Vloeibare voeding
Afdeling diëtetiek
Door ziekte of behandeling is het nodig dat u (tijdelijk) vloeibare voeding gebruikt. Dit kan nodig zijn bij bijvoorbeeld: • kauwproblemen (gebroken kaakbeen); • slikklachten; • beperkte mondopening (bijvoorbeeld bij vastgezette kaak). Dikte van de voeding (consistentie) De ernst van kauw- en slikproblemen bepaalt hoe dik de vloeibare voeding is. Men maakt onderscheid in dik en dun vloeibaar: • dik vloeibaar is bijvoorbeeld yoghurt, vla, pap en vruchtenmoes. • dun vloeibaar is voeding, die door een rietje gedronken kan worden. Dunne vloeibare voeding (thee, koffie, vruchtensap, water) kan worden verdikt met een verdikkingsmiddel. Volg bij slikklachten het advies van uw logopediste over de dikte van uw voeding. Verdikkingsmiddelen zijn Nutilis Powder®, Nutilis Clear®, Multi-Thick®, Resource ThickenUp Clear® en Thick & Easy. Deze zijn via de apotheek te verkrijgen of u kunt uw diëtiste hiernaar vragen. Adviezen Het is belangrijk dat de vloeibare voeding voldoende energie (kcalorieën) bevat. Weeg uzelf 1 x per week (op dezelfde weegschaal en hetzelfde tijdstip) om uw gewicht in de gaten te houden. Bij een vloeibare voeding is het niet makkelijk om alle voedingsstoffen binnen te krijgen. Het is daarom belangrijk dat u de Schijf van 5 aanhoudt. Deze bestaat uit: Vak 1: Groenten en fruit Vak 2: Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, pasta of peulvruchten Vak 3: Zuivel, vlees(waren), vis, ei of vleesvervangers Vak 4: Vetten, olie Vak 5: Dranken (vocht). 1
Vak 1: Groenten en fruit Belangrijk vanwege vitamines, mineralen, voedingsvezels en bio-actieve stoffen. Vak 2: Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, pasta of peulvruchten Belangrijk vanwege koolhydraten, eiwitten, voedingsvezels, vitamines en mineralen. Vak 3: Zuivel, vlees(waren), vis, ei of vleesvervangers Belangrijk vanwege eiwitten, mineralen, B-vitamines en visvetzuren. Eiwitten zijn nodig om spieren en andere lichaamsweefsels in stand te houden. Vak 4: Vetten en olie Belangrijk vanwege vitamine A, D en E en essentiële vetzuren. Er zijn 2 soorten vetten, namelijk onverzadigd “goed” vet en verzadigd “slecht’ vet. Producten met veel onverzadigd vet (= “goed” vet) zijn: dieetmargarine, vloeibare bak- en braadproducten, olie, plantaardige room, pindasaus en vette vis. Vak 5: Dranken U heeft ongeveer 1,5 tot 2 liter vocht per dag nodig om alle afvalstoffen uit het lichaam te transporteren. Dit betekent 10 tot 15 koppen drinken per dag. Koffie, thee, soep, vla, yoghurt en dergelijke tellen mee als vocht. Bij koorts of diarree geldt dat u meer moet drinken om uitdroging te voorkomen. Energierijke adviezen Verliest u ongewenst gewicht, dan kunt u het volgende doen: • Eet naast de 3 maaltijden ook 3 x een tussenmaaltijd, zoals vlaflip, roompudding, milkshake, vruchtenkwark, crème soep, fijngemaakt slaatje. • Gebruik volle melkproducten: volle melk, volle vla, volle yoghurt, volle kwark. • Voeg extra suiker of honing toe aan thee, koffie, yoghurt, pap of vla.
2
•
•
• •
Voeg een scheut koffieroom, ongeklopte slagroom of crème fraîche toe aan (chocolade)melk, yoghurt, pap, vla, soep, vruchtenmoes, sauzen of koffie. Een klontje boter, scheut vloeibare margarine of scheut room kan worden toegevoegd aan pap, groenten, soep of aardappelpuree. Voeg energierijke sauzen toe zoals pindasaus, bechamelsaus, mayonaise. Water, bouillon, koffie en thee zonder suiker en light frisdranken geven weinig energie. Gebruik deze met mate.
