Verspreiding: Beperkt. Eindrapport

Verspreiding: Beperkt

Eindrapport

Studie ter kwantificering van de biomassastromen, geproduceerd en geïmporteerd in het territorium van het Belgische koninkrijk met het oog op de productie van energie en van industriële producten

Nathalie Devriendt, Leen Gorissen, Karolien Vanbroekhoven, Hannes Pieper, Sabine Roels (VITO); Nora Pieret, Emilie Hauzeur (CRA-W)

Studie uitgevoerd in opdracht van: Directoraat Generaal Leefmilieu

2012/TEM/R/28 Februari 2012

Alle rechten, waaronder het auteursrecht, op de informatie vermeld in dit document berusten bij de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek NV (“VITO”), Boeretang 200, BE-2400 Mol, RPR Turnhout BTW BE 0244.195.916. De informatie zoals verstrekt in dit document is vertrouwelijke informatie van VITO. Zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van VITO mag dit document niet worden gereproduceerd of verspreid worden noch geheel of gedeeltelijk gebruikt worden voor het instellen van claims, voor het voeren van gerechtelijke procedures, voor reclame of antireclame en ten behoeve van werving in meer algemene zin aangewend worden

Verspreidingslijst

VERSPREIDINGSLIJST Michel Degailler

Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu Claire Collin SPF SP, SCA-Environnement Ivo Cluyts DG Leefmilieu Gaëlle Warnant Inter Environnement Wallonie Tine Schaerlaekens Essencia Bart Vleeschouwers Boerenbond /ODE- Bio-energieplatform Francies Van Gijzeghem ODE Bio-Energieplatform Daniëlle Devogelaer FRB Tom Quintelier Fevia Didier Marchal SPW-Département Nature et Forêts Laurent De Munck Cobelpa Piet Vanthournout Fedustria Ingrid Hontis Fedustria Caroline Vermeulen VEA Lieven Van Lieshout VEA Annemie Andries OVAM Ann Breakevelt OVAM Frank Gérard Edora Jeroen Gillabel Bond Beter Leefmilieu C-Nathaniël Hance IBGE-BIM Xavier Lhoist Valorfrit Emilie Hauzeur CRA-W Nora Pieret CRA-W Nathalie Devriendt VITO Kathy Elst VITO

I

Samenvatting - Résumé

SAMENVATTING - RÉSUMÉ Ces dernières années, l'intérêt pour l'utilisation de la biomasse a fortement augmenté. Durant les décennies où le pétrole était présent en abondance, ce dernier a été utilisé pour répondre aux besoins en énergie, en produits chimiques et à une partie des besoins en fibres et matériaux. La biomasse était alors utilisée uniquement pour la nourriture humaine et animale ou comme matériau. Cependant, récemment, l’utilisation de la biomasse vise de plus en plus la production d’énergie, de fibres ou de produits de base pour la chimie. Cette demande croissante a augmenté la pression sur les marchés de la biomasse. La présente étude a été menée par VITO et le CRA-W pour le compte du service “Service politique de produit” de la Direction générale du SPF Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et Environnement. Elle répond à une volonté des autorités belges de mieux appréhender les marchés de la biomasse afin de pouvoir les accompagner si nécessaire. Cette étude s'inscrit dans ce contexte comme une première démarche pour comprendre les flux de biomasse, importée, exportée, produite et utilisée en Belgique. Elle se concentre sur la première étape, à savoir développer une méthodologie pour quantifier les flux de biomasse. L'étude a été supervisée par un comité composé d'acteurs régionaux et nationaux des secteurs de la production ou de l’utilisation de biomasse. Le comité d’accompagnement a étroitement suivi le projet dès le début et lui a donné son orientation. Le chapitre 2 décrit comment l’objet de cette mission d'étude – la quantification des flux de biomasse utilisés en Belgique de 1989 à 2009 – a été spécifié lors de la première réunion entre le commanditaire de l’étude et le comité d’accompagnement. La biomasse étant un concept très large, une définition était nécessaire. Pour cette étude, une double approche a été choisie. D’une part, les flux de biomasse commercialisés au niveau international et pour lesquels il existe une concurrence d'utilisation (par exemple entre la matière et l'énergie) ont été quantifiés et repris dans une base de données. D’autre part, les flux de biomasse produite localement et non commercialisée au niveau international ont fait l‘objet d’un GAP-analyse. L’étude s’est concentrée sur l’analyse des flux des biomasses listées ci-dessous car ces dernières sont présentes sur le marché international et sont sujettes à la concurrence:

II


Céréales

Betterave sucrière Oléagineux Huiles et graisses végétales et animales “Perskoek” Bois (pellets, chips,…)

Pulpe Fibres textiles

Données locales DGSIE ALT-4-CER DGSIE DGSIE DGSIE DNF (Wallonie) OVAM Biomassa inventaris Vlaanderen Cobelpa jaarrapporten -

Données internationales Banque Nationale de Belgique (BNB) BNB BNB BNB BNB BNB

BNB BNB

Le chapitre 3 analyse la biomasse locale. Le problème majeur avec la collecte de données de la biomasse locale est le fait que les données sont dispersées à des niveaux très différents ou qu’il n’y a pas de données disponibles. Par ailleurs, la différence de nomenclature joue souvent un rôle. Ce chapitre tente de donner un aperçu global de l’origine des données de production locale. Il indique également si les données concernent l’entièreté du pays ou uniquement une Région. Pour chaque flux de biomasse locale il est également indiqué où se trouve les lacunes dans la quantification. Pour beaucoup de flux locaux, les informations sur les quantités ou les utilisations n’ont pas pu être trouvées. L’utilisation de différentes sources d’information comme donnés primaires a été évaluée dans le chapitre 4. Après une analyse approfondie, les données du commerce extérieur de la Banque nationale de Belgique ont été retenues pour quantifier les données d'importation et d'exportation des différents flux de biomasse. Un aperçu est repris dans le tableau ci-dessus. Le chapitre 5 décrit les développements nécessaires pour parvenir à une quantification précise de la biomasse et à la mise en place d’une base de données. Au niveau informatique et technique, le choix s’est porté sur une base de données Access. Un flux de biomasse est identifié sur trois niveaux d’information dans la base de données. Pour chaque flux, il est possible d’obtenir, par année et par région, les informations suivantes:

