Verworven taalstoornissen
Verworven taalstoornissen Handboek Stem–, Spraak– en Taalpathologie 19
Houten 2014
Ó 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiee¨n of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopiee¨n uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 368 0803 3 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Inhoud
Auteurs
1
Verworven taalstoornissen: inleiding
3
Afasie: symptomatologie en wetenschappelijke inzichten Inleiding Symptomen van afasie Afatische syndromen Lokalisatie van afasie: taal en hersenen Ontwikkelingen in het denken over afasie Hedendaagse opvattingen Literatuur
5 5 8 13 16 21 37 51
Multidisciplinaire aspecten van afasiediagnostiek Inleiding Het assensysteem Betrokken disciplines Diagnostische instrumenten: afasieteams Neuropsychologische diagnostiek bij afasie Conclusie Literatuur
57 57 59 62 65 78 80 81
Linguı¨stisch georie ¨nteerde therapie Inleiding Therapeutische benaderingswijzen Conclusies Aanbeveling Literatuur
87 87 94 101 102 102
De pragmatische aspecten van afasietherapie Inleiding
107 107
VI
Verworven taalstoornissen
Pragmatische aspecten van afasietherapie Functionele-communicatietherapie PACE Conclusie Literatuur
108 115 123 126 126
Non-verbale therapie Inleiding Diagnose als uitgangspunt voor revalidatie Behandelfase die de chronische fase inluidt Therapie voor de semantiek of lexicaal-semantische therapie Afsluiten van de revalidatie en nazorg Literatuur
129 129 130 131
Afasietherapie en computers Inleiding Afasietherapie en de computer Nederlandstalige therapieprogramma’s Computerondersteunde communicatie Overige toepassingen Conclusie Literatuur
149 149 150 154 157 161 162 163
Groepstherapie Inleiding Historisch perspectief Ontwikkelingen in gezondheidszorg en therapie Groepstherapie: diverse mogelijkheden en doelstellingen De praktijk Groepstherapie versus individuele therapie Conclusie en toekomstperspectief Literatuur
167 167 168 169 170 172 175 176 177
Psychosociale begeleiding bij afasiepatie ¨nt en partner Inleiding Huidige vormen van psychosociale begeleiding Interventiestudies Vormen van psychosociale begeleiding Conclusie Literatuur
181 181 184 191 193 196 196
Nazorg: ervaringen vanuit een praktijkgerichte behandeling Inleiding
201 201
135 144 145
Inhoud
VII
Behoeften van de afasiepatie ¨nt Onderzoek naar de communicatieve problemen Behandeling Meten van het effect van de behandeling Conclusie Literatuur
203 207 208 211 213 214
Medicamenteuze behandeling van afasie Inleiding Het cerebrovasculaire accident Rationale van farmacotherapie voor de behandeling van vasculaire afasie Samenvatting Besluit Literatuur
217 217 218 218 225 226 227
Taalstoornissen en de rechter hemisfeer Inleiding Taalstoornissen bij rechterhemisfeerpatie ¨nten De rol van de rechter hemisfeer in taal en communicatie Conclusies Literatuur
229 229 230 236 240 240
Taalstoornissen bij dementie Inleiding Taalstoornissen bij de ziekte van Alzheimer Taalstoornissen bij andere vormen van dementie Primaire progressieve afasie Taaltherapie en begeleiding Literatuur
243 243 245 255 264 274 276
Verworven kinderafasie Inleiding De standaarddoctrine Huidige inzichten De behandeling Conclusie Literatuur
283 283 284 285 293 294 295
Communicatiestoornissen na een hersentrauma Inleiding Omschrijving, typen, oorzaken en voorkomen van hersentrauma Hersentraumapatie ¨nten als een specifieke populatie Communicatiestoornissen bij hersentraumapatie ¨nten
303 303 303 305 306
VIII
Verworven taalstoornissen
Conclusie Literatuur
313 313
De diagnostiek en behandeling van woordvindingsproblemen Inleiding Gevalsbeschrijving Literatuur
319 319 320 324
De diagnostiek en behandeling van problemen in de werkwoordproductie Inleiding Gevalsbeschrijving Behandeling Evaluatie Conclusie Literatuur
325 325 326 328 329 330 330
Auteurs
Prof. dr. R. Bastiaanse Vakgroep Nederlands, Rijksuniversiteit Groningen Ph.E.G. Berns Docent logopedie, Hogeschool Rotterdam; logopedist Revalidatiecentrum Breda Prof. dr. J. van Borsel Centrum voor Gehoor en Spraakrevalidatie, uz Gent, Universiteit Gent Prof. Dr. P.P. De Deyn Departement Neurologie, A.Z. Middelheim, Antwerpen en Laboratorium voor Neurochemie en Gedrag, Departement Neurologie, Born-Bunge Stichting, Universiteit Antwerpen, Belgie¨ Drs. J.F. Faber-Feiken Academisch Ziekenhuis Groningen, Centrum voor Revalidatie, locatie Beatrixoord Drs. I.M.E. Heesbeen Psycholoog, Capaciteitsgroep Psychonomie, Universiteit Utrecht Drs. C.T. Leipoldt Stichting Afasietherapie Amsterdam en Stichting Afasieteam Kennemerland, Wijk aan Zee P.J. Links Academisch Ziekenhuis Groningen, Centrum voor Revalidatie, locatie Beatrixoord dr. W.A. van Loon–Vervoorn Universitair hoofddocent, Capaciteitsgroep Psychonomie, Faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit Utrecht
2
Verworven taalstoornissen
Prof. Dr. P. Marie¨n Departement Neurologie, A.Z. Middelheim, Antwerpen en Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte, Vakgroep Germaanse Filologie, Vrije Universiteit Brussel, Belgie¨ Prof. dr. Ph.F. Paquier Services de Neurologie et de Neuropsychologie, Hoˆpital Universitaire Erasme (ulb), Bruxelles, Belgique; vakgroep Taal-en Letterkunde, Vrije Universiteit Brussel, Belgie¨; vakgroep Neurowetenschappen, Universiteit Antwerpen, Belgie¨ Drs. N.D. Prins Erasmus universitair Medisch Centrum Rotterdam, afdeling Epidemiologie en Biostatistiek en afdeling Neurologie Dr. R.S. Prins Algemene Taalwetenschappen, Universiteit van Amsterdam Drs. J.E. Rispens Vakgroep Nederlands, Rijksuniversiteit Groningen Drs. W.M.E. van de Sandt–Koenderman Stichting Afasie Rotterdam/Revalidatiecentrum Rijndam E.C.M. Schavemaker Praktijk voor Logopedie Zandvoort R.G. Sevat Logopedist, Trainingscentrum voor mensen met afasie, Verpleeg– en Reactiveringscentrum Birkhoven, Amersfoort Drs. M.A.H. Verschaeve Stichting Afasiecentrum Rotterdam e.o., Capelle aan den IJssel Dr. E.G. Visch–Brink Academisch Ziekenhuis Rotterdam–Dijkzigt, afdeling Neurologie I.M. Voorberg Stichting Partners in Zorg, locatie verpleeghuis Meerstate, Heemskerk
