E-Publicatie april 2011 Voortzetting van Vexilla Nostra (1966) Vlaggenlijn (1998)
THIJS VAN LEEUWEN Oud-voorzitter Nederlandse Vereniging voor Vlaggenkunde
Foto: Evelien Berger, Amsterdam
www.flickr.com/photos/vlien
Vlaggen bij vreugde en verdriet
Vlaggenkunde
VLAGGEN BIJ VREUGDE EN VERDRIET Gebruik van onze nationale driekleur bij vieren en herdenken
Koninginnedag enkele dagen later gevolgd door de jaarlijkse Dodenherdenking op 4 mei en Bevrijdingsdag op 5 mei. Het is een periode, waarin vreugde en verdriet dichtbij elkaar komen en binnen korte tijd op drie verschillende manieren gevlagd wordt. Met oranjewimpel, half stok en alleen de Nederlandse vlag. Door THIJS VAN LEEUWEN Oud-voorzitter Nederlandse Vereniging voor Vlaggenkunde
e wijze van vlaggen is gebaseerd op de vlaginstructie van de Rijksvoor-lichtingsdienst, waarin de data vermeld staan, waarop van de rijksgebouwen gevlagd wordt en op welke wijze. De instructie is niet bindend, want Nederland kent in tegenstelling tot vele andere landen geen wettelijke voorschriften ten aanzien van het gebruik van de vlag. Uniek in de wereld is het gebruik van de oranje wimpel op de verjaardag van de Koningin en de viering van de geboortedagen van andere leden van het Koninklijk Huis. Vroeger werd met deze wimpel ook gevlagd bij die gelegenheden, waarbij de twee-eenheid NederlandOranje tot uitdrukking kwam. Dit gebeurde onder meer op 15 december Koninkrijksdag, wanneer de ondertekening in 1954 van het Statuut van het Koninkrijk der Nederlanden met Suriname en de Nederlandse Antillen wordt gevierd.
Foto: Evelien Berger, Amsterdam
www.flickr.com/photos/vlien
D
Dodenherdenking Volgens de richtlijnen van de Rijksvoorlichtingsdienst hoort er tijdens de jaarlijkse Dodenher-denking op 4 mei halfstok te worden gevlagd van zes uur’s avonds tot zonsondergang. Dit is zo sinds 1980. Voor die tijd werd op verzoek van het Comité Nationale Herdenking onder voorzitterschap van oud-premier Piet de Jong, halfstok gevlagd tot na de twee minuten stilte. Om acht uur werd dan de vlag in top gehesen om een kwartiertje later bij zonsondergang weer te worden neergehaald. De invoering van de zomertijd eind zeventiger jaren gooide echter roet in het eten aangezien daardoor de zon op 4 mei pas na negen uur ondergaat. Dit betekende dat er meer dan een uur feestelijk gevlag werd, terwijl op veel plaatsen nog herdenkingen met stille tochten en kransleggingen aan de gang waren.
