VI ME LE EN VAN EDI Ot!!,

VI

LE EN

ME

VAN EDI Ot!! , DOOD

N

1I

,d

J . AM E IU 7

i

U 4NE AL.D

ALKMAA

GEB

.

KLUI

MAN

De knaap is met de meeste aandacht bezig .

UIT HET LEVEN VAN EDISON DOOR J. STAMPERIUS

UIT HET LEVEN VAN

EDISON DOOR J . STAMPERIUS 6BYLLUSTREERD DOOR POL DOM

ACHTSTE DRUK

ALKMAAR - GEBR. KLUITMAN

HOOFDSTUK I

OP DE SPOORTREIN 't Was een hete zomermiddag in de maand Augustus van het jaar 1860 . De ganse dag had de brandende zon geschenen. Op de vlakte, die door het reusachtige M i c h i g a n m e e r en het weinig minder grote Huronmeer en het Eriemeer*) wordt ingesloten, was geen windje to bespeuren . Mens en vee zagen verlangend uit naar de avond, die wellicht koelte brengen zou. Niets verstoorde de stilte van de namiddag dan een verwijderd gedreun, dat de nadering van een spoortrein aankondigde . W eldra vertoonde de lange trein zich in de verte . Hij had de oevers van het E r i e m e e r verlaten en stoomde thans noordwaarts naar de steden aan het Hu r o n m e e r . Snuivend en stampend snelde hij door de korenvelden, zodat *) Deze meren behoren tot een reeks van vijf ontzaglijk grote waterplassen, welke met elkander in verbinding staan en hun water afvoeren door de Sint-Laurensrivier naar de Atlantische Oceaan. Zij vormen gedeeltelijk de grensseheiding tussen Brits Noord-Amerika of Canada en de Verenigde Staten .

6

UIT HET LEVEN VAN EDISON

de leeuwerik verschrikt opvloog van zijn nest en met snelle wiekslagen loodrecht omhoog steeg in de door de hitte trillende lucht . Maar zie, reeds vermindert de trein zijn vaart, de machinist heeft de stoom afgesloten, de remmers hebben de remtoestellen vastgedraaid, die zich op de wielen vastklemmen en ze beletten hun snelle omwenteling voort to zetten. Knarsend schuiven de wielen over de rails, nog een ogenblik en met een schok, die de reizigers welke reeds opgestaan zijn, weer op hun zitplaatsen doet neervallen, houdt de trein onder de overkapping van het station stil . En nu ontwaakt daar een grote drukte . De conducteurs lopen langs de trein en openen de portieren. De reizigers, die hier op de plaats van hun bestemming zijn, verlaten de trein, reiken hun kaartjes over en zoeken een goed heenkomen. Anderen, die reeds enige tijd aan het station hebben gewacht, nemen de open zitplaatsen in . De reizigers die nog verder moeten, staan even op en leunen met het bovenlijf uit het portier, om de drukte op het perron met een onverschillig oog aan to zien . Enkelen stappen uit om zich even to vertreden, maar houden hun coupe goed in het oog, om dadelijk weer to kunnen instappen, zodra de bel ten teken van vertrek geluid wordt . Langs de wagens loopt een knaap van dertien

OP DE SPOORTREIN

7

jaren met een pak kranten in de hand, die hij de reizigers to koop aanbiedt . Met luide stem roept hij de titels der verschillende dagbladen af. Hij wipt vlug even op elke trede, steekt het hoofd naar binnen en het ,Een krant, mijnheer?" klinkt de reizigers in de oren. Sommige reizigers kopen een krant van hem, of kiezen iets uit het bakje, dat aan een riem om zijn hals hangt en kleine versnaperingen bevat. Vlug neemt hij het geld in ontvangst, en loopt dan weer verder. Er is geen tijd to verliezen. Hoor, daar luidt de bel . Met drie korte, heldere slagen wordt het teken van vertrek gegeven . Langzaam zet de trein zich in beweging. „Pas op, Tom!" roept de stations-chef tot den knaap, die onbevreesd nogmaals op een trede wipt en zijn koopwaar aanbiedt, niettegenstaande de trein reeds voortgaat en spoedig een vrij snelle gang aanneemt. Lachend ziet de treinjongen om, springt van de loopplank en gaat op de rand van het perron staan, zodat de wagens rakelings langs hem snorren . Op 't ogenblik dat de goederenwagen achteraan de trein in zijn nabijheid komt, vat de knaap met de linkerhand stevig zijn bakje vast, klemt de kranten onder de arm, grijpt met een snelle beweging een ijzeren handvat en staat tegelijk met een vlugge sprong op de loopplank . Dan wendt hij zich om, groet met een hand-

8


beweging den stations-chef, die dreigend maar toch met een lack de vuist schudt, en verdwijnt in de wagen. En voort gaat weer de trein, zuchtend alsof hij zich beklaagde over de tijd, die verloren ging. Al sneller en sneller wordt zijn vaart en spoedig heeft hij het station ver achter zich gelaten . De machinist plaatst zich recht voor zijn machine en kijkt scherp uit over de baan, die zich in eindeloze rechte lijn voor hem uitstrekt . De stoker opent de vuurhaard en werpt er nieuwe brandstof op, waardoor de trein nog sneller vaart krijgt . De reizigers schikken zich recht op hun gemak in een hoekje of op de zachte kussens en vouwen de pas gekochte kranten open . En de krantenjongen, then we zo-even in de goederenwagen zagen verdwijnen? Laten we hem in zijn hotsend verblijf opzoeken . Zie, daar achter in de wagen staat hij . Hij is alleen. Zijn bakje en kranten heeft hij in een hoek gelegd, gereed om bij de nadering van een volgend station weer to worden opgenomen . Hij zelf staat voor een soort van tafel, bestaande uit een paar oude planken, die aan de wanden van de wagen bevestigd zijn . Daarop zien wij een menigte dingen, waaraan wij moeilijk een naam zouden kunnen geven en waarvan wij nog minder de bestemming kunnen raden. Er tussen staan en lig-

OP DE SPOORTREIN

9

gen hele en gebroken flessen, houten en blikken bakjes, ijzeren koperdraad, glazen buisjes, kurken, waarin gaatjes zijn geboord, ijzeren ringen, een kookpannetje en een komfoor, benevens een spirituslamp . 't Geheel maakt een wonderlijke indruk en het lijkt wel, alsof wij daar in die oude goederenwagen de geheimzinnige werkplaats hebben gevonden van een alchimist uit de middeleeuwen, die uit allerlei vreemde mengsels goud zocht to bereiden . De knaap is met de meeste aandacht bezig . Hij heeft van een plankje in de hoek een oud, gescheurd en gehavend boek genomen en naast zich neergelegd . Wij lezen de titel : ,Leerboek der Scheikunde" heet het . Hij slaat het open, leest enige regels en gaat dan aan het werk . In een fles met wijde hals laat hij enige stukjes zink vallen, giet daarop water en neemt dan voorzichtig van de grond een zwarte fles, waarin een weinig vitriool of zwavelzuur is . Een scheut van het vocht wordt op het water en het zink gegoten, waardoor er dadelijk een sterke bruising in de fles ontstaat . Daarna sluit hij haastig de fles met een stop, waardoor een nauw glazen buisje is gestoken. Vol aandacht bekijkt de jeugdige onderzoeker zijn werk . Dan leest hij weer in zijn boek . Boven het hoofdstuk, dat hij opgeslagen heeft, staat : Bereiding en eigenschappen van het waterstofgas .

10

UIT HET LEVEN VAN EDISON Kijk, hij wil waterstofgas bereiden en dan de eigenschappen van dit gas onderzoeken . Het bruist in de fles en er stijgen grote bellen in de fles op . De bellen bevatten zeker het waterstofgas . ,,Het is brandbaar," leest hij verder . Dat wil hij dadelijk onderzoeken, zien of het waar is en of het wel waterstofgas is, dat in de fles is ontstaan. Want al ziet men het niet, toch stijgt het gas zeker door het buisje uit de fles omhoog . Hij zal het aansteken . Vlug brengt hij een brandende lucifer bij het open eind van het glazen buisje . Had toch eerst wat verder gelezen, driftige, onbedachtzame natuuronderzoeker 1 Daar staat in uw boek, dat waterstofgas, zolang het met lucht vermengd is, knalgas vormt, zeer gevaarlijk, omdat het plotseling ontploft, wanneer men het aansteekt . Zodat men verstandig doet, enige tijd to wachten met aansteken, tot al de lucht uit de fles verwijderd is. Dat heb je door je haast niet opgemerkt, kleine natuurkundige 1 Zodra de vlam het glazen buisje genaderd is, duet een hevige knal de fles uiteenspringen, waarbij de kurk weggeslingerd wordt en het bijtend vocht over de tafel en het boek stroomt . Hoewel verschrikt door die onverwachte afloop van zijn wetenschappelijke proef, laat de knaap geen ogenblik verloren gaan om to red-

OP DE SPOORTREIN

11

den, wat gered kan worden. Zijn boek loopt groot gevaar door het vitriool vernield to worden. Snel beraden veegt hij met een oude lap het vocht zoveel mogelijk van het papier, neemt dan een flesje met ammoniak, dat zich onder zijn voorraad bevindt en stort enige druppels daarvan op de aangetaste plaatsen . Het vitriool verbindt zich met het ammoniak tot een witte, onschadelijke stof, die gemakkelijk van de bladen verwijderd kan worden . Na enige ogenblikken is dit gebeurd en al zijn de bladzijden er niet zindelijker op geworden, toch is alles goed leesbaar gebleven en heeft hij zijn kostbaar,,Leerboek der Scheikunde" gered . Ook de overige schade is spoedig hersteld . De tafel wordt gereinigd, de glasscherven gooit hij buiten de wagen en daarna zet hij zich op een houten blok neer, met de bedoeling, eerst het hoofdstuk over de bereiding van waterstofgas geheel door to lezen, om dan morgen de thans mislukte proef to herhalen . En intussen heeft de trein zich voortgespoed en de reizigers meegevoerd, die er geen flauw idee van hebben, dat de eenvoudige krantenjongen in de goederenwagen aldus bezig is zijn dorst naar kennis met de gebrekkige hulpmiddelen, die tot zijn beschikking zijn, to lessen . Eindelijk nadert de trein het eindpunt zijner reis. Het is de stad Port Huron, gelegen

12


aan de zuidpunt van het H u r o n m e e r en aan de S i n t-C l a i r-r i v i e r, die dit meer met het E r i e m e e r verbindt . Hier is de woonplaats van den treinjongen, then we zo druk bezig zagen . Het eenvoudige huisje, waar zijn ouders wonen, ligt buiten Port Huron aan deze zijde, niet ver van de spoorbaan . Wanneer hij de zware deur van de goederenwagen openschuift en naar buiten ziet, kan hij al spoedig zijn woning onderscheiden . Het is intussen wat later geworden . De stralen van de zon vallen schuiner en hebben veel van hun kracht verloren . Een fris windje, dat uit het westen is komen opzetten, verkoelt het gelaat van den knaap, die zich zover mogelijk naar voren buigt, om de luchtstroom op to vangen . Daar schuift hij de deur nog iets verder op zijde en gaat op de loopplank staan . Met de ene hand houdt hij zich aan het handvat vast. Scherp tuurt hij vooruit langs de spoorbaan, alsof hij iets zocht . W at wil hij doen ? Daar is de trein bijna recht tegenover de ouderlijke woning gekomen . De jongen buigt zich voorover, laat de handen los, stoot met de voeten of en valt met een smak in een grote hoop zand naast de spoorbaan . Dat zand heeft hij daar zelf bijeengebracht om zijn val to breken.

OP DE SPOORTREIN

13

Want nu is hij vlak bij de ouderlijke woning en anders moet hij meerijden tot het station, dat aan de andere zijde van Port Huron ligt, en dan naar huis terugwandelen. Dat scheelt wel een uur . En dat uur kan hij beter gebruiken . Hij heeft immers nog zoveel to lezen en to studeren ! Daarom doet hij elke avond die gewaagde sprong . De krantenjongen heeft intussen de ouderlijke woning bereikt . 't Is een eenvoudig, klein huis, dat er evenwel vriendelijk en gezellig uitziet . Binnengekomen groet hij zijn moeder, die met huiselijke arbeid bezig is, en ontvangt op de vraag of vader thuis is, een ontkennend antwoord. Haastig eet hij het avondbrood, dat moeder voor hem neerzet en vraagt dan, terwijl hij opstaat : ,Moeder, kunt u me lesgeven?" „Vanavond niet, kind!" is het antwoord . „Ik heb helemaal geen tijd ." De jongen kijkt teleurgesteld, maar neemt een boek van de kast, met een stuk papier en een potlood, en gaat in het tuintje achter het huis op een bank zitten . Daar is hij spoedig geheel in zijn studie verdiept . Af en toe houdt hij met lezen op, om wat hij gelezen heeft en onthouden wil, hardop to herhalen, of met het potlood iets op to schrijven, dat hem bijzonder belangrijk voorkomt . Zo blijft hij zitten, tot het donker wordt en

14


moeder hem roept binnen to komen, omdat vader thuis is en het tijd wordt om naar bed to gaan .

HOOFDSTUK II

DE KRANT VAN DE TREIN De volgende ochtend was Tom al vroeg op de been. Hij moest zorgen aan het station to Port H u r o n to zijn, voor de eerste trein van de Grand Trunk Railway*) vertrok . Na een haastig ontbijt groette hij zijn ouders, nam een boek onder de arm en begaf zich op weg. Dit boek was hetzelfde, waarin hij de vorige avond had zitten studeren, tot de duisternis hem dwong daarmee op to houden. Deze morgen was hij een uur vroeger opgestaan, om de laatste bladzijden to lezen. Nu ging Tom het terugbrengen, naar de leesbibliotheek to Detroit, waaruit hij het ontvangen had . Toen hij aan bet station kwam, had hij nog een kwartiertje de tijd. Dadelijk stapte hij het vertrek binnen, waar de telegrafist rustig bij zijn toestellen zat, in afwachting, dat het sein van de naderende trein *)

Grote hoofdlipu•epoorweg.

16 UIT HET LEVEN VAN EDISON zou gegeven worden . Met de pet in de hand groette de knaap beleefd den beambte, voor wien hij blijkbaar geen vreemdeling was, want opgeruimd klonk hem de vraag tegemoet : „Zo, kom je weer eens kijken, Tom?" „Alsjeblieft meneer !" was het antwoord van den jongen, die dadelijk dichterbij kwam en met een oog vol belangstelling naar de telegraaftoestellen keek. ,,Kom maar hier!" zei de man, die blijkbaar schik had in de weetgierigheid van den krantenjongen. ,Hoever was ik gisteren met mijn verklaring gevorderd?" ,,Tot aan dit instrument, mijnheer!" was het antwoord. ,,O ja, de seintoner. Kijk, dit is een electromagneet, zie je, en die dient . . ." En de telegrafist legde zijn opmerkzamen toehoorder nauwkeurig de samenstelling en het doel der verschillende delen van het telegraaftoestel uit . Met zoveel aandacht waren al spoedig en leermeester en leerling bezig, dat zij zich niet gemakkelijk zouden hebben laten storen, wanneer niet plotseling de electrische schel had geklonken en een eigenaardig getik in het toestel, dat de telegrafist juist bezig was aan Tom uit to leggen, had to kennen gegeven, dat een telegrafisch bericht werd overgeseind .

DE KRANT VAN DE TREIN 17 De beambte staakte zijn les en Tom Rep na een dankbare groet vlug naar het perron, waar de trein juist voorreed . Na enkele ogenblikken vertrok deze en nam den knaap mee, die in de goederenwagen zijn koopwaar, zijn instrumenten en boeken juist zo terugvond, als hij ze er de vorige avond had achtergelaten. Vlug begon hij de proeven to herhalen, die hij toen wegens het springen van de fles had moeten staken. Thans gelukte het beter en vol ijver bleef hij in de schommelende en hotsende wagen aan de gang, tot de trein de stad Detroit aan het Erieme e r bereikte . Daar kon Tom een paar uur blijven . Met het boek, dat hij die morgen van huis had meegenomen, onder de arm, stapte hij naar een gebouw, waarin de leesbibliotheek gevestigd was . Eigenlijk was het een boekwinkel, waartoe de bibliotheek behoorde . Een drukkerij was er achteraan gebouwd en Tom sloeg ook thans weer, evenals bij vroegere bezoeken, nieuwsgierige blikken naar achteren, waar hij de letterzetters en de jongens, die de pers bedienden, druk bezig zag. De boekhandelaar kwam naar voren . ,,Wat wil je, jongen?" ,,Dit boek terugbrengen en een ander meenemen," was het antwoord. De man sloeg een boek open, waarin hij de lit hot leven van Edieon

2

18 UIT HET LEVEN VAN EDISON nummers van de werken, die er gehaald en teruggebracht werden, aantekende. „Hoe heet je?" ,,Thomas Alva Edison ." „O ja, van Po r t H u r o n, niet waar? Hoe kom jij toch telkens hier in D e t r o i t verzeild?" „Ik ben treinjongen op de Grand Trunk Railway, en rijd geregeld tussen Port Huron en Detroit mee," was het antwoord . „O, en welk boek breng je nu terug?" „N°. 46, mijnheer : Het ]even van Benjamin Franklin ." „Juist,' zei de boekhandelaar, die met zijn blauw potlood een streep haalde door N°.46, dat in het dikke boek stond opgetekend . „En welk nummer wil je nu meenemen?" „N°.47, meneer." „Drommelse jongen, lees je de boeken op een rijtje? Ik zie daar, dat je al de nummers van 1 tot 46 al gelezen hebt " „Ja, mijnheer I" ,,Zo, en wat ben je dan van plan?" Al de overige boeken ook to lezen, meneer !" was het antwoord. „Wat zeg je?" klonk het verbaasd van achter de toonbank . „Al de overige boeken wil je lezen? En waarom?" „Om to weten, wat er in staat," antwoordde de jongen op zo eenvoudige toon, als sprak hij

DE KRANT VAN DE TREIN 19 over de natuurlijkste zaak der wereld . Vol verbazing, maar toch ook met een zekere eerbied voor zoveel leerlust en wilskracht, keek de boekhandelaar Tom een ogenblik aan . Toen noteerde hij N° .47 in zijn boek, klom op het trapje, haalde het werk van de plank en legde het voor den jongen neer . Deze betaalde de verschuldigde stuiver en nam het boek op, om heen to gaan. Toch draaide hij nog, zodat de boekhandelaar vroeg, of er nog iets van zijn verlangen was. „Neen," was het antwoord op aarzelende toon. ,,Of ja, toch," liet hij er op volgen, terwijl hij den man met zijn heldere ogen vrijmoedig aanzag, ,zou ik daarachter eens mogen kijken?" „In de drukkerij ? Och jawel, als je maar zorgt, met in de weg to lopen." Tom stapte naar binnen en de boekhandelaar, die schik in den jongen kreeg, ging met hem mee en legde een en ander uit, wat Tom zag, maar niet begreep. Met vurige belangstelling keek Tom rond. Heerlijk vond hij het, hier met eigen ogen to zien, hoe het drukken in zijn werk ging . Hoe menigmaal had hij bij het verkopen van zijn kranten de lust bij zich voelen opkomen, om to weten op welke manier die zwarte letters op het witte papier worden overgebracht . Hier kon hij alles op zijn gemak waarnemen .

2'

20 UIT HET LEVEN VAN EDISON Hij zag hoe de zetter de loden letters uit de bakjes nam en ze in rijen in een koperen vorm plaatste, letter voor letter en woord voor woord en regel na regel, juist zoals op het papier, dat de man voor zich had liggen, geschreven was . En toen de vorm geheel gevuld was, werd het zetsel nog eens nagezien en goed vastgeklemd ; de vorm werd in de drukpers geplaatst, een inktrol maakte al de loden lettertjes zwart, en nu kon het afdrukken een aanvang nemen. Met de voet bracht een jongen de pers in beweging, een vel papier werd op de drukplaat gelegd, de loden letters werden er tegenaan gedrukt en een afdruk was gereed. Onmiddellijk kon een tweede volgen en zo ging het voort, tot groot plezier van Tom, die steeds aandachtig bleef toekijken . Hij kon haast niet scheiden, toen het voor hem tijd was, weer naar de trein to gaan . Tot zijn vreugde gaf de boekhandelaar hem verlof, zo vaak to komen kijken als hij verkoos . Tom kwam zo dikwijls in de drukkerij to Detroit terug, als hij er toe in de gelegenheid was. En hoe meer hij er kwam, hoe meer lust hij kreeg, zelf ook eens to proberen, wat hij anderen zag doen . Af en toe werd hem verlof gegeven bij het werk een weinig mee to helpen en op deze wijze leerde hij de eerste handgrepen van het letterzetten en drukken .

DE KRANT VAN DE TREIN 21 Op een dag, toen hij weer op de drukkerij was en zich oefende in het zetten van enige regels, die hij zelf vooraf op een stuk papier had geschreven, werd een kist binnengebracht, die volgens het opschrift van de lettergieterij kwam en nieuwe loden letters bevatte . Toen de kist opengemaakt en de inhoud geborgen was, hoorde Tom den eigenaar der drukkerij zeggen : ,,Ziezo, nu die oude, afgesleten letterrommel maar opgeruimd . Die zullen we maar zo spoedig mogelijk verkopen of naar de smelterij zenden ." „Mag ik die letters kopen?" vroeg Tom eensklaps . „Jij?" luidde de verbaasde wedervraag, ,wat wou jij daarmee doen?" ,,Wat anders dan drukken?" was het antwoord. ,,Ga je dan een drukkerij opzetten?" ,,Misschien wel," zei Tom . ,Wat vraagt u voor de oude letters?" ,,Dan moet de boel eerst gewogen worden," sprak de boekhandelaar. Meteen gaf hij last de letters in een zak bijeen to doen en to wegen . „Vraag me asjeblieft niet to veel af," sprak Tom, „want ik ben niet rijk ." „Maar kereltje, wat wil je dan toch met die letters uitvoeren?" „Er geld mee verdienen," was het antwoord, dat Aug gegeven werd .

22


,,Nu, je bent een wakkere jongen . Je zult de partij goedkoop hebben ." Na enig over en weer praten, waarbij duidelijk bleek, dat Tom goed de waarde van het geld kende en handelen en afdingen kon als een ervaren koopman, werd men het eens . Tom, die elke verdiende cent zuinig bespaard had, bracht de volgende dag het geld en nam de zak met oude letters mee naar de trein, waar hij hem in de goederenwagen neerzette . Niemand lette er op. Men wist wel, dat de treinjongen in die wagen allerlei ,rommel" bij elkaar bracht en daarmee altijd bezig was, maar de conducteurs lieten hem zijn gang gaan en stilzwijgend was hem de hoek van die wagen geheel afgestaan . Men mocht den aardigen, vluggen krantenjongen wel lijden, en verder had ieder het to druk om op hem to letten . Men liet Tom dus doen, wat hij verkoos . Maar al spoedig begon men iets van de gevolgen van de letterkoop to bespeuren . Het eerst merkten de conducteurs en de chefs van de tussenstations er iets van . Zij werden op een dag allen door Tom aangeklampt met de vraag, „of ze ook nieuwtjes wisten ." Nu, men weigerde hem het antwoord niet en nieuwtjes hoorde hij bij de vleet : dat er een koe overreden was door de nachttrein;

DE KRANT VAN DE TREIN

23

dat een reiziger bij het leunen uit het portierraampje naar buiten gevallen was, maar gelukkig weinig letsel gekregen had ; dat de stoker van de middagtrein zijn zilveren bruiloft zou kunnen vieren, als hij op 't ogenblik niet vijftig mijlen van zijn vrouw verwijderd was ; dat gisteren een reiziger in een eerste-klassecoupe zo vast was ingesluimerd, dat men hem niet wakker krijgen kon voor de man reeds tien stations to ver was meegereden ; dat de stations-chef van Grandhaven een oud vrouwtje van de rails had gerukt, dat op het punt stond door een sneltrein verpletterd to worden ; dat een Boer in een derde-klassewagen de vracht voor zijn zoontje had willen besparen en hem daarom in een grote zak gestopt en onder de zitbank gelegd had ; wat ontdekt was, doordat de jongen onderweg hard was gaan schreeuwen ; enz . enz. enz. Twee dagen later kwam de oplossing van het raadsel . Behalve de gewone nieuwsbladen bracht de treinjongen een pak kranten mee, waarvan hij de titel luide uitriep „De Grand Trunk Herald*)! Koopt, dames en heren, de Grand Trunk Herald, de krant van de trein!" Men hoorde verwonderd op, men lachte en vroeg den knaap, wat dat betekende. Maar Tom *)

Herald = Heraut is een gebraikelipke naam voor kranten .

