Vissen in de Palmerswaard, met advies voor toekomstige inrichting

Vissen in de Palmerswaard, met advies voor toekomstige inrichting

REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND

Stichting RAVON


Een rapportage van RAVON in opdracht van Stichting het Utrechts Landschap Frank Spikmans oktober 2009 m.m.v. Joran Janse, Arthur de Bruin, Freek Thissen en Jan Kranenbarg

STICHTING RAVON POSTBUS 1413 6501 BK NIJMEGEN www.ravon.nl


Colofon © 2009 Stichting RAVON, Nijmegen Rapportnummer: 2009-13 Tekst: Frank Spikmans en Jan Kranenbarg Foto’s Han Runhaar, Arnold van Rijsewijk, Paul van Hoof en Frank Spikmans Met medewerking van: Joran Janse, Arthur de Bruin en Freek Thissen In opdracht van: Stichting het Utrechts Landschap Foto omslag: Palmerswaard (Han Runhaar), inzet bittervoorn (Paul van Hoof) Wijze van citeren: Spikmans, F., J. Kranenbarg, 2009. Vissen in de Palmerswaard. Stichting RAVON, Nijmegen. Bij gebruik en publicatie van de gegevens dient in alle gevallen duidelijke bronvermelding plaats te vinden.

Stichting RAVON

INHOUD 1 INLEIDING........................................................................................................................................................ 1 2 STUDIEGEBIED EN ONDERZOEKSMETHODIEK............................................................................ 3 2.2 Studiegebied.................................................................................................................................. 3 2.2 Onderzoeksmethodiek.............................................................................................................. 4 3 RESULTATEN................................................................................................................................................... 7 3.1 Historische gegevens................................................................................................................. 7 3.2 Aangetroffen vissen 2009........................................................................................................ 7 3.3 Herpetofauna ............................................................................................................................. 11 4 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN................................................................................................ 12 4.1 Huidige waarde voor vissen................................................................................................ 12 4.2 Toekomstige inrichting........................................................................................................... 13 LITERATUUR ...................................................................................................................................................... 15 BIJLAGE 1: basisdata vissen en herpetofauna................................................................................... 16 BIJLAGE 2: verspreidingskaarten per vissoort .................................................................................... 20 BIJLAGE 3: verspreidingskaart ringslang .............................................................................................. 26 BIJLAGE 4: conceptinrichtingsschets Palmerswaard...................................................................... 27


Stichting RAVON

1

INLEIDING De inrichting van de Palmerswaard langs de Neder-Rijn bij Rhenen zal in de toekomst aangepast worden om een betere doorstroming te realiseren. Onderdeel van de plannen is de aanleg van een hoogwatergeul in de uiterwaarde (Litjens en Willems, 2006). Een kortere geul is opgenomen in het Beheerplan Palmerswaard, Programma Stroomlijn (2008). Inzicht in de samenstelling van de visstand is gewenst als nulmeting voor het bepalen van de gevolgen van de toekomstige plannen. Stichting het Utrechts Landschap heeft RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland) opdracht gegeven een onderzoek naar de huidige samenstelling van de visstand uit te voeren.

