Visual Arts Flanders 2012 rapport

Visual Arts Flanders 2012 rapport

2

Inhoudstafel voorwoord

5

historiek

7



11

rapport Visual Arts Flanders 2012

1. doelstellingen, strategie en structuur 1.1. vier strategische doelstellingen 1.2. communicatiestrategie en plan a. communicatiefases b. doelgroepen c. cluster branding 1.3. samenwerkingsovereenkomst en financies 1.4. structuur

11 11 12 12 12 13 14 14

2. activiteitenverslag 2.1. overleg 2.1.1. vergaderingen van de werkgroep VAF2012 2.1.2. overleg met buitenlandse partners 2.1.3. overleg met Toerisme Vlaanderen 2.1.4. overleg met Vlaanderen Internationaal 2.2. communicatie-instrumenten 2.2.1. brand en logo 2.2.2. website 2.2.3. sociale media: Facebook 2.2.4. nieuwsbrief 2.2.5. printmateriaal 2.2.6. Visual Arts Flanders 2012 Pass + flyer 2.2.7. persmap 2.2.8. gemeenschappelijke persdatabank 2.2.9. contactdatabank professionals internationaal 2.2.10. Visual Arts Flanders accreditaties (prof/pers), perslogin requests 2.2.11. betaalde advertenties print 2.2.12. betaalde advertenties online: banners, e-flux… 2.2.13. Contemporary Art Belgium 2.3. communicatieacties 2.3.1. presentaties en promotieacties op beurzen of biënnales 2.3.2. presentatie- en promotieacties i.s.m. Vlaanderen Internationaal 2.3.3. presentatie- en promotieacties i.s.m. VAF2012-partners (eerste en tweede cirkel) 2.3.4. presentatie- en promotieacties i.s.m. Toerisme Vlaanderen 2.3.5. communicatieacties i.s.m. partners buurlanden 2.3.6. andere acties 2.4 pers 2.4.1 Press Trip Visual Arts Flanders 2012: 02.06.2012 2.4.2 Media Monitoring 2.5 Internationaal bezoekersprogramma: 30.6 – 2.7.2012

17 17 17 17 17 17 18 18 19 20 21 21 23 24 24 24 24 24 25 25 26 26 28 31 32 32 33 33 33 33 34

3. conclusies en aanbevelingen 3.1. gehaalde doelstellingen 3.2. duurzame effecten op korte en lange termijn 3.3. aanbevelingen en conclusies

35 35 37 39



41

4. Cijfers en gegevens over tentoonstellingen

Voorwoord In 2012 werd in Vlaanderen een uitzonderlijk aantal grote internationale tentoonstellingen en tentoon­stel­lings­events georganiseerd. Dit is geen toeval: de hedendaagse beeldende kunst in Vlaanderen is het voorbije decennium sterk geëvolueerd. We hadden altijd al topkunstenaars en gedreven verzamelaars en de instellingen, waarvan verschillende werden opgericht tijdens de voorbije tien jaar, ontwikkelen een sterk internationaal profiel. Deze tentoonstellingen vormden daarom een momentum waarvan sector, steunpunt en overheid het potentieel ten volle wilden omarmen. Met deze tentoonstellingen konden de recente ontwikkelingen in de beeldende kunst in Vlaanderen ook zichtbaar gemaakt worden voor het grote publiek en voor de internationale gemeenschap. Bovendien bracht de organisatie van grote tentoonstellingsevents nieuwe ervaringen met zich mee op het gebied van programmatie, samenwerking met diverse spelers en beleidsdomeinen, technische realisatie, communicatie en marketing. Dit zal voor een groeiboost zorgen. De deelnemende organisaties beslisten om samen te werken. Het steunpunt verzorgde het initiatief, de coördinatie en de begeleiding en de overheid trad op als partner en coproducent. We geven in dit verslag kort het bredere kader aan, om daarna in te gaan op doelstellingen, activiteiten, evaluatie en aanbevelingen van Visual Arts Flanders 2012. De samenwerking rond gemeenschappelijke internationale communicatie sprong het meest in het oog en dit rapport behandelt vooral dat aspect. Ook de andere thema’s waarrond samengewerkt werd waren zinvol en worden best verder opgevolgd. Dit rapport is de aanzet voor een vervolgtraject: de evaluatie en aanbevelingen die hier beschreven worden vormen de eerste fase, die in 2013 verder zal afgetoetst en opgevolgd worden op het niveau van het beleid en op het niveau van de samenwerking tussen organisaties. Nu reeds heeft BAM, samen met de organisaties beeldende kunst, besloten om vanaf 2013 een collegagroep op te starten rond internationale communicatie, om de opgedane kennis en de positieve ervaring van samenwerken te verankeren en verder te zetten. Ten slotte zijn we Menno Meewis, de directeur van Middelheimmuseum die plots is overleden in oktober 2012, erg dankbaar voor zijn rol in Visual Arts Flanders 2012. Hij zag reeds in 2008 de kansen voor samenwerking en als eerste sprak hij BAM aan om hierin een actieve en stimulerende rol op te nemen.

5

6

Historiek Vijf grote tentoonstellingsevents in Vlaanderen met internationale uitstraling In 2009 wordt bekend dat enkele Vlaamse steden en regio’s grote evenementiële tentoonstellingen rond hedendaagse beeldende kunst plannen in de lente en zomer van 2012, buiten de muren van het museum: De Vlaamse kunst maakt zich op voor de vierde editie van Beaufort, de triënnale van actuele kunst aan zee.

Het S.M.A.K. in Gent plant TRACK, een tentoonstelling met internationale kunstenaars die kunstwerken creëren in dialoog met de stad en zijn bewoners. Dit project is tevens opvolger van de tentoonstellingen Chambres d’Amis (1986) en Over The Edges (2000).

Stad Antwerpen heeft in zijn bestuursakkoord een grote evenementiële tentoonstelling gepland in en rond de stad, maar er is beslist om het vrijgemaakte geld duurzaam te investeren in een uitbreiding van het Middelheimmuseum. Er komt een nieuw paviljoen, nieuwe sculpturen, een herschikking van de collectie en een verbetering van de onthaalinfrastructuur.

De Provincie Limburg ontvangt samen met de Stad Genk de reizende Europese biënnale voor heden­daagse kunst Manifesta. De curatoren beslissen samen met de organisatoren om te werken rond het thema van de mijngeschiedenis en de (post-)industrialisering. Dit kadert in de langetermijnplanning om de provincie te herpositioneren op het vlak van innovatie, creatieve industrie en crossregionale samenwerking.

Mechelen plant een volgende editie van zijn stadsprojecten, deze keer gefocust op één grote internationale tentoonstelling rond het thema van de mensenrechten onder de titel ‘Newtopia’, als prelude op de opening van de Kazerne Dossin.

Ook Cultuurstad Turnhout had grootse plannen met beeldende kunst voor 2012 maar moet die opbergen om budgettaire redenen.

7

Grote tentoonstellingsevents in onze buurlanden 2012 is niet alleen in Vlaanderen een topjaar voor de hedendaagse beeldende kunst. Ook in onze buurlanden worden grote kunstevenementen geclusterd: In Duitsland associeert Documenta XIII Kassel zich met de biënnale van Berlijn.

De musea Mudam Luxemburg en Centre Pompidou Metz organiseren samen met alle instellingen in de regio Lotharingen (Luxemburg-Frankrijk-Duitsland) een cluster van monografische tentoonstellingen onder een gemeenschappelijk label: ‘Mono’.

De regio Lille plant een volgende editie van het kunstenproject Lille 3000 ‘Fantastic’.

Londen en andere Engelse steden organiseren in het kader van de Olympische Spelen een Cultural Olympiad, met een selectie topkunst vanuit de hele wereld.

8

Samenwerken rond langetermijneffecten De Vlaamse tentoonstellingsprojecten Beaufort04, TRACK, Middelheimmuseum, Newtopia en Manifesta 9 kwamen onafhankelijk van elkaar tot stand. Het Vlaams steunpunt voor beeldende kunst BAM en het Agentschap Kunsten en Erfgoed brengen deze partijen reeds in 2009 rond de tafel om de mogelijkheden tot samenwerking af te tasten. Gezien de geografische spreiding en het verschil in thema’s en aanpak zien de vijf partners vooral kansen om via deze tentoonstellingen de beeldende kunst in Vlaanderen nog sterker te verankeren naar publiek, beleid en andere domeinen, en deze internationaal sterker te positioneren. De grote kunstevenementen in onze buurlanden worden beschouwd als een opportuniteit om publieken in deze dichtbevolkte regio tussen Londen en Berlijn uit te wisselen, en om deze kunstevenementen in West-Europa gezamenlijk zichtbaar te maken. Zo kunnen professionelen en kunstpubliek van over de hele wereld een keuze maken uit dit unieke en rijk aanbod. De vijf Vlaamse tentoonstellingsevents beslissen, ondersteund door BAM en het agentschap Kunsten en Erfgoed, om in te zetten op de langetermijneffecten van deze punctuele evenementen:

a. Maatschappelijk draagvlak Duurzame verankering van de hedendaagse beeldende kunst als speerpuntsector in het realiseren van de doelstellingen VIA2020. b. Publieksopbouw en talentontwikkeling Aanspreken van een nieuw en divers Vlaams publiek, dat via deze evenementen de inhoudelijke meerwaarde van hedendaagse beeldende kunst waardeert en daardoor ook in de toekomst actief hedendaagse beeldende kunst opzoekt en bezoekt. Medewerkers kunnen hun vaardigheden aanscherpen in het kader van deze internationale tentoonstellingsprojecten, wat later ten goede komt aan de kunstensector: curatoren die met een grote hoeveelheid topkunstenaars werken, productiemedewerkers die complexe kunstwerken in bijzondere omstandigheden buiten de museale muren leren realiseren, communicatiemedewerkers en publieksbemiddelaars die ambitieuze plannen realiseren rond publieksverbreding en -verdieping, public­ relationsmedewerkers die een kunstproject op diverse wijzen vernetwerken met maatschappelijke sectoren (zoals lokale scholen en universiteiten, bedrijven, gemeenschappen, overheden), enz. c. Internationale communicatie Visual Arts Flanders 2012 Vlaanderen in het buitenland promoten als een topregio voor hedendaagse beeldende kunst (kunstenaars, organisaties, verzamelingen) en contacten onderhouden met buitenlandse professionelen, media en bezoekers. BAM zet een directeursoverleg op in de vorm van een stuurgroep met de vijf grote tentoonstellingsevenementen die de gemeenschappelijke doelstellingen valideren.

Samenwerkingsdoelstelling 1

maatschappelijk draagvlak in Vlaanderen Het agentschap Kunsten en Erfgoed coördineert samen met BAM een dossier, bedoeld voor de Vlaamse Regering, waarin de relatie wordt gelegd tussen de doelstellingen van de vijf tentoonstellingsevenementen en de VIA-doelstellingen Vlaanderen 2020. Met deze nota vragen de vijf Vlaamse tentoonstellingsevents via minister van cultuur Joke Schauvliege bijkomende middelen aan de Vlaamse Regering als cluster, met het argument dat elk van deze events impact en meerwaarde biedt voor verschillende andere beleidsdomeinen zoals internationaal beleid, internationale beeldvorming van Vlaanderen, toerisme, stedelijke ontwikkeling, innovatie en onderwijs. Het is de eerste keer dat verschillende organisatoren kiezen voor een gemeenschappelijke aanpak. Met deze nota willen de indieners de Vlaamse Regering nog sterker overtuigen van het belang van cultuur als factor van ontwikkeling; kunst en cultuur is één van die cruciale domeinen die Vlaanderen op weg helpen naar de VIA-doelstellingen Vlaanderen2020. Deze nota heeft ook de bedoeling om de individuele subsidieaanvragen, die verschillende tentoonstellingsevents reeds hadden ingediend bij verschillende ministers, te ondersteunen met een breder kader.

9

De nota wordt positief onthaald door het kabinet van minister van cultuur Joke Schauvliege. Op zich is deze nota een succes. Het vormt een precedent van overleg tussen culturele operatoren die zoeken naar schaalvoordelen, om de ontwikkelingskansen van kunst en cultuur voor de samenleving meer zichtbaar te maken en er zo meer draagvlak voor te creëren. Bij toekomstige projecten is de implicatie van de Vlaamse regering cruciaal, aangezien verschillende beleidsdomeinen betrokken en geïntegreerd dienen te worden in dergelijk opzet: (culturele) diplomatie, (cultuur)toerisme en imago-ontwikkeling voor het merk Vlaanderen.