UIT HET LEVEN VAN EDISON 24 antwoordde slechts met de uitroep ,,Koopt de Grand Trunk Herald! Koopt de krant van de trem ." En velen staken de hand uit en kochten het nieuwe blad, dat zij niet kenden en waarvan de verschijning hun op zo eigenaardige wijze werd aangekondigd . Het krantje was niet groot en lang niet fraai gedrukt. De letters stonden ongelijk en scheef, sommige waren niet goed leesbaar en andere veel to vet, en er waren ook inktvlakken op sommige exemplaren : maar de naam G r a n d T r u n k H e r a l d stond op alle met grote letters duidelijk to lezen . En de inhoud van het blad was juist geschikt voor spoorweg-lectuur : hij bestond grotendeels uit nieuwtjes, die op de spoorlijn, welke men bereed, betrekking hadden . Doch behalve die nieuwtjes lazen de reizigers, die het blaadje kochten, er nog iets anders in : de wijze, waarop de krant ontstaan was . In een soort van voorbericht werd aan het ,geachte publiek" medegedeeld, dat deze krant op de trein zelf gedrukt was, in de achterste goederenwagen, en dat zetter, drukker, eigenaar en verkoper van het blad een en dezelfde persoon was, wiens naam met flinke letters onder aan het bericht to lezen stond : Thomas Alva Edison,waaronder met cursieve letters : Treinjongen van de Grand Trunk Railway.

25 DE KRANT VAN DE TREIN De reizigers lachten dat zij schudden ; maar menigeen keek met belangstelling den jongen aan, en hier en daar hoorde men zeggen ,,Wat een wilskracht bezit die knaap!" En sommigen voegden er aan toe ,,Daar kan een groot man uit groeien !" En er is een groot man uit then krantenjongen gegroeid . Edison, de uitvinder, wiens naam thans bekend is over de ganse wereld en die in October 1929 als tachtigjarige is geverd en gevierd, in Amerika en Europa, en overal waar men het electrische gloeilicht, zijn uitvinding, gebruikt . In korte tijd waren al de exemplaren van de Grand Trunk Herald verkocht, zodat de verkoop gestaakt moest worden, tot er een nieuwe oplaag gereed was. Tom verdween in zijn wagen en was spoedig weer met ijver aan de gang . En terwijl de trein door de vlakte snorde, werkte hij, dat het zweet hem langs het voorhoofd liep . Met wat een bezwaren had hij to kampen gehad en hoe moeilijk was hem zijn werk gevallen. Eerst had hij de letters moeten uitzoeken in bakjes en doosjes, die hij van hier en daar had bijeengezocht . De zeer oude letters, die geheel afgesleten waren, kon hij niet meer gebruiken en moesten verwijderd worden. Tegelijk werden de letters gesorteerd en de a's bij de a's, de b's bij de b's gevoegd, de hoofdletters afzonderlijk, de

26


komma's in dit doosje en de vraagtekens in een ander ; de grotere soorten hier en de cursieve lettertjes daar. Dat was een geduldwerkje geweest t Toen was hij red a c t e u r geworden en had alles, wat de krant bevatten moest, nauwkeurig opgeschreven : titel en voorbericht en al de nieuwtjes, die hij vernomen had. En ook de advertentien kwamen er in : van de goede zeep, die de treinjongen verkocht en van de lekkere vijgen, die alleen bij Tom Edison to verkrijgen waren ; en zo al meer. Daarna werd hij 1 e t t e r z e t t e r en schikte de loden letters netjes bijeen in een houten raam, dat hij ongeveer zo groot had gemaakt als de vellen papier waren, die hij gekocht had om daarop zijn krant to drukken . Nadat dit afgelopen was, werd hij d r u k k e r. Zijn blad drukken op dezelfde wijze, als hij gezien had in de drukkerij to D e t r o i t, kon hij niet, om de eenvoudige reden, dat hij geen drukpers rijk was. Hij kon niet anders doen dan vel voor vel voorzichtig op de letters leggen, nadat deze vooraf met inkt bestreken waren, en het papier dan met de hand flink op de letters to drukken. Menige afdruk mislukte, vooral door het schokken van de goederenwagen . Dan schoof het papier onverwachts over de letters en was het geheel een grote, zwarte inktvlek . Doch met

DE KRANT VAN DE TREIN 27 inspanning bracht de jeugdige drukker het toch zover, dat hij een klein getal exemplaren van zijn krant gereed kreeg en die - zoals we zo-even zagen - aan het publiek kon verkopen . En toen hij uitverkocht was, ging het niet moeilijk, meerdere exemplaren gereed to maken. Had hij voor het uitzoeken, schrijven en zetten enkele dagen nodig gehad (aan elk station had hij natuurlijk telkens zijn werk moeten laten liggen), voor het opnieuw afdrukken behoefde hij niet meer tijd dan er verliep tussen het verlaten van het ene station en het bereiken van het volgende . En ook in 't vervolg ging het werk hem vlugger van de hand . Niet alleen dat hij door de oefening handiger werd, maar hij kreeg ook hulp van sommige conducteurs en stationschefs, die nieuwtjes en berichten voor hem op stukken papier schreven en daardoor de taak van redacteur van hem overnamen . Geregeld verscheen er elke week een nieuw nummer. Over de verkoop had hij nooit to klagen . Graag kochten de reizigers hem de exemplaren af. Al spoedig had de Grand Trunk Herald zekere bekendheid gekregen en zelfs werd in de Times, de grootste krant van Engeland, en in andere grote en belangrijke kranten over het nieuwe blaadje geschreven, zeker het enige nieuwsblad, dat op een in beweging zijnde trein gedrukt was geworden.

28


Ook de naam van den drukker-uitgever werd daarbij meermalen genoemd en later, toen Edison een beroemd man geworden was, wiens naam overal genoemd werd, herinnerde menig reiziger zich nog het slordig gedrukte krantje, dat hij indertijd op een trein van de Grand Trunk R a i l w a y van den dertienjarigen treinjongen had gekocht. En menigeen had spijt, dat hij dat krantje toen niet bewaard had . Maar alle zijn verloren gegaan . Het enig exemplaar dat overgebleven en Edison weer in handen gekomen is, ligt thans als een kostbaar stuk in een glazen vitrine in de villa, die Edison in Llevellyn Park bij Orangecity in de staat New-Yersey heeft laten bouwen .

HOOFDSTUK III

ONGELUK EN REDDING Dank zij het slagen van zijn onderneming met de Grand Trunk Herald ging het Edison thans voorspoedig . Met de verkoop van zijn blad en de overige artikelen verdiende hij vrij wat geld, dat hij voor een groot deel besteedde om boey en en kleine instrumenten voor zijn natuur- en scheikundige proeven to kopen ; het overschot gaf hij aan zijn moeder, die het zorgvuldig voor hem bewaarde. Hoewel zijn ouders het niet breed hadden, leden zij toch geen armoe en behoefde het geld, dat de knaap verdiende, niet in de huishouding gebruikt to worden . Zijn vader was afkomstig uit een Nederlandse familie, die zich reeds in 1730 in Noord-Amerika gevestigd had . De man had allerlei zaken bij de hand en oefende beurtelings het beroep van kleermaker, handelaar in graan, in lompen, zelfs in landerijen uit . Hij had eerst zijn zaak gedreven to M i 1 a n, een klein plaatsje in de staat 0 h i o, waar Tom de elfde Februari 1847 geboren

30


was. Spoedig daarop was het gezin evenwel naar de stad Port Huron in de staat Michigan vertrokken, waar het lange tijd wonen bleef . Toms moeder was een flinke, beschaafde vrouw . Van Schotse familie, had zij vbor haar huwelijk in Canada gewoond en daar als onderwijzeres de kost verdiend . Het was voor Tom een zegen, dat zijn moeder zo wel onderwezen was, want van schoolgaan kon door verschillende omstandigheden voor den knaap niet veel komen. In het geheel had hij niet langer dan een paar maanden de school bezocht ; maar zijn moeder had hem alles geleerd, wat zij wist. En zij behoefde over de ijver van haar scholier nooit to klagen . Zelfs toen hij reeds als treinjongen de ganse dag buitenshuis was, brachten moeder en zoon des avonds nog menig uur lezende en studerende door . Edison heeft het in zijn later leven dikwijls verhaald, hoeveel hij aan zijn moeder to darken heeft gehad. Zo gingen er enige maanden voorbij en Tom werd op zijn manier een welgesteld man . Toch wenste hij niet to blijven, wat hij was. De treinjongen richtte al zijn streven en denken op het doel, vooruit to komen in de wereld ; en het Teed geen twijfel, of met zijn wilskracht zou hij dat doel bereiken . Vooral in een richting strekten zijn wensen zich uit : hij wilde telegrafist worden !

ONGELUK EN REDDING 31 De telegrafie en de electriciteit, de wetenschappen, die voor hem zovele wonderen in zich besloten, wilde hij leren kennen. Reeds had hij een paar boeken over de electriciteit gekocht en bestudeerd, terwiji hij bij het oponthoud aan de stations de weinige ogenblikken, die hem overbleven, bij de telegraaftoestellen doorbracht en de telegrafisten lastig viel met allerlei vragen . Ook had hij een telegraaftoestel weten samen to knutselen en met behulp van een vriend een draad uitgespannen over het vlakke veld . Maar toen hij een bericht naar zijn makker aan het andere eind van de draad wilde overseinen, ontving deze van het telegram geen enkel woord ; en hoe Edison ook knutselde en zijn toestel nazag en verbeterde, hij wist het niet zo ver to brengen, dat hij er mee telegraferen kon. Dat was een erge teleurstelling, en voorlopig moest hij zijn proeven op het gebied der telegrafie laten varen. Maar zijn andere proeven over onderwerpen uit natuur- en scheikunde zette hij geregeld voort. Al de tijd, die hem van het drukken en verkopen van zijn krant overbleef, besteedde hij aan het bestuderen der boeken, die hij gekocht had, en van die, welke hij nog steeds geregeld uit de bibliotheek to Detroit haalde ; en aan het doen van allerlei proeven en onderzoekingen. Dat hij daarbij dikwijls mistastte en menige proef

32


mislukte, is to begrijpen . En natuurlijk las hij menig boek, dat voor hem weinig waarde had en evengoed ongelezen had kunnen blijven . Doch met onverflauwde moed hield hij vol en verzamelde op deze wijze een hoeveelheid kennis in zijn hoofd, vrij wat groter dan iemand bij den eenvoudigen treinjongen gezocht zou hebben . De oude goederenwagen had zo langzamerhand het aanzien gekregen van een scheikundig laboratorium *) . Voor meer dan de helft was de ruimte, die de wagen bood, door Edison in gebruik genomen ; en de treinbeambten bromden wel eens, dat er op die manier zo weinig goederen in de wagen konden geborgen worden . Vooral een oude hoofdconducteur gaf hierover menigmaal zijn ongenoegen to kennen en dreigde som tijds, dat hij „de een of andere dag de ganse rommel er uit smijten zou ." Hij was een wrevelig man, niemands vriend, en een der weinigen, die den wakkeren, vrolijken treinjongen niet lijden mochten . Tom stoorde zich weinig aan de knorrigheid van den hoofdconducteur en lette niet op zijn bedreiging. Doch dit zou anders worden . Op zekere dag had de jongen enige stukjes phosphorus gekocht, welke stof hij gebruiken wilde om to onderzoeken, hoeveel zuurstof in de *) Een laboratorium is een werkplaats tot het doen van allerlei proeven en onderzoekingen .

ONGELUK EN REDDING

33

lucht aanwezig is . Hij had in een diepe schotel met water een klein stenen bakje geplaatst, dat als een schoteltje op het water dreef, daarop een stukje phosphorus gelegd, dit met een heet ijzerdraadje aangestoken en toen vlug een groot glas omgekeerd daar overheen in het water geplaatst. Door de verbranding van de phosphorus werd de zuurstof uit de lucht verbruikt en bleef de stikstof over . Hij zag nu het water in het omgekeerde glas opstijgen en dit glas voor ongeveer het vijfde deel vullen . Daaruit leerde hij, dat er een vijfde deel van de lucht, die in het glas aanwezig was geweest, was verdwenen ; met andere woorden, dat de lucht voor een vijfde gedeelte uit zuurstof bestaat . Zijn leerboek vertelde hem dit ook en tevens, dat het overblijvende vier-vijfde-deel stikstof heet. Op deze wijze had Tom ook nu weer door eigen onderzoek de waarheid van wat hij in zijn boeken las, bevestigd bevonden en zich hierdoor het geleerde voor altijd in het geheugen geprent. Nu zette hij zich met zijn boek aan het andere einde van de wagen op een kist neer en verdiepte zich spoedig geheel in zijn lectuur . Helaas, hij had niet op de overgebleven phosphorus gelet 1 Phosphorus is zo gemakkelijk ontvlambaar, dat zij altijd in een flesje met water bewaard moet worden . Nu had Edison een klein stukje uit het Uit hot leven van Edison

8

34


flesje genomen, maar verzuimd dit daarna weer to sluiten . En terwijl hij zat to lezen, viel door het schokken van de wagen het flesje omver en rolden de stukjes phosphorus over de tafel. Een stukje geraakte door de aanraking met het nog warme ijzerdraad in brand . De vlam deelde zich spoedig aan andere voorwerpen mee en in korte tijd verspreidden dichte, witte rookwolkjes zich door het achterste gedeelte van de goederenwagen en zochten een uitweg door de half geopende schuifdeuren . Had Tom het gevaar toen bemerkt, het zou hem niet moeilijk gevallen zijn, het begin van de brand to blussen . Maar hij zat aan het andere einde van de wagen bij een raampje en was zo in zijn boek verdiept, dat hij niets bemerkte van wat er achter hem gebeurde . . . tot hij eensklaps werd opgeschrikt door het openwerpen der zware schuifdeuren en hij iemand in de wagen zag springen . 't Was de oude hoofdconducteur . Toevallig had deze zijn hoofd uit het portier gestoken van de wagen, waarin hij de reis meemaakte, en had toen plotseling rook menen to zien, die uit de achterste goederenwagen scheen to voorschijn to komen. Na nog een ogenblik opmerkzaam to hebben uitgezien, bleef hem geen twijfel over : er was brand in de trein .

ONGELUK EN REDDING 35 Vlug en zonder iemand to waarschuwen had hij het portier geopend, was op de loopplank gestapt en terwiji de trein zijn grootste snelheid had, liep hij over de loopplanken langs de wagens naar het eind van de trein . Zich stevig aan de ijzeren handvatten vastklemmend, werkte hij zich verder, van wagen tot wagen, tot hij eindelijk de achterste goederenwagen bereikte . Toen hij de schuifdeur geheel geopend had en in de wagen gesprongen was, liet hij een luide vloek horen, die Edison verschrikt van zijn plaats deed opvliegen . Reeds had de brand zich uitgebreid . Verschillende voorwerpen van hout en papier op de werktafel van Edison stonden in vlam, terwiji ook op de grond enkele zaken smeulden en op het punt waren, vlam to vatten . Tom was enige ogenblikken zozeer door de schrik overmand, dat hij onbeweeglijk op zijn plaats bleef . Anders was het met zijn onverwachten bezoeker. Terwijl deze een stroom van scheldwoorden en vloeken over den jongen uitstortte, wierp hij met verbazende vlugheid al de brandende voorwerpen door de opengeschoven deur buiten de wagen . Al bezeerde hij of en toe zijn vingers, hij aarzelde niet, alles aan to vatten en weg to werpen . Zo was spoedig al wat brandde verdwenen en daarmee de brand zonder water geblust. 8•

36

UIT HET LEVEN VAN EDISON Maar de man, wiens drift door de brandwonden nog gestegen was, hield met het wegsmijten niet op . Terwijl hij voortging de ruwste scheldwoorden tot den verbijsterden Tom to richten, greep hij met beide handen de verschillende voorwerpen, die op de tafel lagen en deed ze door de open deur verdwijnen . De flesjes en de doosjes, de instrumenten, die Tom van zijn opgespaard geld had gekocht, zelfs de boeken die voor de hand lagen, alles vloog uit de wagen en kwam op het land en in de sloot naast de spoorbaan terecht. En eindelijk grepen de ruwe handen ook naar de drukkerij . Toen kwam Tom tot bezinning . Met een kreet sprong hij op zijn vijand toe en vatte hem bij de arm . Maar een geweldige vuistslag wierp hem achteruit en voor hij het kon verhinderen, waren zijn letterbakjes met de inhoud, zijn zetstukken en ramen, zijn inktflessen en alles wat hij meer bezat, uit de wagen verdwenen . Toen de hoofdconducteur de wagen verliet, lag Tom op de bodem, snikkend om het verlies van alles, waarvoor hij zolang had geleefd en gewerkt, waarmee hij zo gelukkig was geweest. De hoofdconducteur was weer langs de loopplank naar zijn afdeling teruggekeerd, nog steeds brommend en scheldend op then ,kwajongen, die met zijn duivelskunsten de hele trein in brand

ONGELUK EN REDDING 37 zou steken !" En dan grinnikte hij vergenoegd bij de gedachte, ,dat hij daaraan nu eens voor goed een eind had gemaakt !" En niemand zou er hem iets voor doen : wie zou het voor zo'n treinjongen willen opnemen? De arme Tom worstelde in de ledige goederenwagen met zijn grote smart . Terwijl de trein door de zonnige vlakte vloog en de reizigers met vergenoegde gezichten door de portierraampjes naar buiten keken, lag de knaap nog lang op dezelfde plaats, waar de vuistslag van den hoofdconducteur hem neergeworpen had . Heftige snikken deden zijn lichaam schokken, terwijl de tranen door de handen, waarin hij het gelaat verborgen had, heendruppelden . Eindelijk stond hij op en keek naar buiten . Hij wiste zich de tranen van het gelaat en bedwong zijn snikken. Zijn sterke wilskracht, die hem bij zoveel moeilijkheden reeds geholpen had, hielp hem ook nu zijn droefheid to beheersen en zijn kalmte to herwinnen . Maar een diepe treurigheid vervulde zijn gemoed en stond op zijn gelaat to lezen . Hij keek naar buiten . Waar was de trein toch? Hij moest scherp uitkijken en zich enige tijd bezinnen, voor hij de plaats herkende . Men was P o r t H u r o n reeds voorbij en naderde het volgende station, Port Clement . Tom besloot daar uit to stappen . Hij wou naar huis. Wat zou hij vandaag nog langer op de

38 UIT HET LEVEN VAN EDISON trein doen? Hij bezat immers niets meer : zijn bakje met koopwaar was ook verdwenen . Bovendien gevoelde hij behoefte, zijn moeder deelgenoot to maken van zijn leed en bij haar de troost to zoeken, die niemand anders dan zij hem zou kunnen geven. Jammer, dat hij zo-even niet uitgestapt was aan het station to Port Huron . Hij had toen nog liggen schreien en van het stilhouden van de trein niets gemerkt . Nu zou hij to Port Clement uitstappen en daar wachten, tot een trein in tegenovergestelde richting hem weer naar Port Huron brengen kon . Toen de trein het station genaderd was en stilhield, stapte Tom uit de wagen . Een paar reizigers riepen hem, om een krant van hem to kopen, maar zijn hart was zozeer van treurigheid vervuld, dat hij niets hoorde . Stil ging hij op het perron op een bank zitten, die enigszins afgezonderd stond, en terwijl hij zijn hoofd op beide handen steunde, staarde hij recht voor zich uit, zonder to letten op hetgeen er om hem voorviel . De bel deed zijn drie korte slagen horen, de locomotief floot en zette zich zuchtend in beweging, wagen voor wagen kreeg een kleine ruk en ging voorwaarts ; Tom merkte er niets van . Wie hem kende en thans op hem lette, moest zich wel verbazen over deze houding van den anders zo opgeruimden, vrolijken knaap .

ONGELUK EN REDDING 39 Toen de trein vertrokken was, werd het spoedig stil aan het kleine station . Reizigers en wandelaars, die gaarne de aankomst van een trein bijwonen, waren vertrokken, de bestellers waren de koffers gaan wegbrengen en de stations-chef, de heer Mackenzie, die - zoals gewoonlijk aan een klein station - tegelijk de post van telegrafist vervulde, was naar het bureau gegaan om de pas ontvangen telegrammen in to schrijven. Niemand was dus meer op het perron aanwezig dan de treinjongen, die daar stil op de bank zat, alleen met zijn verdriet . Daar werd een deur opengeduwd en kwam een knaapje van drie jaar to voorschijn . Het was het enige zoontje van den heer Mackenzie, die met zijn gezin de bovenverdieping van het station bewoonde . Het kind kwam huppelend met een grote, gekleurde bal in de hand, op het perron . Toen het jongetje zag, dat er niemand was die hem in zijn spel storen kon, liet hij een vrolijken kreet horen en wierp de bal omhoog, om hem dan Aug weer op to vangen of na to lopen . Reeds had het aardige kind enige tijd gespeeld, toen hij den jongen zag, die aan het einde van het perron op de bank zat . Het ventje kende Tom wel, want dikwijls had hij tegen den vriendelijken treinjongen geknikt en gelachen, wanneer hij bij de aankomst der treinen voor het raam stond en de jongen naar boven keek, om hem toe to

UIT HET LEVEN VAN EDISON 40 wuiven . Daarom stapte het kind onbevreesd op Tom of en ging bij hem staan . „Wil je wat met mij spelen?" klonk een bedeesd stemmetje . Hij kreeg geen antwoord . Tom was zozeer met zijn verdriet vervuld, dat hij niets hoorde . Toen trok het kereltje hem zachtjes aan de mouw en herhaalde zijn vraag : ,,Wil je wat met mij spelen?" De knaap keek op ; het kind schrikte van zijn treurig gezicht. ,,Nu niet, ventje," gaf hij ten antwoord . ,Speel maar alleen ." Daarop liet hij het hoofd weer op de handen zinken. Het dreumesje stak zijn vingertje in het mondje en zette een gezicht, of hij wel huilen wou . Doch zo ver kwam het niet. Hij keerde zich om, wierp zijn bal een eind heen en Rep hem vlug achterna . Spoedig klonk zijn heldere lach weer over het perron en in de oren van den treurenden Tom. Ja, deze moest er toch naar luisteren . Hij keek op. Het speet hem nu, dat hij het kereltje zo weggezonden had, het lieve kind! Kijk, wat speelde hij aardig met de bal . Hoog wierp hij hem op en als de bal dan naar beneden kwam, wist hij hem meestal handig op to vangen . Dat was mis! De bal was tegen de kap aangekomen, had een schuine richting verkregen en

ONGELUK EN REDDING

41

vloog over de rand van het perron een eind weg tussen de rails . Tom zag, dat het knaapje met vlugge sprongen huppelend de bal achterna liep . Hij wipte over de rails en de dwarsliggers heen en zocht waar toch zijn speelgoed gestoven mocht zijn . Tom keek hem na en het was of zijn verdriet minder werd bij het zien der onschuldige vrolijkheid van het lieve kind . Doch daar opeens sprong hij op . Wat was dat? Een dof, dreunend geluid bereikte zijn oor. Een blik op de grote klok, die tegen de muur geplaatst was, deed hem schrikken. Een trein naderde ! En het kindje speelde daarginds tussen de rails, waarover zo dadelijk de locomotief met zijn wagensleep zou komen aanrennen! Nog was de trein niet to zien, omdat de weg dicht bij het station een bocht maakte ; maar duidelijk hoorde Tom het dreunen en zuchten van de spoortrein naderen. Hij vloog naar het einde van het perron, terwiji hij onwillekeurig een schreeuw van angst liet horen. Die kreet werd onmiddellijk beantwoord. Het was de stationschef, die juist uit zijn bureau to voorschijn kwam en plotseling het doodsgevaar, waarin zijn kind zich beyond, bespeurde. Maar reeds was Tom aan het eind van het

UIT HET LEVEN VAN EDISON 42 perron gekomen . Over het verhoogde voetpad, dat zich evenals de kap nog een eind voortzette, snelde hij als een gejaagd hert voorwaarts naar het kind, dat op enige afstand nog steeds naar zijn bal zocht. Daar verscheen de trein om de hoek . Als een spooksel rende het zwarte monster op het jongetje of en naderde met vreselijke snelheid . Eenskiaps zag de machinist, wat zich tussen de rails beyond. Terwijl hij de stoomfluit openrukte, zodat een hels gillen door de lucht weerklonk, draaide hij met kracht de remtoestellen aan . Doch to laat! Wel was de snelheid bij de nadering van het station verminderd, maar de afstand tot het kind was to gering, om de trein bijtijds tot stilstand to brengen . Daar was het gillende stoomros het knaapje bijna genaderd. 't Was, of het zwarte monster zich gereedmaakte om het kind to grijpen en het to vermorzelen onder zijn zware raderen . Juist had de kleine zijn bal gevonden en stak hem juichend omhoog . . . Op 't zelfde ogenblik was Tom bij hem, greep het jongetje met beide handen op, nam een sprong en viel met het kind naast de rails op de grond . Dicht ging de trein langs hen heen! Het kind was gered Toen de trein enige seconden daarna stilhield, stond het ventje luid schreiend op en liep op

ONGELUK EN REDDING

43

zijn vader toe, die ademloos kwam aansnellen . Terwijl deze hem opnam en aan zijn borst klemde en hem kuste en liefkoosde, telkens weer, klaagde het kind, dat „die stoute jongen hem zo hard op de grond gegooid had l" Nu dacht de vader aan den redder van zijn kind. Tom was een ogenblik als versuft blijven liggen en de personen, die kwamen toesnellen, meenden, dat de trein hem geraakt had . Maar toen men hem overeind hielp, kwam hij spoedig weer bij en bleek het, dat hij volstrekt niet bezeerd was, evenmin als het kind, dat hij met gevaar van zijn eigen leven had gered. Daar stond de vader voor hem, greep zijn beide handen, drukte ze krampachtig en zocht tevergeefs in woorden zijn dankbaarheid uit to drukken. Tom werd een weinig verlegen en wilde zich verwijderen . Maar de heer Mackenzie liet hem niet los . ,,Dank, dank!" stamelde hij eindelijk. „Je hebt mijn kind het leven gered! 0, hoe zal ik je daarvoor genoeg danken?" „Kom, kom," zei Tom, die door de omstandigheden een deel van zijn oude opgeruimdheid herkreeg. ,Dat vereist zoveel dank niet, mijnheer !" En meteen maakte hij zijn handen los . Maar de verheugde vader greep hem bij de schouders .