1


2

Stichting RAVON

2

STUDIEGEBIED EN ONDERZOEKSMETHODIEK

2.2

Studiegebied Huidige inrichting De Palmerswaard ligt op de noordelijke oever van de Neder-Rijn, net ten westen van Rhenen (km-hok 166-441). Het gebied werd voorheen beheerd als grasland en was deels in gebruik voor kleiwinning. Sinds enkele jaren wordt een deel van de waard als natuurgebied beheerd. De Palmerswaard vormt een ecologische schakel tussen de Blauwe Kamer en de uiterwaarden bij Elst en Amerongen. Bovendien liggen er mogelijkheden om de ecologische verbindingen tussen de uiterwaarden en de Heuvelrug te herstellen. Een gedeelte van de Palmerswaard is in 1992 en 1999 uitgegraven ten behoeve van kleiwinning, waardoor enkele plassen zijn ontstaan. Het gebied bezit een grote landschappelijke afwisseling: wilgenstruwelen, riviermoeras, plassen, riet en ruigte. Het westelijke deel van de Palmerswaard is sinds 2001 in eigendom en beheer bij Stichting Het Utrechts Landschap. Deze stichting beschermt natuur en cultuur in de provincie Utrecht. Langs de oevers ligt een strook rijkseigendom, die ook in beheer is gegeven aan het Utrechts Landschap. Het oostelijke deel van het proefgebied is eigendom van de gemeente Rhenen. Dit deel wordt door een boer beheerd als grasland en is een korte periode van het jaar in gebruik als evenemententerrein. Het huidige beheer heeft tot een afwisselend gebied geleid. Nadeel hiervan is dat het water door de weerstand van de vegetatie nu minder gemakkelijk door dit gebied kan stromen. De gezamenlijke eigenaren en beheerders moeten daarom op zoek naar mogelijkheden om die doorstroming weer te verbeteren vanuit het project Stroomlijn van RWS. Figuur 2 tot en met 7 geven een impressie van de wateren in het gebied. Toekomstige inrichting De toekomstige inrichting van de Palmerswaard voorziet in een hoogwatergeul. De plannen zijn beschreven in een rapport van Litjens en Willems (2006) en in het Beheerplan Palmerswaard Programma Stroomlijn. Een ontwerpschets uit het eerst rapport van de toekomstige inrichting is opgenomen in bijlage 4. De hoogwatergeul wordt gerealiseerd door de bestaande kleiwinngsplassen met elkaar te verbinden. Aan bovenstroomse zijde van de geul wordt een drempel aangelegd. Benendenstrooms zal een permanente open verbinding met de rivier bestaan. Doorstroming zal plaats vinden bij verhoogde waterstand. De drempel wordt dan overspoelt waardoor de geul tijdelijk gaat meestromen. Naar verwachting zal dit gemiddeld 45 dagen per jaar gebeuren. De rest van het jaar is er dus sprake van een eenzijdig aangetakte nevengeul, met stilstaand water. In het beheerplan vanuit Programma Stroomlijn wordt een geul voorgesteld die de slibdepots niet aansnijdt. Het toekomstige beheer van de Palmerswaard is nog niet helemaal uitgekristalliseerd en is o.a. afhankelijk van de toekomstige inrichting. Nu wordt het beheerd met grote grazers (paarden en/of runderen). Het Utrechts Landschap streeft ernaar om het gebied zodanig in te richten dat er ruimte blijft voor ruigte en ooibos (o.a. vanwege aanwezigheid bever). Bronnen: websites Rijkswaterstaat (d.d. 24-9-2009) en Utrechts Landschap (d.d. 24-9-2009), Litjens & Willems (2006).

3


2.2

Onderzoeksmethodiek Het onderzoek naar vissen in de Palmerswaard is erop gericht vast te stellen welke vissoorten er voorkomen en hoe ze verspreid zijn. Doel is om inzicht te verkrijgen in de aanwezigheid van beschermde soorten en een inschatting te maken van de omvang van populaties. Voor het onderzoek is een eenmalige bemonstering met draagbare electrovisserij en steeknetten uitgevoerd. De bemonsteringen zijn overdag uitgevoerd op 10 augustus 2009. Er zijn 10 locaties bemonsterd. De ligging van de bemonsterde trajecten is weergegeven in figuur 1. De geplande inzet van een zegen bleek niet uitvoerbaar door de aanwezigheid van veel aquatische vegetatie. Waarnemingen van amfibieën en reptielen zijn tijdens het onderzoek ook genoteerd.

Figuur 1. Ligging bemonsterde trajecten in de Palmerswaard.

4

Stichting RAVON

Figuur 2-3: Monsterpunt 5: Vindplaats van onder meer de bittervoorn, kroeskarper en vetje (foto’s Han Runhaar).

Figuur 4-5: Monsterpunt 6: Het meest soortenrijke water binnen het onderzoek. Vindplaats van onder meer de kroeskarper, snoek, vetje, marmergrondel en ringslang (foto’s: Han Runhaar).

5


Figuur 6: Monsterpunt 7 (foto: Han Runhaar).

Figuur 7: Monsterpunt 8 (foto: Han Runhaar)

6

Stichting RAVON

3

RESULTATEN

3.1

Historische gegevens Er zijn bij Stichting RAVON historische gegevens van vissen uit het onderzoeksgebied bekend. De waarnemingen dateren van november 1999 en betreffen schepnetvangsten door vrijwilligers van RAVON in het oostelijk deel van de Palmerswaard. De volgende soorten zijn daarbij aangetroffen: kroeskarper, driedoornige stekelbaars, tiendoornige stekelbaars, baars, rietvoorn, zeelt en brasem/kolblei (onbepaald).

3.2

Aangetroffen vissen 2009 De waargenomen soorten zijn per monsterpunt weergegeven in tabel 2. De basisdata zijn opgenomen in bijlage 1. In tabel 1 is aangegeven of er sprake is van voortplanting in 2009. Aangenomen wordt dat er sprake is van voortplanting wanneer tijdens de bemonstering nuljarige juveniele exemplaren (0+stadium) zijn aangetroffen. Exemplaren van de soorten bittervoorn, driedoornige stekelbaars, marmergrondel, pos, tiendoornige stekelbaars en vetje met een grootte van nul tot en met twee centimeter worden tot juveniel (0+) gerekend. Van de soorten baars, blankvoorn, brasem, kroeskarper, rietvoorn en zeelt worden ook Exemplaren van drie tot vijf centimeter daartoe gerekend. Voor de snoek is de grens bij 10 centimeter gelegd.