Samenwerkingsdoelstelling 2

publieksopbouw en talentontwikkeling BAM zet collegagroep op voor onderlinge informatie-uitwisseling en leertrajecten in de vorm van ontmoetingen en workshops. 10 december 2011: Ontmoeting met de publiekswerkers en publieksbemiddelaars van Visual Arts Flanders 2012 partners. Presentatie van visie en geplande acties publieksbemiddeling van de diverse partners, gevolgd door vragen en debat. 18 januari 2012: Workshop rond gebruik van digitale media bij publiekswerking en publieksbemiddeling.

Samenwerkingsdoelstelling 3

gemeenschappelijke internationale communicatie Visual Arts Flanders 2012 De stuurgroep beslist om samen met BAM en het agentschap Kunsten en Erfgoed een gemeenschappelijk traject op te zetten rond internationale communicatie. BAM zet een onderzoeksproject op rond modellen en good practices met betrekking tot gemeenschappelijke internationale communicatie en marketing. Dit onderzoek werd uitgevoerd door Lien Puttemans, in het kader van een masterproef en onder begeleiding van Daniel Byltereist (Ugent) en Dirk De Wit (BAM). De resultaten en aanbevelingen zijn richtinggevend voor de operationalisering ervan.

10

Visual Arts Flanders 2012 gemeenschappelijke internationale communicatie 1. doelstellingen, strategie en structuur 1.1. vier strategische doelstellingen SD 1: Versterken van het imago en de internationale bekendheid van de rijke beeldende kunstscène in Vlaanderen. De internationale bekendheid van de vijf tentoonstellingsevents BEAUFORT04, TRACK, Middelheim Museum 2012, Manifesta 9 en Newtopia versterken onder professionals en cultuurtoeristen, door naast de internationale communicatie van elke tentoonstelling afzonderlijk een gemeenschappelijke clustercommunicatie te ontwikkelen. Het merk ARTS FLANDERS gebruiken voor deze clustercommunicatie (visual ARTS FLANDERS) om Arts Flanders te versterken als hét gemeenschappelijk internationaal communicatie-instrument voor kunst uit Vlaanderen. De clustercommunicatie rond de vijf grote tentoonstellingsevents gebruiken als hefboom om ook de andere belangrijke presentatieplekken voor beeldende kunst in Vlaanderen internationaal te promoten.

SD 2: Een groot en divers publiek aantrekken en blijvende nieuwsgierigheid wekken voor actuele beeldende kunst in Vlaanderen: publieken uit Vlaanderen, cultuurtoeristen uit buurlanden en professionals (instellingen en kunstenpers) van over de hele wereld. Ontwikkelen van gemeenschappelijke pers- en marketingacties via de grote internationale presentatie- en communicatieplatforms zoals biënnales, kunstbeurzen en topmusea en via digitale netwerken en partnerschips. Samenwerken met de grote kunstevenementen in onze buurlanden en publieken naar elkaar doorverwijzen. Meer effectief bezoek van buitenlandse professionals en cultuurtoeristen aan tentoonstellingen en instellingen.

SD 3: Vlaamse organisaties beeldende kunst werken samen rond internationale communicatie met een perspectief op korte en lange termijn; Samenwerking versterken tussen de publieks- en communicatiemedewerkers van instellingen voor beeldende kunst in Vlaanderen. Ontwikkelen van een modus operandi en instrumentarium voor internationale (beeldende-)kunstcommunicatie.

11

Opbouwen van blijvende synergieën en vormen van samenwerking tussen Vlaamse organisaties voor beeldende kunst onderling, en met buitenlandse kunststeden en kunstregio’s en de daar belangrijke kunstinstellingen en kunstevenementen.

SD 4: Kunst als belangrijke partner om Vlaanderen internationaal te positioneren als een open, creatieve en innovatieve regio, en samenwerken met beleidsdomeinen toerisme (cultuurtoerisme) en (culturele) diplomatie. De beeldende kunst sterker positioneren als een speerpuntsector omtrent creatie en innovatie en de impact ervan op andere beleidsdomeinen sterker in de verf te zetten. Aftoetsen en genereren van concrete samenwerking met andere domeinen, zoals toerisme en buitenlandbeleid (diplomatie/Vi, FIT...).

1.2. communicatiestrategie en plan a. communicatiefases fase 1: informeren en motiveren van stakeholders september-oktober 2011 fase 2: algemene lancering voor pers en promotionele partners november-december 2011 fase 3: communicatie over de 5 tentoonstellingsevents, opstart van de reis- en verblijfs acties (early bird) januari – midden februari 2012 fase 4: acties op het terrein (communicatie events, website, nieuwsbrief, folders, persacties,..) midden februari – september 2012

b. doelgroep(en) De internationale doelgroepen voor dit project werden als volgt gedefinieerd: - de kunst- en cultuurjournalisten, - de professionelen actief in de hedendaagse kunstsector, - indirect ook de cultuurtoerist, ondermeer via samenwerking met Toerisme Vlaanderen en Vlaanderen Internationaal Toelichting: Na een doordachte segmentatie werd de focus van Visual Arts Flanders 2012 voornamelijk gelegd op de buitenlandse pers en media (algemene kunstpers en vakpers) en de professionele kunstscène (organisatoren, instellingen en hun medewerkers, verzamelaars, kunstenaars,...). Deze focus werd bepaald door de operationele doelstellingen, maar ook op basis van de vraag welke doelstellingen kunnen gehaald worden met beperkingen in middelen, personeel en tijd. Ondanks de ambities en het potentieel om een brede imago- en marketingcampagne te voeren naar zeer diverse publieken in binnen- en buitenland, nopen budgettaire beperkingen ons tot keuzes. We kiezen voor een beperkt aantal doelen die gehaald kunnen worden en sporen zullen nalaten, wat de investering van de extra middelen verantwoordt. Daarnaast werden ook de culturele toerist en citytrippers als doelgroep indirect meegenomen. Hiermee worden zowel de kunstliefhebbers bedoeld, als toeristen met culturele interesse: een grote groep van potentiële bezoekers aan de clusterevenementen. Samenwerken met Toerisme Vlaanderen en de buitenlandse toerismekantoren was hier noodzakelijk. Daarvoor werd een dialoog opgestart, omtrent de vraag of een cluster van beeldendekunstevenementen verspreid over heel Vlaanderen eventueel in de promotie van Toerisme Vlaanderen kon opgenomen worden. Reeds

12

lang voor de effectieve start van Visual Arts Flanders 2012 had Toerisme Vlaanderen voor het jaar 2012 Gent gekozen als bestemming waarrond promotieacties gebundeld zouden worden. Zo was de facto één van de clusterevenementen van Visual Arts Flanders 2012, namelijk TRACK, rechtstreeks in het toeristische bestemmingsaanbod geïntegreerd. Toerisme Vlaanderen heeft op basis van de vormgegeven projectscope Visual Arts Flanders 2012 waar mogelijk en relevant opgenomen ‘in the slipstream’ van de communicatie en acties rond TRACK, gezien de potentiële hefboomeffecten op de verblijfsduur in Vlaanderen voor de cultuurtoerist. Er wordt onderkend dat toerisme een belangrijke hefboom is voor een dergelijk cluster en dat een nog intensere samenwerking meer vruchten zou kunnen afwerpen op het gebied van het aantal bezoekers en verblijven. Met Vlaanderen Internationaal werd zowel vanuit de centrale aansturing in Brussel (distributie folder en onlinecommunicatie) als decentraal, met de Vlaamse vertegenwoordigers, samengewerkt (e-communicatie via de landenwebsites en evenementen). Er werd bewust gekozen om de marketing op korte termijn te focussen op het nichepubliek beeldende kunsten (en indirect op de cultuurtoerist via bovenvermelde partners) om, met beperkte middelen, een maximale return op te leveren voor de ingezette middelen. Marketing en communicatie gericht op deze doelgroepen heeft vooral een imagoversterkende functie.

c. cluster branding Via de gezamenlijke internationale communicatie en gerichte perswerking werd een communicatiehefboomeffect gecreëerd. Gemeenschappelijke communicatie houdt in dat kennis, expertise en financiële middelen worden samengebracht en gedeeld. Samenwerken kan leiden tot nieuwe mogelijkheden, innovatieve arrangementen en meer efficiëntie, die de partners afzonderlijk niet kunnen realiseren. Op die manier krijgt men een concurrentievoordeel zodat, naast het promoten van de bestemming, ook een product of een dienst geboden wordt die uniek is op een bepaald moment. Door het verbinden van product/ dienst en bestemming verwerft een regio een groter vermogen om bezoekers aan te trekken. Een individuele organisatie heeft daarvoor vaak onvoldoende armslag. Door het bundelen van culturele evenementen in de vorm van een cluster wordt een volledig pakket (de cluster en de bijhorende individuele evenementen) gepromoot. Eén manier om de culturele clusters te officialiseren en te legitimeren is de deelnemende partners onder dezelfde merknaam (koepelmerk) te brengen. Umbrella brands (of koepelmerken) worden gebruikt door een aantal verschillende, maar verwante producten. Zo wordt de marketability van alle producten die dezelfde merknaam dragen verbeterd, wat de leesbaarheid ervan voor de bezoeker vergroot. Toch vereist deze aanpak ook dat de eigenaar van de merknaam stappen onderneemt om de kwaliteit van communicatie en zichtbaarheid van de individuele organisatie en events die worden gepromoot onder het koepelmerk te garanderen. Vanuit een inside partnerperspectief kunnen we volgende voordelen onderscheiden van een koepelmerk: de mogelijkheid om activiteiten uit te voeren die individueel onhaalbaar zijn, schaalvergroting, expertisepool, ervaringdeling, informatieuitwisseling, een sterker merk, meer publieke awareness. Voor Visual Arts Flanders 2012 werd geopteerd voor collectieve marketingcommunicatie. De participerende organisaties hebben gezamenlijke communicatiedoelstellingen geformuleerd en onderschreven in een communicatieplan. Zo wordt mede-eigenaarschap nagestreefd. Voor collectieve promotie zijn heldere gemeenschappelijke doelen noodzakelijk die iedereen onderschrijft, heldere afspraken over de rol van het coördinatieteam en de partners en regelmatig overleg. Bij de creatie van de merknaam werd eveneens rekening gehouden en overleg gepleegd met de Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid van de Vlaamse overheid, waar momenteel een strategische oefening rond merkbeleid loopt voor het merk “Vlaanderen”.

13

1.3. samenwerkingsovereenkomst en financies Een samenwerkingsovereenkomst werd opgemaakt tussen BAM en Beaufort04, TRACK, Middelheimmuseum, Manifesta 9 en Newtopia omtrent de samenwerking rond internationale communicatie met als brand Visual Arts Flanders 2012 (zie deel 2 bijlagen). Deze samenwerkingsovereenkomst werd door alle partijen goedgekeurd en ondertekend. Een voorstel voor een samenwerkingsovereenkomst tussen BAM en de partners van de tweede cirkel, met name WIELS, BOZAR, Museum M & M HKA, werd opgemaakt maar uiteindelijk niet verder uitgewerkt. De overeenkomst behandelde een gezamenlijke betalende advertentiecampagne op basis van cofinanciering. De plannen waren te weinig concreet en de samenwerking te pril om tot zo’n schriftelijke overeenkomsy te komen. De partners van de tweede cirkel worden op een tweede niveau meegenomen in de communicatie en zetten hun schouders onder Visual Arts Flanders 2012, maar zonder financiële bijdrage. Budget: de vijf kernleden dragen elk een bijdrage tussen 10.000 en 15.000 euro, naargelang hun draagkracht: 65.000 euro. Het agentschap Kunsten en Erfgoed coproduceert: 50.000 euro bijdrage BAM: cash financiële bijdrage: 34.000 euro personeel P.M. (Dirk De Wit, Lissa Kinnaer, Sam Eggermont) (daarnaast heeft BAM buiten het budget van VAF2012, maar wel in het kader van VAF2012, twee initiatieven gefinancierd binnen de eigen middelen: financiering van bezoekersprogramma voor een bedrag van 4.000 euro en realisatie van de gids Contemporary Art Belgium voor een bedrag van 20.000 euro) bijdrage Vlaanderen internationaal via de vertegenwoordigers: - Berlijn: 6.000 euro (rechtstreeks betaald voor de realisatie van het promotie-event) - Londen: 5.000 euro (werd betaald aan BAM en BAM heeft alle klanten en diensten betaald voor het evenement in Tate Modern) - New York: 1.500 euro (rechtstreeks betaald voor de realisatie van het promotie-event) - Parijs: 5.000 euro (rechtstreeks betaald voor de realisatie van het promotie-event) Het totale geconsolideerde budget bedroeg 154.000,00 euro. Het budget werd gebruikt voor: - de lonen van de twee projectmedewerkers, - het ontwerpen van de website en het onderhoud ervan, - printmateriaal en distributie, - de organisatie van promotie-evenementen, - gerichte advertenties in specifieke kunstmedia.