44


,,Neen," sprak hij, ,ik laat je zo niet gaan . Waarmee kan ik je belonen? Zeg het, en ik zal alles doen, wat je verlangt en in mijn vermogen is. Ik ben niet rijk, maar . . ." „Niet nodig," zei Tom kortaf ; en 't scheen, of hij enigszins beledigd was bij de gedachte aan een geldelijke beloning voor wat hij gedaan had . „Geen geld dan," zei de chef, die op het gelaat van den knaap zag, wat hij dacht . ,Maar iets anders! Kan ik je ergens aan helpen? Kan ik je van dienst zijn? Spreek toch!" Toen kwam er een lichtstraal in Tom's ogen . Hij keek den man vrijmoedig aan en sprak „Ja, u kunt mij helpen ." ,,En waarmee?" vroeg de stationschef blij . ,,Leer mij de telegrafie," was het antwoord . „Leid mij op tot telegrafjst. Wilt u dat?" „Graag," riep de dankbare vader uit . „En 't zal aan mij niet liggen, als jij niet de knapste telegrafist wordt van heel Amerika!" ,,Aan mij ook niet," antwoordde Tom .

HOOFDSTUK IV

DE TELEGRAFIST

WILSKRACHT Ongeveer anderhalf jaar later . 't Is Januari en bitter koud . Velden en wegen zijn met een dik sneeuwkleed bedekt. De winter heeft de wateren in boeien geslagen ; zelfs de reusachtige meren zijn met een ijsvloer bedekt . Op het H u r o n m e e r rijden locomobielen langzaam over het ijs, terwijl grote, cirkelvormige zagen het ijs in zware, vierkante stukken verdelen . Rappe handen zijn bezig de kristalheldere ijsblokken op sleden to laden, waarmee de koude waar naar de vaste wal wordt vervoer& Ganse wagonladingen ijs gaan naar N e w-Y o r k, C h i c a g o en de andere grote steden van Amerika . Daar bewaart men de licht smeltbare stof in diepe, koele kelders, tot de tijd, dat de warme zomer doet verlangen naar verkoelende dranken,

46


die met ijs bij grote hoeveelheden vervaardigd worden . Het zagen en vervoeren van het ijs geeft levendigheid aan het eentonig winterlandschap en lokt menige bezoeker . Onder hen bevindt zich een jongen van nauwelijks vijftien jaren, die met de meeste belangstelling de machines in ogenschouw neemt . Zo dicht waagt hij zich bij de werktuigen, die het ijs verdelen, dat het weinig scheelt of hij moet zijn weetgierigheid met een koud bad bekopen . Een vlugge sprong brengt hem nog tijdig op de vaste wal, waar hij met stevige tred de weg naar P o r t H u r o n inslaat. Wij herkennen Tom Edison, al is hij veel veranderd, sinds wij hem het laatst zagen aan het station to Port Clement . Hij is gegroeid ; maar dit is niet de grootste verandering. Ook zijn kleding niet, hoewel er nog al wat onderscheid is tussen de zeer eenvoudige, haast armoedige plunje van den treinjongen en het nette pak, dat wij Edison nu zien dragen . De grootste verandering ligt evenwel in de uitdrukking van zijn gelaat, in zijn ganse voorkomen en houding. Er is iets mannelijks in gekomen, niettegenstaande de trekken nog zeer jeugdig zijn . Met heldere, vrije oogopslag kijkt hij rond . Zijn blik heeft iets zekers, zijn houding iets rustigs en bepaalds gekregen, wat niet bij zijn jonge jaren past . 't Is, alsof de knaap, die

WILSKRACHT

47 zijn weg zocht, heeft plaats gemaakt voor den jonkman, die zijn weg gevonden heeft! Tom, de treinjongen, is verdwenen en in zijn plaats zien wij thans Edison, den telegrafist! Wel mag hij het hoofd rechtop dragen en met zijn heldere kijkers vol vertrouwen de wereld in het aangezicht zien. Hij heeft zich in de anderhalf jaar, die sedert de gebeurtenissen to Port Clement verlopen zijn, een plaats veroverd. Ja, veroverd I Want alleen zijn ijver, zijn leerlust en onverzettelijke wilskracht hebben hem doen slagen, waar zo menig ander de moeilijke strijd spoedig zou hebben opgegeven. Toen de heer Mackenzie aan de taak wilde beginnen, die de plicht der dankbaarheid hem op de schouders had gelegd, bleek al spoedig met welke zwarigheden hij to kampen zou hebben. Zijn dienst liet hem niet toe, zich voortdurend met zijn leerling bezig to houden ; en de leerling kon onmogelijk in de voor- of namiddag enige tijd voor zijn lessen vinden . Want Tom moest zijn handel in dagbladen en andere artikelen op de Grand Trunk Railway voortzetten, omdat hij deze verdiensten nodig had voor zijn onderhoud. Zijn ouders waren niet in staat, hem ondersteuning to geven ; en Tom was ook reeds to lang gewoon zichzelf to helpen, dan dat hij hulp van zijn ouders zou hebben gevraagd . Zo bleef hij van 's morgens vroeg tot laat in

UIT HET LEVEN VAN EDISON 48 de namiddag op de trein en kwam pas tegen de avond to Port Clement aan . Dan eerst konden de lessen aanvangen . In de aanvang vreesde de heer Mackenzie, dat het niet gaan zou en dat hij niet in staat zou zijn, zijn belofte to vervullen . Maar toen hij de ijver zag, waarmee de knaap aan het werk ging ; toen hij de stalen wilskracht bewonderde, die Tom betoonde bij het overwinnen of uit de weg ruimen van moeilijkheden ; toen hij de hoopvolle zekerheid waarnam, die uit de woorden van den krantenjongen sprak : toen klom ook zijn belangstelling tot een ijver, die geen moeite noch arbeid ontzag . Zelden zou men een leermeester en leerling vinden, die met zo grote ijver onder zulke moeilijke omstandigheden zulk een zware taak aanvatten en tot een goed einde brachten . Wanneer de laatste avondtrein, die Tom to Port Clement had gebracht, het station was uitgereden en de reizigers en beambten alien waren vertrokken, sloot de heer Mackenzie de deuren en ging met Tom in het vertrek, waar de telegraaftoestellen stonden. Uren lang waren zij dan bezig, met een inspanning, die hun de tijd deed vergeten . Was de les afgelopen, dan volgde voor Tom nog een verre wandeling naar de ouderlijke woning, die hij in de regel pas een uur na middernacht of nog later bereikte . Somtijds waren

WILSKRACHT

49

leermeester en leerling zozeer in hun arbeid verdiept geraakt, dat het uur, waarop zij gewoonlijk eindigden, reeds ver verstreken was . Dan wou de heer Mackenzie Tom niet naar huis laten gaan, maar werd voor den knaap een hoekje in de stationswoning ingeruimd . Overdag hield de treinjongen zich bijna uitsluitend met zijn boeken bezig . Hield de trein aan een of ander station stil, dan ventte Tom zijn kranten - waaronder de Grand Trunk H e r a l d niet meer gevonden werd -- doch reed men weer af, dan sprong hij in zijn goederenwagen, waar ook de oude hoofdconducteur hem met rust liet, sinds Tom er niet anders meer bijeenbracht dan boeken . Met onvermoeide ijver bestudeerde hij de werken, die de heer Mackenzie hem leende of die hij voor zijn spaarpenningen had gekocht ; en menigmaal verbaasde hij des avonds zijn leermeester door de hoeveelheid kennis, die hij zich in de loop van een dag had weten eigen to maken . Zijn helder verstand en scherp geheugen, gevoegd bij zijn onverflauwde ijver, deden hem met rasse schreden voortgaan op de weg, die hij zich gekozen had . Binnen een half jaar was hij gereed . Op zekere avond verklaarde de heer Mackenzie dat hij zijn taak als geeindigd kon beschouwen en dat Tom zich de kundigheid eigen had gemaakt, nodig om zich aan het examen voor telegrafist to onderwerpen . Uit het leven van Edison

4

50


Edison legde een glansrijk examen of en werd onmiddellijk aangesteld aan het telegraafkantoor to P o r t H u r o n, de woonplaats van zijn ouders en wel op een aanvankelijk salaris van 25 dollars per maand. Wat een genoegdoening was dit voor den heer Mackenzie, die nu de belofte, aan den redder van zijn kind gegeven, had vervuld! En wat een bron van geluk voor de ouders van den jongen, die hem in hun eigen woonplaats tot zulk een post van vertrouwen zagen verheven ! Maar tevens wat een reden van vreugde voor Tom zelf, die zich aldus de weg gebaand zag, waarop hij met zoveel moeite de eerste schreden had gezet. Dat hij nu gemakkelijk verder zijn weg vinden zou, daaraan behoefde hij niet to twijfelen. Een eervolle loopbaan als telegrafist had hij zich geopend. Weinig kon het hem schelen, toen hij reeds na verloop van een half jaar de betrekking aan het telegraafkantoor to Port Huron vaarwel moest zeggen, omdat hij in een geschil met den directeur betreffende extra-loon voor extra-werk het recht aan zijn zijde meende to hebben en niet wilde toegeven . Hij moest wijken, maar vond dadelijk een plaats to S t r a t f o r d in Canada, waar hij bij de nachtdienst aan het telegraafkantoor werd geplaatst. Dat hij nu buiten zijn eigen land was geraakt,

51

WILSKRACHT

vond Tom niet erg . Hij voelde zich overal in de wereld thuis en dat hij altijd des nachts dienst moest doen, wanneer andere mensen in hun warme bed lagen, hinderde hem ook niet ; hij was gezond en sterk en 't leek hem prettig werk . Toch bleef hij ook hier niet lang. Had het leven op de spoortrein hem een zekere ongedurigheid aangebracht, waardoor hij het niet lang in een en dezelfde betrekking kon uithouden? Misschien was dit gedeeltelijk de oorzaak ; doch vooral zijn afgetrokkenheid, die somtijds in dromerigheid overging, wanneer zijn gedachten geheel vervuld waren met een of ander wetenschappelijk onderwerp, bezorgde hem veel onaangenaamheden en deed hem ook de betrekking to Stratford verliezen . En als het waar is, wat ik daarvan in een boek over Edison las - maar ik zeg vooruit, dat men niet alles behoeft to geloven, wat over den beroemden man gezegd en geschreven is - dan had hij dit ontslag dubbel en dwars verdiend . Op een nacht komt er to Stratford een telegrafisch bericht, dat een bepaalde trein moest aangehouden worden, om een andere trein to laten passeren. Edison is zo druk met andere dingen bezig, dat hij niet dadelijk het telegram leest ; maar wanneer wat later zijn oog er op valt, is de trein, die tegengehouden moest worden, juist gepasseerd. 4*

52

UIT HET LEVEN VAN EDISON De jonge telegrafist vliegt naar buiten en rent naar het naastbijzijnde wachthuis . Maar de nacht is pikdonker, hij valt in een diepe kuil en blijft enige tijd bewusteloos liggen . Dan strompelt hij wanhopig naar zijn kantoor terug, met de gedachte, door zijn achteloosheid een vreselijk ongeluk to hebben veroorzaakt . Gelukkig hebben de beide machinisten op het laatste ogenblik elkaars treinen ontdekt en deze op enkele meters of stand van elkander tot staan weten to brengen . Maar het verzuim van Edison kon natuurlijk niet verborgen blijven. Hij wordt onmiddellijk geschorst en de algemene directeur to Toronto, bij wien hij ontboden wordt, geeft hem op staande voet zijn ontslag en dreigt in zijn boosheid den jongen telegrafist zelfs, dat hij de zaak zal aangeven en niet rusten zal, voor Edison voor een tijdje ,achter de tralies" komt! Maar terwijl die twee daar zo tegenover elkander staan, de woedende directeur en de schuldige nachttelegrafist, komt er bezoek . En terwijl de directeur de bezoekers ontvangt, sluipt Edison stilletjes de kamer en het huis uit. Hij rent naar het spoorwegstation, waar juist een trein op het punt staat naar de Canadese grenzen to vertrekken. Edison kent den conducteur van de trein, praat wat met hem, springt in een goederenwagen en bereikt een punt, waar een veerboot ligt, die hem

WILSKRACHT

53

naar de overkant brengt en terug in zijn geboorteland, waar hij veilig is. Dat was op het kantje of ! Het nog niet ontvangen loon had hij in de steek moeten laten . ,,Het ligt nog altijd op me to wachten," zei Edison lachend, wanneer hij in later jaren dit avontuur uit zijn jonge tijd vertelde. Zo zien we dus op deze koude Januaridag Edison op weg naar P o r t H u r o n, waar hij bij zijn ouders onder dak hoopt to komen, tot hij weer zo gelukkig is een nieuwe betrekking to vinden . Dat hij de toekomst niet donker inziet en vast vertrouwt, dat zijn gedwongen werkloosheid van korte duur zal zijn, tonen zijn opgeruimd gelaat, zijn vlugge gang en ongedwongen houding. Vrolijk slaat hij de blik in het rond over bet besneeuwde landschap. Ook de snerpende kou schijnt hem weinig to deren . Met vlugge schreden vervolgt hij zijn weg, die gedeeltelijk langs de S i n t-C l a i r-rivier leidt . Dat is een mooi gezicht ! Heeft op andere plaatsen een stevige ijsvloer zich over het water gelegd, hier is dat niet het geval . De S i n tC 1 a i r-rivier is de weg, waarlangs de grote watermassa's van het H u r o n m e e r naar het E r i e m e e r worden afgevoerd. De sterke stroming in de rivier heeft het ijs belet, zich vast to zetten. De grote ijsbrokken drijven snel met

54 UIT HET LEVEN VAN EDISON de stroom mee, wild tegen elkander botsende, zodat men het op verre afstand horen kan . Op sommige plaatsen, waar de rivier een kromming maakt, hebben zij zich opgestapeld en versperren aan het snelvlietende water de weg, zodat het hoog wordt opgestuwd. Tot de ijsdam breekt en water en ijs met donderend geweld worden voortgejaagd, alles meeslepend en vernielend, wat zich op hun weg bevindt. Ook de spoorbrug is bezweken en daardoor is de verbinding tussen de beide steden Port-Huron en S a r n i a, aan weerszijden van de Sint-Clair-rivier gelegen, verbroken . Edison ziet het woeste natuurtoneel lange tijd opmerkzaam aan. Er is voor hem iets aantrekkelijks gelegen in die strijd der natuurkrachten, die ten laatste over elke tegenstand zegevieren . Zo voelt hij ook in zichzelf die onverzettelijke kracht, om vooruit to komen en zijn doel to bereiken, wit hem ook in de weg komt. Eindelijk gaat hij verder. Spoedig heeft hij Port-Huron bereikt. Na een kort bezoek aan de ouderlijke woning wandelt hij naar het telegraafkantoor. Zijn hart trekt hem naar de plaats, waar hij zijn eerste geld als telegrafist verdiend heeft . Hij wordt er vriendelijk ontvangen. Het geschil, dat hij met den directeur heeft gehad, is vergeten. De beambten drukken hem alien de hand en nodigen hem uit, plaats to nemen en zijn

WILSKRACHT 55 wedervaren van de laatste maanden to vertellen . Edison gaat zitten, maar kijkt verbaasd rond . Alle beambten, ook de directeur, zitten op hun dode gemak een pup to roken . „Is hier niemendal to doen?" vraagt Tom . „Jongen, neen," antwoordt een der telegrafisten lachend, „wij hebben alien vacantie ." „Ja, gedwongen vacantie," zegt de directeur op W verdrietige toon . „U moest daarover niet lachen, de zaak is ernstig genoeg." ,,Wat is er dan gebeurd?" vraagt Edison, nog meer verbaasd. „Och," antwoordt de directeur, „de telegraafleiding is gebroken . Door de ijsgang in de rivier is de spoorwegbrug vernield . . ." ,,Dat heb ik gezien," valt Tom in . ,,En nu zijn tegelijk de telegraafdraden gebroken, die over de brug liepen . Thans is er volstrekt geen verbinding meer met de overkant." „Ja, dat is erg," meent Tom . ,,Veel erger dan je denkt," vervolgt de directeur. ,Omdat de spoorwegverbinding met S a rn i a, aan de overkant, verbroken is en ook de brievenpost niet over kan, door de ijsgang, menen de mensen, dat alleen de telegraaf is overgebleven. Tal van telegrammen liggen to wachten en telkens komen er van uit andere plaatsen nieuwe bij, die wij verder moeten seinen, als we maar konden. Ik heb aan de grote kantoren be-

56


richt gezonden van de toestand, en verzocht, geen telegrammen voor S a r n i a meer to zenden, omdat wij ze toch niet verder kunnen brengen ." „Dat is een gekke geschiedenis," zegt Edison . „Treurig," antwoordt de directeur . ,,En hoe lang zal dat wel duren?" vraagt Tom, wien het ongeval meer belangstelling inboezemt dan de beambten, die zulk een rusttijd niet onaangenaam vinden . ,,Dagen lang," is het antwoord . ,Zolang er zoveel ijsgang is, kan niemand naar de overkant . De afstand is wel niet groot, maar toch zou de tocht nu levensgevaarlijk zijn . En nog langer zal het duren, eer een nieuwe telegraafdraad gespannen is ." Zuchtend klopt de directeur de as uit zijn pijp, die door het praten is uitgegaan, en gaat voor het venster staan, om uit to kijken naar het dode winterlandschap . Edison zit in nadenken verzonken en kijkt naar de zolder, als zocht hij daar een middel om de gemeenschap met het stadje S a r n i a, dat aan de overkant der S i n t-C l a i r-r i v i e r ligt, to herstellen. De beambten praten intussen met elkaar over alles en nog wat, en of en toe klinkt een luid gelach als beloning voor een kwinkslag, die deze of gene ten beste geeft . Eensklaps roept er een op vrolijke toon :

WILSKRACHT 57 ,,Hei, Tom, wat zit jij naar de zolder to turen? Wat zoek je daar?" De aangesprokene hoort het niet, tot zijn naam nog eens genoemd wordt en het luide gelach der aanwezigen hem in de werkelijkheid terugvoert . „Zeg, dromer," wordt hem weder toegeroepen, ,,'t is nog geen bedtijd, hoor!" Edison geeft geen antwoord, maar staat op en wendt zich tot den directeur, die nog steeds voor het venster staat . Nu hij door Tom aangesproken wordt, ziet hij om . „Wat is er?" I Mijnheer," zegt Edison, ,ik heb eens nagedacht over een middel, om gemeenschap met S a r n i a to krijgen, en . . ." ,,Weet jij zo'n middel?" vraagt de directeur haastig . ,,Wat?" roept de spotter van zo-even . ,Wou je over de rivier vliegen, Tom?" ,,Neen," zegt deze, ,vliegen kan ik niet, maar . . ,,Nu, spreek op dan," valt de directeur ongeduldig in ; ,overvaren gaat toch ook niet ." ,,Tom wil zwemmen," zegt een der beambten ; ,,'t is er juist goed weer voor." Allen lachen, behalve de directeur, die boos wordt ." „Hood toch op met die flauwe praatjes," verzoekt hij. En dan weer tot Tom, die nog steeds

58


staat na to denken en zozeer van zijn denkbeeld vervuld is, dat hij de plagerijen nauwelijks hoort ,,Nu, spreek op dan, Edison, als je kunt . Hoe wil jij een bericht naar de overkant brengen?" ,,Telegraferen," is het antwoord . „En de draad is stuk I" „Ik wou telegraferen zonder draad," spreekt de knaap . ,,En waarmee dan?" vraagt een spottende stem . „Met de stoomfiuit van een locomotief," geeft Tom ten antwoord . Een luid gelach breekt los, maar Tom let alleen op den directeur, die niet weet, of hij zich op den jongen boos zal maken of niet. ,,Hou je me voor de gek?" vraagt hij bars, maar Edison wenkt zijn vroegeren patroon naar het venster en spreekt daar enige ogenblikken op zachte toon . Vol belangstelling luistert de ervaren man naar den knaap, en als deze uitgesproken is, wendt de directeur zich tot de beambten, wien de lach nog op 't gezicht ligt . „Heren," spreekt hij ernstig, „deze jongen verdient eerbied in plaats van spot . Zijn plan is goed en kan slagen . En het is zo eenvoudig, dat wij ons wel schamen mogen, zo iets zelf niet to hebben bedacht . Aan Edison alle eer! Nu zal hij ook het plan uitvoeren, en hij alleen !" ,,Welk plan?" vragen allen thans om strijd . In korte woorden deelt de directeur aan de

WILSKRACHT 59 telegrafisten mede, wat Tom hem heeft toevertrouwd. Een luid hoera gaat spoedig op voor Tom, die men een ogenblik to voren nog uitgelachen heeft. Dan gaat de directeur met Edison naar buiten om de proef to nemen, die door den jongen telegrafist is bedacht .

HOOFDSTUK V

SARNIA, HOORT GIJ MIJ? Wat voor den directeur en de overige telegrafisten na een korte uitlegging duidelijk was, is niet zo gemakkelijk to begrijpen voor hen, die met de telegrafie niet zo goed op de hoogte zijn . Telegraferen zonder draad, kan men dat? Ja zeker, is 't antwoord van wie aan radio denkt en in de kranten leest, hoe men met alle landen en in de laatste tijd zelfs met Indi'e, een gesprek kan voeren en alle schepen met draadloze telegrafie zijn toegerust, zodat zij door de lucht om hulp kunnen seinen, als ze in nood verkeren. Jawel, maar in Edisons jongenstijd was men zo ver nog niet . Marconi had zijn wondere uitvinding van het telegraferen zonder draad toen nog niet gedaan . Terwijl tegenwoordig haast iedere schooljongen naar de radio luistert en daarvan weet mee to praten, was dit toen zelfs aan den genialen Edison nog niet bekend . En telegraferen met de stoomfluit van een locomotief, wie heeft daar ooit van gehoord? Laten we er iets van uitleggen.

SARNIA, HOORT GIJ MIJ? 61 Wie in een telegraafkantoor de voor hem zo geheimzinnige toestellen enigszins nauwkeurig beschouwt, bemerkt spoedig, dat die van tweeerlei aard zijn ; n.l. toestellen, waarmede telegrammen naar andere plaatsen worden gezond en en andere, waarmee de telegrammen van andere plaatsen worden ontvangen . We zouden de eerste de seingevers, de laatste de seinontvangers of seintoners kunnen noemen.

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIlI1111111G1/lllllUllllllllllll//U/l//l0/llU//%l/l Seluleutel

De seingever of seinsleutel bestaat uit een hefboompje, dat in het midden draaien kan en van twee koperen punten is voorzien, terwijl het aan het eind een knopje draagt. Als de telegrafist op dat knopje drukt, ontstaat er verbinding met het andere station, waarheen de telegraafdraad voert . Laat hij het knopje los, dan is de verbinding dadelijk verbroken, maar zodra hij het knopje van de sleutel weer neerdrukt, is de verbinding hersteld. Door een koperdraad is de seinsleutel verbonden met de batterij in de kelder, waarin

62


de electriciteit wordt gevormd . Een andere koperdraad verbindt de seinsleutel met de lange draad, die we buiten over de hoge palen zien gespannen. Deze draad loopt met het andere einde uit in de seinontvanger in het verder gelegen telegraafkantoor . Daar is het laatste gedeelte van de

~yp~

utuoumuuu uiummium!uih~niu~uuu~Iuuuuu~~ u~uuuu~~IIIIINII

seinontvanger

draad gewonden om een dubbele ijzeren cylinder, die het voornaamste deel van de seinontvanger uitmaakt. Zodra nu in het eerste kantoor de sleutel naar beneden wordt gedrukt, gaat er een electrische stroom door de lange draad naar het tweede kantoor en dus ook door de omwindingen van de dubbele ijzeren cylinder. En deze electrische stroom heeft een wonder-

SARNIA, HOORT GIJ MIJ?

