
_._•._
••••••
.1._
".
_
-
' '1'
;
I ..1 !
........i...
Bi Hage G. ENQUETE NAAR VOCHTPRODUCTIE DOOR BENONING. ====:=============================================================== dag 7 3 4 2 5 b
therlostaatstand
20
20
20
20
20
20
20
3
3
3
4
3
2
2
3
3
3 1
2
3
2
4
nee 2
nee 2
nee ja, 21. 3 3
nee
nee 3
nee 3
ja ja
ja ja
ja ja
ja ja
ACTiVITEITEN
-----------------• • • • •
vaahiassen handllas KoHie / thee dlleilen ralen lIassen (binnen) • planten lIater ? : aanllezlge pers.
~
,)
VENTILATIE
-----------------I:eukenr aal •• ran link. voor
:
ja ja
ja ja
ja ja
Bijlage H. In deze bijlage is een deel van de correspondentie over het geschil opgenomen. Ik heb hieruit geselecteerd wat voor het onderzoek het meest relevant is geweest. met andere woorden. die documenten die de meeste technische informatie bevatten. De volgorde is chronologisch. achtereenvolgens treft U enkele brieven van de verhuurder aan de huurder aan. waarna de uitspraak van de Huurcommissie voIgt met het bijbehorende rapport. Tot slot de brief aan het Kantongerecht waarin door de verhuurder bezwaar wordt aangetekend tegen de uitspraak van de Huurcommissie.
Meeus·de Koepel Beheer bv
t-bS:Ous 323-1 4800 DE Breoa '/Jd:emS:raa: 1
Te1efoo"cent ra,e
076
2~,
5'
Te'e,
:'~273
l ' '1
Postg;ro '1,24014 ABt-./ 5:' 03 '9869 AM=lO 4400 :, 7 50?
Hande'sreg:Sle r Breda 2 77 96
"
1\4:EEUS L. van Gil s Beiaard 234 4876 CR ETTEN-LEUR 255371 '-?:-~
.•.
- ;'-~
9 juni 1987
Onderwerp: de woning Beiaard 234 te Etten-Leur. Betreft: bezwaarschrift huurverhoging per 1 juli 1987. Geachte huurder/huurster, Hiermede bevestigen wij U de ontvangst van Uw bezwaarschrift tegen de huurverhoging p~r 1 juli 1987 van de woning Beiaard 234 te Etten-Leur. Gaarne willen wij als volgt op Uw klachten reageren: - op 7 mei 1987 is de F~. Huybregts tesamen met de Heer P. Muller van onze Technische Dienst terplaatse komen kijken naar Uw klachten betreffende doorslaande muren; terplaatse bleek, dat er enkele dakpannen kapot waren en dat het lood van de zalinggoat achter de schoorsteen op diverse plaatsen gescheurd was. Met U werd overeengekomen, dat het vorenstaande gerepareerd zou worden en dat er een schimmeldodend preparaat en schimmelwerende muurverf geleverd zou gaan warden voar de zwart-uitqeslagen muren; op 3 juni j.l. is de Fa. Huybregts bij U aan de deur geweest om diverse zaken binnenshuis uit te voeren (a.a. 66k betere afstell ing van het keukenblok); omdat U niet thuis was, werd een kaartje in de brievenbus gedeponeerd, met het verzoek, om een afspraak voor de uitvoering van de werkzaamheden te willen maken; op 4 juni j.l. heeft de Fa. Huybregts terplaatse op het dak de nodige reparaties verricht; op grond van het vorenstaande zijn wij van mening, dat Uw klachten, niet geheel terecht zijn en dat de nog aanwezige klachten binnenkort tot het verleden zullen behoren; wij willen U adviseren ons per omgaande schriftelijk mede te delen, dat U Uw bezwaarschrift tegen de huurverhoging per 1 juli 1987 intrekt. In afwachting van Uw reactie, verblijven wij, hoogachtend, MeeDs/de Koepel
Va" toepaSSlng IlJn de voorwaarden en taneven va" de NVM g€OeDO'\eero blJ de recntbanken Aa"Doeolnge~ gescnoeoe~ vrlJblqvend
Meeus·de Koepel Beheer bv
~_,l:JuS '3234 48C'c DE B'eaa
\\fI,:l?rnS"aa: 1
TeieIOO'1·:e'll 'ale ':]76 2~ 5 ~ ~, • I Tel", S~273
PoSt9"O 11 ... 014 ABN 520319 bf" AM~.O 4~ CJCJ 5 7 ~Cj7
Hande,sre~'stl?f
S'e:la 2 77 9'-
"
~EEUS L. van Gils 8e·a~ae:;.j::·
R. Grasveld
Beiaard 234 4876 CR ETTEN-LEUR
255371 24 augustus 19R7 Onderwerp: de woning Beiaard 234 te Etten-Leur. Betreft: bezwaarschrift tegen de huurverhoging per
juli 1987.