• o •

•

o

•

•

•

•

•

•

•

Aantal soorten

Driedoornige stekelbaars

Zeelt

Vetje

Tiendoornige stekelbaars

Snoek

Rietvoorn

•

Pos

•

•

Marmergrondel

o

3

Kroeskarper

2

Brasem of kolblei

•

Brasem

Bittervoorn

•

1

Blankvoorn

Baars

Tabel 1: De waargenomen vissoorten per monsterpunt. ○ = alleen volwassen dieren waargenomen; ● = nuljarige dieren waargenomen

•

5

o

9

•

7

4 5

0 •

6

o

7

•

8 9

o

10 Aantal vindplaatsen

o 8

o

•

•

o

•

o o

•

o •

•

•

o

•

•

o o

5 o

•

9

o

o

5

o

o 6

1

2

1

2

8

1

3

2

3

4

6

4 o

4

o

3

4

7


Tabel 2: Status van de aangetroffen vissoorten in de Palmerswaard. Rode Lijst: kw = kwetsbaar, overige soorten: Thans niet bedreigd. Flora- en faunawet 2 = soort van tabel 2, overige soorten (matige bescherming) 3 = soort van tabel 3, soorten bijlage IV HR/bijlage 1 AMvB (zware bescherming). Conventie van Bern 3 = soort van bijlage III, beschermde soort. Habitatrichtlijn 2 = soort van bijlage II, aanwijzing en bescherming van leefgebieden is vereist; Nederlandse naam

Wetenschappelijke naam

Inheems

Baars

Perca fluviatilis

Ja

Bittervoorn

Rhodeus amarus

Ja

Blankvoorn

Rutilus rutilus

Ja

Brasem

Abramis brama

Ja

driedoornige stekelbaars

Gasterosteus aculeatus

Ja

Kroeskarper

Carassius carassius

Ja

Marmergrondel

Proterorhinus semilunaris

Nee

Pos

Gymnocephalus cernua

Ja

Rietvoorn

Scardinius erythrophthalmus

Ja

Snoek

Esox lucius

Ja

tiendoornige stekelbaars

Pungitius pungitius

Ja

Vetje

Leucaspius delineatus

Ja

Zeelt

Tinca tinca

Ja

Rode Lijst

Flora en Faunawet

Conventie van Bern Habitat richtlijn

kw

3

3

2

3

kw

kw

3

De baars is een van de meer algemene soorten in de Palmerswaard (foto: Frank Spikmans).

8

2

Stichting RAVON

In het studiegebied is de aanwezigheid vastgesteld van 13 soorten vissen (tabel 1 en 2). De driedoornige stekelbaars is het meest talrijk (tabel 3), gevolgd door de bittervoorn en vetje. De baars en marmergrondel zijn op het grootste aantal monsterpunten aangetroffen, gevolgd door bittervoorn en zeelt. In bijlage 2 is per vissoort een verspreidingskaart opgenomen. Van de aangetroffen soorten komen de bittervoorn, kroeskarper en het vetje voor op de Rode Lijst (De Nie & Van Ommering, 1998) in de categorie “kwetsbaar” (tabel 2). De marmergrondel is de enige niet inheemse vissoort die is aangetroffen. De soort komt sinds 2002 in Nederland voor. Ook deze soort is opgenomen in de Flora en Faunawet en de Conventie van Bern. Een overzicht van het totaal aantal aangetroffen exemplaren per vissoort is gegeven in tabel 3. Tabel 3: Aantal aangetroffen exemplaren per vissoort nederlandse naam Driedoornige stekelbaars

totaal aantal 774

Vetje

564

Bittervoorn

397

Marmergrondel

130

Baars

65

Rietvoorn

40

Zeelt

19


6

Kroeskarper

3

Snoek

3

Brasem

2

Blankvoorn

1

Pos

1

De ecologie en het voorkomen van de drie beschermde inheemse vissoorten wordt hieronder kort beschreven.

