vitale haven Gerealiseerde projecten op RDM Campus Toekomstig personeel wordt opgeleid door opleidingen én bedrijven

nummer 01 – Januari 2011 – 1ste jaargang – www.rdmcampus.nl

‘Innovatie cruciaal voor vitale haven’

Made @ RDM

Gerealiseerde projecten op RDM Campus

Maintenance

Toekomstig personeel wordt opgeleid door opleidingen én bedrijven

Innovatieteams

Tevreden ondernemers en onvergetelijke stages

RDM campus MAGAZINE #01

Inhoud

02 Made @ RDM 04 Column: Investeren in innovatie loont! 05 Partners RDM Campus Fotografie: marijke volkers

06 In ontwikkeling 08 Interview met Hans Smits: Kennismaken, kennis delen en toepassen 10 Innovatieteams: tevreden ondernemers en onvergetelijke stages 12 Creating sustainable solutions 13 Studenten geven vorm aan RDM Campus 14 Maintenance: het ontwikkelen van een onderhoudsconcept 16 Kenniscentrum Smart Solutions 18 Lifelong Learning 19 RDM Campus Congrescentrum 20 een leven lang op rdm prijzenkast 2010

Contact

RDM Campus Heijplaatstraat 23 3089 JB Rotterdam +31(0)10 794 9229 [email protected] www.rdmcampus.nl

Hoofdredactioneel

Overslaande vonk In 2005 kwam ik in aanraking met de plannen van Hogeschool Rotterdam en Albeda College om de verlaten RDM-werf een nieuw leven te geven door er technisch onderwijs en innovatieve bedrijven samen te brengen. Bij mijn eerste bezoek aan het terrein sloeg de vonk meteen over. Wat een ruimte, wat een historie en wat een potentie! Hier ervaar je de haven in zijn volle omvang en word je aangestoken door de dynamiek. Deze plek stimuleert creativiteit en ondernemerschap. Ik heb dan ook geen seconde geaarzeld om me aan te sluiten bij de pioniers van de scholen en het Havenbedrijf Rotterdam, eigenaar van het RDMterrein. De gezamenlijke ambitie was de werf te ontwikkelen tot een plek waar jongeren kennis kunnen maken met de haven, waar techniek en innovatie gestimuleerd worden en waar volop ruimte is om te experimenteren met nieuwe producten om haven en stad duurzamer te maken. Rond deze thema’s is aansluiting gezocht bij overheden en bedrijven. Met hun steun is het gelukt RDM Campus te realiseren. Wat geldt voor productinnovaties op RDM gaat ook op voor de ontstaansgeschiedenis van de campus: samenwerken en risico’s nemen zijn noodzakelijke ingrediënten. Anno 2011 is RDM Campus een inspirerende broedplaats waar alle mogelijkheden aanwezig zijn om persoonlijke én collectieve ambities waar te maken. Een opleiding afronden, bijscholing volgen, een onderneming starten, een nieuw product ontwikkelen, kennis delen, brainstormen en potentiële samenwerkingspartners ontmoeten: het kan hier allemaal. En met succes. Met trots presenteren wij de veelzijdigheid van de campus in dit eerste RDM Campus Magazine. Ik hoop dat de vonk ook op u overslaat en dat u in 2011 samen met ons verder bouwt aan succesvolle innovaties. Gabrielle Muris Directeur RDM Campus

Colofon Redactie: Sipke Baarsma, Gabrielle Muris, Ditte Ooms, Hester Siera, Angèle Steentjes, Frank van der Zwan Grafisch Ontwerp: Studio Léon & Loes Druk: Drukkerij Tripiti


01

Made RDM @

RDM Campus is dé locatie voor het ontwikkelen en testen van productinnovaties. Om u een idee te geven welke mogelijkheden de campus biedt, lichten we er graag een aantal voor u uit.

Toegangszuil haven

Studenten van de opleiding Industrieel Product Ontwerpen van Hogeschool Rotterdam hebben een nieuwe toegangszuil gemaakt voor Rotterdamse haventerreinen. Secure Logistics, een dochteronderneming van havenondernemersorganisatie Deltalinqs, vroeg de IPO-studenten een nieuwe zuil te ontwerpen die beter herkenbaar is, eenvoudiger in installatie en onderhoud en die vooral beter en eenvoudiger te gebruiken is door de pashouders. Meest opvallende kenmerken van de door de studenten ontworpen Scope-zuil zijn de bewegende flappen aan de zijkant ter voorkoming van schade bij contact tussen vrachtwagen en zuil, de herkenbare vormgeving, het gebruik van verlichting, het naar voren gebogen front en de betere bereikbaarheid en bediening van het toetsenbord. De zuil is in gebruik genomen door burgemeester Aboutaleb, die de samenwerking tussen het Rotterdamse onderwijs en bedrijfsleven roemde.

Capzo-Salca

Zouthydraten zijn in staat warmte op te nemen en weer af te staan. Door het toepassen van zouthydraten in schoolgebouwen als extra thermische massa, kan het energieverbruik dat nodig is om op warme dagen te koelen, verminderd worden. Capzo-Salca vestigde zich in Innovation Dock om het door hen ontwikkelde product Thermusol te testen. Thermusol is een Phase Change Material (PCM), gemaakt op basis van zouthydraten. Nu al wordt dit materiaal gebruikt voor de opslag van warmte, besparing van energie of voor het koelen van gebouwen en processen. De testopstelling bestaat uit twee identieke units. Bij een unit is Thermusol in het plafond verwerkt, bij de andere unit juist niet. Door beide units bloot te stellen aan afwisselend warme en koele lucht wordt het verschil in temperatuur gemeten. Inmiddels zijn de eerste meetresultaten bekend. Uit de metingen blijkt dat Thermusol in staat is om piektemperaturen te temperen, waardoor de behoefte aan koeling in schoolgebouwen vermindert en energie bespaard wordt. Dankzij dit onderzoek worden werking en toepassing van Thermusol verder geoptimaliseerd. www.rdmcampus.nl/ bedrijvengids/capzosalca