Vlag! 2011
2 /7
Vlaggenkunde
Dit is de reden geweest waarom is besloten om op 4 mei tot zonsondergang halfstok te blijven vlaggen. Halfstok De vlag gaat natuurlijk ook halfstok bij het overlijden en de bijzetting van een lid van het Koninklijk Huis. Zo werd er in 1962 na de dood van prinses Wilhelmina van alle overheidsgebouwen halfstok gevlagd van de dag van het overlijden tot en met de dag van haar uitvaart. Daarbij werd door de minister van Binnenlandse Zaken ook aan de Commissarissen van de Koningin gemeld hoe dit moest gebeuren. Namelijk zonder wimpel en zonder rouwfloers. Ook bij het overlijden van prins Claus, prinses Juliana en prins Bernhard werden er door de Minister-president speciale vlaginstructies uitgegeven, waarbij werd bepaald dat er van alle rijksgebouwen halfstok werd gevlagd van de dag van overlijden tot en met de dag van de uitvaartdienst en de bijzetting in de koninklijke grafkelder in Delft. Aan de provincies en gemeenten werd daarbij gevraagd hetzelfde te doen. Reeds in 1952 werd door de minister van Buitenlandse Zaken een circulaire uitgegeven over hoe er gevlagd moest worden bij het overlijden van een vreemd Staatshoofd, of van het hoofd van een in Den Haag geaccrediteerde diplomatieke missie, in de meeste gevallen een ambassadeur. Hierin werd bepaald dat in die gevallen de vlag uitsluitend halfstok zou worden gehesen op het hoofdgebouw van het departement van Buitenlandse Zaken. Hiervan werd afgeweken in november 1963 toen direct na de moord op de Amerikaanse president John F. Kennedy werd bepaald dat bij alle departementen en andere rijksgebouwen in Den Haag, maar ook bij de gebouwen van de provincie Zuid-Holland en de gemeente Den Haag de vlag halfstok moest worden gehesen. Ook bij de begrafenis van de beroemde Britse oud-premier en oorlogsleider Sir Winston Churchill in 1965 werd van alle overheidsgebouwen halfstok gevlagd. Een bijzondere omstandigheid deed zich voor begin 1972 toen na het overlijden van koning Frederik IX van Denemarken het Nederlandse Hof halve rouw had aangenomen. In verband hiermee verzocht de secretaris van de ministerraad om aan alle overheidsinstanties opdracht te geven om bij de verjaardag van prinses Margriet, die in die rouwperiode viel, de vlag niet uit te steken. Soortgelijke situaties deden zich ook later voor. Zo werd tijdens de Molukse gijzelingsacties in Wijster en Amsterdam in 1975 verzocht om op de in die periode vallende Koninkrijksdag niet te vlaggen. De vlaggen werden ook binnengehaald op de verjaardag van prins Pieter Christiaan in 1979 toen na een aanslag in Den Haag op de Britse ambassadeur Richard Sykes en zijn huisknecht bekend was geworden dat beiden kort na elkaar in het Haagse Westeinde-ziekenhuis waren overleden Een bijzondere situatie deed zich ook voor op 6 september 1997. Op die dag werd prinses Diana begraven, maar was ook prins Claus jarig. De rijksoverheid liet in eerste instantie weten, dat ter gelegenheid van
Vlag! Vlag! 2011
3 /7
Vlaggenkunde
Vlaggen halfstok op 4 mei op de Vlaggenparade bij het Koopvaardijmonument in Rotterdam.
die verjaardag niet zou worden afgeweken van de bestaande vlaginstructie en er normaal gevlagd zou worden. Maar bij de Airborne wandelmars, die op diezelfde zaterdag in Oosterbeek werd gehouden, besloot men halfstok te vlaggen. Dit, omdat aan de tocht, die herinnert aan de Slag om Arnhem, jaarlijks veel Britse militairen deelnemen. Iets soortgelijks gebeurde ook in Rotterdam, waar de Wereldhavendagen plaatsvonden. In navolging van het aanwezige Britse fregat Newcastle werd besloten op de Nederlandse marineschepen de vlag eveneens halfstok te voeren. Aan de koopvaardijschepen werd gevraagd dit voorbeeld te volgen. Op het allerlaatste moment liet de Rijksvoorlichtingsdienst weten, dat gezien het samenvallen van zijn verjaardag met de begrafenis van prinses Diana, prins Claus er de voorkeur aan gaf dat jaar voor zijn verjaardag niet te vlaggen. Na het overlijden van prins Bernhard in december 2004 werd er ook niet gevlagd op de verjaardag van zijn achterkleindochter prinses Amalia. Nationale rouw Na de Tweede Wereldoorlog is slechts eenmaal nationale rouw afgekondigd. Dit gebeurde bij de begrafenis van prinses Wilhelmina in december 1962. De ministerraad besloot toen niet alleen dat de vlaggen halfstok zouden hangen, maar ook dat theater- en bioscoopvoorVlag! Vlag! 2011