1.4. structuur BAM is initiatiefnemer, eindverantwoordelijke en uitvoerend producent van Visual Arts Flanders 2012. BAM beheert het budget. - Dirk Dewit, directeur BAM - Lissa Kinnaer, International Relations Officer BAM - Sam Eggermont, zakelijke leiding BAM, budgetcontrole en zakelijke afhandeling VAF2012

14

Het agentschap Kunsten en Erfgoed is coproducent en wordt vertegenwoordigd door Administrateur-generaal Jos Van Rillaer. De stuurgroep bestaat uit de directeurs van de vijf instellingen en events, BAM en het agentschap Kunsten en Erfgoed. - Philippe Van Cauteren voor TRACK - Phillip Van den Bossche en Jan Moeyaert voor Beaufort04 - Ann Vanderheyden voor Manifesta 9 - Menno Meewis en Johan Vansteenkiste voor Middelheimmuseum/Stad Antwerpen - Christel Kersemans voor Newtopia - Dirk De Wit en Lissa Kinnaer voor BAM - Jos Van Rillaer voor agentschap Kunsten en Erfgoed De stuurgroep komt enkele keren samen om de doelstellingen en krachtlijnen van het communicatieplan te bepalen. Eens Visual Arts Flanders 2012 opgestart in de vorm van een projectteam en werkgroep, komt de stuurgroep niet meer samen. BAM stelt een projectteam samen voor de coördinatie en realisatie van Visual Arts Flanders 2012 binnen de structuur van de vzw BAM. - Leen Gysen, senior co-ordinator Visual Arts Flanders

van 15/08/2011 tot 01/06/2012



freelance op basis 3/5de VTE van 15/08/11 tot 31/03/12



freelance op basis 1/5de VTE van 01/04/12 tot 01/06/12

- Charline Adriaens, projectmedewerker Visual Arts Flanders 2012,

van 01/10/11 tot 31/07/12 op 4/5de tewerkstellingsbasis

Werkgroep communicatiemedewerkers Alle communicatieverantwoordelijken van de vijf Visual Arts Flanders 2012-tentoonstellingen van de cluster: - Beaufort04: Laureline Soubry & Sylvie Peeters - TRACK: Eline Verbauwhede & Els Wuyts - Middelheimmuseum 2012: Laurence De Bolle & Miranda De Boel - Manifesta 9: Kathrin Luz & Julia Wack - Newtopia: Christel Kersemans & Liesbeth Van Nerom Communicatieverantwoordelijken van de tweede cirkel nemen ook deel aan de werkgroep: de grote tentoonstellingen met sterke internationale uitstraling - WIELS: Micha Pycke - BOZAR: Géraldine Jonville & Leen Daems - Museum M: Isabel Lowyck - M HKA: Kathleen Weyts & Ellen Cottyn Communicatieverantwoordelijken van andere grote instellingen met een sterk programma - Z33: Lore Vanbrabant - Netwerk: Niels Latomme - MDD: Geneviève Chaltin - Argos: Ive Stevenheydens - Extra City: Sarah Bruynoghe - Mu.ZEE: Colette Castermans - CAHF: Eveline Heylen

15

16

2. activiteitenverslag 2.1. overleg 2.1.1. vergaderingen van de werkgroep VAF2012 Op 22 september 2011 werden de plannen van Visual Arts Flanders 2012 toegelicht aan de communicatieverantwoordelijken van de eerste, tweede en derde cirkel: de vijf grote tentoonstellingen aangevuld met WIELS, BOZAR, Museum M, M HKA en verder Z33, Netwerk, MDD, argos, Extra City, Mu.ZEE en CAHF. Zo waren alle beeldendekunstorganisaties met een internationale communicatiewerking op de hoogte en in meer of mindere mate betrokken. Na deze vergadering van 22 september werd maandelijks een vergadering georganiseerd met de communicatieverantwoordelijken van de vijf Visual Arts Flanders 2012-tentoonstellingen, de communicatieverantwoordelijken van de organisaties van de tweede cirkel (WIELS, BOZAR, Museum M en M HKA), alsook de CAHF-coördinator, BAM en agentschap Kunsten & Erfgoed. Daar werden de belangrijkste en prioritaire actiepunten besproken en er werden afspraken gemaakt in verband met het verdere verloop van het project. De dagelijkse interne communicatie en updates gebeurde via email en via Google Docs. De voertaal voor de interne communicatie tussen de clusterpartners was Engels, omdat het projectteam van Manifesta verschillende buitenlanders telde. Van elke vergadering werd een verslag gemaakt dat naar alle leden werd verstuurd. De verslagen van de werkgroepvergaderingen in deel 2: bijlagen: 22.09.2011 - 24.10.2011 24.11.2011 - 24.01.2012 - 17.02.2012 - 19.04.2012 - 21.05.2012 2.1.2 meetings met partners in buurlanden - London Cultural Olympiad: 14.10.2011 (Londen) - lille3000: 26.10.11 (Lille), 21.11.2011 (Gent), 13.02.12 (Lille) - MONO: 22.11.12 (Luxemburg) - dOCUMENTA (13): Documenta wilde geen vorm van samenwerking met geen enkele organisatie

2.1.3 overleg Toerisme Vlaanderen Formele presentatie van het project Visual Arts Flanders 2012 aan medewerkers van Toerisme Vlaanderen op 30.09.2012 (verslag in bijlage). Informele en punctuele overlegmomenten met Helena De Brabandere van Toerisme Vlaanderen, zodat het project waar mogelijk geïntegreerd werd in de reguliere werking. Meeting met Pascale Kotlarski-Schuddings in Parijs op 12.01.12. 2.1.4 overleg Vlaanderen Internationaal Geen permanent overleg Vlaanderen Internationaal, wel punctuele meetings. Vlaanderen Internationaal werd permanent geïnformeerd over de voortgang van dit project. Kick-offmeeting met Geert Baetens van Vlaanderen Internationaal op 14.12.2011, om een algemene samenwerking rond digitale communicatie (infoverspreiding via centrale en landensites Vlaanderen Internationaal) en distributie op te zetten. Conference calls met de Vlaamse vertegenwoordigers per land: UK, Frankrijk, Duitsland, Nederland, USA. In-situmeetings: Meeting Geert Deproost, Vlaams vertegenwoordiger Londen: 14.10.11 (Londen) Meeting Nic Vandermarliere, Vlaams vertegenwoordiger Parijs: 12.01.12 (Parijs) & 24.02.12 (Brussel)

17

2.2. Communicatie-instrumenten

2.2.1. brand en logo naam: ‘Visual Arts Flanders 2012’

baseline: ‘a cluster of visual arts exhibitions only one hour away from Brussels’ clusterbeeld: een abstracte, geografisch geïnspireerde figuur met concentrische cirkels rond elk van de steden of regio’s waar een tentoonstelling plaatsvindt. Kan later als concept bij een gewijzigd aanbod hergebruikt worden. Grafisch ontwerp door NN (Jurgen Persyn).

Het clusterbeeld is gebaseerd op het plan van Vlaanderen, zonder expliciet topografisch te willen zijn. Daarom worden op het beeldlogo geen plaatsnamen aangegeven maar wel de namen van de evenementen. Op het clusterbeeld wordt Brussel aangegeven als referentie, en de link wordt gelegd naar de andere grote hedendaagsekunsttentoonstellingen die in 2012 plaatsvinden in de buurlanden. Zo wordt de centrale ligging van Vlaanderen en de nabijheid ten opzichte van andere grote tentoonstellingen aan buitenlandse bezoekers meegegeven. De concentrische cirkels en heldere kleuren zorgen voor een gevoel van dynamiek, continuïteit en samenhang.

18

De baseline verduidelijkt dat het om hedendaagsekunsttentoonstellingen gaat, die vanuit Zaventem of de Eurostarterminal makkelijk te bereiken zijn. Deze baseline kan in de toekomst gemakkelijk vervangen worden door een andere slagzin in de context van later gebruik. Brand en beeldlogo zijn ook later inzetbaar. Het is een optie om de naam Visual Arts Flanders en het beeldlogo te gebruiken als brand voor de internationale werking van BAM en om beeldende kunst uit Vlaanderen in het buitenland te promoten. Deze branding is bovendien conform met de lopende merkoefeningen voor ‘Vlaanderen’ en het gebruik van ‘Flanders’ in de merknaam is een brug naar de toekomst. 2.2.2. website De website is bedoeld om een aantrekkelijke informatiecampagne te voeren naar de internationale professionals, het kernpubliek voor beeldende kunst en de internationale pers, door het bundelen van de disparate initiatieven. De website reikt alle informatie aan over de vijf toonstellingen van de cluster en over de zomertentoonstellingen bij WIELS, BOZAR, Museum M en M HKA. In juni 2012 werden ook de zomertentoonstellingen van Mu.ZEE, Z33, Netwerk, Extra City, Argos en MDD mee opgenomen. Deze tentoonstellingen worden communicatief verenigd onder één koepelbrand en -beeld. Door deze toptentoonstellingen op één website te bundelen wordt ook het beeld versterkt van een centraal gelegen regio, met een dynamische beeldendekunstscène en met een openheid voor innovatie. De site werd ontwikkeld door Inuits en het webdesign werd uitgevoerd door Snyvo. De website was online vanaf begin december 2011.

homepage Bij het scrollen over de verschillende steden verschijnt een pop-upkadertje, dat per stad de naam van de tentoonstellingen, de namen van de instellingen en de data van de tentoonstellingen voor hedendaagse beeldende kunsten opsomt die in die stad doorgaan. De vermeldingen kunnen aangeklikt worden en leiden de bezoeker meteen naar de pagina van de door hem gekozen tentoonstelling. De pagina exhibitions bevat drie onderdelen: - cluster events: Beaufort04, TRACK, Middelheim Museum 2012, Manifesta 9 en Newtopia: The State of Human Rights. - also in Belgium: de zomertentoonstellingen bij WIELS, BOZAR, Museum M, M HKA, Mu.ZEE, Z33, Netwerk, Extra City, Argos, MDD - international events: dOCUMENTA (13), Fantastic 2012/lille3000, MONO, London 2012 Cultural Olympiad

19

De pagina visit bevat drie onderdelen: - your travel - your stay - visitor information De pagina cities bevat informatie over de vijf locaties van de clustertentoonstellingen: de Belgische kust, Gent, Antwerpen, Genk & Mechelen. Op de pagina press kunnen journalisten een login aanvragen en zich nadien inloggen om toegang te krijgen tot de perspagina, die documenten bevat zoals de pdf-versie van de Visual Arts Flanders 2012-brochure (2de versie), het persbericht (in het Nederlands, Engels, Frans en het Duits) en foto’s van de vijf tentoonstellingen. Hier kunnen de professionals ook hun accreditatie aanvragen. Op de algemene contactpagina staat meer informatie over het project zelf, de contactgegevens en een pagina met informatie over de Visual Arts Flanders 2012 Pass, met een link naar de Fnacwebsite waar de pass online kan aangekocht worden. communicatiepartners: De website Visual Arts Flanders 2012 werd ook gecommuniceerd via websites en nieuwsbrieven van partners: in eerste instantie de clusterpartners en in tweede instantie de partners waarmee een communicatieruilovereenkomst werd gesloten. De logovermelding van Visual Arts Flanders werd opgenomen in de overeenkomst met de vijf clusterpartners en werd over het algemeen relatief goed opgevolgd. Op gedrukte dragers verdronk het logo veelal tussen de veelheid aan andere partner-, sponsor- en medialogo’s en online werd de hyperlink niet steeds op een voor de surfer in het oog springende positie geplaatst. Aantal bezoekers voor de website, verkregen via Google Analytics (periode 5 februari 2012 tot en met 4 november 2012) totaal aantal bezoekers: 16.885 aantal unieke bezoekers: 12.860 populairste pagina’s: de homepagina en de exhibitions- (voorheen events-)pagina. totaal aantal paginabezoeken: 39.416 totaal aantal unieke paginabezoeken: 31.729 populairste verwijzingspagina’s: track.be, facebook.com en manifesta9.org inschrijvingen persluik: 67 spontane extra inschrijvingen nieuwsbrief: 61 inschrijvingen accreditatie: 174 De website bezoekers komen voornamelijk uit VS (5100 bezoekers), België Nederlandstalig (4500), België Franstalig (1500) en verder gevolgd door Nederland, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittanië, Spanje, Italië,.. (meer gedetailleerde overzichten en rapporten Google Analytics in deel 2: bijlagen) 2.2.3. sociale media: Facebook De Facebookpagina Visual Arts Flanders 2012 is vooral gebruikt als medium om nieuwsberichten, geplaatst op de website van Visual Arts Flanders 2012, te delen en zo dus een breder publiek te bereiken. Totaal aantal likes: 262 (meer gedetailleerde overzichten en rapporten Facebook in deel 2: bijlagen)