02


Samenwerken aan een energieneutrale gebouwde omgeving is het uitgangspunt van het project Building Brains. Onder leiding van TNO Bouw zijn speciaal voor dit project in Innovation Dock twee zeecontainers omgebouwd tot demontabel experience center. De nieuwste isolatie- en verwarmingstechnieken zijn in beide containers te bezichtigen. Bezoekers krijgen allerlei informatie over de toegepaste materialen en installaties. Studenten van Albeda College waren bij dit project betrokken. Zo is het hang- en sluitwerk voor frameloze deuren samen met studenten ontworpen. TNO Bouw biedt studenten de kans om het volledige proces van een bouwproject mee te maken. Het grote voordeel? In korte tijd veel maken en samen leren. Het experience center is te bewonderen op verschillende locaties en evenementen op het gebied van klimaatbeheersing. www.rdmcampus.nl/ bedrijvengids/tno

Open House

Het Open House in Baai 2 van Innovation Dock is een tentoonstellingsobject voor fabrikanten en leveranciers van bouwmaterialen. Daarnaast is het een educatief instrument voor onderzoeksopdrachten en vraagstukken vanuit het onderwijs en de beroepspraktijk. Fabrikanten en leveranciers werken samen aan de afbouw van dit multifunctionele gebouw. Open House biedt leveranciers van bouwmaterialen een ideale manier om innovatieve materialen en materiaaltoepassingen tentoon te stellen, variërend van buitenwanden, binnenwanden, vloeren, plafonds en daken tot trappen, balustrades, verlichting, verwarming, ventilatie en koeling. De materialen worden regelmatig vervangen. Participerende bedrijven leveren de materialen aan en in samenwerking met docenten en studenten Bouwkunde worden deze bevestigd. www.rdmcampus.nl/ openhouse

Fotografie: marijke volkers

Fotografie: marijke volkers

Building Brains Experience Center

Ampelmann

Ampelmann ontwikkelt en bouwt zelfstabiliserende platforms voor gebruik tijdens werkzaamheden op volle zee. Alle onvoorspelbare bewegingen veroorzaakt door die zee zijn bij Ampelmanns platforms verleden tijd. Dankzij perfecte stabiliteit is werken op zee nu veel makkelijker en veiliger. Ampelmann is het eerste en enige bedrijf die deze innovatieve platforms bouwt. Tijdens de transfer van personeel en materiaal vanaf een bewegend schip naar een vaste offshoreconstructie (zoals een boorplatform) zorgt het Ampelmannplatform ervoor dat de relatieve beweging tussen schip en constructie wegvalt. Het systeem bestaat uit een 6-benig platform inclusief uitschuifbare loopbrug. Gemonteerd op een schip komt het bovenste dek tot stilstand ten opzichte van de zee. Door het meten van vaartuigbewegingen reageren de zes cilinders waardoor alle relatieve bewegingen weggenomen worden. Zelfs bij hoge golfslag kan bemanning met materieel veilig oversteken. Ampelmanns slogan is dan ook niet voor niets: ‘Offshore Access, as easy as crossing the street’. www.rdmcampus.nl/ bedrijvengids/ampelmann


03

Innovatie staat nog steeds hoog op de agenda van het nieuwe kabinet. Maar dan wel met een focus op topgebieden als water, voedsel, high tech en life sciences (aanbeveling van het Innovatieplatform) en met aanzienlijk minder subsidie. Het is zo langzamerhand gemeengoed dat Nederland op het terrein van innovatie achterloopt op zijn eigen doelstelling en bij de rest van de wereld. Belangrijke oorzaak is dat weinig wetenschappelijke kennis doordringt in bedrijven doordat we slecht in staat zijn samen te werken. Ook zien zowel overheid als bedrijfsleven innovatie nog steeds als kostenpost.

Investeren in innovatie loont!

Innovatie gaat over risico’s durven nemen door ondernemers en door de overheid. Het is een mythe te denken dat innovatie uitsluitend afhankelijk is van subsidies en alleen maar geld kost. Het blijkt dat gemiddeld iedere euro investering op termijn er drie tot zeven oplevert. Het is ook een mythe te denken dat innovatie niet stuurbaar is. Hoe? Zet jonge ondernemers en enthousiaste wetenschappers en studenten bij elkaar en zorg dat de (lokale) overheid voldoende ruimte geeft voor experimenten. RDM Campus is zo’n omgeving. Het is een netwerk van bedrijven, onderzoeks- en onderwijsinstellingen en tegelijkertijd een proeftuin voor duurzame en innovatieve oplossingen in bouw, mobiliteit en energie. Voor de stad Rotterdam en voor Rotterdamse bedrijven snijdt het mes aan twee kanten. RDM Campus heeft een grote potentie om aan de economische versterking van de stad bij te dragen door nieuwe bedrijvigheid vooral in de mid-tech sector te stimuleren. Het is juist deze sector die zo past bij de Rotterdamse cultuur en alleen tot echte bloei kan komen in een omgeving waar onderzoek, onderwijs en technologie samenkomen. Aan de andere kant is er op termijn potentie voor de vele broodnodige banen voor met name de jong opgeleide Rotterdammers. Samen investeren in RDM Campus loont! Chris Zevenbergen Directeur Business Development Dura Vermeer

04


Partners RDM campus > Op RDM Campus komen verschillende partijen samen. Of het er nu om gaat jonge ondernemers te faciliteren of bestaande ondernemers te ondersteunen bij innovaties, RDM Campus of één van haar partners is in staat de juiste ondersteuning te verlenen. In dit nummer: Dnamo en het TNO MKB-loket.

> Dnamo

Dnamo Incubator is de broedplaats van Rotterdam waar startende ondernemers met een duurzaam innovatief idee terecht kunnen. Dnamo is gevestigd in het Dokkantoor op RDM Campus. Dnamo ondersteunt starters bij een succesvolle oprichting en verdere ontwikkeling van hun bedrijf op het gebied van energie, mobiliteit of lifestyle. Dnamo biedt twee programma’s: het pre-incubatie programma waarin de ondernemer in drie maanden tijd een gedegen businessplan schrijft en het incubatieprogramma waarin de ondernemer ondersteund wordt in het succesvol op de markt brengen van het product. Bij Dnamo draait het om duurzaam ondernemen. Yummm! Concepts en O-foil zijn twee voorbeelden van ondernemers die bij Dnamo het incubatieprogramma volgen. Yummm! Concepts bedenkt, ontwikkelt en vermarkt innovatieve gezonde snackconcepten voor kinderen, om hen een gezond alternatief te bieden voor chips en snoep. O-foil is gericht op de ontwikkeling van alternatieve, duurzame voortstuwingstechnieken in de binnenvaartsector. Beide ondernemers houden kantoor bij Dnamo en hebben een ervaren ondernemer als coach. Ze volgen masterclasses in bijvoorbeeld onderhandelen, verkopen en financiën. Daarnaast worden maandelijks workshops en netwerkevents georganiseerd. Dnamo ondersteunt ondernemers dus actief!