63

lijke uitwerking op het ijzer ; hij maakt het magnetisch . I jzer, dat magnetisch is geworden, trekt andere stukjes ijzer naar zich toe en houdt ze vast . Kleine hoefvormige of rechte magneetstaaf jes heeft ieder wel eens gezien : al was het maar in kinderspeelgoed, waarmee dan drijvende visjes en zwaantjes worden aangetrokken . ,,Zo'n magneet wordt ook de dubbele cylinder in de seinontvanger, die men daarom el ectromagneet noemt. Dadelijk trekt hij een blokje ijzer naar zich toe, dat er vlak boven zit . Aan dit blokje ijzer, dat anker heet, zit een hefboompje, dat aan het andere einde een schrijfstift draagt. Als het anker door de electro-magneet naar zich toe getrokken wordt, wordt daardoor de schrijfstift opwaarts gedrukt tegen een strook papier, die er zich boven bevindt . Nemen wij nu nog een kijkje in de kelder van het telegraafkantoor. Daar staan de werktuigen, waarmee de electriciteit wordt voortgebracht . In een groot glas heeft men zwavelzuur of vitriool gegoten, dat met water verdund is . Daarin staat een rond gebogen stuk zink en daarbinnen een stenen potje, waarin men een ander bijtend vocht, salpeterzuur, giet . Ten slotte plaatst men in het stenen potje een langwerpig stuk cokes en daarmee is het element, zoals nu zulk een toestel heet, gereed . Door de werking van

UIT HET LEVEN VAN EDISON 64 zink, kool, zwavelzuur en salpeterzuur op elkander, ontstaat die wonderbare kracht, die we electriciteit noemen. Dikwijls gebruikt men ook andere elementen . In plaats van zwavelzuur en salpeterzuur bevatten ze een oplossing van een zout, dat salmoniak of salmiak heet. Om de werking krachtig to maken, zijn verscheidene elementen tot een batterij verenigd . Door strookjes koper is telkens het zink van een element met de kool van 't volgende verbonden, terwijl aan kool en zink van de beide uiterste elementen lange koperdraden bevestigd zijn . Wie in huis electrische schellen heeft, zal zo'n element of batterij wel ergens in of op een kast hebben zien staan . Men maakt ze tegenwoordig nog wel op andere manieren dan in Edisons jonge tijd. Maar in de telegraafkantoren dienen deze batterijen nog altijd om de electriciteit op to wek-

1111111

I.

IIIIIIII II .

-1 II'11 : .

I.

111111

`I

vile I

101111

I

111I. .11

II

~iI

Batterjj

. 1

111111

I'

11 [1 411 111 L1

~'

IL'


65

ken, en die dan door de draden naar de seingever en de seinontvanger stroomt. Ziehier nu de werking van het telegraaftoestel zo eenvoudig mogelijk voorgesteld . De telegrafist in het ene kantoor, bijvoorbeeld to A m s t e rd a m, drukt op het knopje van de seinsleutel ; daardoor komt er verbinding van de batterij, waarin de electriciteit wordt opgewekt, met de telegraafdraad en er gaat een electrische stroom door de lange draad die buiten over de palen loopt, naar het andere kantoor, laten we zeggen Rotterdam . Die electrische stroom maakt daar de electro-magneet in de seinontvanger magnetisch, daardoor trekt deze het ankertje aan, het ankertje licht de stift op en drukt ze tegen de papierstrook, die tegelijk langzaam voortschuift, en op de strook ontstaat een . . . streepje . Of het een lang of een kort streepje zal zijn, hangt van den telegrafist to Amsterdam of ; want Mat deze de sleutel los, dan is alles weer uit. Dan is de draad niet meer verbonden met de batterij, dan gaat er geen electrische stroom door de draad, dan is de electro-magneet niet magnetisch meer, laat het ankertje los, dat door een veertje teruggetrokken wordt, en het stiftje drukt niet meer tegen de papierstrook . Maar zodra de sleutel weer neergedrukt wordt, geschiedt hetzelfde weer ; en zo kan de telegrafist to Amsterdam streepjes schrijven op de papierstrook in Uit het leven van Edison

5

66 UIT HET LEVEN VAN EDISON het telegraafkantoor to Rotterdam . Dit doet hij dan ook, en anders niemendal. Het telegraferen bestaat uit niets anders dan het schrijven - op verre afstand 1 - van streepjes en puntjes, door middel van het telegraaftoestel . Dit lijkt nu toch wel heel eenvoudig, en dat is het ook. Er zijn nog wel andere telegraaftoestellen, die niet zo eenvoudig zijn en er komt ook nog wel een en ander aan to pas, dat ook niet zo gemakkelijk to verklaren is, maar daarover spreken we nu niet. Telegraferen met de Morse-sleutel - zo genoemd naar den uitvinder, een Amerikaan - is streepjes en puntjes schrijven op afstand . Anders niet. Maar wat dan die streepjes en punten beduiden moeten? Juist, dat weten de telegrafisten wel . Zij hebben een alfabet, dat er heel anders uitziet, dan het onze . Als zij de eerste letter moeten schrijven, of liever gezegd als de telegraaf die voor hen opschrijft, wordt dit niet zulk een teken : a, maar aldus : - -, een punt met een streepje . De letter b ziet er zo uit : - - - Vreemd? Ja, maar nu toch niet zo vreemd meer voor wie het voorgaande begrepen heeft . Drukt de telegrafist in het kantoor van afzending de sleutel eventjes naar beneden en laat hem dadelijk weer los, dan tikt de stift in het kantoor van ontvangst ook maar even tegen de


67

strook en er ontstaat een punt. Houdt de man zijn hand wat langer op de sleutel, dan drukt de stift ook langer tegen de papierstrook . En omdat die strook tegelijk langzaam vooruitschuift, ontstaat er een streep . Een telegrafist kent zijn alfabet zo goed als wij het onze . Moet hij een telegram overseinen, dan weet hij voor elke letter hoeveel korte of lange drukjes hij de sleutel geven moet . En in het kantoor van ontvangst leest de beambte de streepjes en puntjes even vlug als wij gewone drukletters. Ja zelfs - en nu komen wij zo stilletjes aan bij de proef, die Edison nemen wou - kan een geoefend telegrafist horen, wat er geseind wordt, zonder de streepjes en puntjes to zien . Telkens, wanneer het anker door de electro-magneet wordt aangetrokken, geeft het daarop een tikje, dat goed hoorbaar is . Wie wel eens in een telegraafkantoor geweest is, heeft dat tikken zeker gehoord . Tegelijk met die tikjes komen de streepjes en punten op het papier . En nu kan een goed telegrafist uit deze tikjes, die elkaar Aug opvolgen, de letters en daaruit de woorden horen, welke overgeseind worden. Hierop was het plan van Edison gebouwd! Hij zou tikken ; zo hard, dat men het aan de overkant der rivier horen kon. Tikken, waarmee? 5•

68


„Met de stoomfluit van een locomotief," was het antwoord van Edison . ,Gillen moet de fluit, in korte en lange stoten, even alsof het puntjes en streepjes zijn, die ik oversein ." Dat was de vinding van Tom, den jongen telegrafist : zo eenvoudig en toch zo mooi ! Spoedig was men aan het spoorwegstation en een ogenblik later reden de directeur en Edison op een locomotief naar de oever der rivier tot de plaats, waar de overblijfselen der brug het verder rijden beletten . Aan de overkant waren vele bewoners van het stadje Sarnia samengestroomd, om naar het woeste schouwspel van de drijvende en botsende ijsmassa's to kijken . Daar neemt Tom de plaats in van den machinist, die de locomotief zover heeft gebracht, grijpt met vaste hand de kruk van de stoomfluit en draait ze om. De stoom ontsnapt in witte wolkjes en een oorverdovend gefluit klinkt door de lucht . Hoort men het aan de overkant? De directeur kijkt scherp uit . Hij bemerkt enige beweging onder de massa . ,,Men hoort je, Tom!" zegt hij haastig . Nu sluit Edison de kraan, maar opent ze verscheidene keren snel achter elkaar, met nu eens langere, dan kortere tussenpozen . Met bewondering ziet de directeur den jongen aan .

69


Hij verstaat, wat de stoomfluit uitschreeuwt. Hoort ! Drie korte gillen, dat is s; dan een korte en een langere, betekent a; vervolgens een korte, een lange, en nog een korte, dit beduidt r; een lange en een korte is n, twee korte, i, en dan weer een korte en een lange, a . Op de papierstrook, in streepjes en punten afgebeeld, zouden die gillen van de stoomfluit er aldus hebben uitgezien

s

a

r

n

r

a

S a r n i a, schreeuwde de stoomfluit, en weder Sarnia ! Zou men het horen aan de overkant? Ja, horen zeker. Zie maar, hoe de lieden naar de oever lopen en blijkbaar vol verbazing luisteren naar dat hevige, telkens afgebroken fluiten . Horen zeker, maar ook verstaan? „Als er maar een telegrafist onder al dat yolk is," zegt de directeur . „Die zal je misschien begrijpen ." „Ja," antwoordt Tom, ,dat is mijn enige hoop, want het yolk begrijpt er natuurlijk niemendal van." En weder gilt de stoomfluit : S a r n i a! S a rnia!

70

UIT HET LEVEN VAN EDISON Geen antwoord ! Geen enkel teken, dat men hem begrijpt. „Ik zal wat anders roepen," zegt Tom ; en dadelijk klinken de krachtige geluidstoten weer door de lucht, maar nu in andere volgorde . Het geoefend oor van den directeur onderscheidt thans de woorden : Hoort gij mij? En dan weder : Sarnia, hoort gij mij ? Nog geen teken . De directeur loopt stampvoetend heen en weer in de sneeuw, van koude en van ongeduld ; en Tom moet de tintelende vingers even in de mond steken, voor hij weer de kruk van de stoomfluit aanvat. Intussen is de menigte aan de andere zijde van de rivier nog toegenomen . Er heerst onrust onder de mensen, die blijkbaar wel begrijpen, dat de bedoeling van die fluitstoten is, hun iets to zeggen, doch niet verstaan, wat hun op zo ongewone wijze wordt toegeschreeuwd . Weer klinkt de stoomfluit . Sarnia ! Sarnia ! hoort gij mij ? Daar dringt zich aan de overkant iemand door de menigte tot aan de oever . Hoog zwaait hij een witte doek boven het hoofd . Snel haalt Edison zijn zakdoek to voorschijn en beantwoordt het teken . Onmiddellijk daarop ziet hij den man zich haastig verwijderen . Tom is gerust.

SARNIA, HOORT GIJ MIJ? 71 „Zij hebben ons begrepen," zegt hij tot den directeur, terwijl hij van de locomotief springt . ,,Wacht nu maar een ogenblik ." Men wachtte, doch het ogenblik duurde langer dan men gedacht had . De directeur kon nauwelijks zijn ongeduld bedwingen en ook Tom liep onrustig been en weer en beklom of en toe de locomotief, om beter to kunnen uitzien naar de overkant. En eindelijk, daar haalde hij weer de zakdoek uit en wuifde er vrolijk mee in de heldere lucht . Wat hij zag? Aan de overkant verscheen eveneens een locomotief en er op vertoonde zich een man, die weer met de witte doek zwaaide . Onmiddellijk • greep Edison de kruk van de stoomfluit en seinde ,,Sarnia, hoort gij mij ?" En daar kwam het antwoord gillend van de overzijde „Ja, wij horen u!" „Hoera !" schreeuwde Tom en de directeur stemde met die juichkreet in . „Hoera!" Hij sprong op de locomotief, greep Tom bij de schouders en riep „Kerel, jij bent de knapste telegrafist in heel Amerika !" Tom lachte, en zei ,,Een knappe telegrafist, zonder betrekking ." „Je zult een mooie betrekking hebben," ant-

UIT HET LEVEN VAN EDISON 72 woordde de directeur . ,Vandaag nog zal ik bericht sturen naar de hoofdstad . Wees daar maar gerust op!" Toen nam hij de plaats van Edison in . Met de stoomfluit werden de voornaamste telegrammen overgeseind en de telegrafist, die aan de overzij op een locomotief stond, begreep elk teken volkomen en schreef de berichten op papier over . Zo was de gemeenschap hersteld en werd op deze manier onderhouden, zolang tot men een nieuwe draad over de rivier had weten to spannen. De directeur vergat zijn belofte aan Edison niet . En binnen weinige dagen ontving deze een voordelige aanbieding uit Adrian, in de staat Michigan, waarheen hij zo spoedig mogelijk vertrok .

HOOFDSTUK VI

DE ZWERVER Wij zullen in de eerstvolgende jaren Edison niet voet voor voet in zijn loopbaan volgen . Slechts enkele bijzondere gebeurtenissen tekenen wij aan. Opmerkelijk is het, dat Edison nooit lange tijd op eenzelfde kantoor en in dezelfde plaats bleef . Wij hebben reeds vermeld, dat hij to Port Huron slechts een half jaar in betrekking was en het to Stratford in Canada weinig langer uithield. Ook to A d r i a n bleef hij niet lang, maar kreeg er spoedig zijn ontslag, evenals in I n d i a n a p o 1 i s, waar hij toen heenging . Het scheen wel, of hij het in geen enkele plaats een jaar lang uithouden kon . Gedeeltelijk hebben we de reden reeds genoemd . Wij willen er nog iets van zeggen . In de eerste plaats dan, dat Edison geldverdienen een hoogst belangrijke zaak vond . Niemand zal hem dit zeker kwalijk nemen, hoewel het niet to prijzen is, dat hij menigmaal uitsluitend om een geringe kans op loonsverhoging

74 UIT HET LEVEN VAN EDISON uit een betrekking ging, waar hij nog maar heel kort was. Om deze reden vertrok hij spoedig van Indianapolis naar Cincinnati, en ofschoon hij het daar zeer goed had, ging hij na enige maanden naar Memphis en vandaar kort daarop naar Louisville .*) Een tweede, meer prijzenswaardige oorzaak van deze veranderlijkheid was de zucht van Edison om veel to leren en wat van de wereld to zien . Om deze redenen zei hij na twee jaren ook L o u i s v i 11 a vaarwel en vormde het plan, naar Zuid-Amerika to gaan, om daar zijn geluk to beproeven . Door toevallige omstandigheden viel dit plan in duigen en na enige tijd bij zijn ouders to Port Huron to hebben doorgebracht, was hij zeer verheugd, weer in de betrekking to Louisville, die hij pas verlaten had, to worden aangesteld . Edison was toen een-en-twintig jaren oud en had zich de naam verworven een zeer bekwaam telegrafist to zijn . Reeds op zeventienjarige leeftijd had hij zich met roem bekend gemaakt door een proefstuk, dat de aandacht van het Bestuur op den jeugdigen telegraafbeambte vestigde . Het was to Cincinnati. Edison was als jongste telegrafist werkzaam op een groot kantoor, waar een talrijk korps ambtenaren de *) Al deze steden liggen in de Verenigde Staten van Amerika.

75 DE ZWERVER drukke dienst vervulde . Eigenlijk was Edison hier niet bijzonder in tel : er waren er ook zoveel en hij was nog zo jong! Dit scheen dan ook de reden, dat hij niet ingewijd werd in een plan, dat door de telegrafisten gezamenlijk op touw werd gezet . Men was ontevreden over het loon en wilde de directeuren dwingen, loonsverhoging toe to staan . Dwingen, maar hoe? Eenvoudig door alien to gelijk weg to blijven en niet terug to komen, voor hun eis om verhoging van loon werd ingewilligd . Een staking dus. Dat hierdoor de zaken op het drukke kantoor verschrikkelijk in de war zouden lopen en vele handelaars, wier telegrammen nu moesten blijven liggen, daar groot nadeel van zouden kunnen hebben, daaraan dachten de heren niet, of het kon hun niet schelen : als zij hun zin maar kregen! 't Ergste was, dat de directeuren en onderdirecteuren niet vooraf werden ingelicht . Deze wisten van niets en ook Edison werd geheel buiten het geheim gelaten . Toen hij dan ook op de morgen, waarop het plan ten uitvoer werd gebracht, op het kantoor kwam, keek hij zeer verbaasd, omdat hij er niemand vond . De directeuren waren gewoon, wat later to komen . Toen na verloop van een half uur nog niemand verschenen was, begreep Edison enigszins wat er

76


gaande was, en tevens, dat hij die morgen de enige telegrafist op het kantoor zou wezen . Menig ander zou stil heengegaan of naar de directeuren gewandeld zijn, om de stand van zaken mee to delen. Niet alzo onze zeventienjarige Edison . Hij opende het kantoor voor het publiek, dat reeds ongeduldig voor de deur stond to wachten. Hij ging naar het loket, nam de aangeboden telegrammen in ontvangst, plaatste zich daarop aan een der toestellen en seinde vlug de berichten over . Maar spoedig begon de drukte groter to worden en werden zoveel telegrammen aangeboden, dat Edison ze onmogelijk alle verzenden kon. Hij alleen kon toch ook niet het werk van zovelen doen . Ook kwamen tal van berichten van andere kantoren over ; vragen werden gedaan, die beantwoord, telegrammen werden gezonden, die verder geseind of aan burgers in de stad bezorgd moesten worden . Spoedig was alles in voile werking . De seintoestellen tikten, de electrische schellen rinkelden, het publiek klopte op het loketraampje en vroeg om geholpen to worden . Het was, om het hoofd to verliezen! Maar Edison bleef kalm en werkte bedaard, maar met verbazende vlugheid voort . Toen hij zag, dat hij onmogelijk al het werk kon afdoen, besloot hij slechts de telegrammen to verzenden, die het gewichtigst waren en geen uitstel kon-

DE ZWERVER 77 den lijden . De andere liet hij liggen tot de komst der directeuren . En deze kwamen eindelijk . Dat zij vol verbazing rondzagen in het bijna ledige kantoor, is to begrijpen . Spoedig waren zij door Edison met enkele woorden op de hoogte gebracht ; maar toen zij zagen wat de knaap reeds gedaan had, en op welke wijze hij het kantoor voor de schande van een sluiting had bewaard, steeg hun verbazing nog hoger. Dadelijk gingen de directeuren ook aan het werk en deden zoveel zij konden . En intussen werkte Edison met onverdroten ijver voort, tot de avond viel . Toen werd hem verlof gegeven, voor enkele uren het kantoor to verlaten, ten einde de rust to nemen, die hij zeker verdiend had . Doch Edison bleef niet langer weg dan hij tijd nodig had om zijn maaltijd to gebruiken . Toen keerde hij weer naar het kantoor terug en bleef de ganse nacht ijverig in de weer, om het achterstallige werk van de dag of to maken . Des morgens kwamen de werkstakende beambten terug . Hoewel er scherpe woorden vielen en de directeuren hun op heftige wijze hun onwaardig gedrag onder 't oog brachten, kregen zij toch hun zin . De loonsverhoging, die zij gevraagd hadden, werd verleend. Achtereenvolgens werden alle beambten, die op zo nadrukkelijke wijze hun

78


wensen to kennen gegeven hadden, bij de directeuren geroepen en werd hun de gevraagde verhoging van hun salaris toegezegd . Alleen Edison werd niet binnen geroepen . Zou hij de enige zijn, wiens loon niet verhoogd werd? Hij was niet weggebleven om daardoor de directeuren to dwingen, hij had zelfs geen enkel woord over loonsverhoging gesproken . Zou hij daarom vergeten worden? Of meende de directeuren, dat zijn loon hoog genoeg was? Hij was toch nog maar zeventien jaar en verdiende reeds 65 dollars in de maand ! Dit was toch zeker genoeg ! Toen Edison alleen niet binnengeroepen werd, keken de anderen hem spottend aan . Sommigen hadden reeds iets gehoord van hetgeen hij de vorige dag verricht had en vonden er een boosaardig genoegen in, op halfluide toon hem to beschimpen en to bespotten. Edison antwoordde niet op de schampere opmerkingen, die men tot hem richtte, maar maakte zich gereed naar huis to gaan en enige rust to nemen . Die rust had hij wel verdiend, want gedurende meer dan vier-entwintig uren had hij slechts eens het kantoor verlaten en van slapen was helemaal niets gekomen. Hij stond dus op en vroeg aan een van de directeuren, of hij zich verwijderen mocht . Het antwoord luidde, dat hij nog even wach-

DE ZWERVER

79

ten moest. Een ogenblik later traden de directeuren to zamen het grote vertrek binnen, waar op die tijd bijna alle beambten tegenwoordig waxen . Op een manier, die aller aandacht wel trekken moest, gingen de heren naar Tom, die midden in de zaal stond. "Mijnheer Edison 1" sprak de oudste directeur hem aan op een toon, luid genoeg om door alien gehoord to worden : ,mijnheer Edison, voor u weggaat, willen de directeuren u in het bijzijn van alle beambten hartelijk dank zeggen voor de wijze, waarop gij gisteren uw taak hebt vervuld 1" Edison boog, maar de directeur vervolgde „Wij wensen u een blijk van onze bijzondere tevredenheid to geven . Alle beambten hebben ons gedwongen, hun loonsverhoging toe to staan gij alleen hebt ons niet willen dwingen . En om deze reden, en omdat gij ons gisteren zo wakker hebt bijgestaan, willen wij u een bijzondere beloning toekennen. Van nu of verhogen wij uw inkomen met veertig dollars 's maands . Bovendien zult gij voortaan tot de eerste-klasse telegrafisten gerekend worden en zal het gewichtigste en moeilijkste werk in de eerste plaats aan u worden opgedragen." Tom stamelde enige woorden tot dank en maakte daarop zo gauw mogelijk, dat hij weg kwam . Van slapen kwam nu vooreerst niet veel, daartoe was hij to opgewonden en to blij . Hij

80


schreef onmiddellijk aan zijn ouders en maakte daarna een flinke wandeling in de mooie streken van de stad . Toen ging hij naar huis en naar bed. Hij sliep de volgende morgen een gat in de dag ; maar de directeuren namen hem niet kwalijk, dat hij daardoor een paar uren later dan gewoonlijk op het kantoor kwam. Hij had die extra-rust wel verdiend ! Wij hebben straks twee oorzaken aangegeven van het feit, dat Edison zo dikwijls van betrekking en woonplaats veranderde . De voornaamste oorzaak hebben wij evenwel nog niet genoemd . Behalve de lust om veel geld to verdienen en het verlangen om zijn vak grondig to leren en wat in de wereld rond to zien, was er nog een derde oorzaak, die maakte dat Tom in de regel slechts enige maanden in eenzelfde betrekking blijven kon. Die oorzaak zat in zijn lust tot onderzoek, in zijn uitvindersnatuur . Gestadig was hij bezig met na to denlken over allerlei proefnemingen en plannen tot verbetering of wijziging der telegraaftoestellen . Terwijl de overige beambten geregeld hun werk deden, dag aan dag, zonder hun hersens to vermoeien met na to gaan of hier en daar nog iets to veranderen of to verbeteren viel, was Edison altijd druk met allerlei plannen in de weer . Nu eens tracht-

81 DE ZWERVER to hij verbeteringen to brengen in de wijze, waarop de telegrafische tekens op het papier werden afgedrukt, dan weer poogde hij het overbrengen der telegrammen to bespoedigen of vereenvoudiging in de verschillende toestellen aan to brengen. En somtijds slaagde hij op verrassende wijze . Zo bedacht hij in de tijd, toen hij nog to I nd i a n a p o 1 i s was, een instrument, dat dienen kon om rechtstreeks telegrammen van de ene lijn op een andere over to brengen . Hierdoor werd bij deze afdeling de dienst van een telegrafist geheel uitgewonnen . Voor deze uitvinding verkreeg hij veel lof. Menigmaal ook mislukten zijn proeven. Dit was zeker geenszins to verwonderen en het ontmoedige Tom ook volstrekt niet . Met onverzettelijke ijver bleef hij aan de gang en zocht door nieuwe en telkens herhaalde proefnemingen zijn doel to bereiken. Toch hadden deze onderzoekingen voor hem menigmaal onaangename gevolgen. Door de aandacht, die hij aan deze bezigheden gaf, verzuimde hij soms de werkzaamheden, waarvoor hij was aangesteld . Geen wonder is het, dat berispingen en zelfs bestraffingen hiervan het gevolg waren ; en hielpen deze niet, dan volgde ontslag . Zo was hij to A d r i a n, de plaats waar hij na zijn heldenstuk met de stoomfluit gekomen was, Uit het leven van Edison

6

82 UIT HET LEVEN VAN EDISON spoedig ontslagen, omdat hij herhaaldelijk de dienstreglementen overtrad . Hij had een kleine werkplaats ingericht, waar hij in zijn vrije uren allerlei instrumenten vervaardigde . Jammer genoeg, dat dit werk en zijn proefnemingen somtijds zozeer zijn aandacht in beslag namen, dat hij het kantooruur vergat . Nadat hij een paar malen tevergeefs gewaarschuwd was, maakte men korte metten met hem en zond hem weg . En zo ging het ook op andere plaatsen . Somtijds liep hij dagen lang rond met een of ander plan, dat hij in zijn hoofd zocht uit to werken . Dan was hij afgetrokken en slecht voor zijn gewone werk geschikt . De andere telegrafisten op het kantoor noemden hem dan een dromer, die nergens voor deugde. En zijn chefs zeiden soms hetzelfde en stuurden hem, als waarschuwingen niet hielpen, de laan uit. Wat heel natuurlijk was . De zaak was zo, dat de jonge Edison altijd nadacht over verbeteringen, die hij in de telegraaftoestellen zou kunnen brengen . Zolang hij die verbeteringen niet gevonden had, lachte men hem uit ; natuurlijk tot hij slaagde en daardoor de spotters voor een poos het zwijgen oplegde . Wij kunnen over de uitvindingen, die Edison deed of de verbeteringen, die hij beproefde, hier niet veel vertellen. Ons boek zou dan al to geleerd worden. Over een uitvinding, die Edison in deze dagen