Bittervoorn De bittervoorn wordt voornamelijk aangetroffen in stilstaande of zeer langzaam stromende heldere wateren met een rijke begroeiing, zoals poldersloten, vijvers, meren en plassen. In stromende wateren komt de soort met name in begroeide oeverzones voor. De soort komt in Nederland algemeen voor in polders in met name Noord- en Zuid-Holland en Utrecht. Voor de voortplanting is de bittervoorn gebonden aan grote zoetwatermosselen. Met een legbuis worden eitjes afgezet in de mossel. In de winter zoeken bittervoorns waarschijnlijk diepere wateren op. Bedreigingen voor bittervoorn zijn de achteruitgang van de waterkwaliteit en het verdwijnen of verstoren van de habitat. Door vermesting en vervuiling verdwijnen zoetwatermosselen, waardoor voortplanting voor de bittervoorn onmogelijk wordt. Ook het machinale opschonen van sloten heeft geleid tot het verdwijnen van zoetwatermosselen. De bittervoorn is in de Palmerswaard op zes van tien monsterpunten aangetroffen. In totaal zijn er bijna 400 exemplaren gevangen. Het is op twee vissoorten na de meest abundante soort in het onderzoek (tabel 3). In de meeste wateren blijkt de soort zich ook voort te planten. De hoogste dichtheid werd vastgesteld op monsterpunt 2, waar in totaal meer dan 300 exemplaren zijn gevangen (86% van het totale aantal), waaronder meer dan 50 juvenielen (0+). Ook op monsterpunt 1 zijn een redelijk groot aantal bittervoorns gevangen. Op alle andere monsterpunten betrof het telkens minder dan tien exemplaren.

9


Kroeskarper De kroeskarper is een hoog gebouwde karperachtige die kan uitgroeien tot een lengte van 50 centimeter. Stilstaande tot langzaam stromende wateren met rijke vegetatie horen tot het voorkeursleefgebied van deze soort. Daarnaast komen ze voor in smalle en ondiepe sloten, mits de dieren kunnen wegtrekken naar dieper water. De soort is goed bestand tegen extreme milieuomstandigheden, zoals een laag zuurstofgehalte, een lage zuurgraad of zeer hoge watertemperaturen. De kroeskarper is op twee monsterpunten waargenomen in de Palmerswaard. De aanwezigheid van een juveniel exemplaar (<5 cm) op monsterpunt 5 indiceert voortplanting van de soort ter plaatse. Daarnaast zijn er nog twee grotere exemplaren gevangen op monsterpunt 6. Vetje Het vetje behoort tot de karperachtigen en is door zijn geringe formaat lastig te onderscheiden van andere juveniele karperachtigen. Vetjes kunnen zich explosief ontwikkelen in pionierssituaties. In latere successiestadia worden ze vaak door andere vissoorten in aantal teruggedrongen. Het vetje is gevoelig voor vervuiling. Voldoende waterplanten en ondiep, glooiende oevers zijn nodig als voortplantingshabitat. Een intensief opschoonbeheer beperkt de voortplantingsmogelijkheden voor deze soort. Het vetje is na de driedoornige stekelbaars qua aantal de meeste abundante soort in het onderzoek (tabel 3). De soort is op vier van de tien monsterpunten aangetroffen. In totaal zijn er 564 exemplaren gevangen. De hoogste dichtheid werd aangetroffen op monsterpunt 6 (302 vetjes; 54% van het totale aantal). Ook op de monsterpunten 2 en 5 zijn veel vetjes aangetroffen.

Vetjes komen vaak in grote scholen voor in vegetatierijke wateren (foto: Frank Spikmans).

10

Stichting RAVON

Herpetofauna Waarnemingen van amfibieën en reptielen zijn tijdens het onderzoek ook genoteerd. Daarnaast is er informatie verzameld middels een interview met een bewoner. Vooropgesteld dient vermeld te worden dat met een eenmalig bezoek in augustus geen compleet beeld wordt verkregen van de aanwezigheid en verspreiding van amfibieën en reptielen in de Palmerswaard. Er zijn drie soorten amfibieën aangetroffen (tabel 4). Van de groene kikker is op twee monsterpunten met zekerheid de aanwezigheid van de bastaardkikker vastgesteld. Bruine kikker en gewone pad zijn op respectievelijk één en twee monsterpunten waargenomen. Tijdens het onderzoek zijn ook twee ringslangen gezien (tabel 4). Aanvullende meldingen van deze soort zijn afkomstig van een bewoner. Een kaart met de waarnemingen van deze soort is opgenomen in bijlage 3.

Ringslang (foto: Arnold van Rijsewijk)

Bruine kikker

Gewone pad

•

o

•

2

o

3

•

Aantal soorten

Groene kikker (onbepaald)

1

Ringslang

Tabel 4: De waargenomen amfibieën en reptielen per monsterpunt. ○ = alleen volwassen dieren waargenomen; ● = nuljarige dieren aangetroffen