> TNO MKB-loket

Innovatieondersteuning voor het MKB is en blijft één van de belangrijkste bestaansredenen voor TNO. MKB’ers uit de regio Rijnmond die een innovatieve, duurzame activiteit hebben, kunnen voor advies en ondersteuning voortaan heel laagdrempelig terecht bij het MKB-loket van TNO op RDM Campus. TNO wil met het MKB-loket de drempel voor MKB’ers verlagen om een beroep te doen op TNO. Monique Oldenburg: “Veel MKB’ers verkeren in de veronderstelling dat TNO er alleen is voor grote bedrijven en dat wij voor kleine bedrijven minder goed benaderbaar zijn. Met dit initiatief willen we onze expertise heel toegankelijk maken voor MKB’ers in de regio Rijnmond, onder meer voor starters. We hebben al flink wat MKB’ers kunnen koppelen aan een TNO-specialist. Daarbij gaat het dikwijls om eendagsadviezen, waarbij de ondernemer snel en adequaat advies krijgt van een TNO-specialist.” Het MKB-loket is gevestigd bij Dnamo op de tweede verdieping van het Dokkantoor, Heijplaatstraat 21. Rotterdam. TNO houdt elke woensdagmiddag spreekuur van 12.30 tot 16.30 uur. www.rdmcampus.nl/bedrijvengids/tno

www.rdmcampus.nl/bedrijvengids/dnamo


05

IN ONTWIKKELING Op RDM Campus wordt op dit moment onder meer gewerkt aan de volgende innovaties

06

O-foil: duurzaam, innovatief en vooruitstrevend

O-foil (of OFD; Oscillating Foil Development) richt zich op de ontwikkeling van een duurzaam voortstuwingssysteem voor de scheepvaart. De nieuwe technologie van O-foil levert een rendementsverhoging op van 50%, een brandstofbesparing van 33% en een lagere CO2-uitstoot. O-foil wordt gezien als een doorbraak op het gebied van voortstuwing en is een indrukwekkend alternatief voor de conventionele scheepsschroef. Het ontwerp, waarop in 2009 patent is verkregen, is geïnspireerd op de natuurlijke zwembewegingen van dieren en bestaat uit een brede, bewegende vleugel. Deze vleugel wordt over de totale breedte van het schip geplaatst, waardoor het stuwingsoppervlak aanzienlijk wordt vergroot. O-foil wordt in eerste instantie toegepast op binnenvaartschepen, maar biedt ook interessante mogelijkheden voor andere industrieën. www.rdmcampus.nl/bedrijvengids/o-foil


Snijlab: digitale fabricage en lasersnijden

Binnenkort in Innovation Dock: het Snijlab, dat het maken van objecten als maquettes, prototypes maar ook stoelen of tafels net zo simpel maakt als het uitprinten van een A4’tje met tekst. Dit doen zij met behulp van digitale fabricagetechnieken en een lasersnijder, die geheel computergestuurd (CNC) is en kan werken met materialen als hout, kunststof, (dun) staal en textiel. De machine kan naast snijden ook graveren en patronen maken. Op hun website kunnen zowel bedrijven als particulieren voorbeelden bekijken en zelf bestanden uploaden, die bijvoorbeeld in een 3D-tekenprogramma zijn gemaakt. Binnen 1 à 2 dagen is het object ‘geprint’. www.snijlab.nl

2 3

DRIJVENDE TEELT

DRIJVEND GROEN

5 EXPERIMENTEER OMGEVING

4

1

DRIJVEND DOK

DRIJVEND WERKEN

AANVAARBEVEILIGING GOLFBREKER

Public Domain Architecten: drijvend werkeiland

Public Domain Architecten is ervaren op het gebied van drijvend bouwen. Het Drijvend Paviljoen in de Rotterdamse Rijnhaven, dat ontworpen en gebouwd is op RDM Campus, is een voorbeeld van hun kunnen. Het volgende project van Public Domain Architecten, het Werkeiland, zal ook op de campus gebouwd worden. Het Werkeiland wordt gebouwd in de context van de ontwikkeling van het Aqua Dock; een innovatieve en experimentele productieomgeving op het gebied van drijvend bouwen, die zijn plaats zal krijgen in de Dokhaven. Werken op het water speelt in op de trend en zelfs de noodzaak van klimaatadaptief bouwen. Voor ondernemers is het inspirerend en een unieke kans om deze nieuwe vorm van werken van dichtbij mee te maken. www.rdmcampus.nl/ bedrijvengids/ publicdomainarchitecten


07

De Tweede Maasvlakte, de overgang van petrochemie naar biochemie en een energieneutrale haven zijn de grote projecten binnen de Rotterdamse haven. Maar Hans Smits, presidentdirecteur Havenbedrijf Rotterdam, vindt RDM Campus zeker zo belangrijk: “De Rotterdamse Haven loopt voorop met innovatie. Een brede campus voor Research, Design & Manufacturing (RDM) waarin bedrijven, onderwijs- en kennisinstellingen samenwerken, is een belangrijke basis voor deze innovatie. En steeds meer bedrijven vinden de weg naar de campus.”

08

Fotografie: Havenbedrijf Rotterdam

kennismaken, kennis delen en toepassen


Fotografie: Sipke Baarsma

Om de koppositie van de Rotterdamse haven veilig te stellen werkt het Havenbedrijf samen met bedrijfsleven en kennisinstellingen om innovatieve concepten te ontwikkelen op het terrein van duurzaamheid, bereikbaarheid en efficiënt ruimtegebruik, aldus Hans Smits. “Onze visie is dat investeren in onderzoek en innovatie cruciaal is voor een vitale haven.” In hoog tempo wordt aan innovatie gewerkt, waarbij duurzaamheid en kostenefficiëntie leidend zijn. Bij de ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte wordt gebruikgemaakt van de nieuwste inzichten op het gebied van duurzaamheid, er wordt gestreefd naar een energieneutrale haven en er wordt gewerkt aan een transitie van petrochemie naar biochemie.