III


Données Production locale de biomasse en Belgique Biomasse importée en Belgique + pays d’origine Biomasse exportée de Belgique + pays destinataire Type d’utilisation de chaque biomasse: - Alimentation humaine et animale - Matériau - Chimie - Énergie (électricité, chaleur, cogénération) - Biodiesel - Bioéthanol Index des prix

Unités Kg Kg et € + pays Kg et € + pays Pourcentage

€

Sur base des données ci-dessus, la consommation de biomasse locale peut être estimée selon le calcul suivant: consommation locale = production locale + importations - exportations. Il est nécessaire d’associer cette consommation locale à un type d’utilisation. Le chapitre 6 décrit les modalités d’alimentation de la base de données à partir des sources de données primaires préalablement sélectionnées. Les données d’importation et d’exportation proviennent des données du commerce extérieur de la Banque Nationale de Belgique. Pour chaque flux de biomasse, la production locale a été évaluée sur base de sources spécifiques. Aucune source ne décrivant clairement les utilisations faites des différents types de biomasse n’a été trouvée. Compléter cette information a été le plus grand défi de cette étude ; le calcul du pourcentage final obtenu pour chaque flux de biomasse est donc décrit en détail. Le consortium a établi ces chiffres en se basant entre autres sur la littérature existante et des rapports de recherche, des interviews avec des acteurs des secteurs concernés, les recommandations émanant du comité d’accompagnement, de consultations avec l'industrie. Étant donné l’étendue de la collecte et le peu de documentation historique existante, la répartition de chaque type de biomasse entre les différentes utilisations n’a été calculée que pour une année. L’évolution des prix par flux de biomasse a été recherchée dans les cours boursiers des flux internationaux. Il est important de noter que le plein développement de la base de données se fait avec les données disponibles publiquement et n’utilise pas de données confidentielles. Le chapitre 7 décrit comment utiliser la base de données. Enfin, le chapitre 8 permet une première analyse des données compilées dans la base de données. Cette première analyse doit être considérée comme une démonstration des possibilités de la base de données. De cette première comptabilisation, émergent immédiatement les points faibles de la méthodologie élaborée. L'interprétation des premiers résultats doit donc se faire avec la précaution nécessaire. Les quantités estimées doivent être considérées comme un ordre de grandeur et non comme des données exactes en kg. En conclusion (chapitre 9) de cette étude, on peut affirmer que la base de données n’a pas été entièrement complétée. De nombreux aspects peuvent encore être approfondis afin de mener à

IV


des informations plus précises. L’aspect le plus important à considérer dans la phase suivante est l’enregistrement des données de production locale dans la base de données. Les flux secondaires produits au niveau local ne sont pour l’instant pas repris dans la base de données en raison du risque élevé de double comptage (une solution doit encore être trouvée). Une difficulté apparue dans la première analyse vient du fait que la compilation des données import et export mène parfois à des données négatives. Cette situation pourrait s’expliquer par le fait que la base de données de la BNB n’est pas toujours complétée avec la même exactitude au fil des ans. Une mise à jour annuelle complète de la base de données ne semble pas possible et opportune aux exécuteurs, étant donné que toutes les sources de données ne sont pas disponibles annuellement. Une mise à jour bisannuelle serait plus indiquée. L’alimentation et l’adaptation de la base de données ne doit pas être vue comme une opération figée consistant uniquement à mettre à jour des statistiques, mais plutôt comme un processus dynamique comprenant une remise en cause de la méthodologie en fonction de l’utilisation de nouvelles sources de données primaires. En effet, dans le cas d’une mise à jour bisannuelle, des sources nouvelles ou modifiées seront disponibles et auront une influence sur la méthodologie et l’exactitude de la banque de données. De laatste jaren is de interesse voor het gebruik van biomassa enorm gestegen. In de decennia waar aardolie overvloedig aanwezig was, werd dit gebruikt om de behoefte aan energie, chemie, voor een deel de vezel en materialen in te vullen. Biomassa werd enkel voor voeding van mens en dier en voor materialen gebruikt. Recentelijk wordt echter meer en meer gekeken naar het gebruik van biomassa voor energie, vezels, basisproduct voor chemie. De stijgende vraag verhoogt de druk op de markten van biomassa. De Belgische overheid wenst inzicht te verkrijgen in deze biomassamarkten zodat wanneer nodig er signalen kunnen komen vanuit de overheid om de markten te begeleiden. Deze studie kadert in deze context en wil als eerste stap inzicht krijgen in de biomassastromen die in België gebruikt worden, geproduceerd, geïmporteerd en geëxporteerd worden. Deze studie focust op de eerste stap nl. een methodologie uitwerken om biomassastromen te kwantificeren. Deze studie werd uitgevoerd door VITO en CRA-W in opdracht van de dienst Productbeleid van het Directoraat-generaal Leefmilieu van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu en kadert binnen hun visie/missie. De studie werd begeleid door een comité bestaande uit sectoren en actoren die in België op nationaal en op regionaal niveau met biomassa werken. Het begeleidingscomité heeft van bij de start het project nauw opgevolgd en mee richting gegeven. In HOOFDSTUK 2 wordt beschreven hoe de onderzoeksvraag van deze studieopdracht ‘het kwantificeren van de biomassastromen gebruikt in België van 1989 tot 2009’, samen met de opdrachtgever en het begeleidingscomité in een eerste startvergadering meer gespecificeerd werd. Biomassa is een zeer ruim begrip vandaar dat een afbakening nodig was. In deze studie is er gekozen voor een tweeledige aanpak. De biomassastromen die internationaal verhandeld worden en waar een spanningsveld aanwezig is naar gebruik (vb. tussen materiaal en energiegebruik), werden in detail gekwantificeerd en opgenomen in een database. De biomassastromen die enkel lokaal geproduceerd worden en niet internationaal verhandeld, daar werd GAP analyse voor uitgevoerd. De selectie van stromen die internationaal verhandelbaar zijn en waar een spanningsveld op zit werden teruggebracht naar volgende stromen:

V


Granen Suikerbiet Oliehoudende zaden Plantaardige en dierlijke oliën en vetten Perskoek Hout (pellets, chips, pulp, …)

Pulp Vezels voor textiel

Lokale gegevens DGSIE DGSIE DGSIE DGSIE DNF (Wallonie) OVAM Biomassa inventaris Vlaanderen Cobelpa jaarrapporten -

Internationale gegevens Belgian National Bank BNB BNB BNB BNB BNB

BNB BNB

HOOFDSTUK 3 beschrijft de analyse van de lokale biomassastromen. Het grote probleem bij dataverzameling van de lokale biomassastromen, is het feit dat gegevens of op zeer verschillende niveaus verspreid zitten, of dat er nog geen gegevens beschikbaar van zijn. Ook speelt dikwijls het verschil in nomenclatuur een rol. In dit hoofdstuk wordt getracht op een overzichtelijke manier weer te geven waar er hoeveelheden per lokale biomassastroom te vinden zijn. Er wordt ook aangegeven of dit nationale of regionale gegevens zijn. Indien er enkel regionale gegevens aanwezig zijn, wordt gezocht naar gelijkwaardige gegevens per regio. Per lokale biomassastroom wordt ook aangegeven waar nog de leemtes zijn in de kwantificering, voor heel wat van die lokale stromen weet men dat die aanwezig zijn, maar heeft men geen idee hoeveel en naar welke toepassing dit gaat. In HOOFDSTUK 4 van deze studie werden heel wat potentiële bronnen gecheckt op hun bruikbaarheid als primaire databron. Na grondige analyse werd de handelsdatabank van de Nationale Bank van België weerhouden om de import en export gegevens van de verschillende biomassastromen te kwantificeren. De bron voor lokale productie van deze stromen is specifiek gekozen per biomassastroom. Een overzicht wordt gegeven in bovenstaande tabel. HOOFDSTUK 5 beschrijft de stap die nodig is om te kunnen overgaan tot een overzichtelijke kwantificering van de biomassastromen, het opstellen van een database. Informaticatechnisch is gekozen voor een Acces database. Een biomassastroom wordt in de database geïdentificeerd op 3 niveaus. Per biomassastroom is het mogelijk volgende aspecten per biomassastroom per jaar en per regio bij te houden:

VI


Gegevens Lokaal geproduceerde biomassastroom in België Geïmporteerd biomassastroom in België + land van herkomst Geëxporteerde biomassastroom in België + land van toelevering Soort gebruik per biomassastroom: - Gebruik voor voeding/voeder - Gebruik voor materiaal - Gebruik voor chemie - Gebruik voor energie (elektriciteit, warmte, WKK) - Gebruik voor biodiesel - Gebruik voor bio-ethanol

Eenheid Kg

Prijsindex

€

Kg en € + land Kg en € +land Percentage

Uit bovenstaande gegevens wordt per biomassastroom de lokale consumptie berekend aan de hand van een berekening (Import – Export + Lokale Productie). Deze lokale consumptie is nodig om te koppelen aan soort gebruik. In HOOFDSTUK 6 wordt beschreven hoe het invullen van de database aan de hand van de gekozen primaire databronnen gebeurd is. Voor import en export gegevens werd beroep gedaan op de gegevens uit de handels databank van de Nationale Bank van België. De lokale productie werd ingevuld met specifieke bronnen per biomassastroom. De gebruiken van de biomassastroom per toepassing, werden in geen enkele bron eenduidig teruggevonden. Het invullen van deze gegevens was dan ook de grootste uitdaging van deze studie, dit wordt uitgebreid beschreven per biomassastroom hoe tot deze percentages is gekomen: het consortium heeft deze cijfers opgesteld aan de hand van bestaande literatuur en rapporteringen, interviews met marktspelers, input vanuit het begeleidingscomité, overleg met de sector, etc. Gezien de omvangrijkheid van het verzamelen en de weinig gedocumenteerde historiek, is het gebruik per toepassing slechts voor 1 jaar per biomassastroom ingevuld. De prijs per biomassastroom werd ingevuld met tijdsreeksen van internationale beursnoteringen van de stromen. Belangrijk is te weten dat de volledige invulling van de database gebeurd met publiek beschikbare gegevens en geen gebruik maakt van confidentiële rapporteringen. HOOFDSTUK 7 beschrijft hoe de database kan gebruikt worden. HOOFDSTUK 8 tot slot doet een eerste analyse op de verzamelde gegevens in de databank. Deze eerste analyse moet gezien worden als een demonstratie van de mogelijkheden van de databank. Uit deze eerste berekening komen ook dadelijk de zwakke punten van de opgebouwde methodologie naar voor. De interpretatie van de eerste resultaten moet dan ook met de nodige voorzichtigheid gedaan worden. De getallen die gegenereerd worden moeten op de waarde van grootteorde geschat worden en niet op nauwkeurigheid per kg. Als besluit (HOOFDSTUK 9) van deze studie kan gesteld worden dat de database geen afgesloten geheel is. Er zijn nog heel wat aspecten die verder kunnen uitgediept worden waardoor meer