Bastaardkikker

3.3

3 1

•

2

4

0

5

•

6

•

o

2

7

•

o

2

8

1

o

•

2

•

1

10

o

•

Aantal vindplaatsen

2

10

9

2 1

2

2

11


4

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

4.1

Huidige waarde voor vissen In de Palmerswaard zijn tijdens het onderzoek met draagbare electrovisserij en schepnetten in totaal 13 vissoorten aangetroffen. De meest algemene soorten in dit onderzoek zijn driedoornige stekelbaars, bittervoorn, vetje, baars en marmergrondel. De wateren in de Palmerswaard vormen geschikt leefgebied voor limnofiele en eurytope soorten. Voor limnofiele soorten als de bittervoorn, kroeskarper, rietvoorn, zeelt en het vetje vormen de stilstaande, deels ondiepe en plantenrijke wateren een zeer geschikt leefgebied. Rheofiele soorten zijn in de huidige situatie niet of nauwelijks aanwezig door het gebrek aan stroming. Drie soorten genieten bijzondere bescherming. Het betreft de bittervoorn, kroeskarper en het vetje. Van zowel de bittervoorn als het vetje is een grote populatie aanwezig in de Palmerswaard. Ook is vastgesteld dat deze soorten er zich voortplanten. Het voorkomen van deze soorten in geïsoleerde wateren in uiterwaarden is niet ongebruikelijk. Beide soorten worden regelmatig aangetroffen in stilstaande buitendijkse wateren. Voor beide soorten geldt dat de aanwezigheid van een goed ontwikkelde oever- en watervegegetatie van belang is. De wateren in de Palmerswaard voldoen aan deze voorwaarde. Van de kroeskarper zijn slechts enkele exemplaren aangetroffen, waaronder één juveniel exemplaar. De kroeskarper is van oorsprong een soort van overstromingsvlakten naast rivieren. Nu is de soort zeldzaam in uiterwaard wateren. De plantenrijke ondiepe wateren vormen geschikt leefgebied voor deze soort. Opmerkelijk is verder het voorkomen van de marmergrondel. De soort is in acht van de tien bemonsterde wateren aanwezig. In 2002 is het voorkomen van de marmergrondel voor het eerst in Nederland vastgesteld en sindsdien heeft deze soort zich snel verspreid via de grote rivieren. Tijdens dit onderzoek bleek het al één van de meer algemene soorten. Onduidelijk is nog welke gevolgen dit heeft voor inheemse soorten. Een geplande bemonstering met een korte zegen kon geen doorgang vinden. Inzet van dit vangtuig was gepland in de diepere wateren in het oostelijk deel van de Palmerswaard. Door de aanwezige watervegetatie was een zegentrek niet mogelijk. Soorten die hierdoor wellicht gemist zijn, zijn snoekbaars, kolblei, winde, roofblei en karper. Daarnaast is er ook geen volledig beeld verkregen van de grotere exemplaren van soorten als blankvoornen brasem die zich doorgaans wat meer in het open water bevinden.

12

Stichting RAVON

4.2

Toekomstige inrichting De plannen voor de toekomstige inrichting zijn kort beschreven in paragraaf 2.1 van dit rapport. Een ontwerpschets is opgenomen in bijlage 4. Een passage uit het rapport van Ltjens en willems (2006) specifiek over vissen is hieronder opgenomen. In het rapport “Palmerswaard. Plan voor herinrichting en beheer” (Litjens & Willems, 2006) wordt over de te verwachten effecten op vissen het volgende gesteld: “Vissen Het onderling verbinden van de kleiwinplassen is goed voor de visstand. Vissen kunnen nu de beschutte, ondiepe delen langs de oevers van de plassen bereiken en zullen deze gebruiken als paai-, opgroeien rustplaatsen. Wanneer de verhouding tussen roofvis/witvis in de hoogwaterwatergeul niet in balans is door bijvoorbeeld een overschot aan Brasem, kan (tijdelijk) troebeling van het water ontstaan door bodemomwoeling. Deze ontwikkeling zou de waterkwaliteit niet ten goede komen:waterplanten gedijen slecht in troebel water, evenals zichtjagers als de Snoek. Doordat de bodem van de geul grotendeels uit zand bestaat, is deze niet erg rijk aan nutrienten en is naar verwachting de kans op troebeling klein.”

Door de aanleg van de hoogwatergeul worden de kleiputten met elkaar en met de rivier verbonden. De visstand zal hierdoor veranderen. De geïsoleerde, deels ondiepe en vegetatierijke wateren zijn nu een zeer geschikt leefgebied voor limnofiele soorten, waaronder de bittervoorn, kroeskarper, zeelt en het vetje. Door de aanleg van de hoogwatergeul zal de dynamiek in de Palmerswaard toenemen. De geschiktheid van de wateren voor limnofiele soorten zal hierdoor afnemen. Kans is dat de limnofiele soorten bij een dergelijk ontwerp uit het gebied verdwijnen of sterk afnemen. Mogelijk zal de buitendijkse kwelzone zich ontwikkelen tot geschikt leefgebied voor limnofiele soorten. Speciale aandacht vraagt de kroeskarper in het gebied. De lage dichtheid waarin deze nu voorkomt maakt de soort kwetsbaar. De soort is gebonden aan laagdynamische vegetatierijke wateren. De toekomstige toename van dynamiek zal mogelijk verdwijning van deze soort tot gevolg hebben. Behoud van (tijdelijk) geïsoleerde en vegetatierijke wateren is voor deze soort belangrijk.