Havengevoel

Een van deze innovatieve concepten is RDM Campus. Ooit was de RDM een van de belangrijkste scheepswerven in het Rotterdamse havengebied. Nadat het bedrijf was gestopt, dreigde het terrein in verval te raken. Het Havenbedrijf, Hogeschool Rotterdam en Albeda College besloten het een nieuwe bestemming te geven. Smits: “Het gebied, samen met de wijk Heijplaat, is een bijzonder stukje Rotterdamse geschiedenis en door het een andere bestemming te geven kunnen wij het behouden.” Bedrijven uit de maakindustrie wilden graag binnen de haven een locatie hebben waar ze nieuwe producten en concepten kunnen ontwikkelen. Ook hadden zij behoefte aan jongeren die bij hen willen werken. “De havenactiviteiten zijn bijna uit de stad verdwenen. Jongeren groeien op zonder de haven in hun omgeving en hebben daardoor ook minder interesse om in de haven te werken.” De onderwijsinstellingen zochten naar praktijkruimte, maar ook naar interessante projecten voor hun studenten. Smits: “RDM Campus komt aan de wensen van de diverse partijen tegemoet. Het Havenbedrijf heeft als taak om ontwikkelingen te faciliteren en daarom hebben wij op RDM Campus een hal geschikt gemaakt voor praktijkruimte voor de onderwijsinstellingen en als werkruimte en werkplaatsen voor bedrijven. Daarnaast hebben wij het voormalige hoofdgebouw van RDM opgeknapt om daar conferenties, bijeenkomsten en ontvangsten te kunnen organiseren. Overigens is de betekenis van RDM ondertussen veranderd. Het staat niet langer voor Rotterdamsche Droogdok Maatschappij, maar voor Research, Design & Manufacturing.”


investeren in onderzoek en innovatie is cruciaal voor een vitale haven Kennis

Binnen RDM Campus staan ondernemerschap, kennismaken, kennis delen en kennis toepassen centraal. “Studenten en bedrijven ontmoeten elkaar op RDM Campus op verschillende manieren. Studenten werken aan interessante, innovatieve projecten en maken zo kennis met de laatste technologische ontwikkelingen in hun branche; maar ook met ontwikkelingen in andere takken van de maakindustrie, omdat zij omringd zijn door innovatieve bedrijven uit andere sectoren. Bij een latere carrière is deze kennis altijd nuttig.” Ook bedrijven krijgen door hun aanwezigheid op RDM Campus een breder inzicht in de technologische ontwikkelingen en mogelijkheden binnen en buiten hun sector, aldus Smits. “Daarnaast kunnen ondernemers, via de onderwijs- en kennisinstellingen die zijn betrokken bij RDM Campus, kennismaken met de laatste inzichten in onderzoek en wetenschap.” Het allergrootste voordeel van RDM Campus voor de bedrijven is echter dat zij hun ideeën kunnen testen en daarbij gebruik kunnen maken van het enthousiasme en de kennis van de studenten.

“Kennis toepassen en delen vindt ook plaats doordat studenten die meewerken aan de bouw van een product of prototype, daarover meedenken en met ideeën komen voor verbetering en verdere ontwikkeling. En, ook niet onbelangrijk, het is een vorm van arbeidsbemiddeling. Studenten kunnen aftasten of zij bij een bepaald bedrijf willen werken en bedrijven kunnen aftasten of studenten voor hen geschikte medewerkers zijn.”

Broedplaats

Het bedrijfsleven realiseert zich steeds meer dat RDM Campus een unieke broedplaats is in Nederland voor innovatie. “Wij verwachten dat bij de hier gevestigde bedrijven een aantal toekomstige multinationals zit die straks een centrale rol in de haven gaan spelen.” Steeds meer nieuwe bedrijven, maar ook gevestigde bedrijven met nieuwe producten, vinden de weg naar RDM Campus. “Het Havenbedrijf gaat door met investeren in de campus, want wij willen dat dit het visitekaartje wordt van de moderne Rotterdamse haven. Van de wieg op RDM Campus kunnen zij tot wasdom komen binnen de Rotterdamse haven en van daaruit de weg naar de wereld vinden. Invented, tested and proven in Rotterdam, applied to the world.”

09

Innovatieteams: tevreden ondernemers en onvergetelijke stages

Fotografie: Ronald Karssies

Binnen RDM Campus spelen innovatieteams een belangrijke rol. Dit is een nieuwe onderwijs methodiek waarin bedrijven en studenten van techniekonderwijs (mbo/hbo) samenwerken, innoveren en leren in innovatieve projecten. Innovatieteams realiseerden onder meer Building Brains, waarbij een superenergiezuinig bouwconcept is ontwikkeld, en een Drijvend Paviljoen dat nu in de Rijnhaven ligt.

10


De voormalige machinehal van de RDM, nu vestigingsplaats voor – vaak jonge – innovatieve bedrijven, is het kloppend hart van RDM Campus, aldus Maarten Ruyssenaers, projectleider van de innovatieteams. “RDM Campus wil de broedplaats worden voor de innovatieve maakindustrie, waar onderwijsinstellingen, bedrijven en kennisinstellingen samenwerken om innovaties tot stand te brengen.” Dit heeft geresulteerd in de innovatieteams. Het is een nieuwe onderwijsmethodiek waarbij studenten techniek van Hogeschool Rotterdam en Albeda College (mbo) samenwerken aan innovatieve projecten van bedrijven. Ruyssenaers: “Traditioneel bedenken docenten opdrachten die de studenten uitvoeren. Bij de innovatieteams realiseren de studenten een opdracht van een bedrijf samen met docenten en het bedrijf zelf. De bedrijven zorgen voor een eigen dynamiek in de teams, omdat zij de oplossing voor morgen die ze gisteren bedacht hebben, vandaag willen realiseren.”

Realistisch

Deelnemen aan innovatieteams is een goede voorbereiding op de beroepspraktijk, vindt Ruyssenaers. “Voor innovatie, ontwerp en manufacturing zijn integratie en wisselwerking tussen diverse kennisniveaus van belang. Net als in bedrijven zijn innovatieteams ‘multilevel teams’ van medewerkers met verschillende kennisniveaus: hbo-studenten zorgen voor het doorontwikkelen van het concept en de mbo-studenten voor de realisatie.” Door het samenwerken binnen innovatieteams ontstaat er eveneens een betere aansluiting tussen mbo- en hbo-techniek. “Voor mbo-studenten wordt het door hun ervaring in een innovatieteam makkelijker om door te stromen naar het hbo.” De innovatieteams zijn aantrekkelijk voor studenten vanwege de realistische cases. “Het motiveert hen daadwerkelijk mee te werken aan de realisatie van een product.” Voor bedrijven is het grote voordeel dat zij over gemotiveerde, slimme jongeren kunnen beschikken die meedenken over de verdere ontwikkeling van innovatieve producten. “Door de nauwe binding van het onderwijs met bedrijven op RDM Campus hebben studenten bovendien een grotere kans op het vinden van een passende baan; en bedrijven op het vinden van een geschikte medewerker.” Hogeschool Rotterdam typeert de aanpak van deze praktijkprojecten als ‘outside in, inside out’. “De buitenwereld komt de opleidingen binnen en opleidingen en kenniswerkers overrompelen de bedrijven met enthousiasme en kennis.”