VII


accurate informatie aan de database kan toegevoegd worden. Belangrijkste aspecten die in een volgende fase moeten bekeken worden, is de opname van de lokale biomassastromen in de database. Ook lokaal geproduceerde nevenstromen zitten momenteel niet vervat in de database wegens het grote gevaar op dubbeltelling, hier dient een oplossing voor gevonden te worden. Een moeilijkheid die tijdens de eerste analyse naar voor is gekomen is het feit dat uit koppeling van import en export gegevens, gebleken is dat er geen rekening wordt gehouden met mogelijke buffering over de jaren heen. Dit leidt tot negatieve consumpties. Een volledige jaarlijkse update van de database lijkt de uitvoerders van deze studie niet mogelijk en opportuun gezien niet alle brondata jaarlijks verschijnen. Een twee jaarlijkse update is meer aangewezen. De invulling en aanpassing van de database moet gezien worden als een dynamische voortgang. Bij een tweejaarlijkse update zullen nieuwe of veranderende bronnen beschikbaar zijn en een invloed hebben op de methodologie en nauwkeurigheid van de database. Biomass is a wanted resource the last decade, consumption has increased significantly. In times of plenty of fossil fuel, fossil fuels were used to cover the need of energy, chemistry, partly fibres and materials. Biomass was used for feed and food en partly for materials. Recently biomass is coming again in the picture also for the use of energy, fibres, and products for chemistry. The rising demand increases the pressure on the biomass markets. The Belgian authority wishes to get an insight in the biomass markets, so when needed the necessary signals from the authority can guide the markets. The scope of this study fits in this framework: the study wants to give a first insight in the biomass streams used in Belgium, biomass streams produced, imported and exported in and from Belgium. In a first step of the research a methodology is elaborated to quantify the biomass streams. The study is carried out by VITO and CRA-W ordered by the service of Product policy of the Directorate of Environment of the Federal Service of Public Health, Safety of the Food Chain and Environment. This study suits their vision/mission. A committee composed of sectors and stakeholders active in Belgium on national or regional level with biomass accompanied the study. The committee has given direction to the project from the start. Chapter 2 describes how the research question of this project ‘to quantify the biomass streams used in Belgium from 1989 till 2009’, was specified in dialogue with the Federal Authority and the committee during the first meeting. Biomass is a very broad concept, therefore a clear definition and delineation of the concept was necessary. To cover the research question a dual approach has been chosen. For the biomass stream that are traded internationally and where competition is felt for the use of the biomass (e.g. between material use and energy), these biomass streams were quantified in detailed and were taken into account in a database. For the biomass streams only produced locally but not internationally traded, a GAP analysis has been performed. The selection of stream internationally traded and where competition is felt are resumed in the following table:

VIII


Local data Wheat

DGSIE

Sugar beet Oleaginous seeds Vegetable and Animal oils and fats Press cake Wood (pellets, chips, pulp, …)

DGSIE DGSIE DGSIE

Pulp Fibres for textile

DNF (Wallonia) OVAM Biomass inventory Flanders Cobelpa yearly reports -

International data Belgian National Bank BNB BNB BNB BNB BNB

BNB BNB

Chapter 3 describes the analysis of the local biomass streams. The main problem of data acquisition of local biomass streams is the fact that that data are scattered on different levels, or even not available. Also different terminology creates difficulties. This chapter gives an overview of the data sources available per biomass stream. An indication is given about the level of information (national or regional). If regional data are present, similar and comparable data are searched for per region. Per local biomass stream an indication is given about the gaps in quantifying data. For quiet some streams it is known that they are present but no data are available on quantities and on quantities going to specific applications. In Chapter 4 data resources are checked on their usefulness as a primary data source. After a profound analysis the trading database of the National Bank of Belgium was selected as primary data source to provide import and export data of the different biomass streams. As data resource to quantify local biomass streams a selection of different data sources was chosen, every time specific per biomass stream. An overview is given in the table above. Chapter 5 describes the methodology necessary to go to a well-organised quantification of the biomass streams, sc setting up a database. From technical informatics point of view we have chosen for an Access Database. A biomass stream is identified in 3 levels and per biomass stream there is the possibility to log following aspects per year and per region:

IX


Data Local produced biomass stream in Belgium Imported biomass stream in Belgium + country of origin Exported biomass streams in Belgium + destination country Type of application of biomass stream: - Usage for food/feed - Usage for material - Usage for chemistry - Usage for energy (Electricity, heat, CHP) - Usage for biodiesel - Usage for bio-ethanol

Unit Kg

Price index

€

Kg and € + country Kg and € + country Percentage

From the data collected following the above table, a calculation can be made for the local consumption of a biomass stream (Import – Export + Local production). Local consumption is necessary to couple it to type of application. Chapter 6 describes how the database is filled in with the chosen primary data sources. For import and export data the trading data of the National Bank are chosen. Local production was added following specific data sources. The type of application of the biomass was not found in any data source. Filling in the percentages was therefore the main challenge of this study. Per biomass stream it is described how an estimation/calculation is made from the percentages: the consortium collected information from literature, interview with market players, input from the committee, consideration with the sector federations, etc. Considering the scope of the data collection and the not yet well documented history, the type of application is filled in for 1 year per biomass stream. For the price index time series with yearly averages of international of stock market prices indices are used. It is important to stress that the filling of the database is done with publicly available data and that confidential data and reports are not used in this study. Chapter 7 describes how the database can be used. In Chapter 8 the results of some first analysis with the data collected in the database, are shown. This first analysis must be seen as a demonstration of the possibilities of the database. From the first calculation the weak spots of the database and methodology also become visible. The first results must be interpreted with the necessary care. Numbers that are produced must be valued for their order of magnitude and not for their exactness per kg. The main conclusion (chapter 9) this study is that the database is a work in progress and cannot be seen as a finished entity. Different aspect in the database needs further elaboration to accomplish a more precise filling of the database. Main aspects to be elaborated in a next phase are: the incorporation of all locally produced biomass streams; also locally produced side streams are not incorporated in database because of the danger of double counting’s with the crude biomass; a

X


difficulty that was made visible in the first analysis is the coupling of import and export data, no accounting is done for buffering over the years, this lead to negative consumptions. A complete yearly update of the study doesn’t look useful and possible from the side of VITO and CRA-W, because not all source data are yearly updated. A 2-yearly update of the database is more appropriate. The filling and adaption of the database must be seen as a dynamic progression. With a 2-yearly update new and changing data resources will be available and will influence the methodology and the accuracy of the database.