Kroeskarper (foto: Paul van Hoof).

13


De hoogwatergeul zal naar verwachting een toename van het aantal rheofiele soorten opleveren. Als paaibiotoop kan een eenzijdig aangetakte nevengeul functioneren voor eurytope vissoorten zoals blankvoorn, brasem en snoekbaars. Daarnaast kan een hoogwatergeul een belangrijke functie als kraamkamer vervullen voor vissen uit de rivier. Hierbij maken larvale en juveniele vissen gebruik van de ondiepe langzaamstromende en voedselrijke omstandigheden om op te groeien. Te verwachten is dat soorten als winde, roofblei, blankvoorn, snoekbaars en mogelijk barbeel en sneep op deze wijze gebruik gaan maken van een hoogwatergeul. Omdat de geul slechts een beperkt deel van het jaar meestroomt met de rivier en de stroming waarschijnlijk gering zal zijn, zal het geen geschikt paaibiotoop vormen voor grindpaaiers als barbeel, sneep en serpeling.

Een eenzijdig aangetakte nevengeul zal geen geschikt paaibiotoop vormen voor een grindpaaier als de sneep. Voor het opgroeien van jonge sneep kan het echter een belangrijke rol vervullen (foto: Frank Spikmans)

Met het oog op de huidige waarde van de visstand verdient het de aanbeveling de geïsoleerde plassen in de Palmerswaard te behouden. Door deze met elkaar te verbinden om een hoogwatergeul te realiseren zal het huidige leefgebied voor limnofiele soorten in kwaliteit verminderen. Limnofiele soorten in het rivierengebied zijn aangewezen op geschikte wateren in de uiterwaarden. De aanleg van een hoogwatergeul kan het verdwijnen van deze soorten in de Palmerswaard tot gevolg hebben. Rheofiele soorten zullen naar verwachting wel gebruik gaan maken van een hoogwatergeul, maar zijn daarvan niet strikt afhankelijk, omdat de rivieroevers en kribvakken voor deze soorten ook functioneren als kraamkamer en/of paaigebied. De nevengeul kan beter op een andere locatie binnen de Palmerswaard of in een andere uiterwaarde aangelegd worden die nu nog weinig faunistische waarden hebben.

14

Stichting RAVON

LITERATUUR Litjens, G & D. Willems, 2006. Palmerswaard. Plan voor herinrichting en beheer. Bureau Stroming. In opdracht van Het Utrechts Landschap Nie, H.W. de & G. van Ommering, 1998. Bedreigde en kwetsbare zoetwatervissen in Nederland. Toelichting op de Rode Lijst. Rapport IKC Natuurbeheer nr. 33 Programma Stroomlijn, 2008. Bbeheerplan Palmerwaard, Ameco Adviesgroep Milieubeleid, in opdracht van Dienst Landelijk Gebied www.rijkswaterstaat.nl/water/plannen_en_projecten/stroomlijn/proefprojecten/palmerswaard/ www.utrechtslandschap.nl/p3.php?RubriekID=2201

15

BIJLAGE 1: basisdata vissen en herpetofauna monsterpunt

x

y

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

166458 166458 166458 166458 166458 166458 166458 166458 166458 166458 166458 166458 166458 166458 166458 166458

2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2

166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323 166323

16

nederlandse naam

soortgroep

wetenschappelijke naam

datum

aantal stadium / sekse

441422 441422 441422 441422 441422 441422 441422 441422 441422 441422 441422 441422 441422 441422 441422 441422

Baars Baars Bittervoorn Bittervoorn Bittervoorn Marmergrondel Marmergrondel Rietvoorn Rietvoorn Zeelt Zeelt Bruine kikker Gewone pad Groene kikker (soort onbepaald) Groene kikker (soort onbepaald) Groene kikker (soort onbepaald)

vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis amfibie amfibie amfibie amfibie amfibie

Perca fluviatilis Perca fluviatilis Rhodeus sericeus Rhodeus sericeus Rhodeus sericeus Proterorhinus semilunaris Proterorhinus semilunaris Scardinius erythrophthalmus Scardinius erythrophthalmus Tinca tinca Tinca tinca Rana temporaria Bufo bufo Rana esculenta synklepton Rana esculenta synklepton Rana esculenta synklepton

10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009

2 5 2 19 17 42 32 1 35 5 6 1 1 1 2 6

441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282 441282

Baars Bittervoorn Bittervoorn Bittervoorn Bittervoorn Brasem Brasem of kolblei Marmergrondel Marmergrondel Marmergrondel Marmergrondel Rietvoorn Snoek Vetje Vetje Vetje Vetje Zeelt Groene kikker (soort onbepaald)

vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis amfibie

Perca fluviatilis Rhodeus sericeus Rhodeus sericeus Rhodeus sericeus Rhodeus sericeus Abramis brama Abramis brama / bjoerkna Proterorhinus semilunaris Proterorhinus semilunaris Proterorhinus semilunaris Proterorhinus semilunaris Scardinius erythrophthalmus Esox lucius Leucaspius delineatus Leucaspius delineatus Leucaspius delineatus Leucaspius delineatus Tinca tinca Rana esculenta synklepton