20

2.2.4. nieuwsbrief Een maandelijkse nieuwsbrief werd verstuurd vanaf januari 2012, elke eerste vrijdag van de maand, met informatie en nieuws over de Visual Arts Flanders 2012-tentoonstellingen, de verschillende evenementen die georganiseerd werden en nieuwsberichten over andere tentoonstellingen of organisaties in het kader van een communicatieruil. Er werden ook aparte mailings gestuurd, los van de nieuwsbrieven, met specifieke boodschappen zoals een uitnodiging voor een debat of evenement, speciale data en ontmoetingsmomenten met de curatoren en specifieke openingen. (gedetailleerde overzicht van nieuwsbrieven en mailings in deel 2: bijlagen) De contactdatabase die gebruikt werd voor het verzenden van de nieuwsbrieven bevatte 1199 perscontacten en 3616 internationale professionals: contacten uit de BAM-database, de contacten die het projectteam invoerde en de internationale persbestanden van de vijf clusterpartners. 2.2.5. printmateriaal promotiefolder 1: lancering

Voor de Biënnale van Venetië en voor Art Bazel werd een kaart gemaakt op groot formaat en exclusief design om logo, brand en de cluster van vijf tentoonstellingen aan te kondigen zonder extra tekst. Oplage: 3000 exemplaren. Verspreiding: - De kaart werd verspreid in de press kits van het Belgisch paviljoen te Venetië en bij het onthaal van het paviljoen tijdens de duur van de biënnale (juni-oktober 2011), dankzij een positieve samenwerking met de Service des Arts Plastiques van de Franse Gemeenschap. - De kaart werd ook verspreid op Art Bazel (juni 2011), in de debatruimte. Oplage: 250 exemplaren. Promotiefolder 2 Een tweede folder bevat veel meer informatie over de tentoonstellingen en werd gemaakt in augustus 2011. Oplage 10.000 exemplaren, ontwerp door NN (Jurgen Persyn), zwart en één kleur. Verspreiding: tijdens de openingsdagen van de biënnale van Lyon en van Istanbul in september 2011. - In Lyon werden 3.000 brochures verspreid via de welcome packs die tijdens de openingsdagen aan pers, vips en professionals werden uitgedeeld.

21

- In Istanbul werden op de eerste dag van de opening 500 brochures verdeeld via persmappen. Daarnaast stonden gedurende de periode van de biënnale 4.500 brochures ter beschikking van het publiek op rekken naast de ingang van de biënnale. De brochure werd ook verdeeld onder de aanwezigen van een debat dat Visual Arts Flanders organiseerde in één van de locaties van de biënnale. Promotiefolder 3

Deze Engelstalige folder bevat het definitieve logo en clusterbeeld en nog meer informatie over de tentoonstellingen. Elke Visual Arts Flanders 2012-tentoonstelling kreeg 2 pagina’s, 1 pagina met foto en 1 pagina met een omschrijving van het project. Verder werd nog 1 pagina gewijd aan de andere hedendaagse zomertentoonstellingen bij de voornaamste Vlaamse hedendaagse kunstinstellingen, 1 pagina reisinformatie en 2 pagina’s voor de grote internationale kunstenfestivals in 2012 in de buurlanden. Oplage 30.000 exemplaren, ontwerp door NN (Jurgen Persyn), telt 16 pagina’s (incl. cover), kleur. verspreiding: - de vijf Visual Arts Flanders 2012-tentoonstellingen - de andere voornaamste hedendaagsekunstinstellingen in Vlaanderen - de buitenlandkantoren van Toerisme Vlaanderen - de toeristische diensten van de vijf Visual Arts Flanders 2012-steden - de verschillende afdelingen van Vlaanderen Internationaal - kunstbeurzen in binnen- en buitenland - diverse internationale culturele diensten en instellingen - de verschillende evenementen die werden georganiseerd voor VAF2012 via persmappen, bij de ingang van een event. (gedetailleerde overzicht van de verspreiding van de folders in deel 2: bijlagen)

22

2.2.6. Visual Arts Flanders 2012 pass + flyer

Er werd een ticket ontwikkeld dat de toegang tot de vijf tentoonstellingen van Visual Arts Flanders 2012 bundelt. De afgesproken prijs van 19,50 euro dient uitgesplist in telkens 6 euro voor de 3 betalende tentoonstellingen: TRACK, Manifesta 9 en Newtopia en 1,50 euro die marktconform naar Fnac gaat voor de opzetting van de onlineverkoop. Om het ticket extra aantrekkelijk te maken, werd overeengekomen met Museum M, BOZAR, WIELS, Mu.ZEE, lille3000 en MONO dat zij - op vertoon van de Visual Arts Flanders 2012 Pass - korting zouden verlenen op het toegangsticket tot hun zomertentoonstellingen, die opgenomen zijn in de Visual Arts Flanders 2012-communicatie. Ook met lille3000 werd een dergelijke afspraak gemaakt voor het festival Fantastic 2012, dat start vanaf oktober 2012. Met Fnac werd een overeenkomst voor onlineverkoop gesloten en Fnac communiceerde over de Visual Arts Flanders 2012 Pass in hun contactmagazine, op de website en in hun nieuwsbrieven waarin vijf gratis passen werden aangeboden. Om communicatie-uitwisseling te vergemakkelijken, werden een bepaald aantal exemplaren van de Visual Arts Flanders 2012 Pass gratis aangeboden bij bepaalde organisaties (o.a. Cultuurnet/Uit in Vlaanderen), in ruil voor een vermelding op hun website of in hun nieuwsbrief. Aantal verkochte passen: 29 (op 31/07/2012) Aantal gratis passen: 75 Een flyer van de Visual Arts Flanders 2012 Pass werd gedrukt op 30.000 exemplaren en verspreid onder de 5 clustertentoonstellingen, in de Belgische Fnacwinkels, alsook bij WIELS, BOZAR, Museum-M, M HKA, Mu.ZEE. Hier dient aangestipt dat de promotie van de VAF2012pass bij de individuele tentoonstellingen uit de cluster en hun respectievelijke onlineticketingplatformen erg subtiel werd opgenomen, zodat het product maar een beperkte zichtbaarheid kreeg. Een dergelijk product wordt idealiter ook ingebed in het toeristische aanbod en dit voldoende ruim vooraf. Voor bepaalde doelgroepen, zoals bijvoorbeeld culturele diplomatie, kan dit ook een uitstekend publicrelationsinstrument zijn. (gedetailleerde overzicht van de verspreiding van de pass in deel 2: bijlagen)

23

2.2.7. Persmap De persmap van Visual Arts Flanders 2012 bevatte het persbericht en presentatiemateriaal van de vijf Visual Arts Flanders 2012, de brochure en de flyer van de Visual Arts Flanders 2012 Pass. Persberichten in Nederlands, Frans, Engels en Duits in bijlage. De persmap werd verdeeld op de verschillende evenementen georganiseerd door Visual Arts Flanders 2012 en op de persconferenties van de clusterpartners. 2.2.8. gemeenschappelijke persdatabank Op initiatief van BAM werd een contactdatabank samengesteld rond internationale pers, door de internationale perscontacten van BAM en die van enkele partners uit de cluster samen te voegen. Bevat 1199 contacten. 2.2.9. contactdatabank professionals internationaal (buurlanden, Italië, Spanje, Zwitserland, Scandinavië) BAM wierf een medewerkster aan voor een maand om de belangrijkste professionele beeldendekunstcontacten binnen Europa te verzamelen: musea, kunsthallen, kunstbeurzen, residenties en netwerkorganisaties. Deze contacten werden gebruikt voor het verzenden van de nieuwsbrief en brochures. Bevat 3616 contacten. 2.2.10. VAF2012 accreditaties (prof/pers), perslogin requests De vijf clusterpartners gaan akkoord om een gemeenschappelijke Visual Arts Flanders 2012-accreditatie aan te bieden aan professionals en pers via webregistratie. Ook WIELS, BOZAR, M HKA, Mu.ZEE, Museum M, lille3000 en MONO gaven hun toestemming om op vertoon van de accreditatiepas gratis toegang te verlenen. Zo’n gemeenschappelijke accreditatie is een geste naar de professionals toe en voor Visual Arts Flanders 2012 betekent dit ook een kans om adressen van professionals en pers te verzamelen. De werkgroep bepaalde criteria en BAM controleerde elke aanvraag op basis daarvan. De lijst van accreditatiecontacten en perscontacten wordt ter beschikking gesteld van de clusterpartners als controlemiddel en natuurlijk ook voor opname in de eigen database. De contacten werden ook toegevoegd aan de contactdatabase van Visual Arts Flanders 2012. De geaccrediteerde personen ontvangen een informatiepakket dat voor hen klaar ligt aan de onthaalbalies van TRACK (S.M.A.K.), het Middelheimmuseum, Manifesta 9 en Newtopia. Toegekende perslogins: 67 Toegekende accreditaties voor pers en professionals: 202, waarvan uit Belgie: 158 Frankrijk: 11 Australie: 1 Oostenrijk: 1 Duitsland: 13 Italië: 1 Nederland: 10 Zwitserland: 1 UK: 5 2.2.11. betaalde advertenties print Eén volle pagina publiciteit voor Visual Arts Flanders 2012 in de programmabrochure van de 11de biënnale van Lyon, oplage 200.000 exemplaren Insert van de Visual Arts Flanders 2012-flyer in het H ART nummer van 21 juni 2012. Oplage 4.200 exemplaren.

24

2.2.12. betaalde advertenties online: banners, e-flux…

- This is tomorrow: button banner homepage, 7 maanden (7x44GBP) - APrior: banner online 3 maanden (maart, april, mei 2012) - E-flux: e-flux - verstuurd op 13 april 2012 - met algemene informatie over Visual Arts Flanders 2012 en korte vermelding van de perstrip. - ArtAujourd’hui: E-flash met aankondiging van het debat in het Centre Pompidou Parijs op 24/04/2012, gestuurd op 11/04/2012 in het Frans en het Nederlands. 55.000 ontvangers.

2.2.13. Contemporary Art Belgium BAM maakt samen met enkele galeries en grote instellingen een plooifolder en website www.contemporaryartbelgium.org, met een selectie van het aanbod van tentoonstellingen voor actuele beeldende kunst in Vlaanderen, Brussel en Wallonië. Een jury selecteert in totaal 120 plekken waarvan het programma wordt opgenomen. De brochure is ééntalig Engels. Op termijn zou deze brochure de stedelijke galeriegidsen kunnen vervangen. Oplage: 20.000 ex. Verspreiding: in alle tentoonstellingsplekken in Vlaanderen inclusief galeries, tijdens vernissages en bij het onthaal van de 5 grote tentoonstellingen van de cluster.

25

2.3 Communicatie-acties In het marketingcommunicatieplan moeten de parameters waarop het project na afloop dient geëvalueerd te worden vastliggen. In het communicatieplan van Visual Arts Flanders 2012 worden de parameters voor monitoring en meting als volgt gedefinieerd: - aantal internationale bezoekers op de verschillende tentoonstellingen van de cluster - aantal internationale persknipsels (print en online) - aantal internationale sprekersopportuniteiten op kunstbeurzen en kunstenevenementen/biënnales - aantal unieke bezoekers op de projectwebsite - aantal e-newsletterregistraties op projectwebsite - aantal internationale databasecontacten “pers” - aantal perslogins - resultaten van bezoekersbevraging op de websites van de tentoonstellingen van de cluster (indien mogelijk en voorzien dienen projectgerelateerde vragen opgenomen in de online of face2-facebevragingen) alsook land van herkomst/residentie. Dit geldt evenzeer voor de registratie van deze info bij de ticketverkoop. Deze parameters beperken zich tot kwantitatieve gegevens, veelal gebaseerd op de tellingen van resultaten. Om kwalitatief te kunnen evalueren is het nodig vergelijkingen te maken en benchmarks te gebruiken. Omdat een dergelijke cluster nooit eerder werd gevormd in Vlaanderen en Visual Arts Flanders 2012 een pilootproject is, is er weinig verwijzing mogelijk en vormen de metingen zoals hieronder opgelijst de nulmeting voor de toekomst.

2.3.1. presentaties en promotieacties op beurzen of biënnales Art Basel 2011, 19.06.2011

Presentatie en debat over Visual Arts Flanders 2012 op het Art Salon van Art Basel. Sprekers: Lissa Kinnaer, International Relations Officer BAM; Hedwig Fijen, Director, Manifesta, Amsterdam; Mirjam Varadinis, Curator, Kunsthaus Zürich and Co-Curator of TRACK; Menno Meewis, Director, Middelheimmuseum Antwerp. De presentatie werd druk bijgewoond: 50 deelnemers. De presentatie is nog te bekijken op de website van Art Basel 2011 en op Vimeo: http://vimeo.com/25349011 Biënnale van Venetië i.s.m. Franse Gemeenschap: juni tot september 2011 Verdeling van 3.000 exemplaren van de gedrukte kaart over Visual Arts Flanders 2012 in de inkomhal van het Belgisch paviljoen.