XI

Inhoud

INHOUD Verspreidingslijst _________________________________________________________________ I Samenvatting - Résumé ___________________________________________________________ II Inhoud _______________________________________________________________________ XII Lijst van tabellen _______________________________________________________________ XV Lijst van figuren _______________________________________________________________ XVII Lijst van grafieken ____________________________________________________________ XVIII HOOFDSTUK 1.

Inleiding _______________________________________________________ 1

HOOFDSTUK 2.

Specificatie van de onderzoeksvraag ________________________________ 3

2.1.

Biomassa een ruim begrip

3

2.2.

Tweeledige aanpak

4

HOOFDSTUK 3.

Lokale biomassastromen: GAP Analyse ______________________________ 7

3.1. Wallonië 7 3.1.1. Collecte des données _________________________________________________ 7 3.2.

Vlaanderen

3.3.

Brussel

9 11

3.4. Afstemming gegevens 3.4.1. Huiles et graisses de friture ___________________________________________ 3.4.2. Groenafval ________________________________________________________ 3.4.3. Organisch afval _____________________________________________________ 3.4.4. Maaisel ___________________________________________________________ 3.4.5. Plantenschroot _____________________________________________________ 3.4.6. Koffievliezen en koffiedik _____________________________________________ 3.4.7. Olijfpitten en olijfpulp________________________________________________ 3.4.8. Hout _____________________________________________________________ 3.4.9. Mest _____________________________________________________________ 3.4.10. Dierlijk afval _______________________________________________________ 3.4.11. Slib ______________________________________________________________

12 12 13 14 16 17 17 17 17 18 18 19

3.5.

19

Besluit

HOOFDSTUK 4.

Beoordeling van de informatiebronnen _____________________________ 21

4.1.

Statbel

23

4.2.

Eurostat

26

4.3.

FAO

29

4.4.

OECD

32

4.5.

IEA

34

XII

Inhoud

4.6.

Databank Nationale Bank van België

35

4.7.

Bijkomende bronnen

38

4.8.

Besluit

41

HOOFDSTUK 5.

Opstellen van de structuur van de database __________________________ 43

5.1.

Inleiding

43

5.2.

Structuur database

43

5.3. Beschrijving tabbladen en query’s 45 5.3.1. Tabblad ‘Level 3’ ____________________________________________________ 45 5.3.2. Tabblad ‘Import’ en Tabblad ‘Export’ ____________________________________ 45 5.3.3. Tabblad ‘Productie’ __________________________________________________ 46 5.3.4. Tabblad ‘Soort Gebruik’ ______________________________________________ 47 5.3.5. Tabblad ‘Prijs biomassastroom’ ________________________________________ 48 5.3.6. Query ‘Consumptie’ _________________________________________________ 50 5.3.7. Query ‘Gebruikt voor’ ________________________________________________ 50 HOOFDSTUK 6.

Verzamelen en invullen van de database ____________________________ 51

6.1. Graangewassen – Cereales 51 6.1.1. Production locale ___________________________________________________ 54 6.1.2. Répartition des utilisations : Méthodologie et résultats _____________________ 55 6.2. Betteraves 66 6.2.1. Production locale ___________________________________________________ 67 6.2.2. Répartition des utilisations : Méthodologie et résultats _____________________ 68 6.2.3. Prix_______________________________________________________________ 70 6.3. Oliehoudende zaden 71 6.3.1. Lokale productie ____________________________________________________ 71 6.3.2. Soort gebruik: Methodologie en resultaten _______________________________ 71 6.3.3. Prijzen ____________________________________________________________ 72 6.4. Plantaardige en dierlijke oliën en vetten 72 6.4.1. Lokale productie ____________________________________________________ 74 6.4.2. Soort gebruik: Methodologie en resultaten _______________________________ 75 6.4.3. Prijzen ____________________________________________________________ 78 6.5.

Perskoeken

79

6.6. Hout 79 6.6.1. Note préliminaire: ___________________________________________________ 80 6.6.2. Production locale ___________________________________________________ 82 6.6.3. Répartition des utilisations : Méthodologie et résultats _____________________ 86 6.6.4. Lokale productie ____________________________________________________ 91 6.6.5. Soort gebruik: Methodologie en resultaten _______________________________ 94 6.7. Pulp 94 6.7.1. Lokale productie ____________________________________________________ 95 6.7.2. Soort gebruik: Methodologie en resultaten _______________________________ 95 6.7.3. Prijsindex __________________________________________________________ 95 6.8.

Vezels voor textielproductie

96

XIII

Inhoud

HOOFDSTUK 7.

Gebruik van de database _________________________________________ 97

HOOFDSTUK 8.

Resultaten: Biomassagebruik in België ______________________________ 99

HOOFDSTUK 9.

Besluit _______________________________________________________ 105

Literatuurlijst _________________________________________________________________ 107 Begrippenlijst _________________________________________________________________ 110 Bijlage A : Convention de mise à disposition de données du projet ALT-4-CER _____________ 111 Bijlage B: Overzicht biomassastromen opgenomen in database met unieke ID code en NBB code ____________________________________________________________________________ 112 Bijlage C: Overzicht informatiebronnen prijsindices __________________________________ 119 Bijlage D: Conversiefactoren _____________________________________________________ 121 Bijlage E: Technische handleiding _________________________________________________ 122