DE ZWERVER 83 deed, willen we toch met een enkel woord spreken. In de eerste plaats, omdat hij hierdoor werkelijk een grote verbetering in de wijze van telegraferen aanbracht ; en in de tweede plaats, omdat wij uit de mededeling hiervan kunnen leren, dat dergelijke uitvindingen maar niet het gevolg zijn van een gelukkige gedachte of een enkele goed geslaagde proef. Integendeel, jaren achtereen had Edison zijn duplex-stelsel *) beproefd en toegepast en hoewel het telkens mislukte, had hij er niet mee opgehouden voor hij gevonden had, wat hij zocht . De proeven, die hij ten behoeve van zijn duplexstelsel nam, bezorgden hem dikwijls ernstige onaangenaamheden. Zo to L o u i s v i 11 e . Zoals vooral in grote kantoren noodzakelijk is, hadden alle instrumenten en toestellen een vaste plaats en het was streng verboden, enig toestel to verplaatsen . Edison wist dit, maar op een middag, toen hij in een der vertrekken toevallig alleen was, werd de verzoeking hem to sterk . Dagen lang had hij weer over zijn duplex-stelsel nagedacht en meende nu een toepassing, die een goede uitslag beloofde, gevonden to hebben . Maar het was nood") Vbdr Edison, kon langs een telegraafdraad slechts 66n bericht tegelijk verzonden worden ; door zijn d u p l e x - s t e l s e l of d u bb e 1 s t e 1 a e 1 ward hat mogeligk, twee telegrammen tegelijk langs den dread to semen . Later vond Edison het middel, om v i a r telegrammen tegelijk over eenzolfde dread to verzonden. 6M

UIT HET LEVEN VAN EDISON 84 zakelijk met sommige toestellen een onderzoek naar de juistheid van het gevondene in to stellen. De gelegenheid leek gunstig ; niemand was aanwezig om hem to storen en als hij zorgde alles tijdig weer in orde to hebben, zou men waarschijnlijk niets van zijn overtreding bemerken. In een oogwenk had Edison sommige toestellen verplaatst, enkele die aan de tafel of de muur waren vastgeschroefd, losgemaakt en op andere wijze met elkander verbonden . Vol ijver en met hoop op goede uitslag, ging hij aan het werk. Maar helaas ! een ongeluk ligt in een klein hoekje. Bij het verplaatsen van een tafeltje wierp Edison een grote kruik, gevuld met vitriool, onderstboven . Voor hij het verhinderen kon, was de bijtende vloeistof door de naden van de vloer gedruppeld en terecht gekomen in een rijk gemeubileerd vertrek van de directeurswoning, die zich daaronder beyond . Toen de vrouw van den directeur in haar salon kwam, stond zij een ogenblik versteend van schrik bij het zien van de verwoesting, die door het zwavelzuur was aangericht . Op de tafel, op het vloerkleed en op enige meubelen waren de druppels terecht gekomen en hadden er rode plekken in gebeten of grote gaten in gebrand . Toen de directeur vernam, wat er gebeurd

DE ZWERVER 85 was, werd hij woedend. Onmiddellijk werd een onderzoek ingesteld ; de schuldige was spoedig gevonden. Geen half uur later was Edison ontslagen en had het kantoor voor altijd verlaten . Een vriend beveelt hem aan voor een plaats bij de Franklin-telegraaf to B o s t o n ; een goed baantje, met goede vooruitzichten naar 't schijnt . Maar er is haast bij en dus neemt Edison de eerste trein de beste . Doch 't wordt een refs met tegenspoeden . Er komt een orkaan, waarop een geweldige sneeuwbui volgt, zodat de trein insneeuwt en Edison met een vertraging van meer dan een etmaal in Boston aankomt. Als hij zich aan het telegraafkantoor aanmeldt, is hij in vier dagen niet uit de kleren geweest en ziet er niet heel presentabel uit . „Wanneer kun je in dienst treden?" vraagt Mr . Millikin, de directeur. ,,Dadelijk," antwoordt Edison en wordt meteen voor een telegraaftoestel gezet . Het betreft het opnemen van een lang telegram uit New-York voor een der grote dagbladen, de ,Boston-Herald ." Maar de telegrafisten van het kantoor willen er hun nieuwen collega, die er zo schunnig uitziet, eens tussen nemen . De New-Yorker telegrafist wordt even op de hoogte gebracht en begint heel snel to seinen . 't Is een van de bekwaamsten in het vak

86


en hij seint al vlugger en vlugger. Edison echter volgt hem zonder inspanning, hij leest het morseschrift of het de krant is en zijn pen vliegt over het papier . De collega's gluren over zijn schouder, en kijken elkander eens aan ; dan gooit Edison, die nu de toeleg begrijpt, de sleutel om en telegrafeert zelf naar New-York : ,,Probeer het eens op een andere manier . Kunt u niet een beetje vlugger?" Hiermee heeft Tom zijn plaats to Boston veroverd . Het duurt niet lang, of de directeur Millikin waardeert den jongen telegrafist als een eerste kracht en zijn collega's hebben respect voor zijn bekwaamheid.

HOOFDSTUK VII

IN NEW-YORK Een machtige, grote stad is N e w-Y o r k, de aanzienlijkste koopstad der Nieuwe Wereld. Uitgestrekte handelsinrichtingen, dokken, werven en magazijnen vindt men daar. De grote haven gelijkt een mastbos van schepen, uit alle oorden der wereld, die de koopwaren uit Oost en West hierheen brengen en in ruil daarvoor worden volgeladen met de producten van het rijke en machtige Amerika . Grote schepen brengen duizenden reizigers aan en tal van landverhuizers, die Europa de rug hebben toegekeerd en in de Nieuwe Wereld het brood hopen to verdienen, dat hun door de Oude geweigerd werd . Een bonte menigte, van allerlei landaard, verdringt zich op de brede kaden en voor de ruime kantoren. Spanjaarden, Italianen, Duitsers, Noren, Nederlanders en Fransen, alle volken en nationaliteiten komen in New-York bijeen . Velen trekken weer verder naar de andere steden van het grote Amerika, of naar het binnenland, waar uitgestrekte landerijen wachten op de nijvere hand van den

88


landverhuizer, die ze ontginnen en door zijn zweet een rijke oogst afdwingen zal . Anderen blijven en verspreiden zich door de straten der grote stad, die hen opneemt zoals enige druppels regenwater worden opgeslorpt door een vijver, om daarin to verdwijnen zonder enig spoor achter to laten. Maar ook uit het binnenland komen de reizigers naar de wereldstad . Zij hebben de spoortrein to baat genomen of zijn met stoomboten de H u d s o n-r i v i e r afgevaren, om allen to trekken naar dat grote middelpunt, N e w-Y o r k . Wanneer wij ons op een sombere najaarsdag van het jaar 1870 in de Broadway*) hadden bevonden, zouden wij onder de stroom van mensen, die deze grote en schoonste straat van New-York vulde, een ietwat sjofel gekleed man van ongeveer drie-en-twintig jaren hebben kunnen opmerken, wiens bedaarde tred en rustige houding sterk afstaken bij de zenuwachtige haast der anderen . Het was Edison . Ook to B o s t o n was het misgelopen . De ongedurige aard van Edison, waardoor hij telkens behoefte had wat anders aan to grijpen, was er de oorzaak van . Met zijn vriend Wilton Adams, ook een zwerversnatuur, die in San*) Broadway betekent b r e d e s t r a a t. De straat is wel een uur gaans lang en doorsnijdt New-York bijna geheel .

IN NEW-YORK 89 Francisco, zelfs in Peru en Buenos-Aires in ZuidAmerika was geweest en alles bij de hand genomen had, maar zonder veel resultaat, opende Edison in Boston een winkel van electrische toestellen . Adams treedt op als winkelier . Edison brengt zijn vrije uren door in een kleine werkplaats, waar hij alles en nog wat probeert to maken en uit to vinden . Hij vervaardigt een stemopnemer, een machine om vlug automatisch stemmen to tellen in het Parlement en het Congres . In plaats van, wanneer hun naam wordt genoemd, ja of neen to roepen, hebben de afgevaardigden slechts een kruk naar links of rechts to draaien en op de tafel van den voorzitter komt hun stem, voor of tegen, zichtbaar to voorschijn . Tegelijk worden de stemmen automatisch geteld ; vergissingen zijn niet mogelijk . Edison vraagt patent aan op zijn uitvinding, het wordt hem verleend, zijn eerste patent, Juni 1869 . Hij zendt zijn machine naar W a s h i n gt o n, waar de President der Amerikaanse Republiek woont en de Kamers der afgevaardigden samenkomen. Zelf reist hij er heen, vol verwachting, maar er schijnt geen behoefte aan zulk een toestel to zijn en zijn uitvinding wordt niet aangenomen . Teleurgesteld keert Edison naar Boston terug. Dan vervaardigt hij, terwiji hij nog steeds de dienst bij de Franklin-telegraaf waarneemt, kleine

90


telegraaftoestellen voor particulieren, waarmee rechtstreekse mededelingen van de ene firma aan de andere kunnen worden overgebracht . Over de daken klautert hij, om de leidingen to spannen en moet dikwijls van allerlei verzinnen om hiervoor van de bewoners der huizen toestemming to krijgen. Veel levert het niet op en ook de winkel van Adams floreert niet bijzonder. In de grote Bibliotheek van Boston, die 280 .000 delen telt, ontdekt Edison de werken van den groten Engelsen natuurkundige Faraday, een man die zich, evenals hij dat wil, door eigen kracht omhoog heeft gewerkt ; - en vele uren van de nacht brengt hij door met de bestudering van deze boeken . Zijn gezondheid gaat onder dit alles lijden, zijn betrekking aan de telegraafmaatschappij verwaarloost hij . Dan begint Edison weer aan zijn duplex-stelsel, het middel om meer dan een telegram tegelijk langs dezelfde lijn to verzenden ; ook om tegelijkertijd to seinen in tegenovergestelde richting . Al zijn spaarpenningen besteedt hij aan zijn uitvinding, dan bedankt hij voor zijn betrekking en gaat naar R o c h e s t e r om zijn duplex-toestel op de lijn Rochester-New-York to proberen . Maar de telegrafist to New-York houdt zich niet aan de afspraak en Edison moet na een arbeid van vele weken zijn proefnemingen staken Edison voelt het : als je middelen niet toe-

IN NEW-YORK 91 reikend zijn en je geen kapitaal achter je hebt om bij to springen, kun je niet slagen . En nu wil hij naar New-York, de metropolis, de plaats waar hij naar hij hoopt, de mannen en het geld zal kunnen vinden, dat hij nodig heeft . In elk geval zal hij er, bekwaam telegrafist als hij is, gemakkelijk een plaats op een of ander telegraafkantoor vinden. Met een zo goed als lege beurs vertrekt Edison naar de wereldstad. Hoe werd hij in de eerste dagen van zijn verblijf in New-York teleurgesteld ! Het was of de grote stad, waar zovelen werk en brood vonden, voor den bekwamen jongen man geen enkel plaatsje over had. Waar hij zich aanmeldde, werd hij afgewezen ; somtijds stond men hem niet eens to woord . Overal scheen men van voldoende hulp op de telegraafkantoren voorzien to zijn ; en de jonge man met zijn ietwat armoedig voorkomen kreeg nergens gelegenheid, een proef van zijn bekwaamheid to geven . 't Was om moedeloos to worden! Maar Edison was er de man niet naar, om spoedig de moed to laten zakken . Hij gaf de hoop niet op, ergens geplaatst to worden . Op de telegraafkantoren had men blijkbaar zijn diensten niet nodig ; nu was hij voornemens zich aan to melden bij werktuigkundigen en maatschappijen, waar men zich met de electriciteit en haar

UIT HET LEVEN VAN EDISON 92 toepassingen bezighield . Wellicht zou men hem hier of daar toch kunnen gebruiken . Voorwaarts dus ! Rustig wandelde hij de prachtige B r o a d w a y langs en keek vol belangstelling naar alles, wat zijn oog hier trof . De fraaie winkels, waar allerlei schone of nuttige zaken waren uitgestald, de prachtige hotels, waar honderden logies konden vinden, en zoveel andere, schone gebouwen, trokken zijn aandacht . Ook de aanzienlijke straten, die op de B r o a d w a y uitkomen, zoals de Chathamstreet en East-Broadway wandelde hij door en nog vele andere straten, die met elkander in rijkdom en glans wedijverden . N e w-Y o r k was in die dagen nog niet wat het tegenwoordig is. De bevolking bedroeg toen, met de voorsteden mee, nog maar nauwelijks twee millioen inwoners . De rotsen bij H e 11g ate, die voor zwaar geladen schepen de toegang tot de haven belemmerden, heeft men eerst in 1876 laten springen, waardoor de scheepvaart nog ontzaglijk is toegenomen . Ook de grote Brooklijnbrug, die N e w-Y o r k verbindt met de voorstad B r o o k 1 ij n, (dat door Nederlanders gesticht werd en oorspronkelijk B r e u k e 1 e n heette), is eerst later gereed gekomen . Maar veel fraais en merkwaardigs vertoonde New-York ook toen reeds, en Edison keek zijn ogen uit, toen hij

IN NEW-YORK

93

in de V ij f d e Avenue*) kwam, waar de aanzienlijksten wonen in prachtige paleizen, geheel van wit warmer en gekleurde zandsteen opgetrokken. Ook het C e n t r a l p a r k bezocht hij, dat ongeveer in het midden der stad gelegen en meer dan 300 H . A . groot is. Ten slotte begaf Edison zich naar het zuidoostelijk gedeelte van de stad, waar men nog de overblijfselen vindt van het oorspronkelijke N i e u w-A m s t e r d a m der Nederlanders . Want onze landgenoten hebben zich hier het eerst gevestigd en legden er in 1612 de grondslagen voor de machtigste stad van geheel Amerika . Zij noemden het N i e u w-A m s t e r d a m ; eerst in 1664, toen de stad in de handen der Engelsen viel, kreeg ze de naam New-York, die ze sedert behouden heeft. Maar Edisons omzwervingen schenen geen einde to kunnen nemen . De avond begon reeds to vallen en het was to voorzien, dat deze dag evenzo eindigen zou als de vorige . Al zijn zoeken scheen vruchteloos to zijn en to blijven . Hij was thans door E a s t-R i v e r, **) waar de groothandel gevestigd is, gekomen in W a 11street, waar men bijna uitsluitend kantoren, " Avenue = laan of brede straat, met rijen bomen beplant . In New York en andere Amerikaanse steden dragen vele straten geen naam, maar een nummer. **) East-River is een deel van New-York, ten oosten der Hudsonrivier gelegen.

94


banken, verzekeringsmaatschappijen, bureaux van dagbladen en effectenhandelaars vindt. Hier wilde Edison nog een kans wagen . Veel hoop had hij niet, daartoe was hij reeds to dikwijls teleurgesteld ; maar het was toch mogelijk, dat men op een . der grote kantoren, waar electrische verlichting werd toegepast en waar men ook menigmaal een particuliere telegraafleiding bezat, van zijn diensten gebruik wilde maken. Hij liep het fraaie belastinggebouw voorbij, waarvan de gevel met schone marmeren zuilen is versierd, en het paleis der schatkist, dat geheel van wit marmer is opgetrokken, en stapte een der grote kantoren binnen, om ook daar zijn diensten aan to bieden, zoals hij reeds op zoveel plaatsen had gedaan . En even als elders kwam hij ook hier spoedig weer naar buiten : men had hem niet nodig. Zo ging het voor de tweede, voor de derde maal, en reeds wilde Edison de hoop helemaal opgeven en aan zijn vruchteloze en ontmoedigende pogingen een einde maken, toen aan het eind der straat een gebouw zijn opmerkzaamheid trok . Wat voor zaken daar verhandeld werden, kon hij van buiten niet gewaar worden ; maar tal van telegraafdraden, die zich hier verenigden en in het gebouw een eindpunt schenen to vinden, deden hem hopen, dat er voor een telegrafist als hij misschien wel werk to vinden zou zijn. Er liepen heel wat mensen in

IN NEW-YORK

95

en uit, die het blijkbaar heel druk met elkaar hadden. Edison ging ook naar binnen en vroeg aan den portier om den directeur, als die aanwezig was, to mogen spreken. Na enig wachten werd hij op het bureau van den directeur toegelaten, wien hij in korte woorden het doel van zijn komst meedeelde . Maar nog minder dan elders scheen hier enige kans van slagen to zijn ; want de heer luisterde nauwelijks naar hem . Met grote en driftige stappen liep het kleine mannetje het vertrek op en veer, liet Edison nauwelijks uitspreken en snauwde hem toen toe : „Niet nodig ! Ga maar heen ! Ik kan hier niemand gebruiken !" Edison, gekrenkt door deze onbeleefde bejegening, wendde zich om en wilde met een korte groet het vertrek verlaten, toen de directeur, die blij scheen iemand gevonden to hebben, tegen wien hij zijn boze luim eens luchten kon, weer begon to spreken, zodat Edison staan bleef en luisterde . „'t Is verschrikkelijk!" begon het driftige mannetje, ,verschrikkelijk ! Daar zitten we nu en kunnen niets uitvoeren! We zullen het kantoor maar sluiten . En jij, wou jij nu hier in betrekking komen?" Edison knikte . ,,Wel man, er is bier niets to doen! Wij kun-

96 UIT HET LEVEN VAN EDISON nen niets doen . Het ganse toestel is kapot, totaal kapot . Wist je dat niet?" ,,Hoe zou ik dat weten?" antwoordde Edison . ,,Maar" ging hij voort, ,wat gebroken is, kan toch hersteld worden?" ,,Wie zou dat kunnen?" riep de ander . „Ik zie er geen kans toe ; jij misschien?" „Dat weet ik niet," zei Edison, ,daartoe zou ik het eerst moeten zien . Ik weet niet eens, over welk toestel u spreekt ." „Waarover anders dan over de koersaanwijzer?" riep de ander driftig . „Ken je die niet?" „Ik heb hem nooit gezien, maar er wel over gelezen," sprak Edison . Hij wist, dat er to New-York een kantoor bestond, dat zich ten doel stelde door middel van de telegrafie aan de effectenhandelaars geregeld de koers to seinen der effecten, die aan de beurs verhandeld worden . Met een toestel, dat gold-indicator of ,koersaanwijzer" heette, werd de stand der effecten op de beurs overgeseind. Het was in de geldhandel op de New-Yorkse beurs juist heel druk en de koersaanwijzer, die geregeld het verloop der koersen naar alle grote kantoren seinde, voorzag in een ware behoefte . Edison had er van gelezen, maar hij wist niet, waar deze inrichting gevestigd was. Nu hij den directeur er over hoorde spreken, herinnerde hij

IN NEW-YORK

97

zich de zaak, en ook de beschrijving, die hij van het toestel in een krant gelezen had . Maar die beschrijving was zeer onduidelijk en onvolledig geweest, zodat hij gerust zeggen kon, dat hij de koersaanwijzer niet kende . ,,Maar ik zou er wel kennis mee willen maken," voegde hij er bij, begerig om weer iets to leren, wat hij niet wist. De heer bracht hem een verdieping hoger, in een vertrek, waar de besproken toestellen to vinden waren . Er was niemand aanwezig, want nu de koersaanwijzer gebroken was, hadden de klerken vacantie genomen en waren naar huis gegaan. Vol belangstelling beschouwde Edison de werktuigen . Spoedig was hij zo in zijn onderzoek verdiept, dat hij de herhaalde vraag van den directeur niet hoorde . „Welnu?" riep deze eindelijk driftig en trok hem aan de mouw van zijn jas, ,kun jij de boel in orde krijgen?" Edison zag op . „Ik geloof het wel," antwoordde hij, ,als u mij enige instrumenten kunt verschaffen en me dan een paar uren tijd geeft ." Haastig werd aan zijn verlangen voldaan . Het gaslicht werd opgestoken, Edison trok zijn jas uit en zette zich in zijn hemdsmouwen vol ijver aan het werk. De directeur was naar beneden gegaan, kwam of en toe eens kijken, en vroeg tit het leven van Edison

7

98 UIT HET LEVEN VAN EDISON dan telkens ongeduldig, hoe het er mee stond . Veel antwoord kreeg hij niet, want Edison was zozeer in zijn werk verdiept, dat hij nauwelijks hoorde, wanneer er tegen hem gesproken werd . Het was een eigenschap van hem, om steeds zo geheel in zijn werk op to gaan, dat zijn aandacht door niets of niemand daarvan kon worden afgeleid. Eindelijk kwam de directeur hem meedelen, dat het laat werd en tijd om het kantoor to sluiten en heen to gaan . Edison knikte eens, maar bleef aan zijn werk. Toen de ander zijn woorden herhaalde, antwoordde Edison kortaf, dat hij niet heenging voor hij klaar was . „Maar 't wordt nacht !" riep de kleine heer ongeduldig. ,,Goed," zei Edison. ,Gaat u maar heen en kom morgenochtend terug ; dan . zal ik klaar zijn en u hier wachten ." De directeur keek den vreemdeling wantrouwend aan . Zou hij heengaan en den vreemde alleen achterlaten? Maar er zat niet veel anders op. Hij kon toch niet de ganse nacht hier blijven ! En toen hij nog eens sprak van uitscheiden, om de volgende morgen het werk to hervatten, schudde Edison zo driftig en beslist met het hoofd van neen, dat hij dit voorstel niet durfde herhalen en stil naar beneden ging . Hij beval den portier, die beneden woonde en in 't gebouw

IN NEW-YORK 99 bleef, een oogje in 't zeil to houden en ging toen naar zijn woning om to slapen . Edison bleef alleen achter en werkte de ganse nacht zonder ophouden door . En toen 's morgens de directeur terugkwam en haastig het vertrek binnenstapte met de uitroep ; ,Wel, hoe staat het er mee?" kon Edison op de toestellen wijzen en verklaren, dat het ,in orde" was . De directeur onderzocht alles en zag, dat de vreemde werktuigkundige de waarheid gesproken had ; de fout was hersteld, de toestellen waren in orde en de koersaanwijzer kon weder dienst doen . Het kleine heertje was uitbundig in zijn lof en ging telkens op de tenen staan, om Edison op de schouder to kloppen . Deze glimlachte slechts ; blijkbaar was er nog iets, dat zijn hoofd vervulde en al zijn aandacht in beslag nam . Eindelijk bemerkte de directeur dit en vroeg hem, waaraan hij nog dacht. ,,Aan de koersaanwijzer," antwoordde Edison. ,,Maar die is in orde !" riep de directeur . „Ja, maar . . ." aarzelde Edison . ,,Welnu?" vroeg de ander . ,,Eigenlijk deugt hij toch niemendal," was het antwoord. Wat moest de directeur daar nu van denken? Driftig vroeg hij ; „Deugt de koersaanwijzer niet? En jij hebt hem zelf in orde gemaakt !" 7*

100 UIT HET LEVEN VAN EDISON Edison begon to lachen . ,,Neem me niet kwalijk, meneer, dat ik dit zo zeg . Ik bedoel maar, dat ik vannacht een andere koersaanwijzer heb uitgevonden, die veel beter is." Verbaasd keek de directeur den eenvoudig gekleden werktuigkundige aan . Eerst wilde hij ongelovig het hoofd schudden, maar toen hij in de ernstige ogen van Edison blikte, veranderde hij van houding . „Is dat waar?" vroeg hij . Edison knikte . ,,Wel, man," riep de directeur opgewonden uit, ,,dan heb jij een goudmijn in je hoofd ." Een spottend lachje gleed over het gelaat van Edison en met een onwillekeurige beweging greep hij in de broekzak, als wilde hij zeggen, dat daar juist geen goudmijn in zat . De directeur begreep zijn bedoeling . ,,Als het waar is, wat je zegt," sprak hij, „dan duurt het Been jaar of je bent rijk . Laat dat maar eens aan mij over!"

HOOFDSTUK VIII

DE UITVINDER

GELD VERDIENEN De kleine heer had waarheid gesproken . Hij, de man van zaken, wist beter dan de eenvoudige telegrafist de waarde to schatten van uitvindingen en plannen, zoals hij ze thans van Edison leerde kennen . „In New-York is overal geld voor," sprak hij . „Men besteedt dikwijls grote sommen voor de uitvoering van plannen die zo dwaas zijn, dat men er om lachen moet, als men het hoort . Zou er dan geen geld to vinden zijn, om de plannen en uitvindingen uit to voeren van een jong en geniaal man als jij bent! Ik zeg nog eens ; je hebt een goudmijn in je hoofd!" Nog dezelfde dag bracht hij Edison in kennis met de directeuren van de G o l d-I n d i c a t o rCompany .*) Voor deze heren legde Edison de uitvinding, *)

G}oudkoere-asnwipzer-maatechappip .