Building Brains: superenergiezuinig en comfortabel door straling

Het innovatieteam Building Brains ontwikkelde een superenergiezuinig bouwconcept. Teambegeleider Geert van der Weide van TNO Bouw: “Heel leuk om te doen. Ik was aannemer en altijd geïnteresseerd in nieuwe ontwikkelingen, en dit past bij mij.” De studenten van RDM Campus hebben twee zeecontainers omgebouwd tot een demonstratieruimte voor energiezuinige concepten, zoals warmtestraling. “Gebruikelijk is om de lucht te verwarmen, maar het nadeel is dat als een deur opengaat, alle warmte weg is. Wij demonstreren in de container stralingswarmte via panelen, wat even behaaglijk aanvoelt als een kachel.” Een ander innovatief ontwerp betreft driedubbele ramen. “De derde laag loopt door over de muren. Naast een goede isolatie biedt dit glas ook de mogelijkheid om patronen en reclames op aan te brengen.” Jeffrey van der Sloot, student van Albeda College, heeft met veel plezier bij Building Brains gewerkt. “Ik werd betrokken bij het product vanaf het ontwerp tot aan het inrichten van de container. Bij een gebruikelijke stage werk je maar aan één onderdeel van een product. Nu zag ik iets, waaraan ik mede had ontworpen, na een tijdje onder mijn handen ontstaan.”

Drijvend Paviljoen

Het Drijvend Paviljoen dat nu in de Rijnhaven ligt, is gebouwd door een innovatieteam van RDM Campus bestaande uit studenten van Albeda College, Hogeschool Rotterdam en verschillende bedrijven en ingenieurs- en architectenbureaus. Het paviljoen is innovatief, duurzaam, flexibel en klimaatbestendig: stijgt de waterspiegel dan stijgt het paviljoen mee. Pieter Figdor, directeur van architectenbureau Public Domain Architecten, kijkt enthousiast terug op het project. Bedrijven hebben hierin hun beste technologie gebundeld om het paviljoen te realiseren. Hij looft de inzet van de studenten bouwkunde in zijn bedrijf, die meewerkten aan de inrichting van het plein en zelfs samenwerking initieerden met studenten uit andere studierichtingen die bij Dura Vermeer en Prinsen Waterbouw werkten. Voor Wesley de Bruijn en Sanne van Leeuwen van Albeda College was hun stage als assistent-uitvoerder bij Prinsen Waterbouw onvergetelijk. “Veel leuker dan de gebruikelijke stage in de woningbouw. Wij hebben van alles gedaan, van het leggen van piepschuim en het voorbereiden in de loods tot het aansturen van Duitse timmerlieden. Geweldig die verantwoordelijkheid! Alle overuren die nodig waren om het op tijd af te krijgen, hadden wij er graag voor over.”

11

Creating sustainable solutions Met deze missie trapt RDM Campus het nieuwe jaar af en benadrukt hiermee haar positie als dé locatie waar innovaties werkelijkheid worden. Na de officiële opening in oktober 2009 zijn de eerste successen op de campus gerealiseerd. Zo werd o.a. het Drijvend Paviljoen op de campus gebouwd en won de campus in 2010 de prestigieuze Job Dura Prijs én de Rotterdam Architectuur Publieksprijs – een erkenning voor de innovatieve visie die RDM Campus heeft op onderwijs, waarbij mbo en hbo onder één dak zijn samengebracht en zijn gekoppeld aan bedrijven. RDM Campus vormt de brug tussen kennis en bedrijfsleven. Met het RDM Campus Innovation Support Pakket worden zowel startende als bestaande ondernemers ondersteund met tal van producten en diensten, met als doel om het innovatietraject te versnellen. Of het nu gaat over de inzet van een 3D-printer, het gebruik van een werkplaatskavel voor het bouwen van een prototype of de inzet van studenten van Hogeschool Rotterdam of Albeda College; op de campus staat alles in het teken van het product zo snel mogelijk marktklaar maken. En dat op een historische locatie met een unieke uitstraling.

Fotografie: Marijke volkers

Jouke Goslinga, Sales & Account Manager RDM Campus: “De flexibele oplossingen die RDM Campus biedt om bedrijven te faciliteren tijdens elke fase van het innovatietraject maken het voor bedrijven aantrekkelijk hun innovatie op de campus te ontwikkelen. Bijkomende voordelen om op de campus aan innovaties te werken zijn dat de focus ligt op de ontwikkeling van het nieuwe product en dat er veel inspiratie en motivatie ontstaat door het open netwerk”. Voor meer informatie over het RDM Campus Innovation Support Pakket kunt u onze website bezoeken www.rdmcampus.nl/innovationsupportpakket.

12

Door de samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs is een levendig netwerk ontstaan. Vanaf januari 2011 wordt het netwerk geformaliseerd met de oprichting van het RDM Campus Innovation Network. Op het jaarprogramma staan o.a. de RDM Campus Lectoren/Hooglerarenlezingen, het RDM Campus Jaarcongres en er is uiteraard volop ruimte om informeel te netwerken op de RDM Campusborrels. Voor het volledige jaarprogramma en het aanmeldingsformulier voor lidmaatschap, bezoek onze website: www.rdmcampus.nl/Innovationnetwork


Studenten geven vorm aan RDM campus RDM Campus wordt mede vormgegeven door studenten van de masteropleiding architectuur aan de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Dit jaar hebben zij twee bijzondere projecten ontworpen en gerealiseerd voor de campus: het Dokkaffee, een innovatief ontwerp voor een koffiecorner annex informatiecentrum, en het Open House, waar leerlingen inzicht krijgen in bouwsystemen en -materialen. In 2011 komt er nog een tweede masteropleiding bij: de Master Product Design.

dokkaffee

Voor de studenten van de Academie was een prijsvraag uitgeschreven om het schaftlokaal van het voormalige RDM-hoofdkantoor met een eenvoudige verbouwing geschikt te maken voor een koffiebar/lunchroom in combinatie met een informatiecentrum. Het winnende ontwerp ‘Dokkaffee’ was van de studenten Dik Houben en Froukje van Klundert. Zij kwamen met een inventieve oplossing, waarbij zij het oude schaftlokaal hebben ingedeeld in vier delen. Er is een bar met versnaperingen, een zitgelegenheid, een leeshoek met informatie over de RDM en een klein auditorium, waar onder het genot van een kop koffie bijvoorbeeld videobeelden bekeken kunnen worden. De jury vond dat de winnaars erin zijn geslaagd een semihuiselijke sfeer te creëren te midden van het grootschalige RDM-terrein. Begin 2011 wordt met de verbouwing begonnen.