10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009

1 20 36 263 23 1 1 2 5 1 1 1 1 2 34 14 58 1 1

methodiek

lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 0 - 2 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm adult juveniel juveniel larf larf

elektrovisserij schepnet elektrovisserij schepnet schepnet schepnet schepnet elektrovisserij schepnet schepnet schepnet schepnet schepnet schepnet schepnet schepnet

lengte 11 - 15 cm lengte 0 - 2 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 41cm of meer lengte 3 - 5 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 16 - 25 cm lengte 0 - 2 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 6 - 10 cm adult

elektrovisserij elektrovisserij schepnet elektrovisserij schepnet dood gevonden schepnet elektrovisserij elektrovisserij schepnet schepnet schepnet elektrovisserij elektrovisserij schepnet elektrovisserij schepnet elektrovisserij schepnet

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267 166267

441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459 441459

4

166314 441564 Geen waarnemingen

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

166250 166250 166250 166250 166250 166250 166250 166250 166250 166250 166250

441575 441575 441575 441575 441575 441575 441575 441575 441575 441575 441575

Baars Baars Bittervoorn Bittervoorn Bittervoorn Blankvoorn Brasem Marmergrondel Marmergrondel Marmergrondel Rietvoorn Rietvoorn Rietvoorn Zeelt Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft Gewone pad Groene kikker (soort onbepaald) Groene kikker (soort onbepaald) Groene kikker (soort onbepaald) Groene kikker (soort onbepaald)

Baars Baars Bittervoorn Kroeskarper Marmergrondel Marmergrondel Marmergrondel Vetje Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft Groene kikker (soort onbepaald) Groene kikker (soort onbepaald)

vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis ongewervelde amfibie amfibie amfibie amfibie amfibie

Perca fluviatilis Perca fluviatilis Rhodeus sericeus Rhodeus sericeus Rhodeus sericeus Rutilus rutilus Abramis brama Proterorhinus semilunaris Proterorhinus semilunaris Proterorhinus semilunaris Scardinius erythrophthalmus Scardinius erythrophthalmus Scardinius erythrophthalmus Tinca tinca Orconectes limosus Bufo bufo Rana esculenta synklepton Rana esculenta synklepton Rana esculenta synklepton Rana esculenta synklepton

10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009

2 1 1 1 6 1 1 1 3 13 1 1 1 1 1 1 1 1 1 6

lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 26 - 40 cm lengte 0 - 2 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 0 - 2 cm lengte 0 - 2 cm lengte 6 - 10 cm lengte 3 - 5 cm adult subadult adult adult juveniel larf

10-8-2009 vis vis vis vis vis vis vis vis ongewervelde amfibie amfibie

Perca fluviatilis Perca fluviatilis Rhodeus sericeus Carassius carassius Proterorhinus semilunaris Proterorhinus semilunaris Proterorhinus semilunaris Leucaspius delineatus Orconectes limosus Rana esculenta synklepton Rana esculenta synklepton

10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009

elektrovisserij schepnet elektrovisserij elektrovisserij schepnet schepnet dood gevonden elektrovisserij schepnet schepnet elektrovisserij schepnet elektrovisserij elektrovisserij net, mistnet schepnet schepnet schepnet schepnet schepnet elektrovisserij

2 34 2 1 2 1 2 150 3 1 5

lengte 3 - 5 cm lengte 6 - 10 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm adult juveniel larf

schepnet elektrovisserij elektrovisserij elektrovisserij elektrovisserij elektrovisserij schepnet elektrovisserij net, mistnet schepnet schepnet

17

18

6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6

165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956 165956

441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836 441836

Baars Baars Driedoornige stekelbaars Driedoornige stekelbaars Driedoornige stekelbaars Driedoornige stekelbaars Kroeskarper Marmergrondel Marmergrondel Pos Snoek Snoek Tiendoornige stekelbaars Vetje Vetje Vetje Vetje Vetje Zeelt Zeelt Ringslang Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft Groene kikker (soort onbepaald)

vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis vis reptiel ongewervelde amfibie

Perca fluviatilis Perca fluviatilis Gasterosteus aculeatus Gasterosteus aculeatus Gasterosteus aculeatus Gasterosteus aculeatus Carassius carassius Proterorhinus semilunaris Proterorhinus semilunaris Gymnocephalus cernuus Esox lucius Esox lucius Pungitius pungitius Leucaspius delineatus Leucaspius delineatus Leucaspius delineatus Leucaspius delineatus Leucaspius delineatus Tinca tinca Tinca tinca Natrix natrix Orconectes limosus Rana esculenta synklepton