4 /7
Vlaggenkunde
Foto: Bureau Ceremonieel Regionaal Militair Commando West
stellingen en sportwedstrijden werden afgelast. Verder werd bepaald dat in openbare gelegenheden de muziek alleen zachtjes te horen mocht zijn en afkomstig moest zijn van één van de Nederlandse radio-, of televisiezenders. Hoewel daar wel om werd gevraagd, is daarna nooit meer het begrip nationale rouw gehanteerd. Zo werd er niet van alle overheidsgebouwen halfstok gevlagd bij ingrijpende rampen met veel slachtoffers als de treinramp bij Harmelen in 1962 en de vliegramp op Tenerife in 1977. Na veel aandringen werd er wel besloten om op zondag 11 oktober 1992, de dag waarop na de ramp de slachtoffers van de Bijlmer vliegramp werden herdacht, van alle overheidsgebouwen de vlag halfstok te laten waaien. Nadrukkelijk werd daarbij namens de ministerraad verklaard dat de dag niet was uitgeroepen tot dag van nationale rouw. Een geheel nieuwe situatie ontstond na de aanslagen op het World Trade Center in NewYork en het Pentagon in Washington op 9 september 2001. De Europese Unie riep toen de bevolking van Europa op om op de rouwdag vijf dagen later om precies twaalf uur ’s middags drie minuten stilte voor de slachtoffers in acht te nemen. Daar hoorde natuurlijk bij dat van alle rijks-, provincie- en gemeentegebouwen de vlag halfstok zou worden uitgestoken en hiervoor werd door de minister-president dan ook een aparte vlaginstructie uitgegeven. Koninklijke rouwwimpel Bij het overlijden van leden van het Koninklijk Huis werd voor de Tweede Wereldoorlog de Nederlandse vlag vaak gehuld in rouwfloers een doorschijnende zwarte stof. Dit gebeurde ook met de koninklijke standaard en onderscheidingsvlaggen. Bij het overlijden en de begrafenis van prinses Wilhelmina in 1962 is hiervan afgezien en is er uitsluitend met de Nederlandse vlag halfstok gevlagd. Dit had onder meer te maken met de televisieregistratie van deze uitvaart. Omfloerste vlaggen leveren namelijk onduidelijke beelden op. Groot Brittannië was na het plotselinge overlijden van prinses Diana in rouw gedompeld. Toch was daar niets van te zien op Buckingham Palace, waar vanwege het verblijf van de koninklijke familie in Schotland slechts een lege vlaggenstok was te zien. Daarbij kwam dat vanwege de continuïteit van de monarchie koninklijke vlaggen nooit halfstok worden gehesen. Onbegrip hierover bij de bevolking bracht de regering Blair ertoe om na overleg met het Britse Koninklijk Huis voor het eerst in de Britse geschiedenis de Union Flag halfstok boven het Buckingham Palace te laten wapperen. Naar aanleiding van deze gebeurtenis werd aan het Nederlandse Hof besloten om bij het overlijden van een lid van het Koninklijk Huis de koninklijke standaard en de overige koninklijke onderscheidingsvlaggen van een zwarte rouwwimpel te voorzien. Voor de eerste maal gebeurde dit bij het overlijden van prins Claus
Vlag! 2011
5 /7
Vlaggenkunde