26

11e Biennale de Lyon: 14.09.2011 Presentatie en debat over Visual Arts Flanders 2012 in “Le Toit” van de Sucrière, het hoofdgebouw van de biënnale. Sprekers: Lissa Kinnaer, International Relations Officer, BAM; Katerina Gregos, Associate Curator, Manifesta & Curator, Newtopia: The State of Human Rights; Philippe Van Cauteren, Director, S.M.A.K., Curator of TRACK; Sarah Weyns, Curator, Middelheimmuseum, and Pieter Boons, Project Coordinator, Middelheim 2012. De presentatie vond plaats op de eerste dag van de opening voor professionals en was aangekondigd in de Guide d’accueil van de biënnale. 40 deelnemers. BAM kocht ook één volle pagina publiciteit voor Visual Arts Flanders 2012 in de programma­brochure van de biënnale. 12th Istanbul Biennial: 16.09.2011 Presentatie en debat over Visual Arts Flanders 2012 in het Akbank Art Centre (in de buurt van Taksim). Sprekers: Lissa Kinnaer, International Relations Officer, BAM; Katerina Gregos, Curator, Newtopia: The State of Human Rights; Hedwig Fijen, Director, Manifesta, Amsterdam; Mirjam Varadinis, Curator, Kunsthaus Zürich and Co-Curator of TRACK; Menno Meewis, Director, Middelheimmuseum, Antwerp, and Paul Robbrecht, Curator of Middelheim 2012. De biënnale van Istanbul had zelf geen eigen art salon in haar gebouwen. Daarom werd er gekozen om de presentatie te organiseren in het Akbank Sanat, een centrum voor hedendaagse kunst op Istiklal Caddesi in de buurt van Taksim Square, die een zaal en technisch personeel gratis ter beschikking stelde. De presentatie werd in het Parallel Events-programma van de biënnale aangekondigd. Door de overvloed aan activiteiten die in de marge van de biënnale werden georganiseerd, lokte de presentatie weinig volk (een vijftiental mensen). Naar aanleiding van deze presentatie werd een artikel op Knack. be gepubliceerd; “Vlaamse kunst verleidt internationale media” (17/09/2011). Art Brussels: stand en debat op 21.04.2012

Visual Arts Flanders 2012 nam deel aan de 30ste editie van Art Brussels van 18 tot 23 april 2012 met een stand en een debat. De stand van Visual Arts Flanders 2012 bevond zich achter de media lane en was 1 van de 4 standen die aan culturele instellingen ter beschikking werden gesteld. Op de stand werd de gemeenschappelijke accreditatie voor professionals gepromoot. Bezoekers konden accreditatieformulieren ter plaatse invullen en brochures meenemen van de tentoonstellingen uit de cluster. De stand werd ontworpen door Bart Lescrève, student vrije kunsten aan Sint-Lukas, Brussel. De opkomst en de reacties waren positief en 40 mensen vroegen hun accreditatie aan.

27

Het debat tijdens Art Brussels werd georganiseerd op zaterdag 21 april om 14 uur en werd gevolgd door een twintigtal mensen. Johan Pas trad op als moderator en Katerina Gregos, Philippe Van Cauteren en Hedwig Fijen namen deel als sprekers in naam van Visual Arts Flanders 2012. Het debat kreeg de titel Condemned to eternity together? en trachtte de vraag te beantwoorden welke modellen van samenwerking mogelijk zijn tussen verzamelaars en evenementiële beeldendekunstenprojecten. dOCUMENTA (13) Kassel: “Get-Together” op 07.06.2012 Op de eerste openingsdag van dOCUMENTA (13) nodigde Visual Arts Flanders 2012 de curators van Visual Arts Flanders 2012 en hun gasten uit op een drink in de Lolita Bar te Kassel om 21u. De uitnodiging werd geprint op een bierviltje en gedrukt op 200 exemplaren die door de curators van de Visual Arts Flanders 2012-tentoonstellingen zelf werden uitgedeeld op de opening van Manifesta 9 en op de openingsdag van Documenta. De reacties over dit initiatief waren positief en zowel mensen uit de Vlaamse cultuurwereld als internationale kunstprofessionals kwamen opdagen. 2.3.2. presentatie- en promotieacties i.s.m. Vlaanderen Internationaal Visual Arts Flanders 2012 werkte samen met de Vlaamse vertegenwoordigers in London, New York, Parijs en Berlijn voor de organisatie van een debat over Visual Arts Flanders 2012 met de curators van de tentoonstellingen. Deze debatten waren gericht op de pers en op professionals. Hiermee werd Visual Arts Flanders 2012 bekend gemaakt in de belangrijkste steden in Europa en VS voor hedendaagse beeldende kunst. De opzet was in elke stad gelijkaardig: een inleiding door de Vlaamse vertegenwoordiger, voorstelling van de Visual Arts Flanders 2012-tentoonstellingen door de aanwezige curator, debat met een uitgenodigde moderator, tijd voor vragen en een receptie na afloop. Tenslotte werd de datum van elk debat gekozen in functie van mogelijke synergie met een ander belangrijk beeldendekunstevent: de kunstbeurs The Armory Show in New York, La Triennale de Paris in Parijs en de Berlin Biennale in Berlijn. Op die manier kan Visual Arts Flanders de aanwezigheid van pers en professionals maximaal benutten. Tate Modern London: 06.12.2011 Chris Dercon Talks With…,

In samenwerking met Geert De Proost, vertegenwoordiger van de Vlaamse regering in Londen. Het debat vond plaats om 20u in het Star Auditorium in Tate Modern. Transcript van het debat beschikbaar op www.visualartsflanders2012.be Sprekers: Phillip Van den Bossche voor Beaufort04, Mirjam Varadinis en Philippe Van Cauteren voor TRACK, Paul Robbrecht voor het Middelheimmuseum en Katerina Gregos voor Manifesta 9 en Newtopia. Kersvers directeur van Tate Modern Chris Dercon modereerde de presentatie en debat. Na de presentaties van elke tentoonstelling door de aanwezige curatoren, ging Chris Dercon tijdens het debat

28

dieper in op het fenomeen van de samenwerking tussen kunsttentoonstellingen en -festivals. Het debat werd bijgewoond door 65 personen. Na afloop konden de gasten napraten bij een drankje, aangeboden door de Vlaamse vertegenwoordiging in The Refinery, nabij Tate Modern. Distributie van Engelstalige persmappen en brochures. The Armory Show New York: 10.03.2012 Visual Arts Flanders 2012 & Manifesta 9 Brunch i.s.m. Flanders House, New York

In samenwerking met Kris Dierckx, vertegenwoordiger van de Vlaamse regering in New York, en Frank Verpoorten, medewerker kunst en cultuur Flanders House. De presentatie vond plaats om 10u in het Open Media Forum op Pier 94, de locatie van The Armory Show. Een presentatie werd gegeven door Hedwig Fijen voor Manifesta 9 en door Philippe Van Cauteren, curator TRACK & directeur S.M.A.K., beiden als vertegenwoordigers voor de cluster Visual Arts Flanders 2012. Er waren ca. 60 gasten aanwezig. Distributie van 50 persmappen en brochures. Centre Pompidou Parijs: 24.04.2012 Visual Arts Flanders 2012, MONO, lille3000 presentatie en debat.

In samenwerking met Nic Vandermarliere, vertegenwoordiger van de Vlaamse regering in Parijs, Frankrijk.

29

Inleidingen door: Alain Seban, voorzitter van het Centre Pompidou en het Centre Pompidou-Metz; Didier Fusillier, directeur van lille3000 en Nic Vandermarliere, vertegenwoordiger van de Vlaamse regering in Parijs. Sprekers: Phillip Van den Bossche, Beaufort04; Mirjam Varadinis, curator TRACK; Hedwig Fijen, directeur Manifesta 9; Laurent Le Bon, directeur Centre Pompidou-Metz; Kevin Muhlen en Meinrad Maria Grewenig, project MONO en Caroline David, curator Lille 3000 over Fantastic 2012, een initiatief van lille3000. De presentatie werd gehouden in het grote auditorium van het Centre Pompidou om 11 uur en werd georganiseerd in samenwerking met de organisaties lille3000 en MONO. De tentoonstellingen van Visual Arts Flanders 2012, MONO en Lille Fantastic 2012 werden er gepresenteerd. Door het grote aantal presentaties werd besloten om geen debat te houden en de vragen te stellen tijdens de receptie. Er waren 50 persmensen en evenveel professionals. Voor het verzenden van de uitnodigingen naar de pers werd samengewerkt met het communicatiebureau van zowel MONO als lillle3000: Colin Claudin Communications. Na de receptie werden de curatoren en de verantwoordelijken voor de organisatie van de drie initiatiefnemers door Nic Vandermarliere uitgenodigd voor een lunch. Distributie van persmappen in het Engels, Frans en Duits. Berlin Biennale, Berlijn: 26.04.2012 Visual Arts Flanders 2012-presentatie en debat gemodereerd door Chris Dercon

In samenwerking met Walter Moens, vertegenwoordiger van de Vlaamse regering in Berlijn, Duitsland. Sprekers: Phillip Van den Bossche, Beaufort04; Mirjam Varadinis, TRACK; Paul Robbrecht, Middelheimmuseum 2012 en Katerina Gregos, Manifesta 9 en Newtopia. Moderator: Chris Dercon, Tate Modern. De presentatie vond plaats in Gallery Michael Fuchs in een voormalige Joodse meisjesschool en viel samen met de professionele openingsdag van de Berlin Biennale, waarvan het ontvangstgebouw zich aan de overkant van de straat bevond. Chris Dercon was opnieuw moderator en zorgde voor een interessant debat tussen de aanwezige curatoren nadat zij hun tentoonstelling hadden gepresenteerd. Na afloop werden de aanwezige gasten uitgenodigd door de Vlaamse vertegenwoordiger Walter Moens op een drankje en een hapje. 75 personen namen deel aan het debat. Ondanks afspraken met Daniele Maruca, de verantwoordelijke voor het vipprogramma van de Berlin Biennial, werd de presentatie van Visual Arts Flanders 2012 niet opgenomen in het programma van de openingsdagen van de biënnale dat gericht is op geaccrediteerden. Dat bleek later een technische fout van de biënnale. Distributies van persmap in het Duits en het Engels. Audiofile van het debat beschikbaar. (meer documentatie over deze events in deel 2: bijlagen)

30

2.3.3. presentatie- en promotieacties i.s.m. VAF2012-partners (eerste en tweede cirkel) Manifesta 9 National Press Moment, WIELS Brussel: 08.12.2011 Presentatie van Visual Arts Flanders 2012 door Dirk De Wit, opname persbericht Visual Arts Flanders 2012 in de persmap, distributie van Visual Arts Flanders 2012 persmappen door Leen Gysen en Charline Adriaens. Middelheimmuseum 2012 persconferentie, Antwerpen: 09.02.2012 Presentatie van Visual Arts Flanders 2012 door Dirk De Wit, opname persbericht Visual Arts Flanders 2012 in de persmap, distributie van Visual Arts Flanders 2012 persmappen door Leen Gysen en Charline Adriaens. Newtopia Get Together pers- en partnermoment, Mechelen: 21.03.2012 Presentatie door Leen Gysen, distributie van 40 persmappen Visual Arts Flanders 2012. Beaufort04 persconferentie, Koksijde: 28.03.2012 Presentatie door Dirk De Wit, distributie van 100 persmappen in de 4 talen door Leen Gysen en Charline Adriaens. Manifesta persconferentie, Nederlandse ambassade te Brussel: 19.04.12 Presentatie door Dirk De Wit, opname folder Visual Arts Flanders 2012 in persmap, distributie van Visual Arts Flanders 2012 persmappen door Leen Gysen. TRACK Media & VIP day, Gent: 10.05.2012 Slides Visual Arts Flanders 2012 in de presentatie van Philippe Van Cauteren die Visual Arts Flanders 2012 presenteert. Verdeling van de brochures. Tentoonstelling Jimmie Durham persconferentie M HKA, Antwerpen: 23.05.2012 Brochure Visual Arts Flanders 2012 in de persmap Jimmie Durham. Middelheim Museum 2012 persconferentie, Antwerpen: 24.05.2012 Integratie van de brochure & flyer Visual Arts Flanders 2012 Pass in de persmap van Middelheim. Manifesta 9 press preview, Genk, 31.05.2012 Brochures Visual Arts Flanders 2012 en flyers VAF2012-pass ter beschikking in het accreditatiekantoor. Tentoonstelling A Sense of Place persconferentie, BOZAR, Brussel: 13.06.2012 Korte tekst over Visual Arts Flanders 2012 + brochure in de persmap. Tentoonstelling Sol LeWitt. Colours persconferentie, Museum-M, Leuven: 20.06.2012 Opname korte tekst Visual Arts Flanders 2012 in de persmap.