XIV

Lijst van tabellen

LIJST VAN TABELLEN Tabel 1: Geselecteerde biomassastromen binnen de voorgestelde methodologie ______________ 3 Tabel 2: Overzicht van biomassastromen te vinden in de Biomassa Inventaris van OVAM 2007-2008 _______________________________________________________________________________ 9 Tabel 3: Overzicht van de categorieën oliën en vetten aanwezig in de database van ‘Regine’ ____ 13 Tabel 4: Overzicht van de categorieën afval aanwezig in de database ‘Regine’ _______________ 16 Tabel 5: Tabel met criteria om informatiebronnen te evalueren ___________________________ 21 Tabel 6: Tabel met ingevulde criteria voor de informatiebron STATBEL _____________________ 23 Tabel 7: Tabel met ingevulde criteria voor de informatiebron EUROSTAT ___________________ 26 Tabel 8: Tabel met ingevulde criteria voor de informatiebron FAO _________________________ 29 Tabel 9: Tabel met ingevulde criteria voor de informatiebron OECD________________________ 32 Tabel 10: Tabel met ingevulde criteria voor de informatiebron Databank Nationale Bank van België ______________________________________________________________________________ 35 Tabel 11: Tabel met ingevulde criteria voor de informatiebron FO Lichts World Ethanol & Biofuels Report ________________________________________________________________________ 38 Tabel 12: Overzicht van de nodige info per internationaal verhandelde biomassastroom _______ 43 Tabel 13: Overzicht van de gedefineerde query’s in de database __________________________ 44 Tabel 14: Voorbeeld van 3 niveaus voor nomenclatuur biomassastromen aangevuld met code uit de Nationale Bank van België ______________________________________________________ 45 Tabel 15: Overzicht van de categorieën soort gebruik ___________________________________ 48 Tabel 16: Overzicht van primaire informatiebronnen per biomassastroom __________________ 51 Tabel 17: Overzicht van indeling in database gekoppeld aan nomenclatuur van de granen volgens de NBB en nomenclatuur van lokale stromen volgens DGSIE _____________________________ 52 Tabel 18: Overzicht van de toepassingen waarvoor de graangewassen gebruikt worden in België 55 Tabel 19: Overzicht met de belangrijkste verwerkingspaden voor graangewassen in België _____ 55 Tabel 20: Overzicht van het soort gebruik van graangewassen in België voor het jaar 2010 _____ 56 Tabel 21: Overzicht van gebruik van graangewassen voor de productie van bio-ethanol in België in 2010__________________________________________________________________________ 58 Tabel 22: Procentuele verdeling van tarwe over de verschillende verwerkingspaden in België voor 2010__________________________________________________________________________ 59 Tabel 23: Procentuele verdeling van de bijproducten van tarwe gekoppeld aan het soort gebruik in België voor 2010 ________________________________________________________________ 60 Tabel 24: Overzicht soort gebruik van tarwe __________________________________________ 60 Tabel 25: Bronnen gebruikt voor prijsindices tarweproducten ____________________________ 60 Tabel 26: Procentuele verdeling van gerst over de verschillende verwerkingspaden in België voor 2010__________________________________________________________________________ 61 Tabel 27: Procentuele verdeling van de bijproducten van gerst gekoppeld aan het soort gebruik in België voor 2010 ________________________________________________________________ 61 Tabel 28: Overzicht soort gebruik van gerst ___________________________________________ 62 Tabel 29: Bronnen gebruikt voor prijsindices gerst _____________________________________ 62 Tabel 30: Procentuele verdeling van maïs over de verschillende verwerkingspaden in België voor 2010__________________________________________________________________________ 63 Tabel 31: Procentuele verdeling van de bijproducten van maïs gekoppeld aan het soort gebruik in België voor 2010 ________________________________________________________________ 63 Tabel 32: Overzicht soort gebruik van maïs voor België in 2010 ___________________________ 63 Tabel 33: Bronnen gebruikt voor prijsindices maïs ______________________________________ 64 Tabel 34: Overzicht van de toepassingen waarvoor voedermaïs gebruikt wordt in België _______ 64 Tabel 35: Overzicht soort gebruik van voedermaïs voor België in 2010 _____________________ 65 Tabel 36: Overzicht van de toepassingen waarvoor stro gebruikt wordt in België _____________ 65 XV