Geachte Heer van Gils, Naar aanleiding van het telefonisch onderhoud van heden-morgen delen wij U mede, dat wij tijdig veer 23 september a.s. Uw bezwaarschrift tegen de huurverhoging per 1 jul i 1987 van de woning Beiaard 234 te Etten-Leur in behandel ing zullen geven bij de Huur-Commissie te Goes. Onze Technische Dienst is diverse malen terplaatse naar Uw vochtproblemen komen kijken. Bij controle van de spouwmuur is geen optrekkend vocht waargenomen, daar de spouwmuur kurkdroog was. Uw woning is gebouwd op een funderingsplaat, die direkt op de vaste grond I igt; er is derhalve geen kruipruimte onder UW woning en er staat 66k geen water onder Uw woning. Wij hebben diverse wonin~ij U in de buurt bezocht om te kijken of er sprake was van vochtoverlast, hetgeen niet het geval was.
Naar onze mening wordt de vochtoverlast niet veroorzaakt door een bouwkundig gebrek. De Heer R. Grasveld zal binnenkort telefonisch een afspraak maken om terplaatse te komen kijken. Vertrouwende U hiermede voldoende te hebben geinformeerd, verblijven wi j , hoogachtend, Meeus/de Koepel Beheer B.V.
Va~ toeoass1ng z"n de voorwaarcJen en laneven van oe NV,"" gedepOf"lE!efd bll de rechlbanke'1 Aa'lD.ea,nge n geset"lIeae'1 vn,bi,!ve'ld
,
~.
ISS I E
BOO Reo M
in bet ressort Zeve
ergen
Zaaknuamer:87Z1117 V~r~~urder
of diens
H~ur5er
ge~3c~~igde
Mee~s:je Koepe: Beheer BV Willemstraat 1 4811 AH BREDA
UITSPRAAK
L. van Gils B~iaard 234 4876 CR ETTEN LEUR
(artikel 25 Buurprijzenvet voonruiate)
betreffende de woonruimte Beiaard 234 te Etten Leur
De huurcommissie heeft op 18 september 1987 een verzoek ontvangen, als bedoeld in artikel 20, eerste lid van de HUURPRIJZENWET WOONRUIMTE, tot het doen van een uitspraak over de redelijkheid van een voorstel tot wijziging van de huurprijs van bovengenoemde woonruimte, van f 567,82 met 2% tot f 579,18 per maand met ingang van 1 juli 1987. Het verzoek is ter zitting, waarvoor partijen schriftelijk zijn uitgenodigd, behandeld op 22 februari 1988 in tegenwoordigheid van: huurder Dhr. en Mw. van Gils verhuurder: vertegenwoordigd door R. Grasveld
De commissie heeft bij haar overwegingen al datgene betrokken dat haar bekend is en dat relevant is in het onderhavige geschil. Dit betekent dat zowel het rapport van onderzoek als eventuele verklaringen van partijen ter zitting als eventuele ter zake doende correspondentie zijn meegewogen. De secretaris heeft aan de commissie een rapport van onderzoek overgelegd, waarvan aan partijen een afschrift is toegezonden. De inhoud van dit rapport wordt als hier ingevoegd beschouwd. De huurcommissie heeft ter zitting vastgesteld dat door partijen ten aanzien van het voorstel, de bezwaarmogelijkheden en de wettelijke termijnen genoegzaam is voldaan aan de vormvoorschriften, neergelegd in artikel 19 en verder van de Huurprijzenwet woonruimte, zodat verzoeker ontvankelijk is.