Vervanging van broodmaaltijden In plaats van brood kunt u (kant-en-klare) pap en vla gebruiken, gemaakt van melk of karnemelk. Varieer met kleur en smaak. Als bindmiddel kunt u griesmeel, bloem, Brinta®, custard, rijstebloem, havermout, maismeel en Bambix® gebruiken. Pap op basis van graansoorten kan korrelig zijn en dus problemen geven. Met de mixer maakt u deze gladder. Ook zijn er kant-en-klare producten zoals drinkontbijt. Verder kunt u melkproducten nemen zoals melk, chocomel, karnemelk, yoghurt, milkshake en vruchtenmoes of sap. Vervanging van de warme maaltijd Het fijnmaken van de warme maaltijd kan met staafmixer, keukenmachine of blender. Zorg dat het eten goed gaar is. U kunt alle ingrediënten (aardappelen, groenten en vlees) bij elkaar te voegen als een maaltijdsoep, maar u kunt deze ook apart vloeibaar maken. U kunt licht gebraden, gestoofd of gekookt vlees of vis gebruiken. Varieer met bonen, omelet, roerei en sojaproducten zoals tahu of tempé. Snijd het vlees klein voordat u het mixt en voeg wat jus, margarine of bouillon toe om het smeuïg te krijgen. Gebruik veel soorten groente. Zorg voor variatie in kleur, soort en smaak. Asperges, zuurkool en lof kunnen draderig worden. Voeg melk, jus, bouillon of kookvocht toe om het vloeibaar te maken. De dikte van het vloeibare gerecht (bij slikproblemen op
3
advies logopedist) varieert u door meer of minder vocht toe te voegen. Het toevoegen van boter of room geeft extra energie. Aardappelen kunt u ook vervangen door aardappelpureepoeder, gemixte rijst, gemixte pasta. Om velletjes, pitjes of harde stukjes uit de voeding te halen kunt u de voeding zeven. Voorbeelden van menucombinaties die u kunt bereiden: • Ham, koolraap, aardappelen, (smeer)kaas en melk • Rijst met goulash en bouillon • Gemalen rookworst, stamppot boerenkool en bouillon • Visragout, worteltjes, aardappelpuree en melk • Spaghetti bolognese met extra saus en groenten zoals ontvelde tomaat, paprika en courgette • Tartaar of roerei met spinazie, aardappelen en bouillon • Bruine bonen met gehakt, extra saus, paprika en appelmoes • Kipragout, bietjes, aardappel en bouillon • Gemalen runderlapje, sperziebonen, aardappelen en jus Fruit Aanbevolen is om 2 stuks fruit per dag te nemen. Eén stuk fruit kan vervangen worden door een glas vruchtensap (=150 ml). Verder kunt u vers fruit mixen of kant en klaar vruchtenmoes gebruiken. Tussendoor Als tussendoortje zijn snel verschillende dranken te maken (zie recepten). Een schep suiker, honing of een scheut room door thee, koffie, melk en vla geeft extra energie. Zorg voor variatie in smaak en temperatuur van het drinken. Enkele voorbeelden zijn: verschillende soorten thee en koffie, vruchtensap, smoothie, dubbeldrank, melk, karnemelk, yoghurt, milkshake, groentesap, tomatensap, bouillon, warme chocolademelk met slagroom, anijsmelk.
4
Tips bij pijnlijke mond, keel • Vermijd scherpe kruiden en specerijen zoals peper, mosterd, sambal, en knoflook. • Laat warme dranken en een warme maaltijd iets afkoelen. • Soms zijn ijskoude dranken prettig om te gebruiken. • Vermijd koolzuurhoudende dranken en (sterk) alcoholische dranken. • Kies voor minder zuur fruit, zoals peer, aardbei, perzik, banaan en meloen. • Vermijd zoute producten zoals gerookte vleeswaren, gerookte vis en bouillon. Tips bij obstipatie De meest voorkomende oorzaken van obstipatie kunnen zijn: • Te weinig voedingsvezels • Te weinig drinkvocht • Te weinig lichaamsbeweging Een vloeibare voeding bevat van nature weinig vezels. Afhankelijk van eventuele slikproblemen gebruikt u de volgende voedingsmiddelen. Deze bevatten veel voedingsvezels: • • • • • •
Pap van havermout, Brinta® of Bambix®. Drinkontbijt: Goedemorgen (Mona®), Wake up!® (Honig), Fruit Ontbijt® (Hero). Vruchtendrank met extra vezels (multi fibre mix): Stimulance® (Nutricia). Abrikozen- en pruimenmoes. Vruchtenmoes, geraspt of gemalen fruit, vruchtensap met vruchtvlees. Peulvruchten: erwtensoep, bruine bonensoep.
U kunt ook een vezelmix toevoegen aan de voeding, zoals Stimulance Multi Fibre Mix® of Resource Optifibre®. Overleg hierover met uw diëtist.