Open House

Het andere project is het Open House, dat studenten inzicht moet geven in verschillende bouwmaterialen en -systemen. Open House is een gebouw dat bestaat uit vier dwarsdoorsneden van woning, kantoor, cultuurgebouw en fabriek. Deze dwarsdoorsneden bestaan uit verschillende materialen, respectievelijk hout, kalkzandsteen, beton en staal en zijn voorzien van verschillende dakconstructies en gevelafwerkingen. Het Open House is ontworpen door studenten van de Academie en wordt door studenten Bouwkunde gerealiseerd in samenwerking met leerlingen van het mbo en verschillende bedrijven. De bedrijven hebben contracten afgesloten met Hogeschool Rotterdam om hun meest innovatieve materialen ter beschikking te stellen voor het Open House.

Product Design

In september 2011 start een nieuwe masteropleiding voor professionele ontwerpers: de Master Product Design. De opleiding is bestemd voor ontwerpers die werkzaam zijn in de beroepspraktijk en die een hoger denken handelingsniveau willen bereiken. De opleiding combineert werken met opleiden en gebruikt de werkpraktijk van de student als katalysator voor het leerproces. Het verder ontwikkelen van de ontwerpeigenschappen van de vormgever is echter het belangrijkste, zodat hij zijn eigen signatuur versterkt, een professionele ontwerpmethodiek hanteert en weet voor welke gebieden het eigen ontwerp unieke betekenis heeft. Belangstellenden voor deze opleiding kunnen dit voorjaar al deelnemen aan de masterclasses.


13

Fotografie: Michael Kooren

maintenance

Het ontwikkelen van een onderhoudsconcept

14


Onderhoudspersoneel vinden is steeds lastiger, merken bedrijven in de haven. Jan-Bart Boer, branchedirecteur techniek van Albeda College: “Als bedrijven nauw betrokken zijn bij het onderwijs, zijn studenten wel geïnteresseerd in maintenance, zo is onze ervaring. RDM Campus is van levensbelang voor goede onderhoudsmonteurs in de Rotterdamse regio en daarbuiten.”

Studenten leren de goede vraag te stellen Nadenken over onderhoud bespaart geld op de lange termijn, aldus Cor Hogervorst, werkzaam bij ingenieurs- en adviesbureau Tebodin en lector Strategic Maintenance Management bij RDM Campus. “Bij een investering is het belangrijk om naast de investerings- en operationele kosten ook de verwachte onderhoudskosten af te wegen.” Belangrijk is daarbij dat medewerkers breder kunnen kijken, voegt Jan-Bart Boer toe: “Studenten krijgen bij ons onderricht in zowel constructie als onderhoud. Die bredere basis is nodig, zodat zij – als er iets defect is of gaat – de juiste vragen kunnen stellen: komt het door slijtage, een slechte constructie of slecht onderhoud? Alleen dan kan het op de juiste manier hersteld worden.”

en stageplaatsen te verkrijgen.” De betrokkenheid van het bedrijfsleven is heel belangrijk, aldus Boer. “Maintenance heeft enigszins een imagoprobleem. Het is echter onze ervaring dat studenten van opleidingsonderdelen waarbij bedrijven als Cofely of Imtech betrokken zijn, meestal graag doorstromen naar een baan in het bedrijf.” Het concept van RDM Campus sluit daarom prima aan bij het streven van Boer om meer bedrijven bij het onderwijs te betrekken. “Studenten kunnen kennismaken met het bedrijfsleven door mee te werken aan innovatieve producten zoals de Ampelmann – een adaptief platform voor het repareren van windmolens op zee – of aan het onderhoud van een proefopstelling van een petrochemische installatie.”

Onderhoudsconcept

Opvattingen over onderhoud zijn verschoven van ‘opdraven als er iets defect is’ naar het ontwikkelen van een onderhoudsconcept om problemen voor te zijn. Hogervorst: “Binnen de kolom onderhoud is het dan ook steeds belangrijker om van manager tot monteur samen te werken.” Door het concept van RDM Campus kan deze verandering ook vertaald worden naar het onderwijs. Boer: “In de projecten werken mbo- en hbo-studenten samen en zo kunnen wij met ons onderwijs aansluiten op de veranderende ideeën over onderhoud.”

De lector heeft onder meer als taak de contacten met het bedrijfsleven te onderhouden door het opzetten van bijvoorbeeld een kenniskring. “Hierin zitten vertegenwoordigers van onderwijs, bedrijfsleven en kennisinstellingen op het terrein van maintenance. Op RDM Campus organiseren wij netwerkbijeenkomsten om de behoeften van het bedrijfsleven te inventariseren en om voor studenten onderzoeksopdrachten



Imagoprobleem

Jan-Bart Boer (links) en Cor Hogervorst (rechts)

15

Kenniscentrum Smart Solutions Brug tussen onderwijs en bedrijfsleven Teveel wetenschappelijke kennis vindt niet de weg naar het bedrijfsleven. Frank Rieck, lector industriële productinnovatie: “Er worden in de wereld veel en geweldige dingen ontwikkeld – binnen kennisinstellingen, maar ook bij bedrijven. Dan komt het echter aan op valorisatie en realisatie.” Het RDMkenniscentrum Smart Solutions wil de schakel zijn tussen onderwijs en bedrijfsleven bij het beantwoorden van vragen uit de praktijk.