BiZ!!'i
Van huurderszljde werd verklaard dat er wei veel wordt gedaan, maar dat het vochtprobleem blijft. Hij is het niet eens met verhuurder dat meer ventilatie zai leiden tot het opheffen van de s chi m'lI e : 'J 0 r min 9 • ~an ~~rh~~rde:szijd~ w~r~ ee~ nad~r~ ~~~:ic~ti~~ ge;even ~p de o~~~:~G~e~ a~~ies ~~c: ~e~~JJrj~=. Vo:?e,s 7~r~u~r~er die~t :e
d~~r
bez~are~
h~~r:er tege~
:~ h~:
~~r2:~ i~
a:~:e~
s~jing
s~hri::e:ijk
aangevoerde voorstel tot huurverhoging ~et name genoemde tekortkomingen
z~jnje
r:=htten z:ch te;en dc~r hJ~rde: i~ de tecnnis=he sta:: van de woo~ruimte.
De commissie hanteert ten aanzien van de beoordeling van het voorliggende verzoek het vermoeden van redelijkheid waar het gaat om de k~aliteit in punten van de woonruimte, daar deze geen onderwer? van geschil tussen partijen vormt. Dit impl:ceert dat ook de vcorgestelde trendmatige huurverhoging een vermoeden van redelijkheid draagt en de huurcommissie zich u:ts:u::e~d bezighoudt met de vraag of de voorgestelde huu:.e:hogi~g ?e: de voorgestelde ingangsdatum in rekening mag w~rJe~ ge=rach:, gele: op de techniscne staat waarin de woonrui~te verkeert. De c~m~issie is van mening dat h~urder weliswaar d.m.v. ventila:ie de vocnthuishoud:ng in zijn woning kan belnvloeden, ~~ch ~~ he~ voorlig?ende geval acht de commissie het niet aa~neme:ijK dat de sc~immelvorming, zoals die zich manifesteert aa, de ei~dge7elm~ur i~ de woon~arner verwijtbaar is aan de huurder. Hier~it vloeit voort dat de klacht wellicht is te wijten aa, je cOls~ructie van de woning, waarbij ook het feit dat de wo~ing is voorzie~ van eer. o?e, ~eJken met daarin een geijser z 0 ~ d era f OJ 0 e r, van in'; 10 e d 1 sop de v 0 c h t h u ish 0 u din gin de wO:"ling.
De commissie komt derhalve tot de conclusie dat een huurverhoging eerst redelijk is nadat de oorzaa~ van de ernstige sc~immelvorming in de woonkamer aan het binnenspouwblad van de eindgevelmuur is opgeheven.
Op grond van t vorenstaande en met inachtneng van het bepaalde in de HUURPRIJZE~WET WOONRUI~TE en de WET OP DE HUURCOMMISSIES doet de eommissie de volgende
o ITS P R A A K ~a~. ~ 56-,82 met ingang van' j~:: i9Sis we:iswaar redeliJ~, doch deze huurpcijs mag ~ie~ in re~e~i~g wcrje~ gebrach~, zolang de eerder in deze uitspraa~ ge~oe~ce gebre~en niet blijkens een op verzoe~ ~an de verh~urder door de huurcommissie gedane ui~spraak zijn opgeheven, dan met 1ngang van de eerste van de maand volgend op de opheffing van die gehreken.
~e~
~~~rs:e:
pe:
~~=~d
me~
~:~
2~
~i~ :~g~~~ t~~
f
·J3~
5~9,'3
j~
per
h~J~p~~js
maa~d
2.