31

2.3.4. presentatie- en promotieacties i.s.m. Toerisme Vlaanderen Flanders Connection, Brussel: 22.11.2011:

Persoonlijke ontmoetingen met de buitenlandkantoren van Toerisme Vlaanderen, presentatie van Visual Arts Flanders 2012, distributie van persmappen: Pascale Kotlarski-Schuddings (Frankrijk), Liesbet Vandebroek (Oostenrijk), Inge Bauwens (Groot-Brittannië), Jan de Greve (Verenigde Staten), Luca Lobasso (Italië), Angeles Alonso-Misol (Spanje), Lynn Dauwe (Denemarken & Zweden), Ingrid Niedrich (Duitsland). Brussels Travel Forum, Gent: 06.02.2012 Aanwezigheid met beursstand, contact met 16 vertegenwoordigers van reisbureaus. Distributie van persmap met cd met beelden. Persconferentie Arne Quinze, Toerisme Vlaanderen, Belgisch Huis, Keulen: 02.03.2012 Presentatie door Dirk De Wit van Visual Arts Flanders 2012, distributie brochures & 50 Duitstalige persmappen. WTM London 07.11 tot 10.11.2012/ITB Berlin: 07.03 tot 11.03.2012 Brochures Visual Arts Flanders 2012 meegenomen door Toerisme kantoren van Gent, Antwerpen, Genk + lille3000, MONO. Ontmoeting met Duitse pers Gent: 01.04.2012 Presentatie door Dirk De Wit van Visual Arts Flanders 2012

2.3.5. communicatieacties i.s.m. partners buurlanden. Persconferentie lille3000: Fantastic 2012, Rijsel: 13.02.2012 Distributie van brochures Visual Arts Flanders 2012 door Leen Gysen. Persconferentie MONO: 09.05.2012 Distributie van de Visual Arts Flanders 2012-brochure. Beursplanning (toerismebeurzen Lille 3000): folder Visual Arts Flanders 2012 werd telkens meegenomen: - Salon des vacances (Luxemburg: 20-22/01/12) - Turissima (Lille: 10-12/02/12) - Vakantiesalon (jan 2012: Antwerpen, feb 2012: Brussel)

32

2.3.6. andere acties Cologne Contemporaries, Keulen: 28.01.2012 Aanwezigheid met brochures & persmappen Visual Arts Flanders 2012, vermelding op de sponsorposter en op de website. Dit in ruil voor een nieuwsbericht over de Cologne Contemporaries in de Visual Arts Flandersnieuwsbrief. Art Rotterdam: 09.02.2012 tot 12.02.2012 Distributie van brochures Visual Arts Flanders 2012 aan de vipdesk, aanwezigheid ter plaatse van Lissa Kinnaer. Codart Congres, Brussel: 18.03 tot 20.03.2012 Distributie van brochures Visual Arts Flanders 2012 in de 175 congrestassen Arne Quinze “Rock Stranger. Cities like Open Air Museums” persconferentie, Oostende: 08.06.2012 Press release Visual Arts Flanders 2012 + flyers Visual Arts Flanders 2012 Pass in persmap.

2.4 pers 2.4.1 Press Trip Visual Arts Flanders 2012: 02.06.2012 Op 2 juni 2012 organiseerde Visual Arts Flanders 2012 een perstrip voor buitenlandse journalisten, waarbij de mogelijkheid werd geboden aan journalisten om een bezoek te brengen aan vier verschillende tentoonstellingen: - Beaufort04 aan de Belgische kust - Middelheim Museum 2012 en Jimmie Durham in M HKA, Antwerpen - Sol LeWitt. Colours in Museum-M, Leuven en Sense of Place in Bozar, Brussel - TRACK in Gent De perstrip werd georganiseerd na de opening van Manifesta 9, zodat journalisten die naar Genk reizen hun bezoek makkelijk kunnen uitbreiden met een bezoek aan andere tentoonstellingen. Er werd hen een shuttle aangeboden van Genk naar de door hen gekozen locatie, een overnachting in de stad van hun voorkeur, ontbijt en lunch en een geleid bezoek aan de tentoonstellingen. Een speciale mailing werd uitgestuurd via de Visual Arts Flanders 2012-database en een e-flux werd aangekocht en uitgestuurd op 13 april 2012. Er was een capaciteit van tien personen per locatie en uiteindelijk namen tien journalisten deel aan de perstrip. Zeven ingeschreven journalisten annuleerden hun deelname net voor 2 juni. De moeilijke timing van deze perstrip (niet daags maar twee dagen na de preview van Manifesta) alsook een (te) subtiele communicatie tonen aan dat een dergelijk initiatief, als het in de toekomst hernomen wordt, nog betere afstemming vereist tussen partners. (meer documentatie over de perstrip in deel 2: bijlagen) 2.4.2 Media Monitoring Om de media coverage van Visual Arts Flanders 2012 bij te houden, werd beroep gedaan op een mediamonitoringdienst via Golmann Public Relations. Dit communicatiebureau deed dit ook voor Newtopia, zodat enige synergie mogelijk was. Online en geprinte persberichten werden voor Visual Arts Flanders 2012 verzameld op de kernwoorden: Beaufort, TRACK, Middelheim, Manifesta, Newtopia en Visual Arts Flanders. Mediawaarde van de persinspanningen rond Visual Arts Flanders 2012/TRACK in Duitsland wordt geschat op 2,5 miljoen euro. (overzicht van alle verzamelde artikels, zowel print als online, in deel 2: bijlagen)

33

artikel van 7 pagina’s in Die Zeit over Visual Arts Flanders, gepubliceerd op 26.04.12.

2.5 Internationaal bezoekersprogramma: 30.6 – 2.7.2012 BAM organiseerde in samenwerking met NRW Kultursekretariat en Goethe Institut Brüssel een internationaal bezoekersprogramma voor zeven curatoren met als speciale focus de Visual Arts Flanders 2012 tentoonstellingen. BAM-medewerkster internationale relaties Lissa Kinnaer nam hiertoe initiatief en voerde uit. Genodigden: - Elodie Evers, Kunsthalle Düsseldorf - Inke Arns, Hartware MedienKunstVerein (HMKV) Dortmund - Astrid Wege, Europäische Kunsthalle Köln - Uwe Schramm, Kunsthaus Essen - Peter Schmieder, Künstlerhaus Dortmund - Katja Aßmann, Künste im urbanen Raum - Julia Höner, Kai 10 Düsseldorf Programma (4 volle dagen): VAF 2012: Beaufort04, TRACK, Middelheim Museum 2012 & Manifesta 9 Extra: M HKA, Wiels, Argos, Etablissement d'en face, HISK Andere bezoekers die één van de VAF2012 tentoonstellingen bezochten: Leo Delfgauw, Florence Ostende en Yuko Hasegawa.

34

3. conclusies en aanbevelingen 3.1. gehaalde doelstellingen

3.1.1. Visual Arts Flanders 2012 groeide snel uit tot een sterk merk waarmee de vijf grote tentoonstellingen BEAUFORT04, TRACK, Middelheim Museum 2012, Manifesta 9 en Newtopia, naast vele andere tentoonstellingen en organisaties in Vlaanderen, nog beter bekend werden in het buitenland. We kunnen stellen dat alle kunstprofessionals en kunstjournalisten op één of andere manier op de hoogte waren van de grote tentoonstellingen in Vlaanderen, ofwel via de communicatie van Visual Arts Flanders 2012, via de individuele communicatie- en promotieacties van de tentoonstellingen of via de vele partners die de informatie mee hebben helpen verspreiden. Visual Arts Flanders 2012 werd gepresenteerd in alle belangrijke plekken in Europa waar de kunstprofessionals en de kunstpers samenkomen: - de kunstbeurzen: Art Bazel, Art Brussels, Cologne Contemporaries, Art Rotterdam, The Armory Show New York. - de biënnales: Venetië, Lyon, Istanbul, dOCUMENTA(13), Berlijn, Lille Fantastic - de grote instituten: Tate Modern Londen, Centre Pompidou Parijs, Codart netwerk Verder werden website, nieuwsbrieven, brochures en flyers van Visual Arts Flanders 2012 via talrijke andere partners en partijen verspreid: - De 5 grote tentoonstellingen uit de cluster verwijzen naar Visual Arts Flanders 2012 op hun website en in hun communicatie naar pers en professionals, en ze verspreiden actief de brochures. - De grote kunstevenementen in onze buurlanden verspreiden brochures en verwijzen door naar website: Lille Fantastic 2012, Mono-project in Centre Pompidou Metz en MUDAM Luxemburg. - Toerisme Vlaanderen verwijst in zijn internationale communicatie acties rond TRACK ook door naar Visual Arts Flanders 2012. - De Vlaamse vertegenwoordigers kondigen Visual Arts Flanders 2012 ofwel aan naar aanleiding van een presentatie of debat, of nemen de clutser op in hun reguliere communicatiekanalen. - Een direct mailing van 500 brochures naar de directeurs en curatoren van de belangrijkste instellingen voor beeldende kunst in Europa. - De Visual Arts Flandersnieuwsbrief en website wordt bezocht door ongeveer 13.000 unieke bezoekers. Door deze communicatieacties, en de bekendheid die daaruit voortvloeide, werd het imago duurzaam versterkt van Vlaanderen als innovatieve regio met een rijke beeldendekunstscène. Commentaar: Samenwerken met meerdere partners betekent dat diverse communicatienetwerken van die organisaties en hun respectievelijke partners ingeschakeld kunnen worden. Door samen te werken met grote partijen zoals Lille Fantastic 2012 of Centre Pompidou Metz kan een relatief klein initiatief als Visual Arts Flanders gebruik maken van sterke communicatie-instrumenten met grote internationale impact. Uitgenodigd worden en onderdeel zijn van het officiële programma van een gastlocatie heeft grotere impact dan zelf een communicatieactie te organiseren en te communiceren. Tijdens de biënnale van Lyon was Visual Arts Flanders 2012 opgenomen in de catalogus van de biënnale, was het Visual Arts Flandersdebat onderdeel van het vipopeningsprogramma en werden de Visual Arts Flandersbrochures verspreid via de press kits en vipwelcomepakketten. In Tate Modern was het bijvoorbeeld onmogelijk om de presentatie van Visual Arts Flanders 2012 in hun officiële communicatie op te nemen (strikt beperkt tot eigen initiatieven), waardoor meer middelen en energie moeten worden ingezet om in zo’n grote stad een goed resultaat neer te zetten.