5
Voorbeeld van een dagmenu Ontbijt: 1 schaaltje pap met room / suiker (200 ml) 1 schaaltje yoghurt Tussendoor: 1 beker smoothie 1 beker koffie verkeerd Lunch: 1 kop gemixte maaltijdsoep 1 schaaltje fijn gemixt vers fruit met yoghurt Tussendoor: 1 beker chocolademelk 1 bouillon, groenten- of tomatensap Warme maaltijd: 1 bord mixvoeding of 1 bord maaltijdsoep 1 schaaltje pap of vla Tussendoor: 1 beker energierijke drank (zie recepten) 1 beker melk(drank) Hele dag: thee of koffie met melk en suiker naar wens. Dit schema is een basisvoeding en wordt naar eigen behoefte aangepast. Als u slechts kleine hoeveelheden tegelijk kunt gebruiken (minder dan 200 ml), raden we u aan vaker iets tussendoor te nemen, of gebruik te maken van dieetproducten. Een vloeibare voeding geeft niet altijd voldoende vitamines en mineralen. Overleg met de diëtist over een aanvullend vitaminepreparaat. Dieetproducten Als het niet lukt om uw voedingstoestand op peil te houden, is het raadzaam om contact op te nemen met uw behandelend arts en/of diëtist. Zij kunnen dieetproducten bestellen. Er kan gekozen worden voor drinkvoedingen en/of poedervormige producten. Deze producten bevatten veel energie en/of eiwit en soms zijn er vitamines en mineralen aan toegevoegd. 6
De diëtist kan een vergoeding aanvragen bij uw zorgverzekeraar voor dieetproducten. Recepten. Basisrecept maaltijdsoep met peulvruchten: • 120 gram erwten • 65 gram vlees bv haaskarbonade • 65 gram prei en een stukje knolselderij • 500 ml bouillon • Selderij Was de erwten en week ze in water. Kook het vlees samen met de erwten, prei en selderij in het weekwater. Pureer alles met een staafmixer. Verdun, indien nodig, met melk en/ of bouillon. Basisrecept maaltijdsoep met aardappelen en vlees • 150 gram aardappelen • 50 gram (soep)groenten • 50 gram ui en/of prei • 10 gram margarine • 50 gram gehakt • 500 ml bouillon De ui en/of prei schoonmaken en fijn snijden. Vervolgens fruiten in de margarine. De aardappelen in stukken snijden en toevoegen aan ui/preimengsel. Daarna de soepgroenten toevoegen en het gehakt. In enkele minuten gaar koken. Dit mengsel in ca 150 ml bouillon gaar koken. Het mengsel pureren met een staafmixer en de rest van de bouillon toevoegen. Komkommer-zalmsoep Schil 50 gram komkommer en snijd deze in blokjes. Verwarm een kop crèmesoep met de stukjes komkommer en 50 gram zalmsnippers. Haal de pan van het vuur en mix het mengsel met een staafmixer of keukenmachine. Milkshake Meng 2 eetlepels vanille-ijs met een kopje melk, 1 eetlepel basterdsuiker, een scheut ongeklopte slagroom en een banaan of ander fruit. 7
Chocoladedrank Meng door een beker volle chocolademelk een scheutje ongeklopte slagroom en evt een klein scheutje rum. Koffiedrank Meng door een beker warme melk 1 tot 2 theelepels poederkoffie. Voeg een scheut ongeklopte slagroom en een eetlepel basterdsuiker toe. Kookboeken Er bestaan kookboeken voor vloeibare voeding: 1. “Als eten even moeilijk is’ ISBN nummer: 978-90-8724-040-0 2. Piet Puur, ISBN 978 90 20 985818 Belangrijke telefoonnummers • Heeft u vragen na het lezen van deze folder, dan kunt u bellen met paramáx, tijdens kantooruren, (040) 888 9040. • Heeft u andere vragen neem dan contact op met uw behandelend arts.
8
Máxima Medisch Centrum www.mmc.nl Locatie Eindhoven: Ds. Th. Fliednerstraat 1 Postbus 90 052 5600 PD Eindhoven
Locatie Veldhoven: de Run 4600 Postbus 7777 5500 MB Veldhoven
De informatie in deze folder is van algemene aard en is bedoeld om u een beeld te geven van de zorg en voorlichting die u kunt verwachten. In uw situatie kunnen andere adviezen of procedures van toepassing zijn. Deze folder is dan ook een slechts een aanvulling op de specifieke (mondelinge) voorlichting van uw specialist of behandelaar. © MMC.145.211_08_12