102 UIT HET LEVEN VAN EDISON welke hij in die nacht had gedaan, geheel bloot - en evenals de directeur zagen deze voorname en kundige lieden met verbazing en bewondering tot den eenvoudigen jongen werktuigkundige op . Hij ontving van hen een aanstelling als Superintendent van de Gold-Indicator-Company, met een Rink inkomen. Tevens stelde men hem in staat een werkplaats to openen, waar de door hem uitgevonden koers-aanwijzers onder zijn toezicht door bekwame werklieden konden vervaardigd worden . Edison vertelde zelf later van het onderhoud, dat hij met de heren had gehad . ,,Wel, Mr . Edison," had de president gezegd, „wij willen de patenten van uwe uitvinding van u kopen. Hoeveel moet u er voor hebben?" Ik had de tijd en de arbeid berekend, die ik er aan besteed had en er een behoorlijke winst bovenop gelegd en was gekomen tot een som van 5000 dollar. Onder ons gezegd was ik besloten desnoods ook met 3000 dollar genoegen to nemen . Maar ten slotte durfde ik toch niet goed zulk een in mijn ogen buitensporig hoog bedrag noemen en daarom zei ik ,,Noemt u zelf maar een som, meneer de president ." Toen had de president even naar de andere heren gekeken, deze hadden toestemmend geknikt en toen zei hij

GELD VERDIENEN

103

„Wel, Mr. Edison, wat denkt u van veertig duizend dollar?" „Ik ben," zo vertelt Edison dan lachend verder, ,ik ben geloof ik nooit zo dicht bij een flauwte geweest . Ik kon niet anders dan stamelen, dat ik met dit bod accoord ging ! Kort daarop liet Edison to N e w a r k, een stad in de onmiddellijke nabijheid van New-York, een fabriek bouwen, waar zijn koersaanwijzers en andere instrumenten, die door hem bedacht en uitgevonden waren, in het groot vervaardigd werden. Spoedig verdiende hij zoveel, dat hij het geld, dat men hem voorgeschoten had, kon teruggeven en hij de gehele fabriek, met alles wat er in was, weldra zijn eigendom mocht noemen . De voorspelling van het kleine heertje kwam uit . Nog geen jaar verliep, of Edison kon een rijk man genoemd worden . Zijn fabriek moest spoedig vergroot worden en weldra arbeidde hij met ruim driehonderd werklieden . Het geld stroomde hem toe . Het loon, dat hij van de bestuurderen der Gold-Indicator Company ontving, wier Super-intendent - eerste directeur zouden wij zo iemand wellicht noemen - hij was, was niet gering . De verkoop van de in zijn fabriek vervaardigde instrumenten bracht veel geld op. Maar bovendien verdiende hij heel veel met de vele grotere en kleinere uitvindingen, welke hij in die dagen deed, en waarvan hij de

104

UIT HET LEVEN VAN EDISON patenten, zowel als het eigendomsrecht, voor aanzienlijke sommen verkocht . Zo ontving hij voor de uitvinding van de kooltelefoonvande Western-Union Company de som van 100 .000 dollars . Voor dit bedrag kreeg de maatschappij het recht, deze instrumenten to laten maken en to verkopen. Een telegraafmaatschappij betaalde aan Edison jaarlijks een flinke som geld uit, alleen om het recht to verkrijgen, op al zijn uitvindingen op het gebied der telegrafie het eerste bod to doen. Zodra dus Edison een of ander toestel uitvond, dat verbetering kon brengen in het telegraferen - en meermalen vond hij in die dagen dergelijke verbeteringen - dan mocht deze maatschappij die uitvindingen meestal voor een flink bedrag van hem kopen. Maar Edison gaf ook veel geld uit . Niet voor vermaken of zaken van weelde ; niet om in een prachtig huis to wonen met sierlijke meubelen ; niet voor feesten, voor fraaie kleren of iets dergelijks : voor al deze zaken had Edison weinig oog . In zijn woning zag het er, toen hij nog niet getrouwd was, zeer eenvoudig uit, en zijn kleding had zelfs wel wat netter mogen zijn . Naar lekker eten en drinken verlangde hij niet en aan feesten en vermaken dacht hij in het geheel niet . Daarvoor had hij ook geen tijd. Want onvermoeid en met rusteloze ijver bleef

GELD VERDIENEN 105 hij werkzaam. Met een inspanning, waartegen een minder sterk lichaam niet bestand zou geweest zijn, arbeidde hij voort . Wanneer hij met een of ander bezig was, dat zijn aandacht geheel in beslag nam, dan kende hij geen vermoeienis, dan nam hij geen rust, voor het werk ten einde, voor zijn proefneming geslaagd was. Een voorbeeld. Eens ontving hij een bestelling tot levering van een aantal instrumenten voor een gezamenlijk bedrag van 30 .000 dollars . Het was een belangrijke bestelling voor Edison, en om de hoge som, die er mee gemoeid was, en omdat de instrumenten geheel nieuw en nooit door een enkele fabriek geleverd waren . Men ging dus vol ijver aan het werk ; maar de eerste proeven mislukten . Blijkbaar was er iets niet in de haak ; er schuilde ergens een font, die weggenomen moest worden voor men verder kon gaan. Reeds had Edison geruime tijd vruchteloos gewerkt : het wilde niet lukken . De moed opgeven? Bericht zenden, dat de instrumenten niet gemaakt konden worden? Of ze maken met de fout, die men niet vinden kon en zeggen, dat er verder niets aan to doen was? Dat zo gauw niet ! Daarvoor zou men niet met Edison to doen moeten hebben. Hij stond op en riep vijf van zijn beste werklieden bij zich .

106 UIT HET LEVEN VAN EDISON ,,Mannen," zei hij, „de fout moet gevonden worden. Willen jullie mij helpen!" De mannen knikten. „Gaat dan mee naar boven," verzocht Edison . „Wij zullen niet eer naar beneden komen, voor wij de fout gevonden hebben ." Tot enig antwoord grepen de mannen hun werktuigen en gingen hem voor naar een afgezonderd vertrek op de bovenste verdieping, waar de meester met zijn vijf helpers ongestoord kon arbeiden . En zij kwamen niet naar beneden, voor het werk afgelopen was. De fout was gevonden, maar . . . zestig uren achtereen hadden ze gezocht ! Toen daalden deze helden van de arbeid naar beneden, om de rust to nemen, die hun zolang had ontbroken . Edison ging naar bed en sliep 36 uren aan een stuk : toen was hij uitgerust en ging weer met frisse moed aan het werk ! Wij vertellen dit alleen, om to laten zien wat voor man Edison in die dagen was. Onvermoeid studeerde en peinsde, cijferde en tekende hij, van de vroege morgen tot de late avond, en richtte al zijn aandacht op het uitvinden van nieuwe werktuigen en het aanbrengen van verbeteringen in reeds bestaande . De tijd, die hem van het toezicht op de fabriekswerkzaamheden overbleef, besteedde hij aan allerlei onderzoekingen en proeven . En deze waren dikwijls heel kostbaar en verslonden grote sommen.

GELD VERDIENEN 107 Dit had ik op het oog, toen ik zei, dat hij ook veel geld uitgaf . Voor zo'n doel kende Edison geen zuinigheid . De uitgebreidste toestellen en kostbaarste instrumenten liet hij vervaardigen, als hij meende ze nodig to hebben . Doch wat hinderde het! Wat hij uitgaf op deze manier mocht belangrijk zijn, toch was het weinig in vergelijking met de grote rijkdommen, die hij verdiende . Men schatte in die dagen zijn inkomen bijna zo groot als dat van den President der Verenigde Staten! Zo hoog was de eenvoudige telegrafist, de voormalige treinjongen geklommen, dat zijn inkomen bijna gelijk stond met dat van den machtigsten man van geheel Amerika, den President, wiens macht groter is dan die van menig vorst in Europa . En wat een aanzien genoot hij ! Wijd en zijd, door gans Amerika zowel als in Europa, werd Edison bekend en beroemd . De uitvindingen, die hij deed, brachten zijn naam op aller lippen. De geleerde natuurkundigen in de Oude wereld, de beroemdste mannen op het gebied der electriciteit, zowel in Berlijn, Parijs, Londen als aan de vermaarde hogescholen in verschillende landen, hoorden verbaasd naar hetgeen daar van de overzijde van de Atlantische Oceaan gemeld werd over den merkwaardigen man, die alleen meer deed en in korter tijd, dan zij alien in een ganse

108


reeks van jaren hadden verricht . Hoofdschuddend en met wantrouwen werden in Europa de eerste berichten ontvangen, en het moet gezegd worden dat de kranten, die de roem van Edison allerwegen uitbazuinden, meermalen erg overdreven en dingen van hem vertelden, die onmogelijk waar konden zijn en dan ook eenvoudig verzonnen waxen. Maar toen men door wetenschappelijke geschriften juister en nauwkeuriger werd ingelicht ; toen de door hem uitgevonden werktuigen, zoals bijv . zijn gloeilampjes, waardoor op veel betere wijze electrisch licht werd verkregen, - wij vertellen daar straks van -- naar Europa werden gezonden en in de kringen der geleerden tentoongesteld, toen werden het wantrouwen en de twijfel weggenomen en sprak spoedig iedereen van Edison als van den grootsten ontdekker op

natuurkundig gebied . En in zijn eigen land 1 Mannen, die zich een naam hadden verworven in de wetenschap, reisden naar N e w a r k om Edison to spreken en hem de hand to drukken . Ganse drommen bezoekers maakten dagelijks bij hem hun opwachting, alleen om den man, die in zo korte tijd beroemd was geworden, to zien en to spreken . Daaronder waren er natuurlijk veel, wien het alleen to doen was om er tegenover hun vrienden en kennissen op to bluffen, dat zij den

GELD VERDIENEN 109 beroemden Edison gezien en gesproken hadden. Maar er waren ook anderen, die kwamen om hun verering uit to spreken voor den groten uitvinder, wiens naam op ieders lippen lag . Voor Edison had deze bewondering, hoe vleiend ook, een grote schaduwzijde . Hij was van nature to goedhartig en to vriendelijk, om mensen, die opzettelijk naar N e w a r k gekomen waren om hem to zien en to spreken, of to wijzen. Iedereen stond hij to woord, elk die dit verlangde leidde hij de fabriek rond en toonde hem zijn nieuwste uitvindingen ; maar dit alles koste Edison zoveel tijd, dat hij er somtijds radeloos onder werd . Pas wanneer de avond viel en de bezoekers waren afgetrokken, brak voor hem het ogenblik aan, waarop hij ongestoord aan de arbeid kon gaan . De stille, nachtelijke uren, wanneer geen enkel geluid hem stoorde, wanneer de fabriek stilstond en hij zijn aandacht geheel kon geven aan het werk, dat hem bezig hield, waren in die dagen voor hem een kostelijke schat . Toch kon dit zo niet blijven en Edison begon er ernstig over to denken om to verhuizen . N e w a r k was to druk, lag to dicht bij N e wY o r k en het was to gemakkelijk, hem to bereiken, to bezoeken en . . . to storen. Hij wou een woonplaats, die kleiner en meer afgelegen was . Wie hem dan wilde bezoeken, moest er afzonderlijk een opzettelijk reisje voor maken . Voor

110


zulke werkelijke belangstellenden had hij wel enige tijd over, maar het grote publiek, bij wie nieuwsgierigheid de voornaamste drijfveer was, zou dan vanzelf bij hem vandaan blijven. Tegelijkertijd en in verband hiermee kwam een ander besluit bij hem tot rijpheid. Zes jaren had hij zijn fabriek gedreven en er veel geld mee verdiend, toen hij besloot ze aan kant to doen . De reden hiervoor was, dat hij zich geheel en uitsluitend wilde wijden aan zijn studie, aan zijn proefnemingen, aan zijn uitvindingen . Wel was hij nu een onafhankelijk man, die niet meer zoals vroeger berispt of ontslagen kon warden, wanneer hij to veel tijd of aandacht aan zijn onderzoekingen gaf, maar toch eiste het besturen van zijn uitgebreide fabriek en ook het directeurschap van de Gold-Indicator Company van hem zeer veel tijd. En hij wenste al zijn tijd, al zijn aandacht, al zijn krachten to geven aan de zaak, waarvoor hij leefde : aan zijn uitvindingen. Zeker zou hij dan voortaan belangrijk minder geld verdienen, maar dit bezwaar woog bij Edison niet . Hij was in die zes jaren tijd heel rijk geworden, en het bezitten of verkrijgen van meer geld had voor hem weinig waarde . Edison nam na rijp nadenken een besluit, en toen draalde hij ook niet Lang het uit to voeren . Kort daarop was de fabriek gesloten : alles werd verkocht en Edison vertrok met zijn vrouw

GELD VERDIENEN

111

naar M e n 1 o-P a r k, een gehucht, dat op enige afstand van N e w-Y o r k gelegen is . Op zes-en-twintigjarige leeftijd was Edison to Newark gehuwd. Het was in die dagen, toen zijn naam op ieders lippen was en men in allerlei kringen den groten man met open armen wilde ontvangen . En had Edison van zijn roem gebruik gemaakt, om zich een vrouw to zoeken uit de aanzienlijke en voorname kringen van Newark of New-York? Niet moeilijk zou hem dit misschien gevallen zijn ; want aanzienlijke personen rekenden het zich tot een eer, den voormaligen treinjongen in hun fraaie woning to ontvangen en hem daar alle achting to bewijzen. Maar Edison bleef in dit opzicht aan zichzelf gelijk . Onder de driehonderd personen, die op zijn fabriek to Newark werkzaam waren, bevonden zich ook verscheidene vrouwen en meisjes, die met het fijnere en lichtere werk werden belast . Op zekere dag viel het oog van Edison op een meisje, dat zich door haar lief voorkomen, haar eenvoudige, nette kleding en haar beschaafde manieren, gunstig van de haar omringende vrouwen onderscheidde . Toen zijn aandacht eenmaal op Mary Stillwell gevestigd was, lette hij meer op haar, praatte of en toe met het meisje

112 UIT HET LEVEN VAIN EDISON en spoedig ontkiemde een hartelijke genegenheid voor haar in zijn hart. Toen nam hij een kort besluit en draalde ook niet met de uitvoering . Op een morgen liet hij Mary Stillwell verzoeken, bij hem op het kantoor to komen. Zij ging natuurlijk dadelijk, zonder to kunnen raden wat de patroon van haar verlangde . Edison liet haar niet lang in 't onzekere : in eenvoudige woorden vroeg hij haar, of zij zijn vrouw worden wou . Mary was natuurlijk zeer verrast door dit aanzoek ; zij verzocht enige tijd om zich to bedenken . „Is acht dagen bedenktijd voldoende?" vroeg Edison. Het meisje antwoordde toestemmend en ging heen. Enkele dagen later ontving Edison van haar het jawoord en kort daarop werden zij in de echt verbonden . Toen Edison besloot naar Menlo-Park to verhuizen, liet hij daar behalve zijn werkplaats ook een eenvoudig, doch ruim woonhuis bouwen . Aan zijn vrouw liet hij over, het huis in to richten en to meubileren, helemaal zoals ze dit verkoos . Zij maakte van die vrijheid gebruik, en richtte Edisons woning in tot een vriendelijk, gezellig tehuis, waar hij verpozing en rust vond na de vermoeiende arbeid . Want hierin was het, dat deze lieve en ver-

Voor deze heren legde Edison de uitvinding, welke hij then nacht had gedaan, geheel bloot .

GELD VERDIENEN 113 standige vrouw haar levenstaak zocht en vond : haar man, den over de ganse wereld bekenden en beroemden Edison, in staat to stellen zijn reuzenarbeid zonder schade voor zijn gezondheid to verrichten. Nu was het uit met het ongeregelde leven, met de arbeid van dagen en nachten aaneen, waarin er voor eten en slapen geen tijd overbleef, zoals dit in de verlopen jaren het geval was geweest . Te verwonderen was het, dat zijn lichaam die geweldige vermoeienissen had doorstaan . Nu hield zijn jonge vrouw een wakend oog en zorgde, dat voedsel en slaap hun behoorlijk deel kregen. En dat een vriendelijk „home" zoals de Engelsen en Amerikanen het noemen - een ,,eigen thuis" zouden wij zeggen - altijd voor den stoeren werker openstond . Later heeft Edison in Florida, het schier-eiland der Verenigde Staten aan de Golf van Mexico, dat een zuidelijk klimaat en een tropische plantengroei heeft, een mooi buitenhuis gekocht, waar de uitvinder de korte vacanties, die hij zichzelf gunt, met zijn gezin doorbrengt. Zijn oude vader - zijn moeder is reeds vroeger overleden - en de heer Mackenzie, de stationschef van Port Clement, die den jongen Edison het telegraferen leerde, zijn daar geregeld zijn gasten. Edisons grootste genoegen is het, de vrije uren Uit het leven van Edison

8

114


met zijn vrouw en kinderen door to brengen . Zijn twee oudsten, een jongen en een meisje, noemde hij Dash en Dot . Natuurlijk heetten ze zo niet : de moeder had wel gezorgd, dat haar kinderen behoorlijke Christelijke namen kregen, evenals andere mensen . Het knaapje heette T h o m a s A l v a, naar zijn vader ; het meisje werd M a r y E s t e 11 e gedoopt . Maar Edison noemde zijn kinderen D a s h en Dot ; want Dash betekent streepje en Dot beduidt puntje . Daar kwam, in die namen, de voormalige telegrafist voor de dag 1

HOOFDSTUK IX

DE MAN VAN GENIE Voor wij Edison naar M e n l o-P a r k volgen, willen we in 't kort nog iets vertellen van enkele uitvindingen, waarmee hij de wereld verbaasd heeft. Lets willen wij er van meedelen, maar niet veel ; want dit boek mag niet to geleerd en ook niet to uitvoerig worden. Talrijke verbeteringen wist Edison aan to brengen in de telegraaftoestellen en in de wijze van telegraferen . Enkele daarvan hebben we al genoemd. Toen hij nog to I n d i a n a p o l i s was, vond hij het middel om een telegram op een andere draad to doen overgaan. Over zijn duplex- of dubbel-stelsel, waardoor het mogelijk werd twee telegrammen tegelijk langs eenzelfde draad to verzenden, spraken we al. Wat had Edison lang en dikwijls dit duplexstelsel beproefd, gewijzigd en verbeterd! Hoe menigmaal waren zijn proeven totaal mislukt en werd hij door de andere telegrafisten bespot en uitgelachen ! Het moeilijkst was het voor hem 8*

116


geweest, zolang hij telegrafist was, dat hij zelden de nodige werktuigen tot zijn beschikking had, om zijn proeven to doen. Dikwijls werd hem het gebruik der instrumenten geweigerd ; en kon hij somtijds de verzoeking niet weerstaan om het verbod to overtreden, dan werd hij bestraft en weggezonden . In het gunstigste geval mocht hij des nachts op het kantoor blijven, wanneer alien vertrokken waren en de instrumenten ongebruikt stonden. Het is niet to verwonderen, dat hij met zijn duplex-stelsel niet gereed kwam, zolang hij telegrafist bleef . Eerst toen hij to N e w a r k was en meer vrijheid had, kwam zijn belangrijke uitvinding geheel in orde . Later vond hij zelfs een quadruplex-stelsel uit, waardoor tegelijk vier telegrammen langs eenzelfde draad geseind konden worden ! Het is voor een leek, die geen verstand van die dingen heeft, niet gemakkelijk, het grote gewicht van deze uitvindingen to begrijpen. En er zullen zelfs heel wat telegrafisten zijn, vooral onder de jongeren, die zich niet kunnen voorstellen hoe het telegraferen in die dagen toeging . Hoe met een telegram, dat verzonden of ontvangen werd, de hele lijn bezet was en in die tijd langs deze lijn geen tweede telegram verzonden kon worden . Wat een tijdverlies dat gaf ! Terwijl nu, door Edisons vindingen, het telegraferen over en weer met een snelheid ge-

DE MAN VAN GENIE

117

schieden kan, waarvan men vroeger geen flauw idee had . De talrijke verbeteringen op het gebied der telegrafie gaan we stilzwijgend voorbij, om nog iets to zeggen van zijn kool-telefoon, waarvan we de naam ook reeds genoemd hebben . De telegraaf of verschrijver was reeds lang voor Edison bekend en in gebruik, maar de telefoon of verspreker is van jongere datum . Reeds in 1830 vond M o r s e zijn druktelegraaf uit, waarvan de werking in de vorige bladzijden enigszins is beschreven . Veertig jaren later, in 1876, vertoonde B e 11 op de wereldtentoonstelling to C h i c a g o zijn telefoon . Dat was een merkwaardig inTelefoon strument en wie er voor 't eerst kennis mee maakte, moest wel menen, dat er toverij of bedrog achter school . Het bestond uit twee houten kokers, niet larger dan een paar decimeters, beide geheel aan elkaar gelijk en door twee , lange koperdraden met elkaar verbonden . Elke koker had een mondstuk met een kleine, ronde opening, waarvoor aan de binnenzijde een dun, ijzeren plaatje zat .

118


Wilde men de telefoon gebruiken, dan namen twee personen elk een koker in de hand en gingen zo ver van elkander of staan als de lengte van de koperdraden toeliet . Nu plaatste de een zijn koker voor de mond en sprak voor de kleine opening ; en als de ander dan tegelijk de koker tegen het oor hield, kon hij horen en verstaan, wat de eerste zei. Dat was de telefoon van B e 11 . Het is to begrijpen, dat het instrument op de wereldtentoonstelling de algemene aandacht trok . Zo eenvoudig en toch zo wonderlijk! Al spoedig vond de uitvinding van Bell zijn weg naar Europa. Schrijver dezes zag het wonderlijke instrument voor het eerst, toen hij nog in Haarlem studeerde . 't Was in 1877, meen ik ; er werd een koperdraad gespannen van een der studievertrekken door de tuin naar het tekenlokaal, dat daarachter lag . Bij beurten mochten wij er door spreken en luisteren . Sommige jongelui schreeuwden zo hard, dat je ze zo wel, zonder telefoon, horen kon . Dat was natuurlijk de bedoeling niet . Toch moest je wel heel duidelijk spreken en niet to zacht, om elkaar to verstaan ; en de anderen, die er omheen stonden, moesten zich heel stil houden . Erg bruikbaar was deze telefoon dus nog niet ; maar mooi en wonderlijk was het wel. Ook Edison maakte er kennis mee . Het was

119 DE MAN VAN GENIE in hetzelfde jaar, waarin hij zijn fabriek to N e w a r k aan kant deed, om uitsluitend voor zijn studie en uitvinding op het stille MenloPark to gaan leven . Natuurlijk bezocht hij de tentoonstelling to C h i c a g o, zag en hoorde de telefoon van Bell en haastte zich, zulk een instrument aan to schaff en en to onderzoeken . Spoedig had hij de inrichting en werking begrepen en niet lang duurde het, of hij peinsde op middelen, om Bell's uitvinding to verbeteren . En het gelukte Edison werkelijk een belangrijke verbetering in de inrichting van de Belltelefoon aan to brengen . Omdat hij gebruik maakte van samengeperste kool, werd zijn winding de kool-telefoon van Edison genoemd . Nu eerst werd de telefoon bruikbaar ; want het geluid was nu zoveel sterker en duidelijker, dat het gesprokene goed hoorbaar was, ook al was het niet zo stil in de omgeving, en zelfs wanneer de koperdraden lang waren en daardoor de afstand tussen spreker en hoorder groot was . Twee jaar na de uitvinding van B e 11 bedacht een ander natuurkundige, H u g h e s, een instrument, dat hij microfoon *) noemde, omdat het de kleinste en zachtste geluiden nog kon overbrengen . Later werden door Edison en anderen weer verbeterde microfonen bedacht . De telefooninrichtingen, die men nu in verschillende "j Micro betekent k 1 e i n .