10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009

3 3 3 87 46 75 2 1 1 1 1 1 2 168 20 112 1 1 2 1 1 20 15

lengte 11 - 15 cm lengte 6 - 10 cm lengte 0 - 2 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 11 - 15 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 6 - 10 cm lengte 16 - 25 cm lengte 26 - 40 cm lengte 0 - 2 cm lengte 0 - 2 cm lengte 0 - 2 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 11 - 15 cm lengte 6 - 10 cm adult adult larf

elektrovisserij elektrovisserij elektrovisserij schepnet schepnet schepnet elektrovisserij elektrovisserij schepnet elektrovisserij elektrovisserij elektrovisserij schepnet elektrovisserij schepnet schepnet elektrovisserij schepnet elektrovisserij schepnet gevangen net, mistnet schepnet

7 7 7 7 7 7 7 7

166000 166000 166000 166000 166000 166000 166000 166000

441707 441707 441707 441707 441707 441707 441707 441707

Baars Driedoornige stekelbaars Marmergrondel Tiendoornige stekelbaars Zeelt Zeelt Ringslang Groene kikker (soort onbepaald)

vis vis vis vis vis vis reptiel amfibie

Perca fluviatilis Gasterosteus aculeatus Proterorhinus semilunaris Pungitius pungitius Tinca tinca Tinca tinca Natrix natrix Rana esculenta synklepton

10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009

1 523 3 2 1 1 1 16

lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 6 - 10 cm lengte 6 - 10 cm adult larf

schepnet schepnet schepnet schepnet elektrovisserij schepnet gevangen schepnet

8 8 8 8 8 8 8 8

166072 166072 166072 166072 166072 166072 166072 166072

441576 441576 441576 441576 441576 441576 441576 441576

Bittervoorn Bittervoorn Marmergrondel Marmergrondel Vetje Zeelt Bastaardkikker Groene kikker (soort onbepaald)

vis vis vis vis vis vis amfibie amfibie

Rhodeus sericeus Rhodeus sericeus Proterorhinus semilunaris Proterorhinus semilunaris Leucaspius delineatus Tinca tinca Rana kl. esculenta Rana esculenta synklepton

10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009

4 1 6 13 4 1 19 6

lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 16 - 25 cm adult larf

elektrovisserij elektrovisserij elektrovisserij elektrovisserij elektrovisserij elektrovisserij schepnet schepnet

9 9 9 9 9

166079 166079 166079 166079 166079

441602 441602 441602 441602 441602

Baars Bittervoorn Driedoornige stekelbaars Marmergrondel Groene kikker (soort onbepaald)

vis vis vis vis amfibie

Perca fluviatilis Rhodeus sericeus Gasterosteus aculeatus Proterorhinus semilunaris Rana esculenta synklepton

10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009

7 2 38 1 31

lengte 6 - 10 cm lengte 0 - 2 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm larf

schepnet schepnet schepnet schepnet schepnet

10 10 10 10 10 10 10 10

166543 166543 166543 166543 166543 166543 166543 166543

441121 441121 441121 441121 441121 441121 441121 441121

Baars Baars Driedoornige stekelbaars Driedoornige stekelbaars Tiendoornige stekelbaars Bastaardkikker Groene kikker (soort onbepaald) Groene kikker (soort onbepaald)

vis vis vis vis vis amfibie amfibie amfibie

Perca fluviatilis Perca fluviatilis Gasterosteus aculeatus Gasterosteus aculeatus Pungitius pungitius Rana kl. esculenta Rana esculenta synklepton Rana esculenta synklepton

10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009 10-8-2009

3 1 1 1 2 5 35 28

lengte 6 - 10 cm lengte 6 - 10 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm lengte 3 - 5 cm adult juveniel larf

elektrovisserij schepnet elektrovisserij schepnet schepnet schepnet schepnet schepnet

reptiel reptiel reptiel

Natrix natrix Natrix natrix Natrix natrix

2009 2009 2009

166494 441293 Ringslang 166617 441437 Ringslang 166223 441644 Ringslang

1 1 1

mondelinge mededeling mondelinge mededeling mondelinge mededeling

19

BIJLAGE 2: verspreidingskaarten per vissoort

Baars

Bittervoorn

20

Brasem

Driedoornige stekelbaars

21

Kroeskarper

Marmergrondel

22

Pos

Rietvoorn

23

Snoek


24

Vetje

Zeelt

25

BIJLAGE 3: verspreidingskaart ringslang

26

BIJLAGE 4: conceptinrichtingsschets Palmerswaard (Litjens & Willems, 2006)

27

Vissen in de Palmerswaard, met advies voor toekomstige inrichting

Recommend Documents