Lijst van tabellen

Tabel 37: Procentuele verdeling van stro gekoppeld aan het soort gebruik in België___________ 66 Tabel 38: Overzicht soort gebruik van stro voor België __________________________________ 66 Tabel 39: Overzicht van de indeling van suikerbiet in de database gekoppeld aan de nomenclatuur volgens de NBB en nomenclatuur van lokale stromenvolgens DGSIE _______________________ 66 Tabel 40: Overzicht soort gebruik van suikerbieten in België _____________________________ 68 Tabel 41: Procentuele verdeling van suikerbietbieten over de verschillende verwerkingspaden in België ________________________________________________________________________ 69 Tabel 42: Procentuele verdeling van de bijproducten van bieten gekoppeld aan het soort gebruik in België ________________________________________________________________________ 70 Tabel 43: Overzicht soort gebruik van bieten voor 2010 in België _________________________ 70 Tabel 44: Overzicht van indeling vanoliehoudende zaden zoals in database gebaseerd op nomenclatuur van NBB en gekoppeld aan nomenclatuur van lokale stromenvolgens DGSIE ____ 71 Tabel 45: Bronnen gebruikt voor prijsindices oliehoudende zaden_________________________ 72 Tabel 46: Overzicht van indeling van plantaardige en dierlijke oliën en vetten zoals in database gebaseerd op nomenclatuur van NBB en gekoppeld aan nomenclatuur van lokale stromen van ValorFrit ______________________________________________________________________ 72 Tabel 47: Overzicht ingezamelde hoeveelheden dierlijke en plantaardige oliën en vetten vanuit huishoudens en Horeca via ValorFrit, met bijhorende inschatting naar verdeling plantaardig versus dierlijk. Bron: ValorFrit ___________________________________________________________ 75 Tabel 48: Overzicht van het ingeschatte gebruik van oliën en vetten in de chemie. Berekening gebeurd op basis van input Essenscia. _______________________________________________ 75 Tabel 49: Overzicht soort gebruik oliën en vetten voor 2009 _____________________________ 76 Tabel 50: Soort gebruik van de ingezamelde dierlijke en plantaardige vetten en oliën van ValorFrit. _____________________________________________________________________________ 77 Tabel 51: Tabel met informatiebron die gebruikt werd voor de prijsindices plantaardige en dierlijke oliin de database _______________________________________________________________ 78 Tabel 52: Overzicht van indeling van perskoek zoals in database gebaseerd op nomenclatuur van NBB __________________________________________________________________________ 79 Tabel 53: Overzicht van de toepassingen waarvoor hout gebruikt wordt in België ____________ 79 Tabel 54: Overzicht van indeling van hout zoals in database gebaseerd op nomenclatuur van NBB en gekoppeld aan nomenclatuur van lokale stromen ___________________________________ 80 Tabel 55: Overzicht van het gebruik van hout in de verschillende verwerkingswegen __________ 90 Tabel 56: Soort gebruik van rond loof- en naaldhout in België voor 2010 ___________________ 90 Tabel 57: Soort gebruik van rond tropisch hout in België voor 2010________________________ 91 Tabel 58: Soort gebruik van geïmporteerd gezaagd hout in België voor 2010 ________________ 91 Tabel 59: Overzicht van de categorieën houtafval aanwezig in de database ‘Regine’ __________ 93 Tabel 60: Overzicht lokaal geproduceerd houtafval voor verschillende jaren voor de verschillende gewesten _____________________________________________________________________ 93 Tabel 61: Overzicht percentage soort gebruik voor houtafval in 2010 ______________________ 94 Tabel 62: Overzicht van indeling van pulp zoals in database gebaseerd op nomenclatuur van NBB 94 Tabel 63: Hoeveelheden gerecyleerd papier pulp in België. Bron: Statistieken Cobelpa (jaarverslagen) _________________________________________________________________ 95 Tabel 64: Overzicht van indeling van vezels voor textielproductie zoals in database gebaseerd op nomenclatuur van NBB___________________________________________________________ 96 Tabel 65: Informatiebronnen voor prijsindices vezels voor textielproductie _________________ 96

XVI

Lijst van figuren

LIJST VAN FIGUREN Figuur 1: Plan van aanpak voor de internationaal verhandelbare biomassastromen ..........................5 Figuur 2: Tabblad Import in database ................................................................................................ 46 Figuur 3: Tabblad Lokale Productie in de database ........................................................................... 47 Figuur 4: Tabblad prijs in database .................................................................................................... 50 Figuur 5: Schema met de belangrijkste verwerkingspaden voor tarwe ............................................ 59 Figuur 6: Schema met de belangrijkste verwerkingspaden voor gerst.............................................. 61 Figuur 7: Schema met de belangrijkste verwerkingspaden voor maïs .............................................. 62 Figuur 8: Schema met de belangrijkste verwerkingspaden voor voedermaïs ................................... 65 Figuur 9: Schema met de belangrijkste verwerkingspaden voor stro ............................................... 65 Figuur 10: : Schema met de belangrijkste verwerkingspaden voor suikerbieten .............................. 69 Figuur 11: Ilustration du volume bois sur pied considéré dans l’IPRFW : VTOT (m³) et VHATOT (m³/ha) = Volume bois-fort total sur écorce jusqu'à la recoupe 22 cm de circonférence (Source: Inventaire Permanent des Ressources Forestières de Wallonie) ...................................................... 84 Figuur 12: Overzicht berekeningswijze om tot het lokaal geproduceerde hout in Wallonië te komen ............................................................................................................................................................ 85 Figuur 13: Totaalschema verwerkingsmogelijkheden rond loofhout voor 2008 voor België met koppeling van het soort gebruik ........................................................................................................ 87 Figuur 14: Totaalschema verwerkingsmogelijkheden rond naaldhout voor 2008 voor België met koppeling van het soort gebruik ........................................................................................................ 88

XVII

Lijst van grafieken

LIJST VAN GRAFIEKEN Grafiek 1: Quantié de déchets de jardins récoltés par Bruxelles-Propreté ___________________ 14 Grafiek 2: Prijsindices historische jaargemiddelden voor de verschillende maïsproducten ______ 64 Grafiek 3: Historische prijsindices voor verschillende plantaardige oliën en vetten. ___________ 78 Grafiek 4: Historiek van de hoeveelheid ingezameld afvalhout door Net Brussel ______________ 92 Grafiek 5: Prijsindex voor katoen over de jaren heen ___________________________________ 96 Grafiek 6: Hoeveelheden (ton) van biomassastromen gebruikt voor voeding/voeder _________ 100 Grafiek 7: Hoeveelheden (ton) van biomassastromen gebruikt voor materiaaltoepassingen ___ 101 Grafiek 8: Hoeveelheden (ton) van biomassastromen gebruikt voor chemie ________________ 102 Grafiek 9: Hoeveelheden (ton) van biomassastromen gebruikt voor energie ________________ 103 Grafiek 10: Hoeveelheden (ton) van biomassastromen gebruikt voor bio-ethanol ___________ 104