120


plaatsen vindt, zijn alle een verbinding van de microfoon en de telefoon. Op de gemakkelijkste en eenvoudigste wijze spreken tegenwoordig mensen met elkander, die in dezelfde stad, maar vele straten ver van elkander of wonen . Zij behoeven daarvoor hun huizen niet to verlaten ; zij gaan eenvoudig naar het telefoontoestel, dat in de kamer aan de wand hangt of op een tafeltje staat, en praten en luisteren beurt om beurt . In de steden hebben de winkeliers ook een telefoon in huis, en als de mevrouwen iets bestellen willen, behoeven zij niet zelf naar de winkel to gaan, of het dienstmeisje to sturen, maar ze vragen eenvoudig door de telefoon, of de winkelier dit en dat even door den loopjongen wil laten brengen. En de telefoon antwoordt dadelijk heel beleefd : ,Alsjeblieft, mevrouw!" Er ontbreekt nog maar aan, dat de bestelde waren dan meteen ook uit het instrument komen rollen ! Maar zover heeft men het nog niet gebracht . Och ja, dat lijkt nu alles zo heel eenvoudig . Men neemt de hoorn van de haak, belt op en spreekt met wie mijlen, uren, dagreizen ver van ons afwonen. Tussen Amsterdam, Parijs en Londen wordt getelefoneerd ; ja, zelfs zo ver is men nu, dat van uit ons land met Indie gesproken kan worden . Leven we niet in een wondervolle tijd? Maar dit en zoveel meer hebben wij to danken aan de

DE MAN VAN GENIE

121

grote denkers en uitvinders, die deze wonderen tot stand hebben gebracht . Edison is een van hen : Laten we nog iets van zijn vindingen vertellen. Mocht hij in de telegraaf of verschrijver verbeteringen aanbrengen en ook meehelpen om de telefoon of verspreker aan zijn doel to doen beantwoorden, tevens was hij zo gelukkig zeif een instrument uit to vinden, dat niet minder wonderbaarlijk was . Hij noemde het fonograaf, wat we door klankschrijver zouden kunnen vertalen . Want dit werktuig verstaat de kunst, op to schrijven, wat in de nabijheid er van gesproken, gezongen of gespeeld wordt ; en dit niet alleen, maar ook later datzelfde geluid weer to laten horen 1 Dat lijkt nu wel wat op het verhaal van den baron van Munchhausen en zijn trompet . Op een winterdag, toen Munchhausen op de jacht was, probeerde hij to vergeefs op zijn trompet een vrolijk deuntje to blazen . Hij blies wel, maar het was zo koud, dat het deuntje in de trompet bevroor . Er kwam geen geluid to voorschijn . Maar toen Munchhausen 's avonds een ogenblik bij het haardvuur zat, begon de trompet, die hij naast de haard aan een spijker had gehangen, eenskiaps muziek to maken . Het bevroren deuntje ontdooide en klonk vrolijk door het vertrek. Aan dit verhaal dacht ik, toen ik voor de eer-

122


ste maal een fonograaf zag en hoorde . Het was in het jaar 1879, dus nu al weer heel wat jaren geleden . Iemand had van Edison een fonograaftoestel uit Amerika laten overkomen en vertoonde dit op verschillende plaatsen in ons land. 't Was een heel koude winteravond ; maar 't publiek had de kou getrotseerd en was in groot aantal opgekomen, om het wondervolle instrument to leren kennen . Daar zaten wij dus, in lange rijen, een hele zaal vol . Vooraan stond op een verhevenheid een tafeltje en daarop iets, dat met een zwarte doek was bedekt . Dit was zeker de fonograaf . 't Was geen groot instrument, dat kon men al dadelijk zien . Daar verscheen de vreemde heer, de eigenaar van het toestel. Hij maakte zwijgend een buiging en nam meteen de zwarte doek weg . Wat wij zagen, stelde velen to leur . Wat zag die fonograaf er eenvoudig uit ! Hij bestond hoofdzakelijk uit een dikke rol of cylinder, waarvoor in het midden een soort mondstuk geplaatst was. Verder zagen we nog enige raderen met een zwaar gewicht, blijkbaar een uurwerk, maar zonder wijzers. En meer niet . Moest dit instrument zulk een bijzondere tovermacht bezitten? Nu, we zouden zien. De heer sprak nog altijd geen woord . Hij

DE MAN VAN GENIE 123 draaide wat aan het toestel, verschoof het een en ander en wond het uurwerk op . Toen begon er beweging in het instrument to komen . Door het uurwerk begon de dikke rol langzaam rond to draaien. Toen ging de heer recht voor het tafeltje staan, boog zich voorover en met de mond voor de opening van het mondstuk, sprak hij „De fonograaf, dames en heren, heet u alien hartelijk welkom!" Nu drukte hij op een knopje en het uurwerk stond stil . Daarop schoof hij de cylinder, die een eind vooruitgedraaid was, terug en bracht toen het uurwerk weer in beweging. De rol draaide evenals to voren weer langzaam rond . Wij zaten alien in gespannen verwachting . En daar opeens begon het . Uit de fonograaf kwamen de woorden, volkomen duidelijk en verstaanbaar „De fonograaf, dames en heren, heet u alien hartelijk welkom!" De mensen keken elkander aan, begonnen to lachen en daarop klonk een daverend handgeklap door de zaal. Dat was dus de fonograaf van Edison, de spraak-schrijver, die precies kon nazeggen, wat hem voorgezegd was. De klank was zuiver en duidelijk en men kon goed dezelfde stem her-

124


kennen ; alleen klonk het geluid wat fijner en scherper en enigszins als van iemand, die door de neus praat. En niet maar eenmaal kon de fonograaf het gesprokene nazeggen! 0 neen, zo dikwijls men maar wou. De heer draaide de cylinder nog eens terug, bracht het uurwerk in beweging en dezelfde woorden van zo-even klonken op dezelfde wijze door de zaal . Sommigen meenden al, dat de fonograaf niets anders zeggen kon dan die groet ; maar dat bleek in de loop van de avond wel anders. Nu ging de heer het toestel verklaren en uitleggen . Eerst sprak hij over de wijze, waarop bet geluid ontstaat . Wanneer we een sterke draad of dun touwtje met het ene eind tussen de tanden nemen en met de hand de draad sterk spannen, en we geven dan met de andere hand een rukje in het midden van de draad, dan zien we dat deze snel heen en weer gaat, in trillende beweging komt . En tegelijk horen we iets, een fijne toon. Hoe ontstaat dat geluid? Door de trilling of heen en weer gaande beweging van de draad . Wanneer de violist met de strijkstok over de snaren van zijn viool strijkt, geraken die in trilling en maken geluid . Wie op de piano speelt, drukt de witte toetsen omlaag ; daaraan zitten

125 DE MAN VAN GENIE kleine, houten hamertjes, die tegen de stalen snaren slaan, welke binnen in de piano gespannen zijn . Dan gaan deze snaren aan het trillen en geven geluid . Maar ook bij het spreken trilt er iets . In de keel hebben wij kleine spiertjes en banden zitten, die stembanden heten . Als wij spreken, laten wij die stembanden trillen ; niet door er met hamertjes tegen to slaan, maar door er lucht, die uit onze longen komt, er langs to laten strijken. Die trillende stembanden geven het geluid, dat wij spreken of zingen noemen. Zelfs kleine kindertjes weten al goed hun stembandjes to laten trillen ; dat weet ieder, die ze wel eens gehoord heeft, als ze in de wieg liggen en een keel opzetten van wat-ben-je-me . Maar hoe horen wij nu? Wanneer onze stembanden trillen, of een viool- of pianosnaar of iets anders trilt, dan geraakt daardoor de lucht in beweging. De luchtdeeltjes, die alle voorwerpen omringen, gaan trillen ; het ene luchtdeeltje deelt die beweging aan het andere mee, tot eindelijk ook de luchtdeeltjes, die zich in ons oor bevinden, aan het trillen geraken. Nu is de gehoorbuis afgesloten door een dun vliesje, dat trommelvlies heet. Door de beweging der luchtdeeltjes gaat ook het trommelvlies trillen en daardoor alweer de kleine beentjes, die daarachter zitten ; en zo horen wij dat geluid . Evenals het

126


trommelvlies in ons oor dat doet, kunnen ook andere vliezen in trilling geraken . De heer nam het mondstuk van het instrument in de handen en liet ons zien, dat van binnen voor de opening een uiterst dun plaatje of vliesje zat . Wanneer nu iemand voor het mondstuk spreekt of zingt, geraakt het plaatje in trillende beweging. Van achteren tegen het plaatje zat

Rol en rnondstuk van een fonograaf.

een dun stiftje of puntje, dat op en neer ging als het plaatje trilde. Nu liet de spreker ons de dikke rol of cylinder zien . Deze was van koper, waarover een laagje bladtin was geplakt . Wij zagen, dat het bladtin een menigte putjes vertoonde . Toen de heer zo-even voor het mondstuk sprak, was het plaatje gaan trillen, het stiftje ging op en neer en duwde putjes in het bladtin op de koperen rol . Dat was bij het spreken gebeurd. Maar nu verder?

DE MAN VAN GENIE 127 „Door mijn klanken is het plaatje gaan trillen," zei de spreker . ,Kunnen we nu door een ander middel het plaatje nog eens aan het trillen brengen en wel precies op dezelfde manier, dan

zal het plaatje daardoor dezelfde klanken laten horen, als er eerst voor gesproken waren. Dat kan de fonograaf doen . Ik heb de cylinder teruggeschoven en het mondstuk er weer vlak tegenaan gezet. Gaat nu de cylinder draaien, dan duwen de putjes in het bladtin het stiftje op

128


en veer, het stiftje brengt het plaatje in beweging, dit gaat weer trillen evenals de eerste maal en laat nu dezelfde klanken horen, die ik eerst gesproken had ." Zo was de verklaring van de fonograaf. Door het spreken trilde het plaatje en daardoor duwde de stift putjes in het bladtin op de cylinder . Daarna geschiedde juist het omgekeerde : de putjes in het bladtin duwden de stift op en veer, deze bracht het plaatje in trilling en het plaatje deed thans het geluid horen . Wij begrepen het wel zowat, maar de meesten verlangden, de fonograaf zelf weer eens to horen . De heer bracht nieuw bladtin op de cylinder . Toen nam hij een trompet, blies een deuntje voor het mondstuk en toen de cylinder teruggedraaid was, hoorden wij hetzelfde deuntje uit de fonograaf komen. De uitlegger vroeg daarna, of iemand een liedje wou zingen. Een van de aanwezigen stond op, ging naar het tafeltje, snoot zijn neus, hoestte eens en zong toen met een zware stem een aandoenlijk liedje . Maar ach, toen hij een eindje op weg was, geraakte hij van de wijs, hij zong vals en hield eindelijk midden in een regel op . Verlegen ging hij naar zijn plaats terug. Toen ging de fonograaf aan de gang . De cylinder begon to draaien en daar hoorden wij eerst een geluid, of binnen in het kleine instrument

DE MAN VAN GENIE 129 iemand zijn neus snoot, daarna hoestte de fonograaf en toen kwam het lied voor de dag . Maar even treurig als de zanger, moest natuurlijk de fonograaf het er afbrengen . Hij geraakte bij de derde regel van de wijs, het klonk al valser en lelijker en daar ineens hield het op . Wat lachten wij alien en hoe beschaamd was de zanger! Nog meer proeven werden afgelegd en daarbij vertelde de spreker, wat Edison dacht van de toekomst van zijn uitvinding . Hij zei, dat Edison er niet aan twijfelde, of de fonograaf zal eenmaal worden toegepast en voor allerlei doeleinden gebruikt. Op grote kantoren, waar de directeur menigmaal de brieven, die geschreven moeten worden, aan de klerken moet voorzeggen, zal de fonograaf dienst doen. De directeur zal voor de fonograaf spreken, wat hij to zeggen heeft, en dan het instrument aan zijn klerk geven, die op zijn gemak het werktuig zal laten oververtellen, wat de patroon gesproken heeft . Men zal de fonograaf meenemen naar vreemde gewesten, waar volken leven, wier taal men niet kent . Ontdekkingsreizigers laten zulke wilden voor het mondstuk spreken en zenden daarna de cylinder naar geleerden, welke met de fonograaf die vreemde taal bestuderen zullen . Zangers en zangeressen met schone stemmen (hierbij keek de heer even naar den zanger van Uit het leven van Edison

9

130


zo-even) zullen liederen zingen voor het instrument en men zal in de muziekwinkel fonograafrollen kunnen kopen, die, weer in het toestel geplaatst, het lied zo dikwijls doers horen als men maar wil . Ook zal er, meent Edison, een tijd komen, waarin de mensen niet meer uitsluitend elkander brieven schrijven ; in plaats van een geschreven stuk papier zal men elkander fonograafrollen zenden, waarvoor men eerst gesproken heeft, wat men anders in een brief zou geschreven hebben . Welk een genot zal dat zijn, aldus de stem van geliefde afwezigen to horen! Een alleraardigste toepassing van zijn uitvinding heeft Edison bedacht, waarin alle meisjes plezier zullen hebben . Hij heeft een poppenfabriek opgericht . . . verbeeld je, zo'n geleerd uitvinder bemoeit zich met poppen! Ja, maar het zijn geen gewone poppetjes, die hij maken laat . De poppen van Edison spreken, en mooi ook ! Hoe dat mogelijk is? Op deze wijze . In het lijf van elke pop zit een kleine fonograaf verborgen, waarvoor vooraf iets gesproken is . Dat kan de fonograaf natuurlijk nazeggen, zo dikwijls men wil ; en dan komt het geluid uit het poppenlijf, en schijnt het, of de pop zelf spreekt . Wat zou elk meisje wel graag een pop van Edison willen hebben ! Zo'n mooie, grote pop,

DE MAN VAN GENIE 131 die een klein versje opzeggen kan, zo dikwijls men het verkiest to horen ; of die zodra men aan een knopje draait, dat achter op de rug zit, met een fijn stemmetje uitroept : la, mamaatje, ik zal heel zoet zijn en niet huilen, als ik naar bed moet! 't Is haast niet to geloven en toch is het werkelijk waar 1 -Zo sprak de heer nog lange tijd en wij werden niet moe naar hem to luisteren . Af en toe liet hij de fonograaf weer spreken . Eindelijk was het uur van heengaan gekomen en vroeg de spreker, of iemand voor 't laatst nog iets in de fonograaf zeggen wilde . Toen stond ik op, ging naar het tafeltje en sprak voor het mondstuk : „Wij brengen hulde aan Edison, den man van wilskracht en genie, den uitvinder van de schone fonograaf !" Toen het instrument deze woorden herhaalde, ging een storm van toejuichingen in de zaal op . De hulde, door mij uitgesproken, vond weerklank in alle harten. Daarop gingen wij allen hoogst voldaan door de koude winternacht naar huis. Eerst vele jaren later, in 1890, hoorde en zag ik de fonograaf weer . Het instrument werd vertoond op een tentoonstelling to Amsterdam ; kort daarna woonde ik nogmaals een voordracht over 9*

132 UIT HET LEVEN VAN EDISON de fonograaf bij . Edison had zijn werktuig belangrijk verbeterd. In plaats van een koperen rol met bladtin, gebruikt hij nu een cylinder van harde was, waarin de putjes worden gedrukt . Het geluid was veel zuiverder en helderder nog dan vroeger. De fonograaf, zoals Edison die heeft bedacht, wordt wel in Amerika en elders op grote kantoren gebruikt, maar veel toepassing heeft ze in deze vorm toch niet gevonden . Doch wel op een andere manier . Men koopt nu in de winkel instrumenten, die gramofoon heten en eigenlijk hetzelfde zijn als de fonograaf van Edison . In de gramofoon zijn het geen rollen, maar ronddraaiende platen. Allerlei liederen en muziekstukken laat de gramofoon ons horen, die vooraf door zangers en muzikanten voor het toestel gezongen en gespeeld zijn . Dat is een aardige tijdpassering. De gramofoonplaten van tegenwoordig zijn zo fijn en nauwkeurig, dat de mooiste muziek er mee overkomt en de beste zangers en zangeressen er een eer in stellen voor de gramofoon to zingen en dan to weten, dat hun stem door de hele wereld kan worden gehoord . En de voorspelling van Edison, dat zijn vinding niet alleen genoegen maar ook nut aan de mensen brengen zal, kan eveneens nog wel in vervulling komen . Ik ontving dezer dagen een

DB MAN VAN GENIE 133 aanbieding om een fonograaf met platen to kopen, die in staat is u vreemde talen to leren . Linguafoon heet zo'n toestel, wat we door ,taalspreker" zouden kunnen vertalen . Op een dozijn of meer platen zijn, laten we zeggen, Engelse taallessen gegraveerd, voor het toestel gesproken door bekwame, Engelse leermeesters, professoren en dergelijke geleerde lui, die zo'n taal in de perfectie kennen en spreken . Wie nu zo'n Linguafoon bezit, kan de platen voor zich laten spreken, van de eerste, eenvoudigste les of tot de laatste toe en op die wijze een vreemde taal leren . Want er zijn platen voor de Engelse, de Franse, de Duitse, de Italiaanse taal en ook voor andere talen werden ze gemaakt . Ben onderwijzer heeft men er niet bij nodig en men behoeft er ook niet voor naar school to gaan . Thuis kan men lesnemen, waar en wanneer men wil ; de Linguafoon is de meester, die altijd voor je klaar staat en nooit ongeduldig of knorrig wordt, al laat je hem hetzelfde nog eens en nog eens weer overzeggen . Dan draait men eenvoudig de plaat een eindje terug. Voor strafwerk of schoolblijven behoef je ook niet bang to zijn . Is dat Been mooie vinding, die we toch eigenlijk aan Edison to danken hebben? Maar een andere uitvinding van Edison is van veel groter belang voor de mensheid geworden . Het zijn de electrische gloeilampjes .

134


Het electrische licht was reeds enige tijd bekend, voor Edison er zijn aandacht aan gaf . Verschillende natuurkundigen hadden hiermee reeds merkwaardige proeven gedaan . Wanneer men de einden van twee koperdraden, waardoor een electrische stroom gaat, tegen elkander brengt en ze daarna weer van elkander trekt, zal men op hetzelfde ogenblik een vonkje zien overspringen van de ene draad op de andere . Als men aan de beide einden der koperdraden stukjes houtskool bevestigt, waaraan men punten geslepen heeft, en men brengt die koolspitsen tegen elkaar, dan zullen er ook, als men ze daarna weer een klein eindje van elkaar verwijdert, vonkjes overspringen en de kool zal gaan gloeien en verbranden met een schitterend wit licht. Men heeft lampen gemaakt, waarin twee staafjes kool zo tegen elkaar zijn geplaatst, dat ze door de electrische stroom gaan gloeien met een prachtig, wit licht . Langs de spoorweg, buiten de stations en op grote fabrieksterreinen en stadspleinen ziet men dit licht wel branden in grote, glazen ballons . Het is veel sterker en witter dan ander licht . Zo'n electrische lamp geeft meer licht dan een half dozijn straatlantaarns . Maar juist omdat het zo fel is, en ook nog om andere redez.en, kan men dit soort electrisch licht, dat men booglicht noemt, niet gebruiken in kamers en kantoren om

DE MAN VAN GENIE

135

er bij to lezen of to schrijven. De ogen zouden het niet uithouden . Daarom is men er op bedacht geweest, nog een ander soort electrisch licht uit to vinden, dat minder fel is en zachter voor de ogen en waarvoor de lampen ook zo groot niet behoeven to zijn . Dat is het gloeilicht ; en aan Edison komt de eer toe, het eerst een soort gloeilampjes to hebben bedacht, die uitstekend geschikt waren . Toen Edison besloot zich met het electrisch licht to bemoeien, was zijn werkplaats in M e n1 o-P a r k, waar hij toen reeds twee jaar woonde, gevuld met telefonen, microfonen en fonografen . Hij liet dit alles opruimen en schafte alle mogelijke instrumenten aan, die op het electrisch licht betrekking hadden . Zoals zijn gewoonte was, begon hij alles van voren of aan to onderzoeken, alle boeken, die andere natuurkundigen over dit onderwerp geschreven hadden, to lezen, en alle proeven en uitvindingen, die zij gedaan hadden, over to doen. Spoedig zag hij de voordelen, maar ook de grote nadelen van het witte booglicht en besloot al zijn aandacht aan het gloeilicht to geven . Gloeilicht, wat is dat eigenlijk? Wij, die nu in bijna alle steden en in de meeste dorpen electrisch licht branden, weten wel antwoord op die vraag to geven, want wij zien in het kleine,

136

UIT HET LEVEN VAN EDISON glazen lampje een heel dunne draad gloeien. Dat gebeurt door de electrische stroom, die er doorheen gaat . Maar in Edisons tijd was men nog zover niet . En hij, Edison, is juist de man geweest, die door zijn uitvinding het zover heeft gebracht . Wanneer men de beide einden van de koperdraden, waardoor de electrische stroom gaat, met een zeer fijne koperdraad aan elkaar verbindt, dan gebeurt het wel, dat dit dunne draadje gloeiend wordt . Nog beter lukt die proef, als men geen koperdraad, maar een dun platinadraadje *) neemt . In het donker ziet men duidelijk het platina gloeien, waarbij het een helder licht afgeeft . Voor Edison er zich mee bemoeide, had men getracht, door platinadraad to laten gloeien, een nieuw soort electrisch licht to verkrijgen ; want platina is onbrandbaar en smelt moeilijk . Maar door de sterke hitte smolt het platina toch en de draad werd telkens onbruikbaar . Edison gebruikte ook in het eerst platinadraad ; maar spoedig zag hij, dat deze stof niet geschikt was. Toen besloot hij een andere stof to nemen en wel de beste, die hij voor dit doel vinden kon . Welke stof dat was, wist hij niet ; doch hij zou er naar zoeken en net zo lang, tot hij ze gevon*) P 1 a t i n a is eeu wit metaal, dat even als goud en zilver roestvrij is en veel voor natuurkundige werktuigen gebruikt wordt .

DE MAN VAN GENIE

187

den had. En nu kwam de oude Edison weer naar voren ; met onverzettelijke wilskracht en aanhoudende zorg zette hij zijn onderzoekingen voort, net zo lang tot hij gevonden had, wat hij zocht . Het is de moeite waard, eens na to gaan, welke weg hij daarbij volgde . Het was, alsof Edison een rekensom moest oplossen, die heel moeilijk was, en nu achtereenvolgens ging cijferen, met al de getallen, die het vraagstuk bevatte . Eerst het platina dus ; maar dat lukte niet . Hoe nu? Zou het ook goed zijn, het platina to bedekken met een laagje van de een of andere stof? ,,Dat kunnen we onderzoeken," zei Edison ; en achtereenvolgens gebruikte hij alle mogelijke stoffen, van de meest gewone tot de zeldzaamste toe, en deed er een laagje van op de platinadraad . Het hielp niemendal . ,,Dan zullen we in plaats van platina een ander metaal nemen !" Spoedig waren deze proeven afgelopen : geen enkel metaal was beter geschikt . Wat bleef nu nog over? ,Kool" was het antwoord, ,kool zal zeer goed gloeien en geeft dan een helder licht ." Maar kool is wel niet smeltbaar, doch kan gemakkelijk verbranden . En dan is het er mee gedaan.

188 UIT HET LEVEN VAN EDISON „Ja," zei Edison, „maar toch alleen als er lucht bij is en dus zullen wij de kool opsluiten in een glazen klokje, dat geheel luchtledig is gemaakt . Zonder lucht kan een stof wel gloeien, maar niet branden." Goed, kool dus ; maar welke kool? Steenkool, bruinkool, cokes, houtskool; wat was het best? Alleen een onderzoek kon het leren . Dat steenkool en cokes niet bruikbaar waren bleek spoedig, want men kon er geen dunne draad van maken . En dat was toch nodig, want alleen een dunne draad kan gloeien en daardoor licht geven . Lampezwart, dat eigenlijk ook een soort kool is, was beter ; men kon het samenpersen . Maar een stevige draad kon men er toch niet van maken . Welke kool dan? Terwijl Edison hierover zat na to denken, stak hij toevallig een sigaar aan met een brandend stuk papier, dat hij opgerold had. Hij zag, dat het verbrande papier nog een beetje stevigheid had en men daarvan wel smalle reepjes zou kunnen knippen . ,Beproeven wij het met papierkool," sprak Edison. Onmiddellijk waren zijn helpers bezig allerlei papiersoorten tot kool to branden . Smalle strookjes van die papierkool werden in gloeilampjes gebracht en door middel van de electriciteit in gloeiing gezet . Sommige papiersoorten bleken al dadelijk geheel ongeschikt, met andere ging het beter en met een soort papier, dat van katoen

DE MAN VAN GENIE 189 vervaardigd was, gelukte het nog het best . Toch was Edison niet tevreden . Het bleek hem, dat de papiervezels to los en to veel gebroken waren . Daardoor was het licht ongelijkmatig . Derhalve kon ook papierkool niet voldoen . Nu bleef nog alleen houtskool over . „Wij zullen de kool van alle houtsoorten onderzoeken," sprak Edison . In korte tijd groeiden de stapels hout in zijn magazijn tot een aanmerkelijke hoogte . Alle houtsoorten uit alle delen van Amerika en hout uit Europa en Azie werden onderzocht . Reizigers werden door hem gezonden naar de uitgestrekte wouden van het binnenland, om van alle vreemde boomsoorten stukken hout to verzamelen en naar Menlo-Park te zenden. Na een nauwkeurig onderzoek, dat heel veel tijd kostte, bleek bamboe het beste to voldoen . Het heeft een taaie, rechte vezel en is gemakkelijk in dunne staaf jes to splijten . Nu restte Edison alleen nog to onderzoeken, welke bamboesoort voor zijn doel boven de andere uitmuntte. Een van zijn trouwste medewerkers, William Movre, zond hij naar C h i n a en J a p a n, en deze bezocht alle plaatsen, waar bamboe geteeld werd of in het wild groeide . Een ander, Braun geheten, reisde naar Brazilie . Een derde, Mac Gewan, doorkruiste de onbekende gebieden der Amazone-rivier en keerde van zijn onderzoekingen, na een strijd met slangen,

140


koorts en gevaren van allerlei aard, eerst na vijf maanden met nieuwe voorraden terug . James Ricalton, een bekend man op natuurwetenschappelijk gebied, ging voor Edison op reis en bezocht Ceylon, Engels Indie en ZuidChina. Toen hij na een jaar terugkwam, bracht hij meer dan honderd nog niet bekende houtsoorten mee, maar had ook tienduizenden dollars uitgegeven . Zo stapelde het bamboe zich in de magazijnen op en was een staf van helpers voortdurend bezig de proeven van Edison uit to voeren . Meer dan zesduizend houtsoorten werden in deze jaren verkoold en op hun geschiktheid voor Edisons doel onderzocht . Tot hij eindelijk gevonden had, wat hij zocht . Men kan dat nu zo eenvoudig lezen, maar wie zich tracht voor to stellen wat Edison deed om to slagen en zijn doel to bereiken, hoe hij kostbare machines bedacht en werkplaatsen liet bouwen, die millioenen kostten, hoe hij honderden werklieden en bekwame ingenieurs in zijn dienst had en hoe hij zelf dag en nacht arbeidde met geen ander doel voor ogen dan dit ene : een goede en goedkope, duurzame gloeilamp to vinden, die voor het doel waarvoor men ze nodig had, geschikt was - die moet toch wel met eerbied en bewondering voor dezen man worden vervuld .