Bert Hooijer (links) en Frank Rieck (rechts)

16


Om deze koppeling tussen praktijk en onderwijs te realiseren heeft het kenniscentrum verschillende instrumenten ontwikkeld, zoals de Innovatieteams, de Innovation Labs en het Honours Program, waarin studenten, docenten en bedrijfsleven samenwerken aan onderzoek en de realisatie van producten. Frank Rieck: “Binnen het kenniscentrum leveren de lectoren opdrachtgevers, inhoudelijke kennis en zetten de koers uit. In nauw overleg met de kennisinstellingen, het bedrijfsleven en de universiteiten zoeken wij naar praktische technologische opdrachten vanuit de vragen van een eindgebruiker. Wij richten ons op vraagstukken op lokaal niveau, omdat wij dicht bij de gebruiker willen blijven.”

Elektrische mobiliteit

duurzaam bouwen

De komende periode zal het kenniscentrum zich inzetten om de onderzoeksportfolio zodanig uit te breiden dat alle opleidingen van Hogeschool Rotterdam er aan kunnen deelnemen. Voor de Innovation Labs is recent een interessant Europees project binnengehaald. In de I-Labs werken studenten van de hogeschool in leerwerkgemeenschappen aan complexe vraagstukken die vragen om multidisciplinaire, innovatieve oplossingen. Hooijer: “Bij Building hebben wij een Europese subsidie gekregen voor het op lokaal niveau uitwerken van een concept van duurzaam wonen. In diverse Europese regio’s worden verschillende concepten van duurzame woningen uitgeprobeerd. Wij gaan in de wijk Heijplaat, die grenst aan RDM Campus, modellen van duurzame woningen en de straat van de toekomst bouwen en monitoren welke in de praktijk het meest aan de eisen van duurzaamheid voldoet. Ook wordt er onderzoek gedaan naar duurzaam gedrag bij bewoners van deze woningen (Living Lab).” Culturele en klimatologische omstandigheden verschillen en daarom is het niet reëel één type duurzame woning te ontwikkelen, zegt Rieck. “De crux is optimaal gebruik te maken van lokale omstandigheden.” Voor het kenniscentrum is het een passend project: “Universiteiten, kennisinstellingen en Hogeschool Rotterdam werken mee aan de ontwerpen, de bouw gebeurt door bedrijven en studenten en de kennis die wij opdoen kan Rotterdam gebruiken bij de woningbouw.”


Binnen het kenniscentrum staan drie onderwerpen centraal: moving (autotechniek in al haar aspecten), building en powering, met elk een uitgebreide portfolio. Hierin zitten uiteenlopende projecten, zoals Flood Control, het duurzame schip, Formula Zero (een raceauto op waterstof), Smart Energy en ethanol uit afval. Rieck is nauw betrokken bij het project om elektrische mobiliteit te realiseren binnen een stedelijke omgeving, waarin Hogeschool Rotterdam samenwerkt met bedrijven als E-traction en Eneco en met Gemeentewerken Rotterdam en de Stadsregio. “Kennis wordt hierbij aan gebruik gekoppeld, en dat is een subtiele, maar wezenlijke doorbraak. Rotterdam wil graag dat binnen de stad de taxi, bus en vuilniswagen elektrisch worden. Bij elektrisch rijden is terugwinning van energie via het remmen belangrijk. Voordat een algemeen systeem wordt ontwikkeld voor de verschillende vervoersmiddelen, werd binnen onze kenniskring voorgesteld om eerst het remgedrag te onderzoeken. Er bleken grote verschillen te

zijn tussen het remmen van een bus of een vuilniswagen. De eerste remt heel rustig vanwege de passagiers, een vuilniswagen remt vrij scherp. Het is zaak deze gegevens goed te vertalen naar het te ontwikkelen concept.” Het kenniscentrum ondersteunt ook bedrijven bij de realisatie van een idee.

Fotografie: frank van der zwan

Vraagstukken op lokaal niveau

De ‘valley of death’ is berucht: de kloof tussen uitvinders bij kennisinstituten en realisatie en valorisatie binnen bedrijven. Hogescholen vervullen met praktijkgericht onderzoek een essentiële schakel in de valorisatieketen. Hogeschool Rotterdam heeft daarom in haar strategische visie vastgelegd dat zij zich verbindt met de regio Rotterdam door onderzoek te doen naar vraagstukken uit de Rotterdamse praktijk en door de producten van het onderzoek operationeel te maken. Taak van het RDM-kenniscentrum is beroepsgericht en praktijkgestuurd onderzoek te verbinden met het onderwijs en met bedrijven. Bert Hooijer, directeur van het kenniscentrum: “De (innovatieve) oplossingen die studenten, docenten, onderzoekers en lectoren op basis van hun onderzoek aandragen, geeft het kenniscentrum terug aan de praktijk. Op deze manier werken studenten aan hun eigen kennisontwikkeling, aan innovaties in hun vakgebied en aan de ontwikkeling van de stad Rotterdam.”


17

Lifelong learning In 2010 zijn vier opleidingen/trainingen ontwikkeld: Energy Efficiency in samenwerking met Deltalinqs, de Summerschool, Ontwerpvaardigheden van de Infratecture Academy (infratecture is de combinatie van architectuur en infrastructuur) en Human Being Management. Ondertussen zijn de eerste trainingen afgerond. Astrid Aarsen, deelnemer van Ontwerpvaardigheden, geeft op haar blog een enthousiaste beschrijving van het onderdeel schetsen: “Hij (docent Joop van Meel, red.) toonde de kracht van het tekenen en liet de cursisten deze bij zichzelf ontdekken. Het was volgens hem ‘een les in openstellen voor iets dat je vergeten was’. Cursist Roel Bakker schrijft: “Verbeelden is leuk geworden, ik werk aan een eigen handschrift”.

In 2011 biedt Transfergroep RDM Campus de volgende trainingen aan: Voorjaar: • Human Being Management • Infratecture • Product Design • Managementtrainingen voor Bouw & Techniek • Risicobeheersing • Mechanical Engineering • Communicatie & Media

Concurrerend blijven in een wereld van snelveranderende technologie en toenemende globalisering stelt hoge eisen aan personeel. Steeds meer bedrijven en organisaties investeren in lifelong learning in het kader van HRM-beleid. Hogeschool Rotterdam en Albeda College zijn op de behoefte aan gerichte professionele bijscholing ingesprongen met korte opleidingen en trainingen. Inge Ville is programmamanager en verantwoordelijk voor de opleidingen van Hogeschool Rotterdam op RDM Campus: “Vooral korte technische opleidingen en trainingen ontbraken. Daarom hebben wij van de studies van de technische instituten onderdelen geselecteerd en daarmee een programma samengesteld dat is afgestemd op de behoeften van de markt in Rotterdam en omgeving.” Vanuit Hogeschool Rotterdam gebeurt dit onder de naam Transfergroep RDM Campus.