Indien geen der partijen zieh binnen twee aaanden na verzending van deze uitspraak tot de kantonrechter wend~ met een sehriftelijk en met redenen omkleed verzoek de huurprijs vast te stellen, worden zij geacht o~eree~ko~stig deze uitspraak overeenstemming te heo!:le:"l bereli
3.
Af5chrif~
-
van dit besluit wordt gezonden aan:
huurcer en verhuurder het co::ege van Burgemeester en Wethouders in de gemeente
be~reffenje
-
de
:nspec~eur
desbe~reffende
van de volkshuis~esting in de provincie
- de ~inister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Mllie:Jbeheer
Aldus gedaan te Zevenbergen op 22 februari
1988 door:
J.W. Mijnsbergen, voorzitter en S.J. Everaers en N. postma, leden. De voorzitter,
. / /",,/ .\a-..-"'" I,//>~~: ..., . ,' ,/' ; ,..Mi:jnsbergen) '/ ", I
'
--
, i
l
'
IDATUM VERZENDING:
Jr·,.. ...
,0_' ( '"
~
, ....1"
IU!TS?RAAK van de HUURCOMMISSIE (artikel 25 Huurprijzenwet lwoonruimte) betreffende Beiaard 234 lte Etten Leur ,zijnde een zelfstandige lwoonruimte in de gemeente Etten Leur B7Z1'17
• ..,1
15
.r::.if':'.:l~:'5traat
.p i)' '1 Z
:
~
:
~
:
~PPO~T
- - ~et rei( \( i'lq
redelij~~
~')r:S
~1~!»llq91.
Ld van de
t')t
~lt'
~uUr?rij5
artiltel 20, eerste 1ii ~~n ~~ 5uur~rij~~nwet ''''?O!''lru i"'1te. !''I3t\l~ ':>i\t'I3"11S': ver ?'oel<.'5::!;r i ft
'~ij7.ichn;
lq
"erhU1Jrd'?r of diens
se~te~~er
lOP7
t!uur~er
q~'"\ac~tiar:e
L. ~e,e'?r
3"
~ville:"straat
1\~
4q "
1
4q7~
zelf5tandi~e
~ou''''jaar: v~n
r, i 1s
r.~
~T7t:.:·i
L';;'JR
~t!~T)A
3etreft de Aard
v~n
Beiaard '234
de
~(')onrui~te:
woonrui,te Beiaard 234 te ~tte~ Leur CO::l,!lex no.: '~.7 3139 XX~/eii\d
o
vriistaan~e
f)
hoe!<·.mnirn
eengezinswoning waning
o Hatgebou'"
b.1 ./le etaqe
o o
flatoehouw:
ver1ie~inq
du~lexw')nina
~ene~en/boven
'.'~,)~;EL \.rs";"~L;r~~)=::t:
~r.:'TI'mI\lr;::::'i
van 'Joorstel 20 ~ei 1qa7 f 567,92 maand sedert: 1\antal ~unten 176 'Jerhoq ing 2% 'Jie'.l'we hUUr?L f c;7q,1~ n.",.
(zie eventueel bijlagen\ geldende huurpr. f 567,82 sedert: 1 juli 1986 inqangsd. huurovereenk.
~at~~
~ude huur~r.
TECRNISCHE STAAT
V~'J O~ ~UI~~
~t,?'.:)r)~c,:;:n
1<:l~'7
Ibezwaargronden huur1er)
gemeld bij verh.
Aan het binnenspouwblad van de eindgevelmuur komt in de woonJa. Kamer net boven de vloer over heel de lengte ernstige schimmelvorming voor, waarschijnlijk is dit het gevolg van de koude-brug die de funderingspaat van de woning vormt, deze plaat ligt direkt : op de vaste grond. De verhuurder zal zorg dragen voor een funderings detail om een en Ander toe te lichten. Door de verhuurder zijn enkele dakpannen vernieuwd en is het load: van de zaling goot achter de schoorsteen nagezien op lekkage. Oak heeft men de spouwmuur ter plaatse van de vloerplaat op de begane-grond nagezien. Verhuurder is van mening dat hiermee voldoende aandacht aan de klacht is geschonken, en er geen sprake is van een bouwkundig gebrek maar dat de huurders hun ventilatie gedrag moeten aanpassen waarna de klachten zullen verdwijnen.