35

Een combinatie van communicatiemiddelen werkt het best: een fysieke aanwezigheid in de vorm van presentatie, debat of persconferentie, distributie van brochures en opname in de communicatie van de gastlocatie. Samenwerken met de zeer grote organisaties, zoals de Cultural Olympics te Londen of dOCUMENTA (13), blijkt zeer moeilijk omdat Visual Arts Flanders 2012 nog jong is en niet kan terugvallen op jarenlange programmatorische en inhoudelijke reputatie. Deze grote initiatieven werken ook nauwelijks samen met andere kunstevents omdat die als concurrerend worden ervaren. DOCUMENTA (13) heeft zich bijvoorbeeld met geen enkel ander kunstinitiatief geassocieerd. Op termijn kan een Vlaamse cluster, mits verdere uitbouw van PR en een lange termijn aanpak, wél een interessante partij zijn voor de grotere initiatieven. 3.1.2. Visual Arts Flanders heeft de zoektocht naar een groot en divers publiek van de verschillende tentoonstellingen en organisaties versterkt. Het is onmogelijk om het directe effect van Visual Arts Flanders op de publiekscijfers van de verschillende tentoonstellingen gedetailleerd te meten. De organisatoren van de tentoonstellingen hadden onvoldoende middelen om een enquête uit te voeren onder alle bezoekers en zo te achterhalen of het professionals waren, waar ze vandaan kwamen en welke informatiebronnen ze geconsulteerd hadden. Bovendien is het de eerste keer dat in Vlaanderen een clustercommunicatie rond beeldende kunst wordt opgezet, wat vergelijkingen onmogelijk maakt. Het Visual Arts Flanders 2012 project fungeert de facto als nulmeting voor latere initiatieven. We geven hier een overzicht van de beschikbare cijfers rond buitenlandse pers en professionals. Internationale pers: Beaufort04: 63 buitenlandse perscontacten effectief bezoek, TRACK: meer dan 100 buitenlandse perscontacten effectief bezoek, Manifesta9: geen opsplitsing tussen pers en professionals, Middelheimmuseum: niet geteld, Newtopia: 55 buitenlandse perscontacten effectief bezoek. buitenlandse media aandacht: Beaufort04: 112 buitenlandse media aandacht, TRACK: 132 buitenlandse media aandacht, Manifesta9: 1.537 (niet opgesplitst Vlaanderen en buitenland) buitenlandse media aandacht, Middelheimmuseum: 12 buitenlandse media aandacht, Newtopia: nog niet geteld. BAM buitenlands bezoekersprogramma: 7 curatoren uit de regio Nordrhein Westfalen en 3 uitgenodigde buitenlandse curatoren die één of meerdere tentoonstellingen uit de cluster hebben bezocht. 3.1.3. Visual Arts Flanders 2012 heeft de samenwerking tussen Vlaamse instellingen rond internationale communicatie verder gestimuleerd en heeft de banden verder aangehaald met de grote instellingen in onze buurlanden. Grote instellingen actuele beeldende kunst werken voor het eerst samen op dergelijke schaal. Deze samenwerking loopt parallel aan de samenwerking rond internationale positionering van de collecties van Vlaamse musea voor actuele beeldende kunst binnen de koepel Contemporary Art Heritage Flanders (CAFH). - samenwerking op het niveau van de directies (stuurgroep) en op het niveau van personeel (werkgroep met medewerkers pers en communicatie); - de Visual Arts Flanderspartners dragen een aanzienlijk bedrag bij in het gemeenschappelijk budget VAF2012; - de Visual Arts Flanderspartners brengen hun perscontacten samen in een gemeenschappelijke databank; - de Visual Arts Flanderspartners organiseren samen een buitenlandse persreis; - de Visual Arts Flanderspartners bieden samen een accreditatie aan voor pers en professionals en betrekken hierbij ook andere tentoonstellingen alsook de Franse partners; - de Visual Arts Flanderspartners (en de tweede lijnstentoonstellingen alsook de Franse partners) bieden samen een groepsticket aan: de Visual Arts Flanders 2012 pass i.s.m. Fnac; - de Visual Arts Flanders partners werken samen met buitenlandse instellingen en events rond pers en promotie: Lille 3000 (Lille Fantastic) en Centre Pomidou Metz / MUDAM (MONO);

36

Het agentschap Kunsten en Erfgoed heeft een stimulerende rol gespeeld in het samenwerken van de vijf grote tentoonstellingen. 3.1.4.Visual Arts Flanders heeft maximaal gezocht naar synergie met de beleidsdomeinen toerisme (cultuurtoerisme) en (culturele) diplomatie. Toerisme Vlaanderen kiest TRACK en Gent als focus voor internationale bestemmingspromotie en neemt daarbinnen de andere tentoonstellingen Visual Arts Flanders 2012 mee. - verspreiding van de Visual Arts Flanders 2012 brochures in de buitenlandkantoren van Toerisme Vlaanderen - aanwezigheid van Visual Arts Flanders 2012 met stand op Flanders Connect en Brussels Travel Forum - persconferentie rond Arne Quinze en Beaufort04 in Keulen - ontmoeting met delegatie Duitse journalisten, die Toerisme Vlaanderen uitnodigde voor TRACK en Beaufort04 De samenwerking was zeer constructief. Visual Arts Flanders 2012 werkt samen met Vlaanderen internationaal voor algemene communicatie van de cluster en werkt specifiek samen met de Vlaamse vertegenwoordigers van Parijs, New York, Londen en Berlijn voor de organisatie van een promotie-event. Visual Arts Flanders 2012 wordt als een interessante case gezien bij de ontwikkeling van het buitenlands merkbeleid Vlaanderen. De bijdrage van Visual Arts Flanders 2012 aan het imago van Vlaanderen als een innovatieve en dynamische regio situeert zich op lange termijn en is bovendien moeilijk te meten.

3.2. duurzame effecten op korte en lange termijn Investeren in de verdere ontwikkeling van (visual) Arts Flanders Het logo en merk Visual Arts Flanders zal BAM verder gebruiken voor internationale communicatie van de beeldende kunstensector. Dit wordt afgestemd op de strategie voor internationale communicatie van Arts Flanders die de Vlaamse cultuursteunpunten ontwikkelen. BAM was eveneens betrokken bij de merkoefening van de Vlaamse overheid rond het merk “Vlaanderen”. Visual Arts Flanders was namelijk een interessante case om een merkoefening voor Vlaanderen door te denken naar verschillende domeinen en sectoren: in dit geval naar de cultuursector, de kunsten en vervolgens de beeldende kunst. De ervaringen van Visual Arts Flanders 2012 als pilootproject worden meegenomen in de verdere ontwikkeling van Arts Flanders. In dit kader dient ook aangestipt dat studente Ilektra Kalaitzaki in de context van de opleiding Cultuurmanagement aan de UA een masterproefschrift aflegde in juni 2012, waarin een evaluatiemodel wordt voorgesteld voor het Visual Arts Flandersproject. Een van de conclusies uit deze studie was dat er geen evaluatiemodellen noch formele registratie en evaluatie van acties gebeurde op eerdere projecten binnen deze typologie. Het pilootproject Visual Arts Flanders 2012 levert bijgevolg de facto de nulmeting op voor Vlaanderen waarop een vervolgproject zich kan enten. De parameters die gehanteerd werden om effecten en return te meten kunnen zeker als leerpunt verder ontwikkeld en gebruikt worden bij toekomstige projectevaluaties en dienen ook aan en voor andere beleidsdomeinen aangereikt. De ervaringen en aanbevelingen van Visual Arts Flanders 2012 worden ook meegenomen bij het vormgeven van ICB en CINT. Onderhouden en openstellen van de internationale contactdatabanken. De contactdatabank rond internationale pers, die BAM heeft opgezet met enkele partners uit de cluster door de adressenbestanden van elke partner samen te voegen, wordt verder aangevuld en onderhouden. Het partnership zal worden opengesteld naar andere mogelijke partners uit de beeldende kunst.

37

De contactdatabank die BAM opstartte rond belangrijke buitenlandse professionals (musea, kunsthallen, biënnales, residenties, foundations) wordt verder aangevuld en onderhouden. BAM toetst af of deze databank ook kan evolueren naar een gemeenschappelijk werkinstrument. Onderhouden van contacten met buitenlandse bezoekers. Belangrijke journalisten en professionals brachten een bezoek aan één of meerdere tentoonstellingen. BAM zal deze contacten regelmatig op de hoogte houden via de internationale nieuwsbrief van BAM en door middel van gerichte contacten. De verworven openheid voor samenwerken en delen onder Vlaamse instellingen kan ook doorgetrokken worden naar het delen van internationale contacten en bezoekers: een bezoeker van een instelling kan steeds doorverwezen worden naar andere plekken. Samenwerken tussen instellingen bestendigen BAM vormt de werkgroep Visual Arts Flanders om tot een collegagroep internationale communicatie, die jaarlijks 2 keer samenkomt rond planning en coördinatie (en eventuele samenwerkingen) van evenementen en communicatieacties met oog op kennisdeling en ook op uitwisseling van best practices. Een derde jaarlijkse samenkomst betreft een bijscholing in de vorm van conferentie, workshops of masterclass rond een thema of vraag dat in overleg met de collegagroep geïdentificeerd wordt (via bottom-up aanpak). Specifieke aandacht zal hier ondermeer gaan naar de cross-over met toerisme en culturele diplomatie, maar ook naar innovatie op communicatievlak. Om de werking van deze collegagroep gericht te laten verlopen wordt eerst gestart met het opmaken van een stand van zaken in diverse instellingen rond internationale communicatie: doelstellingen, visie, methoden, middelen (personeel en budget) en ambities. Een dergelijke samenwerking op het niveau van de communicatiemedewerkers kan functioneren indien die openheid en zin voor coöperatie ook gedeeld wordt op directeursniveau. Door planning en clustering van tentoonstellingen via een collegagroep wordt het mogelijk om tijdig de communicatie- en marketingstrategie op te starten. Via zo’n regie kan er, indien gewenst, in een vroeg stadium gepraat worden met partners als toerisme en culturele diplomatie. De belangrijkste rol van deze regie ligt in het maken en begeleiden van de keuzes die als basis dienen voor een eenduidige marketingstrategie. Het is onmogelijk om het integrale aanbod internationaal te communiceren. Accenten en USP’s maken dat internationale bezoekers getriggerd worden en doeltreffend tot actie worden aangezet. Eens die bezoekers hier zijn kunnen ze doorverwezen worden. Er moet ook oog zijn voor diverse internationale potentiële publieken, om te vermijden dat enkel de grote events en gekende kunstenaars gekozen worden. Samenwerking en overleg met de museumkoepel CAHF is hier ook essentieel. Idealiter plant men nu gezamenlijk vooruit vanaf 2015. Tentoonstellingsagenda Contemporary Art Belgium verder zetten De tentoonstellingsagenda Contemporary Art Belgium (een plooifolder en website) wordt verdergezet. BAM overlegt met de Brusselse en Antwerpse galeries of ze hun galeriegids (Neca in Brussel en Antwerp Art in Antwerpen) laten opgaan in dit nieuwe initiatief. Samenwerking met beeldendekunstinstellingen in buurlanden verder ontwikkelen Nagaan hoe grote instellingen in Noord-Frankrijk (Lille), Wallonië, Vlaanderen, Luxemburg en de Euregio meer kunnen samenwerken rond communicatie. Dit dichtbevolkte gebied tussen Amsterdam, Parijs en Keulen biedt een groot potentieel publiek voor alle instellingen; de meeste steden kunnen in één dag bezocht worden. Samenwerking Toerisme Vlaanderen en Vlaanderen Internationaal binnen CINT Actuele beeldende kunst in Vlaanderen wordt internationaal gerekend tot het topniveau. Visual Arts Flanders 2012 heeft aangetoond dat de beeldende kunst een speerpuntsector is voor Vlaanderen, als regio die blijk geeft van cutting edge craftsmanship. Vanuit de doelstellingen van toerisme en culturele diplomatie schuilen hierin zeker kansen, mits een sectorspecifieke benadering. Actuele beeldende kunst tentoonstellingen richten zich soms tot een breed publiek, soms meer gespecialiseerd. Daarom is het belangrijk om potentiële buitenlandse bezoekers meer te diversifiëren. Van daaruit kan er een dialoog gevoerd worden over mogelijke synergie tussen de culturele doelstellingen en de doelstellingen van toerisme en culturele diplomatie.