Najaar: • Informatica • Facility Management • Logistiek Management • Civiele Techniek • Automotive • Commerciële vaardigheden voor technici Zie voor meer informatie www.rdmcampus.nl/transfergroep

Maatwerktrajecten Albeda College

Albeda College biedt op RDM Campus korte cursussen en trainingen in de techniek voor het bedrijfsleven aan, bijvoorbeeld op het gebied van machinaal verspanen, pijpenbewerking, lassen, solderen of montage in de werktuigbouw. Het bedrijf stelt met Albeda College een opleidingstraject op maat samen, waarbij eerst wordt gekeken welke kennis en vaardigheden medewerkers al beheersen. In het scholingsplan staan ook de consequenties voor het bedrijf omschreven, want de werkomgeving is tevens de leeromgeving. Het diploma dat behaald wordt is erkend door het Ministerie van OC&W. Kijk voor meer informatie over het nascholingsaanbod op www.albeda.nl/organisatie/ maatwerkopleidingen.htm

18


Fotografie: Marijke Volkers

Naast het onderwijs en het bedrijfsleven is er nog een derde RDMtak die bijdraagt aan de dynamiek van de campus: het RDM Campus Congrescentrum. Jaarlijks worden hier vele vergaderingen, congressen en andere bijeenkomsten gehouden, veelal door bedrijven en organisaties uit de technische hoek.

Van links naar rechts: Annemieke de Vroed, Eric van Ham, Kiki Pentreath

Marlies van Zuidam van UNETO-VNI, de ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel, heeft inmiddels twee keer een congres georganiseerd op RDM Campus. Marlies: “Het is een fantastische locatie met een mooi uitzicht, zo direct aan het water. Het technische onderwijs hier sluit goed aan bij onze organisatie en het is dan ook een leuke extra om een rondleiding te krijgen. De prijs-kwaliteitverhouding is goed en de catering uitstekend. Het is echt een unieke locatie!”


Misschien houdt u uw bijeenkomst de volgende keer ook bij ons? Gastvrouwen Annemieke de Vroed en Kiki Pentreath en gastheer Eric van Ham denken graag met u mee en staan klaar om uw vergadering, symposium of andere bijeenkomst tot een succes te maken. U kunt contact met hen opnemen via 010 794 5031 of [email protected]. Alle informatie over het RDM Campus Congrescentrum én een agenda van komende evenementen vindt u op www.rdmcampus.nl/congrescentrum.

19

Fotografie: Marijke Volkers

Prijzenkast een leven lang op rdm Op zijn zestiende begon hij aan de RDM-bedrijfsschool. Nu is Peter Otting 54 en vestigingsmanager van Albeda College op RDM Campus. Na zijn opleiding aan de RDM-bedrijfsschool is hij direct gaan werken in de machinehallen van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij, het bedrijf waar zijn vader ook werkte. Zijn loopbaan bij de RDM was divers: van onderhoud tot reparatie en van dokken verwarmen tot planningen maken. Zijn RDM-carrière sloot hij af als hoofd Opleiding bij de bedrijfsschool waar hij begonnen was. Samen met Peter maken we een sprong terug naar de roerige RDM-tijd.

De eerste en de laatste keer

Hij weet het zich nog haarscherp te herinneren, de eerste dag op de bedrijfsschool van de RDM. “Kwam ik daar als 16-jarig broekie oog in oog te staan met een boom van een docent, gereedschap werd in mijn handen geduwd en werken was het devies. Het eerste wat ik tegen mijn moeder zei toen ik thuis kwam was: ‘Ik ben hier twee keer geweest, de eerste en gelijk ook de laatste keer’.” Tot op de dag van vandaag heeft Otting geen spijt dat hij toen toch heeft doorgezet. En die docent van vroeger? Daar heeft hij nog steeds contact mee!

Zijden draadje

Otting werkt nu al 38 jaar op deze unieke historische locatie. Wat RDM van zowel vroeger als nu kenmerkt is solidariteit en saamhorigheid. Natuurlijk waren er ook onrustige periodes. “Toen het RSV-concern uiteen viel hingen we echt aan een zijden draadje. Zeker 1500 mensen zijn toen ontslagen. Maar juist dankzij inzet van (oud-) RDM-medewerkers en docenten wisten we als bedrijfsschool in deze spannende tijden te overleven. Studenten bleven komen, niet om de toenmalige faciliteiten maar vanwege de kwaliteit en vakkennis van docenten.”

Klein Ahoy

Nooit had Otting gedacht dat het RDM-terrein zich zou ontplooien tot wat de campus nu is. “Het concept is grandioos. Ik ben blij en vooral trots dat deze unieke omgeving met zo’n rijke geschiedenis de plaats is waar mbo, hbo en bedrijven elkaar ontmoeten om samen te werken aan innovaties. Albedastudenten weten dat RDM Campus de plaats is waar ze dankzij onze docenten en nieuwste machines een gedegen vakopleiding krijgen.” Otting vergelijkt RDM Campus altijd met een klein Ahoy, de plek waar alles mogelijk is, van studie tot werk en evenementen. “We gaan voor naamsbekendheid in brede context. Met z’n allen en iedereen vooruit!”

20

2010 RDM Campus • Job Dura Prijs 2010 – Winnaar • Rotterdam Architectuurprijs 2010 – Winnaar Publieksprijs • Havenbeeld 2010 – Nominatie • RegioStars Award Europese Unie – Tweede plaats

Studenten • Remon Schreuder, student Autotechniek – Spykerprijs 2010 • Michael van der Bent, student Industrieel Product Ontwerpen – Kennisbruggen Innovatieprijs 2010 • Team Phidippides – 1ste van Nederland en 12de van Europa in klasse prototype-waterstof in Shell Ecomarathon

Bedrijven • Dura Vermeer Bouw Rotterdam – Nominatie Nederlands-Duitse Prijs voor de Economie voor Drijvend Paviljoen • Yummm! Concepts – Winnaar New Venture businessplancompetitie



vitale haven Gerealiseerde projecten op RDM Campus Toekomstig personeel wordt opgeleid door opleidingen én bedrijven

Recommend Documents