:schriftelij k :gemeB ja/nee :d .d.
D1\1"J"
O~'J,\;'i:;:
tt1.,PP')~'T':;T]'1:
23 december 1987 J • H.
Videler
r,:::SP~Or<::'l "tE~ WjTJ~I)t:.:~: V:;lt'!UTJR.!,)1:.:~:
dhr. en mw. van Gils
dhr. Grasve ld •
MHus·de Koapel Bah••r bv
Postbus 3234 4800 DE Breda Willemslraat 1
Telefoon 076·25 51 11 Telex 54273 Telefax 076·21 5905
Poslbank 112 40 . ABN 5203 19869
AMRO 440057507
Kantongerecht te Zevenbergen Behandeld door Telefoon (rechtstreeksl Dalum
R. Grasveld 255371
Postbus 58 4760 AB ZEVENBERGEN
10 juni 1988
Edelachtbare Vrouwe, edelachtbare Heer, Onderwerp: de woonruimte Beiaard 234 te Etten-Leur. In bijlagen doen wij U toekomen een copie van de uitspraak d.d. 22 februari 1988 van de Huur-Commissie in het ressort Zevenbergen, met als datum van ·verzending 12 april 1988, inzake vaststelling van de redelijkheid van het voorstel tot huurprijswijziging per 1 juli 1987 met betrekking tot de woning Beiaard 234 te Etten-Leur. Mede namens eigenaar van bove~genoemdc woonruimte, Delta Lloyd Vastgoed, kunnen wij ons met de uitspraak van de Huur-Commissie niet verenigen en wensen wij hiertegen bezwaar aan te tekenen. Ons bezwaar tegen voornoemde uitspraak richt zich tegen het feit, dat de Huur-Commissie het voorstel tot huurprijswijziging per 1 juli 1987 niet redelijk verklaart op grond van ernstige schimmelvorming in de woonkamer aan het binnen-spouwblad van de eindgevelmuur. Ons 'bezwaar richt zich op het navolgende: In bijlagen ontvangt U een copie van de aanzegging van de huurverhoging per 1 juli 1987, het bezwaarschrift van huurder tegen vorengenoemde huurverhoging. alsmede een drie-tal copieen van onze brieven aan huurder d.d. 9 juni 1987, 21 augustus 1987 en 24 augustus 1987, als reactie op het bezwaarschrift van huurder, naar welke inhoud wij U gaarne verwijzen. - Sedert het ontstaan van de schimmelvorming in de woonkamer hebben wij diverse onderzoeken doen uitvoeren naar de oorzaak van het probleem. De spouwmuur is diverse malen gecontroleerd op mankementen, alsmede het dak (ter hoogte van de spouwmuur) op mogelijke lekkages. Ons inziens is door ons het nodige gedaan om het probleem op te sporen. - Op 17 februari 1988 werden er door ons nbg metingen verricht met de navolgende resul taten: relatieve vochtigheid 52%, - tijdstip van onderzoek: 11.15 uur, - temperatuur intern 21,lo~., ~~ .. - dauwpunttemperatuur + 10 C.~, - Daarnaast werd nog een rapportage gemaakt van de navolgende ongunstige faktoren, die het gedrag van de woonkamer-wand beinvloeden: - geen natuurlijke ventilatie (afzuigkap geplaatst op ventilatiekanaal); de geiser in de keuken heeft derhalve geen afvoer; de keuken heeft een open verbinding met de woonkamer. - verbrede vensterbanken, waardoor juiste warmte-circulatie gestoord wordt. '
,
... ~--
Van toepassing zijn de voorwaarden en talleven van de NVM. gedeooneerd bij de rectltbanken. Aanbiedingen gescnleden vrilbhjvend
-
us
-
-
-
, -
•
••••• _
• • 0·
-2-