DE MAN VAN GENIE 141 Men moet lezen, wat een eindeloos geduld en wat een moed en doorzettingskracht er voor dit alles nodig was. Toen tegelijk met de tachtigste verjaardag van Edison het halve-eeuwfeest der uitvinding van de electrische gloeilamp overal feestelijk gevierd werd, is daarvan in alle bladen en tijdschriften verteld. Zo las ik ergens het volgende over de eerste proeven van Edison, toen het er om ging een kooldraad to fabriceren, die gloeien kon en stevig genoeg was om het enige tijd uit to houden . Om verkoold to worden, moest een stukje hout, U-vormig gebogen, in een metalen vorm, een matrijs noemt men dat, vijf uren lang worden verhit . Nadat de matrijs was afgekoeld, werd het hoefijzervormig kooldraadje er voorzichtig uitgehaald. ,,Toen," - zo vertelt Edison zelf - ,moesten we er mee naar den glasblazer . Achter mijn helper aan, die het draadje droeg als een kostbare schat, liep ik met ingehouden adem naar de glasblazerij en het laboratorium . Vlak voor de deur brak de kooldraad . We gingen terug en opnieuw aan het werk ; enige uren later hadden we een nieuwe kooldraad gereed, die door een onvoorzichtige stoot to niet ging . Maar dezelfde avond gelukte het : een ongeschonden kooldraadje zat in het glazen peertje, dat voorzichtig werd leeggepompt, de electrische stroom werd ingeschakeld

142 UIT HET LEVEN VAN EDISON en - Edison zegt het zo kort en eenvoudig wij zagen, wat we al zo lang hoopten to zien ." Veertien uren bleef het lampje branden . Het pleit was gewonnen, het vraagstuk opgelost ; de electrische gloeilamp gereedgekomen . Dit geschiedde op de 21 ste October van het jaar 1879 . Van deze uitvinding van Edison geniet thans de hele wereld . De geniale uitvinder heeft dit halve eeuwfeest mogen beleven . In Amerika, maar ook overal elders, in Europa en ook in ons land, heeft men hem hulde gebracht . Amsterdam heeft in October 1929 ter ere van Edison en ter viering zijner grootse vinding een l i c h tGloailamp w e e k georganiseerd . De ganse stad straalde een week lang in de gloed van het electrische licht . Torens en hoge gebouwen waren glanzend verlicht, de winkels baadden in een zee van licht, op de pleinen waren lichtmasten opgericht en fonteinen van veelkleurig licht sprongen omhoog . Het was een schitterend schouwspel, dat onze hoofdstad bood . En de naam van Edison, den groten uitvinder, was op ieders lippen . Natuurlijk is de uitvinding van Edison in de loop der jaren verbeterd ; iets, waaraan hij zelf krachtig heeft meegeholpen . Naast de door hem

DE MAN VAN GENIE

143

gevonden kooldraadlamp gebruikt men thans metaaldraadlampen, die duurzamer en daardoor goedkoper zijn . Telkens worden nieuwe vindingen toegepast en verbeteringen aangebracht. Nederland bekleedt hierbij een voorname plaats . De bekende Philips-fabrieken to Eindhoven, waar vele duizenden werklieden onder leiding der bekwaamste ingenieurs, werktuigen scheikundige arbeid vinden, fabriceren electrische gloeilampen, die over de ganse wereld worden gebruikt . Maar welke verbeteringen ook zijn en nog worden aangebracht, aan de uitvinding der electrische gloeilamp is de naam Edison onafscheidelijk verbonden.

HOOFDSTUK X

BEZOEK AAN EDISON - ZIJN TACHTIGSTE VERJAARDAG EN OVERLIJDEN Evenals wij het eerste hoofdstuk aanvingen met de spoortrein to laten snellen door de Amerikaanse vlakten, willen wij ook in het laatste hoofdstuk de spoortrein to baat nemen . Wij wensen den man, wiens levensloop wij in deze bladen hebben beschreven, thans een laatste bezoek to brengen. Wanneer wij onze reis to New-York aanvangen, duurt zij niet lang . Maar waarheen? Waar zullen we Edison vinden! Te Menlo-Park? Daar woont hij niet meer . Toch zou het wel de moeite waard zijn, een bezoek to brengen aan de plaats, waar Edison de belangrijkste jaren van zijn leven sleet, van waaruit zijn naam door de ganse wereld weerklonk en waar hij zijn schone uitvindingen, die van den fonograaf en het gloeilicht, tot stand bracht . We zijn nu toch eenmaal aan het station to

BEZOEK IAN EDISON

145

N e w-Y o r k en de trein staat gereed ; laten we een kijkje nemen to M e n 1 o-P a r k . Onze reis duurt niet lang ; eer we er om denken, zijn we waar wij wezen moeten . Een korte wandeling brengt ons van het station naar het dorp . Het is een vredige, echt landelijke omgeving, die Edison indertijd tot woonplaats koos . De meeste huizen bezitten een twin, waarin groenten geteeld worden ; voor het raam ziet men een paar bloembedden . Een ruim grasveld, midden in het dorp gelegen, is omgeven door een krans van hoge bomen met zware kruinen . De weg, die ons van het station naar het plaatsje bracht, slingert zich om het grasveld en gaat dan verder door de golvende graanvelden, die zich aan alle zijden, zover het oog maar zien kan, uitstrekken. Het is een bekoorlijk tafereel. Het enige, wat een enigszins vreemde vertoning maakt, zijn enkele gebouwen, die afgezonderd van de andere woningen half achter enige hoge bomen verscholen zijn . Het zijn de voormalige werkplaatsen van Edison . Wij hebben verteld, waarom Edison besloot van Newark to verhuizen naar Men lo-Park. Het was hem to New ark to druk . De woelige stad met zijn dreunende en rokende machinegebouwen was een ongeschikte plaats voor rustige en nauwgezette proefnemingen . Ook wilde Uit het leven van Edison

10

146


Edison bevrijd zijn van het besturen zijner uitgebreide fabriek, dat hem beroofde van zoveel kostbare tijd, welke hij voor zijn uitvindingen nodig had. Om deze redenen had Edison indertijd omgezien naar een woonplaats, zo rustig en stil, dat niets er hem storen zou ; en die toch niet al to ver van New-York, waar hij telkens weer wezen moest, verwijderd was . Zulk een woonplaats had hij in Menlo-Park gevonden . Hij liet er een groot, houten gebouw neerzetten, dat uit een beneden- en een bovenverdieping bestond. Gelijkvloers vonden tal van machines een plaats, waaronder een stoom-machine, die de drijfkracht voor de andere werktuigen leverde . De bovenverdieping was een grote, onverdeelde zaal, waarin op lange tafels allerlei instrumenten waren opgesteld, terwijl zich in een hoek de bijzondere werkplaats van Edison beyond . Langs de wanden stonden grote kasten, welke gevuld waren met tal van voorwerpen van de meest uiteenlopende aard . Allerlei zaken, die Edison somtijds nodig had en ook zulke, die hij meende wel eens nodig to zullen hebben, had hij hier bijeengebracht . Natuurlijk arbeidde hij niet geheel alleen . Een paar dozijn werklieden, een getal dat steeds groter werd, had hij geregeld in zijn dienst, om

BEZOEK AAN EDISON

147

het ruwe werk of to maken ; maar bovendien had hij enige personen aan zich verbonden, die door hun kennis of ondervinding hem op allerlei wijze behulpzaam konden zijn . Het eenvoudige houten gebouw werd later door een stenen van groter afmetingen vervangen . In deze stille, landelijke omgeving werkte Edison gedurende verscheidene jaren achtereen . De naam van den ,wijze van Menlo-Park", gelijk men hem noemde, weerklonk door de ganse Nieuwe en Oude wereld . Zijn talrijke uitvindingen brachten iedereen in verbazing Zijn toppunt van roem behaalde hij met de uitvinding van zijn electrische gloeilampen. Daarna kwam er een tijd van rust . Toen trof Edison een droevige slag . Na een korte, doch hevige ziekte verloor hij zijn lieve vrouw, waarmee hij slechts een tiental jaren verbonden was geweest. Zij had hem zo menige rimpel van het voorhoofd weggestreken, had door een vriendelijke glimlach de zorgen verjaagd, waarmee hij soma de drempel van zijn woning overschreed. En nu was zij gestorven 1 Toen voelde Edison zich eenzaam to MenloPark. Toen eerst bemerkte hij, hoe stil en eentonig het seven daar was. Als een kluizenaar had hij zovele jaren doorgebracht, en nooit was de tijd hem lang gevallen ; met bewondering dacht hij nu aan zijn overleden vrouw, die nimmer over 10

148


de eenzaamheid geklaagd had, nooit met een enkel woord er op gezinspeeld had, dat het leven in een stad voor haar aangenamer zou zijn . Edison was thans met zijn kinderen alleen . Zijn vader woonde in die dagen ver van hen verwijderd ; zijn moeder was reeds vroeger gestorven. Ook haar heengaan had hem veel droefheid veroorzaakt . Zijn moeder had hem het eerste onderwijs gegeven, zij had hem geholpen om de eerste schreden to zetten op de moeilijke weg, die tot kennen en kunnen voerde. Ook later had zij steeds met grote belangstelling en liefde voor haar zoon hem op zijn levensweg gevolgd . Bij al zijn lotswisselingen had hij in de moeilijke jaren van zijn omzwervingen altijd in de ouderlijke woning een tehuis en bij zijn moeder een schuilplaats gevonden . Jammer genoeg, had de brave vrouw de glorie van haar zoon niet mogen beleven . Toen hij zich nog maar kort to Newark gevestigd had, toen hij dus nog slechts begon to klimmen, was zijn moeder overleden . Zijn strijd had zij gezien, zijn overwinning mocht zij niet aanschouwen ! Zo was er dan een donkere wolk over MenloPark gekomen en bleef daar enige tijd hangen . Doch niet lang . Edison bezat to veel geestkracht, om zich geruime tijd aan ledige droefheid over to geven . Gelukkig vond hij na enkele

BEZOEK AAN EDISON 149 jaren weder een echtgenote, Mina Miller was haar naam, de dochter van Levis Miller, den uitvinder van landbouwmachines, die een liefdevolle moeder voor zijn kinderen wilde zijn . Toen bracht hij ook het plan ten uitvoer, dat hij sedert enige tijd gevormd had. Menlo-Park, eens het paradijs van den uitvinder, maar dat in de loop der jaren voor zijn veel omvattende geest en uitgebreide werkzaamheden to klein was geworden, wilde hij verlaten . Op een andere plaats wilde hij een nieuwe en thans reusachtig grote werkplaats stichten . Zijn keus viel op de stad 0 r a n g e, evenals Menlo-Park in de staat N e w- Y e r s e y en niet ver van NewYork gelegen . Nu de naam van Edisons nieuwe woonplaats genoemd is, weten wij, die nog altijd to M e n 10P a r k staan, waarheen wij ons begeven moeten . Wij wandelen naar het spoorwegstation . Onderweg staan we nog een ogenblik stil voor het gedenkteken, dat ter ere van Edison, den ,wijze van Menlo-Park", hier is opgericht . Op een bronzen plaat zien wij zijn beeltenis to midden van bloemen en groen . Spoedig zitten wij nu weer in de trein, die ons thans naar O r a n g e voeren zal. De afstand is niet groot en wij kunnen de tijd korten met nog een en ander omtrent Edison to vertellen .

150 UIT HET LEVEN VAN EDISON Zij, die gemeend hadden, dat Edison met de uitvinding der electrische gloeilampen al zijn kruit verschoten had en dat zijn uitvindingsgenie was uitgeput, bemerkten al spoedig hun dwaling . De tijd van rust werd door een tijd van dubbele werkzaamheid opgevolgd. Tegelijk met zijn verplaatsing naar Orange vond hij een werktuig uit, goud-separator geheten, dat dienen moet om op eenvoudige wijze het edele metaal uit het erts of to scheiden . In tal van goudmijnen vond het spoedig zijn toepassing . Ook nam Edison de fonograaf weer ter hand, welk werktuig hij in de laatste jaren wel wat veel bij het electrisch licht had ten achter gesteld. Hij bracht verbeteringen in zijn fonograaf aan, waardoor het instrument de fijnste geluiden op de duidelijkste manier wist weer to geven . Hij zond zijn verbeterde fonograaf naar de Wereldtentoonstelling to Parijs (1889), waar het instrument de grootste bewondering wekte . ledereen wilde het zien en horen en er voor spreken ; en in die dagen hebben meer monden voor de fonograaf gsproken en heeft het instrument in meer verschillende talen geantwoord, dan ooit to voren of daarna . Behalve zijn fonograaf had Edison modellen van al zijn uitvindingen naar Parijs gezonden en daar tentoongesteld . Van al het schoons en won-

BEZOEK TIN EDISON

151

derlijks, dat op de grote tentoonstelling to zien was, trokken zeker de uitvindingen van Edison het meest de aandacht. In het hoofdgebouw der tentoonstelling was een kolom van 45 voet hoog opgericht, waaraan 20 .000 electrische gloeilampen brandden, die in gekleurd licht de beide vlaggen van Amerika en Frankrijk vertoonden, verbonden door de naam van den uitvinder Edison . Hij ontving een uitnodiging, om Parijs to bezoeken en voldeed hieraan . Edison werd met de meeste achting en eerbied ontvangen, en als hij een machtig vorst geweest was, zou men hem niet meer eer hebben kunnen bewijzen . De President der Franse Republiek, de ministers en andere hooggeplaatste personen, de beroemdste geleerden en zoveel anderen, kwamen hem begroeten en stelden er een eer in, hem de hand to drukken . Met den heer Eiffel en een gezelschap van de vermaardste werktuigkundigen, besteeg hij de ijzeren toren, door dezen gebouwd en juist gereed gekomen . Op de 300 Meter hoge top werden redevoeringen uitgesproken ter ere van Edison, die alle door de fonograaf werden opgenomen. 't Waren schone dagen voor Edison, die voor die tijd nimmer Amerika verlaten had en in Parijs zo ontzaglijk veel zag, dat zijn belangstelling trok . Toen hij Frankrijk verliet, ontving hij van de Regering het Kommandeurskruis van het

152 UIT HET LEVEN VAN EDISON Legioen van eer, de hoogste onderscheiding, die in Frankrijk aan een vreemdeling kan geschonken warden. Edison bracht ook nog een bezoek aan Duitsland en Engeland, waar hij eveneens met de grootste waardering ontvangen werd en met de beroemdste geleerden en uitvinders van zijn tijd kennis maakte . Toen keerde hij naar Amerika terug . Hier legde hij zich met kracht toe op de voltooiing van zijn laboratorium to Orange, waarvan hij een zo omvangrijke en grootse inrichting wilde maken, als er geen tweede op de wereld to vinden zou zijn. Wij kunnen ons thans zelf overtuigen, dat hij in dit plan ten voile geslaagd is . De spoortrein heeft ons to O r a n g e gebracht . Hier, in L 1 e v e 11 y n- P a r k, ligt de grootste stichting van Edison ; de geweldigste werkplaats, welke ooit een uitvinder zichzelve schiep . Spoedig zijn wij, waar wij wezen moeten . Te midden der bomen en terrassen van de bekoorlijke landstreek ligt een groot, langwerpig, stenen gebouw, drie verdiepingen hoog, door een viertal lagere en kleine gebouwen omgeven . Dit is het laboratorium van Edison, waar zijn proefnemingen geschieden, zijn denkbeelden worden uitgewerkt. Tegelijk is het een tentoonstelling van al zijn uitvindingen . Het is niet gemakkelijk er toe-

BEZOEK AAN EDISON

153

gang to verkrijgen. Een hoog, ijzeren hek omsluit de vijf gebouwen, terwijl onverbiddelijke wachters den eigenaar tegen de stroom van ongewenste bezoekers en bewonderaars beschermen . „Mr. Edison's werk dwingt hem ieder persoonlijk onderhoud of to wijzen," meldt als waarschuwing een bord bij de ingang . Men vertelt zelfs, dat een pas aangesteld portier aan Edison zelf een keer de toegang weigerde, omdat hij hem niet herkende ! Wie verlof krijgt de gebouwen to bezichtigen, ziet in het hoofdgebouw een ruime zaal, een meesterstuk van beeldhouwkunst in hout . Hier is Edison's bibliotheek gevestigd . Langs de wanden staan, twee verdiepingen hoog, fraai getimmerde kasten, gevuld met boeken . Een galerij loopt langs drie zijden der zaal, om gelegenheid to geven ook de bovenste boekenkasten to bereiken . Hier zijn ruim zestigduizend boeken door Edison bijeengebracht, geschreven in allerlei talen en uitsluitend handelende over natuurwetenschappen. Een rijkdom van kennis en wetenschap ligt in deze ontzaglijke boekenverzameling besloten. Maar de zaal bevat nog meer dan boeken . Op tafels staan de fijnste en nieuwste instrumenten, aan de wanden hangen platen en tekeningen, in glazen kasten liggen de mineralen en ertsen, die

154


uit alle delen der wereld hier bijeengebracht zijn . Bij een breed raam in een hoek van het vertrek, geheel achter bloemen en vreemde planten verscholen, staan de tafel en stoel van Edison, met een eenvoudig rustbed, waar de grote man zich tussen zijn arbeidsuren voor een vluchtige maaltijd of een korte slaap terugtrekt . Naast de bibliotheekzaal liggen Edisons voorraadschuren, waar alle grondstoffen en producten, welke de uitvinder voor zijn onderzoekingen en proeven nodig heeft gehad of nog nodig mocht hebben, to vinden zijn . Verder zijn er een machinekamer, een ketelruimte, een modellen-afdeling en nog meer vertrekken. Daaronder de bij al zijn medewerkers en arbeiders bekende kamer no . 12, Edison's lievelingsvertrek, waarin hij eenmaal na een arbeid van 120 uren, zijn verbeterde fonograaf voltooide . In de bijgebouwen zijn eveneens uitgestrekte zalen met een menigte machines en instrumenten, waarvan de gewone bezoeker de betekenis en het gebruik niet kent . Van enkele raadt hij misschien, dat zij dienen tot voortbrenging van electrisch licht, van andere, dat zij in verband staan met de telefoon of de telegraaf ; doch de meeste zullen hem totaal onbekend zijn . Het zijn alle werktuigen, die door Edison zijn bedacht of verbeterd, hetzij hier, hetzij reeds vroeger to Menlo-Park of to Newark.

BEZOEK AAN EDISON

155

Overal ziet men werklieden ijverig bezig . In de bijgebouwen arbeiden smeden, timmerlieden en ander werkvolk, in de zalen van het hoofdgebouw bevinden zich personen van verschillende leeftijd en door hun kleding van de gewone werklieden nauwelijks to onderscheiden, die elk aan een bijzondere arbeid bezig zijn. Onder hen beweegt zich een oud man, die nu eens bij den een, dan weer bij den ander is, met alien spreekt en aller arbeid stuurt . Het is Edison. Hij is meestal gekleed in een grove kiel, die tot op de voeten hangt . Zijn handen, waarop de sporen van bijtende vloeistoffen zichtbaar zijn en de talrijke vlekken op zijn werkkiel tonen, dat hij niet gewoon is zich tot toekijken to bepalen, maar menigmaal zelf de handen uit de mouwen steekt en zelfs op de hoge leeftijd, die hij thans bereikt heeft, het mede-arbeiden niet laten kan . Waarin die arbeid bestaat? In studeren, onderzoeken, uitvinden . Tal van proefnemingen worden onophoudelijk gedaan met allerlei instrumenten en verschillende grondstoffen. Edison en zijn helpers, waarvan de meesten zeer knap in bepaalde afdelingen der natuurwetenschap zijn, onderzoeken en beproeven alles en allerlei ; en de uitkomsten van al hun werk worden nauwkeurig in grote boeken opgetekend . Somtijds arbeidt ieder afzonderlijk aan een be-

156


paalde taak, menigmaal werken zij alien to zamen aan eenzelfde plan en verenigen zij alle krachten om een hun door Edison gegeven opdracht to volvoeren. Een eigenaardigheid van deze grote inrichting is, dat er niets wordt verkocht en ook niets vervaardigd met het doel om het to verkopen . Op andere plaatsen zijn de fabrieken to vinden, waar de instrumenten en machines vervaardigd worden, die door Edison zijn uitgevonden . Hier in Edison's laboratorium to Orange wordt slechts gestudeerd, onderzocht, beproefd,

uitgevond en! Als de avond valt, worden als met een toverslag alle zalen door tal van electrische gloeilampjes helder verlicht . En ook buiten de gebouwen branden de electrische lampen en herscheppen het duister van de avond in heldere dag. De werklieden vertrekken en ook de helpers van Edison maken zich gereed naar hun woningen terug to keren en verlaten de een na den ander het laboratorium . Dikwijls blijft Edison alleen achter . Aan een tafel gezeten zien wij den meester met de meeste aandacht een der werktuigen onderzoeken . Een fel licht valt op zijn sprekend gelaat . Een schoon beeld van wit marmer, half verscholen

BEZOEK AAN EDISON 157 achter een groene waaierpalm, draagt in de hoog opgeheven rechterhand een gloeilamp van grote lichtkracht . Met de voet staat het beeld op een gebroken gaslamp, als een symbool van de overwinning door het electrisch licht op het oudere gaslicht behaald . Soms blijft hij bezig tot het uur van middernacht reeds ver voorbij is . Wanneer hij dan buiten komt, is de nacht gevallen en in zijn woning zijn alien in diepe slaap. Te midden van een prachtig park, tussen een rijkdom van bloemen en heesters, ligt zijn landhuis, G 1 e n m o n t, een vorstelijk verblijf . ,,Te mooi haast voor mij," zegt de voormalige treinjongen, wanneer hij zijn woning nadert en terugdenkt aan de tijden, die achter hem liggen . Weder zijn enige jaren verlopen. Op de lle Februari 1927 mocht de grote uitvinder zijn tachtigste verjaardag vieren . Geheel Amerika, wij mogen wel zeggen een groot deel der beschaafde wereld, vierde deze dag met hem mee. In alle bladen en tijdschriften werd de tachtigjarige gehuldigd, feesten werden to zijner ere aangericht, die hij niettegenstaande zijn hoge leeftijd in New-York en elders bijwoonde. Te Amsterdam werd een „lichtweek" gehouden, de stad straalde in het schitterend licht van Edison's grootste vinding : de electrische gloeilamp.

158


Daarna trad weder een stilte in, men hoorde Edison weinig noemen. De wereld, die het altijd zo druk heeft, hield zich met andere dingen bezig. Doch hij, de tachtigjarige, arbeidde rustig voort. De dag na zijn zo luisterrijk gevierde verjaardag zat hij weer in zijn Laboratorium to Orange en wijdde zich met zijn staf van medehelpers aan de gewichtige vraagstukken op natuurkundig gebied, die zijn aandacht vroegen . Daaronder was een vraagstuk, dat in de laatste tijd sterk naar voren was gekomen ; de vraag namelijk of rubber, het elastische plantensap dat uit bomen wordt afgetapt en zo velerlei toepassing vindt, ook op andere wijze zou kunnen worden verkregen, uit andere stoffen langs scheikundige weg zou kunnen worden gemaakt. Hiermede heeft in het laatst van zijn leven, zelfs tot kort voor zijn dood, Edison zich beziggehouden . Want rust kende hij niet, rusten wilde hij niet . Aan de arbeid bleef hij . . . tot de Dood kwam en met zwij Bend gebaar de hand legde op het denkend hoofd, met zachte vingerdruk de heldere ogen sloot en den onvermoeiden rustelozen werker bracht de eeuwige rust . In de vroege morgen van Zondag de 18e October 1931 is Thomas Alva Edison op 84-jarige leeftijd overleden . Zonder lijden is hij heengegaan . Zijn echtgenote, die hem zijn laatste levensdagen trouw

BEZOEK AAN EDISON

159

verpleegd had, stond met zijn kinderen aan de stervenssponde. Op het laatste ogenblik werden zijn trouwe medewerkers binnengelaten, om van het scheiden van hun groten meester getuige to zijn. En weer spraken alien en schreven alle bladen ter wereld van den groten dode . Het stoffelijk overschot werd in het Laboratorium, waar hij steeds gearbeid had, op een baar geplaatst en twee dagen achtereen, van de vroege morgen tot de late avond, stroomden de duizenden toe om aan den beroemden tijdgenoot, die was heengegaan, een laatste groet to brengen . Op de daarop volgende Woensdag, de 21e October, werd Edison op zijn eigen landgoed to Orange, in tegenwoordigheid van de familieleden en slechts enkele vrienden, waartoe de bekende auto-fabrikant Ford behoorde, ter aarde besteld . Ook de President der Amerikaanse Republiek, Hoover, was tegenwoordig, als vertegenwoordiger van het gehele Amerikaanse yolk, dat treurde om het heengaan van hun groten landgenoot. Doch de gehele beschaafde wereld treurde mede . Want ieder, zowel de geleerde als de eenvoudige burger, kende Edison, den man van W i l s k r a c h t e n Genie, den grootsten uitvinder van deze tijd .

200838 002 stam006uithOl Uit het leven van Edison

VI ME LE EN VAN EDI Ot!!,

Recommend Documents