38

3.3. aanbevelingen en conclusies Vlaanderen en de Vlaamse Regering erkennen de internationale reputatie van onze kunstenaars en culturele instellingen als belangrijke gangmakers rond de beeldvorming van Vlaanderen als een regio met cutting edge craftsmanship. Meer samenwerking binnen kunstdisciplines, tussen kunstdisciplines en tussen kunsten en erfgoed rond het plannen van events met internationale uitstraling in binnen- en buitenland is een noodzaak. Actuele beeldende kunst kan in Vlaanderen meer aansluiting zoeken bij de oude kunst. Niet alleen omdat daar opportuniteiten liggen, maar ook omdat Vlaanderen een eeuwenoude traditie heeft in het maken van beelden. De steunpunten, CAHF en VKC werken meer samen binnen kunsten en erfgoed. CINT is hét platform waar die planning en afstemming niet alleen gebeurt binnen cultuur, maar ook met toerisme, diplomatie en economie (FIT, Flanders DC). Van hieruit dient geëvalueerd hoe de integratie van hedendaagse beeldende kunst in het kader van handelsmissies, beurzen, of grote events zoals bijvoorbeeld Frankfurter Buchmesse en de Europese culturele hoofdsteden intensief en vooral effectief kan gebeuren. Toerisme Vlaanderen kan ook inzetten op kleinere nichepublieken rond kunsttoerisme met meer diepgang (langer verblijf op meerdere plekken in Vlaanderen en meer gericht op kwaliteit). Kwaliteitstoerisme heeft ook zijn economische effecten (long tail: de som van niches biedt ook sterke economische meerwaarde), is duurzaam en brengt kwalitatieve interactie teweeg tussen toeristen en de lokale bevolking. Vraag is of niche niche blijft indien de combinatie oud en nieuw verankerd wordt. Collecties roerende historische kunst en de programmatorische dynamiek van beeldendekunstenprojecten maken de regio aantrekkelijk en gevarieerd met financiële armslag Gebruik grote events steeds om kleinere spelers mee te nemen en beoog duurzame effecten (relaties, marktontwikkeling, beeldvorming). Bijkomend is het belangrijk dat publieksbemiddeling en educatieve impact bij een dergelijk initiatief ook lokaal een substantiële impact voelen, naast toerisme en culturele diplomatie. Hierbij strekt het tot aanbeveling om duidelijke projectkeuzes te maken, waarbij één iconisch project de rest van de programmatie meetrekt en positioneert. (De gemaakte keuzes kunnen verschillen per betrokken sector.) In de culturele sector kan collectieve marketingcommunicatie door instellingen of organisaties gevoerd worden indien een gelegenheid van gezamenlijk belang zich aandoet, zoals tijdens de zomer van 2012 het geval was. Collectieve communicatie kan de vorm van een tijdelijk project aannemen (zoals bij Visual Arts Flanders 2012), maar zou achteraf ook tot een structurele samenwerking moeten kunnen leiden. Zo kan de projectstrategie op langere termijn uitgezet worden, telkens vertrekkend van een basiskader met kennis, middelen en medewerkers die de gegeven (communicatie)tijd –altijd te kort– maximaal kunnen laten renderen. In dit kader dient ook aangegeven dat het externe projectteam –weliswaar ingebed in het steunpunt– juist omwille van die relatief externe positie effectief heeft kunnen werken. Er werd vertrokken van een consensus binnen de werkgroep, zonder voor elke actie validatie te vragen binnen de beslissingsorganen (directies) van de diverse clusterpartners. Eens de samenwerking vormgegeven en vastgelegd in de samenwerkingsovereenkomst, en het communicatieplan gevalideerd door de werkgroep, kon de implementatie snel en efficiënt verlopen. Om voldoende draagvlak en slagkracht te hebben en behouden strekt het daarom tot aanbeveling om een project- of structureel team niet samen te stellen met medewerkers of afgevaardigden van de deelnemende instellingen, maar met externe projectmedewerkers. Collectieve marketingcommunicatie wil echter niet onmiddellijk zeggen dat er in de marketingkosten van de individuele partners bespaard wordt, zoals dit ook binnen het Visual Arts Flanders 2012-project niet het geval was. De gezamenlijke communicatie gebeurde als aanvulling op de individuele communicatie van de partners en heeft een meerwaarde. Bedoeling is de gehele sector een boost te geven (spill-overeffect). De inhoudelijke communicatie van projecten, de link met de collectie en de band en samenwerking met kunstenaars en extramurale collecties en artistieke partners blijft het domein van de individuele instellingen, en bijgevolg ook de individuele communicatie en marketing. In dit kader dient ook aangestipt dat de beeldendekunsteninstellingen en -organisaties zelf ook voldoende aandacht en investeringen dienen op te brengen voor internationale commu-

39

nicatie, zodat het rendement maximaal is. Vandaag is duidelijk dat de investeringen (en de beschikbare financiering hiervoor) en de resultaten hiervan per instelling zeer sterk verschillen. Zoals eerder aangegeven mag een collectief communicatieproject zeker niet de individuele strategieën en actieplannen van de instellingen vervangen. Elke instelling dient ook een substantieel budget voor internationale communicatie te voorzien, naast het centrale projectbudget voor de cluster dat dan centraal dient beheerd te worden. Aangezien Visual Arts Flanders 2012 een communicatieplatform was, zijn de projectdoelstellingen sterk verbonden aan de communicatiedoelstellingen. Er zijn kortetermijndoelstellingen, zoals meer persaandacht genereren en meer professionals naar de beeldendekunstevenementen lokken, maar ook langetermijndoelstellingen, zoals een duurzame beeldvorming creëren bij het core-publiek beeldende kunsten. Deze doelstellingen impliceren een zekere hiërarchie van resultaten met een hefboomeffect, met als uiteindelijk doel de aanzet te geven tot het bereiken van de langetermijndoelstelling. Tijd blijft hoe dan ook een cruciale factor. Middelen kunnen effectiever besteed en mediainvesteringen beter onderhandeld, indien men voldoende vooraf met de aanbieders aan tafel gaat zitten. Referral marketing en partnerships komen ten volle tot bloei indien al van bij de prilste communicatie samengewerkt kan worden met sectoren als trade (toerismepakketten) en kunstbeurzen (inhoudelijk-curatorieel). De instrumenten en technieken voor internationale communicatie dienen bovendien gevoed met projectcontent. Die content moet flexibel, aantrekkelijk, gediversifieerd en onderscheidend genoegd zijn om culturele, geografische en commerciële verschillen tegemoet te komen en aandacht, interesse, zin (in) en actie (AIDA) creëren. Bovendien laat het alle partners (zowel binnen het project als extern) toe om innovatiever en proactiever met gecombineerde productmarketing en communicatie om te springen. Het derde tijdselement betreft het publiek. De cultuurconsument moet de boodschap tijdig kunnen assimileren en daarvoor is een crescendostrategie nodig. Als richtlijn kan meegegeven worden dat een project 24 maanden voor de openingsdatum of start van het (de) te vermarkten culture(e)l(e) evenement(en) gelanceerd moet worden.

40

4. Cijfers en gegevens over tentoonstellingen Beaufort04 31/03 – 30/09/2012 De Triënnale voor Hedendaagse Kunst aan Zee. Monumentale installaties en sculpturen ingebed in de biotoop van de kustgemeenten. gratis tentoonstelling 11 teamleden waarvan enkele deeltijds budget: 3.445.600 € 30 kunstwerken van 28 kunstenaars 11 verschillende educatieve projecten/ publiekshappenings gespreid over 25 momenten 300.000 folders verspreid in 4 talen 750.000 bezoekers die één of meerdere werken bewust hebben gezien (o/b.v. bezoek inside locaties, verkoop wandelgidsen, boekingen gids, deelname educatieve actie) -waarvan: 272.000 bewuste bezoekers van Beaufort04 (geteld op basis van verkoop van 80.000 wandelgidsen (verkocht + gratis actie) -waarvan: 5000 bezoekers met Beaufort04-gids (per bus of per fietts) 10.000 deelnemers aan educatieve acties en publiekshappenings buitenlandse professionals: niet geteld 63 buitenlandse journalisten (enkel cijfers van begeleide persreizen) 638 artikels in binnenlandse media (geen onderscheid Vlaams/ Belgisch) 112 buitenlandse artikels 425,475 euro mediawaarde van mediapartners (De Standaard, Focus-WTV, Krant van West-Vlaanderen, VRT en Plusmagazine; van hART, Kunstbeeld en La Voix du Nord kreeg ik geen gegevens) Mediawaarde op basis van persartikels wordt geschat op 8.500.000 € 172.474 bezoekers aan de website tussen 1 januari en 30 september 2012 waarvan 112.844 unieke bezoeker 6657 email adressen ontvangen de nieuwsbrief

41

TRACK 12/05 – 16/09/2012 Een kunstproject in dialoog met de stad Gent, in binnen- en buitenlocaties. 41 internationale kunstenaars werden uitgenodigd om nieuw werk te creëren in enkele stadswijken van Gent. 44 kunstwerken en projecten 14 binnenlocaties 30 buitenlocaties een deel van de werken staan in openbare ruimte en kunnen door iedereen gratis bezocht worden. 11 voltijds projectmedewerkers naast personeel van S.M.A.K. (contracten van verschillende duur) 7 voltijds onthaalmedewerkers 95 voltijds locatiemedewerkers (bemannnig binnenlocaties) budget: 4 miljoen euro. 217.144 bezoekers (bezoekers die één of meerdere werken bewust bezochten) -waarvan 66.077 betalende bezoekers -waarvan 23% buitenlandse bezoekers (NL 15%, F 4%, UK 3% en D 1%) 10.095 bezoekers bezochten de tentoonstelling in groep 20.394 bezoekers kochten een gids 802 rondleidingen voor 9.150 bezoekers 15.500 bezoekers voor, en 1.110 deelnemers aan 18 interactieve trajecten (soms in het TRACK parcours, soms op andere plekken zoals scholen of ziekenhuizen naar aanleiding van één of meerdere werken uit TRACK). 659 binnenlandse persartikels 132 buitenlandse persartikels 84.230 unieke bezoekers website 13.000 facebook likes 1.912 bezoekers downloaden de app

42

Middelheim 2012 vanaf 26/05/2012 Middelheimmuseum 2012 investeert in het eigen museum: uitbreiding van het museum, een nieuwe halfopen paviljoen, Het Huis van architecten Robbrecht en Daem, modernisering onthaalinfrastructuur een herschikking van de collectie. 3 nieuwe creaties, een tentoonstelling in paviljoen Het Huis, een tentoonstelling met werk uit de collectie in het Braempaviljoen. gratis budget: € 1.783.825,70 (waarvan € 197.852,77 voor communicatie) 236.836 bezoekers van het openingsweekend 26 en 27 mei 2012 tot en met oktober 2012. (geen opsplitsing in herkomst bezoekers, gratis museum) 8 themarondleidingen voor volwassenen multimediatour voor jongeren 12 speciale publieksevents tijden openingsweekend en 4 speciale events (lezingen, performance) 40 buitenlandse journalisten 269 persartikels (inclusief andere media) Vlaamse pers 102 persartikels (inclusief andere media) buitenlandse pers 53.012 unieke bezoekers website (van 6 mei tot en met 25 november 2012) 5.500 facebook fans 296 twitter volgers 40 leden maken uploads flickr

43

MANIFESTA 9 02/06 – 20/09/2012 ‘The Deep of The Modern’ Voor het eerst in de geschiedenis van Manifesta werd hedendaagse kunst gekoppeld aan een kunsthistorisch en erfgoedluik. Thema is het mijnerfgoed en de (post-)industrialisatie. 40 hedendaagse kunstenaars waarvan 21 kunstenaars een nieuw werk maken 97 historische kunstwerken budget: 4.250.000 Euro in cash en 360.500 Euro in natura, waarvan 700.000 euro voor communicatie 25 teamleden en 15 voltijds publieks bemiddelaars 98 parallelevents 636 rondleidingen 437 workshops voor scholen en jongeren 22 familiedagen 43 tours doorheen de mijn-omgeving 77 community projecten 100.866 aantal bezoeken waarvan 37.000 deelnemers aan bemiddeling en educatie (1 op 3) 20% van de bewoners uit Genk bezochten Manifesta 9 2.254 professionelen uit binnen- en buitenland voor de openingsdagen 1.573 persartikels gemiddeld 35.000 website-hits per maand 7.360 facebook-fans 6.896 twitter-followers mediawaarde van de artikels (excl. Televisie en media): 28.688.211 Euro directe return on investment voor de regio: 4.75 miljoen Euro (arbeidscontracten voor Limburgs personeel, aankoop van diensten, uitgaven van toeristen

44

NEWTOPIA 01/09 – 10/12/2012 Newtopia: de staat van de mensenrechten is een internationale tentoonstelling van hedendaagse kunst, gewijd aan de mensenrechten. De tentoonstelling vindt plaats in zes culturele instellingen en in de publieke ruimte op een parcours in de Mechelse binnenstad. ging vooraf aan opening van Kazerne Dossin. Memoriaal, Museum en Documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten Kazerne Dossin opende de deuren voor het publiek op 1/12/2012 70 internationale kunstenaars van verschillende generaties en van over de hele wereld 200 kunstwerken in 6 culturele instellingen en in de publieke ruimte op een parcours in de Mechelse binnenstad 4 historische hoofdstukken en 5 soloprojecten Budget: 2.000.000 Euro incl. privé- en overheidssteun (21 partners) (waarvan 250.000 Euro voor de communicatie en P.R.) Kernteam: 6 24.424 effectieve bezoekers Newtopia Mechelen en Brussel waarvan 6018 bezoekers satelliettentoonstelling Alfredo Jaar in ING- Brussel 450 professionelen op de preview Unieke fusie van doelgroepen betrokken op mensenrechten en hedendaagse kunstliefhebbers 8000 deelnemers aan het openingsfeest (en gratis Newtopia- bezoek voor de Mechelaar) 60 buitenlandse journalisten 88 internationale persartikels 57 nationale en regionale journalisten 84 nationale en regionale persberichten 236 rondleidingen groepen 4033 leerlingen en leerkrachten 2178 deelnemers aan het randprogramma (4 artist talks, 4 films, 1 literaire avond, 1 jazz- oratorium, 2 theatervoorstellingen) en activiteiten van Mechelse partners (250 deelnemers aan Youthopia (programma voor en door 10 jeugdbewegingen) & P’Artopia (Kunstwerken voor Newtopia door 170 mensen met een beperking) 387 deelnemers aan de mensenrechtenwandeling (ism Toerisme Mechelen) 40.047 website bezoeken waarvan 26.277 unieke bezoekers (herkomst webbezoekers vooral: BE, NL, DU, VS, FR, UK, GR, IT) en 1.937 bezoeken aan de portfolio website 663 facebook - fans

45