- tegelvloer in de gehele woonkamer. - stucwerk op wanden (vochtopnemend vermogen). - kasten voor de wand, welke als isolatie werken; wand kan niet aangewarmd worden; stilstaande lucht achter de kast. - vee1 planten (geen hoofdzaak, maar weI optelpunt). huidige bewoners/huurders, de familie van Gils, wonen sedert 1974 in vorengenoemde woning; sedert enkele jaren hebben zij pas last van de schimmelvormng in de woonkamer. Sedert het ontstaan van de schimmelvorming hebben huurders geen onderhoud gepleegd om het probleem tegen te gaan, dan weI te verhelpen; huurdeis zijn van mening, dat het.ontstane probleem niet aan hen ligt; derhalve is de schimmelvorming aIleen maar erger geworden. Helaas is niet te overzien of er door huurders voldoende en doelmatig wordt geventileerd; er zal in ieder geval meer dan normaal geventileerd moeten worden, daar de woonkamer een open verbinding heeft met de keuken en daarnaast de natuurlijke ventilatie in het keukengedeelte is afgesloten (de afzuigkap isop het ventilatie-kanaal geplaatst). De Huur-Commissie schuift de oorzaak van de schimmelvorming (in haar uitspraak) naar de verhuurder/eigenaar door te stellen, dat de klacht ~~~!~~~E is te wijten aan de constructie van de woning. Maar daarnaast is zij weI van mening, dat huurder d.m.v. ventilatie de vochthuishouding in zijn woning kan beinvloeden en dat een geijser zonder afvoer in de open keuken van invloed is op de vochthuishouding in de woning; wij delen deze mening en stellen, dat dit de oorzaken van de schimmelvorming zijn. Voor de goede orde doen wij U bijgaand nog toekomen een drie-tal copieen van de plattegrond van de begane grond van betreffende woning, een tekening van de fundering-tekening en een doorsnede-tekening.
Op grond van het vorenstaande zijn wij van rnening, dat de schimmelvorming in de woonkarner te wijten is aan het gedrag van huurder, waardoor de huurprijsaan9assing per 1 juli 1987 als redelijk dient te worden beschouwd. Wij willen U, Edelachtbare, verzoeken·de huurprijs van de woonruirnte Beiaard 234 te Etten-Leur per. 1 juli 1987 vastOte stellen. Bijlagen: -
copie huurverhoging per 1 juli 1987, copie bezwaarschrift huurder, copieen van onze brieven d.d. 9 juni, 21 en 24 augustus 1987, verzoekschrift Huur-Commissie d.d. 8 september 1987, rapport van onderzoek Huur-Commissie, drie-tal tekeningen, copie uitspraak Huur-Commissie
Hoogachtend, Meeus/de Koepel Beheer B.V.
Lijst van errata behorend bij het Bouwkundewinkeirapport "Vochtproblemen in een woning te Etten-Leur" geschreven door H. Vos. bIz 7: Vervang de grafieken door onderstaande. 0
I
I
0
~
- -
c
t:::
so 0
z
~
0
~
g
..j
III
70 0
0
so0
,
f
-
1i
!
-
-I
400
•
\
I
,,!
I
I
"i
I
II
0
,
700
I
t .,
10 00
'.0.7
•
11
°
I
5
6
iC:-C.I~-
I
100
o.n!
'0
15
70
au.'."'."',.r.'"",. f·e.
Dampdrukversch111en tussen b1nnen- en bultenkllmaat 1n relatle tot de bu1tentemperatuur. De donker aangegeven zone is klimaatklasse II
biz 11. Toevoegen: t = ~ = temperatuurfactor. bIz 12. Ret dampspanningsverschil. gebruikt in 6.7 Ventilatie. is het gemiddelde dampspanningverschil berekend over de meetperiode oktober.