in oktober 2002 toen te zien was, dat zowel de koninklijke standaard boven Paleis Noordeinde en Huis ten Bosch als de gezamenlijke onderscheidingsvlag van prinses Juliana en prins Bernhard boven paleis Soestdijk van een zwarte rouwwimpel voorzien waren. Bedrijfsrouw Bij het bedrijfsleven wordt bij vreugde en verdriet natuurlijk ook gevlagd. Dit is niet gebonden aan voorschriften aangezien er geen wettelijke bepalingen bestaan ten aanzien van het gebruik van de Nederlandse vlag. Kortom: er zijn alleen richtlijnen van de Rijksvoorlichtingsdienst voor het gebruik van de Nederlandse vlag bij verjaardagen van leden van het Koninklijk Huis, Koninginnedag, Dodenherdenking, Bevrijdingsdag en Koninkrijksdag, waarbij men zich kan aansluiten. Daarnaast worden er bij bijzondere gelegenheden aparte vlaginstructies uitgevaardigd. Het spreekt echter vanzelf dat een bedrijf ook bij een eigen feest de vlag uit wil steken, of bij rouw de vlag halfstok wil hangen. Hier is niets op tegen. Hoewel hierbij het gebruik van bedrijfsvlaggen voorkomt, is het stijlvoller hiervoor de Nederlandse driekleur te gebruiken. Zo werden direct na het overlijden van Albert Heijn bij het hoofdkantoor, de distributiecentra en de winkels alle bedrijfsvlaggen verwijderd en in één vlaggenmast van zonsopgang tot zonsondergang de Nederlandse vlag halfstok gehangen. Dit gebeurde gedurende twee dagen, waarna weer de gebruikelijke vlagvoering gold. Echter op de dag van de begrafenis werd de nationale driekleur bij alle vestigingen opnieuw halfstok gehesen. Er was dus geen sprake van een langdurige periode, waarin halfstok werd gevlagd. Deskundigen spreken in dit verband van proportioneel vlaggen. Dus bij een sterfgeval bijvoorbeeld niet een week lang, maar gedurende de dag direct na het overlijden en op de dag van de begrafenis, of crematie. Natuurlijk dient ook altijd aan de orde te komen: vlaggen we alleen halfstok bij de dood van de directeur, of ook bij het overlijden van een medewerker. In dit verband geldt tevens de vraag: vlaggen wij alleen bij een onverwacht sterfgeval, of ook indien een medewerker na een langdurig ziekbed komt te overlijden. Vlaggenprotocol De rijksoverheid kent sinds 1948 ook regels voor wat betreft het gebruik van de Nederlandse vlag. Zo wordt aanbevolen om de nationale driekleur alleen te laten wapperen tussen zonsopgang en zonsondergang, tenzij de vlag voldoende verlicht is. Als een vlag versleten, of vervuild is moet de vlag op een onopvallende manier worden vernietigd, of gereinigd en gerepareerd. Ook mag de vlag de grond niet raken. Deze regels zijn na de Tweede Wereldoorlog tot stand gekomen onder invloed van de wijze waarop onze Amerikaanse en Britse
Vlag! 2011
6 /7
Vlaggenkunde
bevrijders met hun nationale vlaggen omgaan. In vooroorlogse films is bijvoorbeeld te zien dat bij het vlaghijsen op legerkazernes de Nederlandse vlag gewoon op de grond ligt. Bij het gebruik van meerdere vlaggen geldt dat de Nederlandse vlag altijd de ereplaats heeft: vooraan links, vanuit het publiek gezien. Bij drie of meer vlaggen de Nederlandse vlag links en de overige vlaggen van links naar rechts, of de Nederlandse vlag in het midden en de overige vlaggen in volgorde afwisselend links en rechts. De protocollaire volgorde, die daarbij in nationaal verband gehanteerd wordt, is Nederlandse vlag, provincie, gewest, gemeente, wijk, organisatie, bedrijf. Internationaal is de volgorde: Nederlandse vlag en daarna de overige nationale vlaggen in de Franse, of Engels alfabetische volgorde. Tot slot wordt bij het halfstok vlaggen de vlag eerst tot de top gehesen, waarna deze langzaam wordt neergehaald totdat de onderzijde op de helft van de vlaggenmast is gekomen. Bij het neerhalen van een halfstok gehesen vlag wordt deze eerst langzaam naar de top gebracht en daarna omlaag gehaald. ∏
Nederlandse Vereniging voor Vlaggenkunde secretariaat Van ’t Hoffstraat 250 2014 RM Haarlem 06 55 583 138
[email protected] www.nederlandseverenigingvoorvlaggenkunde.nl
Stichting Vlaggenparade Rotterdam, Stichting Vlaggenmuseum Nederland secretariaat Tijs van Seventerstraat 14 3062 XP Rotterdam 010 452 80 98
[email protected] www.vlaggenmuseum.nl
Vlag! 2011
7 /7