XVIII

HOOFDSTUK 1 Inleiding

HOOFDSTUK 1. INLEIDING

De laatste jaren is de interesse voor het gebruik van biomassa enorm gestegen. Waar voordien biomassa enkel voor voeding van mens en dier en deels gebruikt werd voor materialen, wordt meer en meer gekeken naar het gebruik van biomassa voor energie, vezels of basisproduct voor chemie. De stijgende vraag verhoogt de druk op de markten van biomassa. De Belgische overheid wenst inzicht te verkrijgen in deze markten zodat wanneer nodig er signalen kunnen komen vanuit de overheid om biomassamarkten te begeleiden. Deze studie kadert in deze context en wil als eerste stap inzicht krijgen in de biomassa stromen die in België geïmporteerd en geëxporteerd worden, de biomassa stromen die lokaal gebruikt worden en de stromen die in België gebruikt worden. Eenmaal een methodologie om biomassastromen in kaart te brengen is opgesteld, zal bekeken worden hoe dit regelmatig kan geactualiseerd worden. Deze aanpak kadert binnen de visie/missie van de dienst Productbeleid van het Directoraatgeneraal Leefmilieu van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. Doelstelling project De doelstelling van deze opdracht is het kwantificeren van de biomassastromen gebruikt in België sinds 1989 tot 2009. Bijkomend werd gevraagd een methodologie op te stellen om het de administratie mogelijk te maken deze gegevens jaarlijks aan te vullen. De studie werd begeleid door een comité bestaande uit sectoren en actoren die in België op nationaal en op regionaal niveau met biomassa werken. Het begeleidingscomité heeft van bij de start het project nauw opgevolgd en mee richting gegeven. Dit alles heeft geresulteerd in onderstaand rapport. De uitvoerders van deze studie hebben getracht alles zo uitvoerig mogelijk te beschrijven om zo transparantie te creëren over de gevolgde onderzoeksweg. Het oorspronkelijke plan van aanpak wijkt af van het uiteindelijk hier voorgestelde plan van aanpak, maar is steeds gebeurd op aanraden van en in nauw overleg met de opdrachtgever en het begeleidingscomité.

1

HOOFDSTUK 2 Specificatie van de onderzoeksvraag

HOOFDSTUK 2. SPECIFICATIE VAN DE ONDERZOEKSVRAAG

2.1. BIOMASSA EEN RUIM BEGRIP De onderzoeksvraag werd in een eerste startvergadering door het begeleidingscomité meer gespecificeerd. Biomassa is een zeer ruim begrip vandaar dat een afbakening nodig was. In deze studie is er gekozen voor een tweeledige aanpak. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen biomassa die internationaal verhandeld wordt en stromen die enkel lokaal beschikbaar zijn. Voor de internationaal verhandelbare stromen werden volgende extra voorwaarde gesteld om opgenomen te worden in de database: Biomassa waar de concurrentie tussen een verschillend gebruik speelt: gebruik voor energie EN voor materiaalproductie, voedselproductie, chemie of andere toepassingen. Deze stromen werden in detail gekwantificeerd en opgenomen in een database. De biomassastromen die aan deze voorwaarden voldoen worden in onderstaande tabel gegeven. In de tabel kan gezien worden dat deze stromen zowel internationaal verhandeld maar ook lokaal geproduceerd worden. Een combinatie van data werd samengebracht, sc import/export en lokale productie. Tabel 1: Geselecteerde biomassastromen binnen de voorgestelde methodologie Internationaal verhandelde stromen Granen x Suikerbiet x Oliehoudende zaden x Plantaardige en dierlijke oliën x en vetten Perskoek x Hout (pellets, chips, pulp, …) x Pulp x Vezels voor textiel x

Lokaal geproduceerd x x x x

x x x

Na overleg met het begeleidingscomité is geopteerd om vezels voor textiel bij op te nemen in de tabel van biomassa. Anderzijds werd terecht de bedenking gegeven hoe omgaan met bio-ethanol en biodiesel. Dit is eigenlijk geen ruwe stroom maar wel een product gebaseerd op graangewassen, bieten, enz. Na grondige analyse is besloten bio-ethanol en biodiesel uit de tabel te halen zodat er geen dubbeltellingen kunnen gebeuren. Aangezien de data van bio-ethanol en biodiesel echter wel belangrijk zijn, hebben we dit omschreven als aparte toepassingen (soort gebruik, zie verder) en werden zo de hoeveelheden berekend in de database. Tijdens het begeleidingscomité van 11 oktober 2011 werd de vraag gesteld om ook alle pulpstromen mee op te nemen omdat dit relevant

3

HOOFDSTUK 2 Specificatie van de onderzoeksvraag is als stroom en aanvullend voor de industrieën die hout verbruiken. Houtpulp en papierpulp werd mee opgenomen in de database. De biomassastromen die enkel lokaal geproduceerd worden en niet internationaal verhandeld, daar werd GAP analyse voor uitgevoerd. De biomassastromen die enkel lokaal geproduceerd worden zoals grasachtige, biomassa bijproducten, enz. werden momenteel niet in de database toegevoegd. Redenen hiervoor zijn: - Er zijn lokaal geen gestroomlijnde gegevens aanwezig voor alle regio’s. - Nog niet alle lokale biomassastromen zijn in kaart gebracht, er zijn nog leemtes in deze kennis. - Er is weinig tot geen historiek van deze gegevens beschikbaar.

2.2. TWEELEDIGE AANPAK Voor de louter lokale stromen werd een analyse gemaakt van de tekorten (GAP Analyse) uitgevoerd. Hieronder wordt verstaan dat per biomassastroom werd nagegaan of hier cijfermateriaal ter beschikking is, op welk niveau dat dit ter beschikking is (nationaal, regionaal, ander), waar er nog een gebrek aan monitoring is, of er zicht is op het gebruik van deze stromen en of de gegevens die op een regionaal of ander niveau zich situeren met elkaar vergelijkbaar zijn en kan gekomen worden tot nationale getallen. Bijkomend werd ook afgetoetst wat de vertrouwelijkheid of publieke toegankelijkheid is van deze gegevens. Opgelet deze analyse werd met de grootste zorg uitgevoerd, er werd echter niet overgegaan tot het verzamelen van het cijfermateriaal zelf. De database werd opgebouwd rond de internationaal verhandelbare stromen waar er een spanningsveld naar gebruik bestaat. Voor het opstellen van de database werden volgende stappen doorlopen: als eerste werd een analyse gedaan van de beschikbare informatiebronnen, nadien werd de structuur opgesteld voor de database, gevolgd door het verzamelen en invullen van de geselecteerde stromen en als laatste stap werd een zeer beperkte analyse gedaan op basis van de database bij wijze van test.

4

HOOFDSTUK 2 Specificatie van de onderzoeksvraag

Figuur 1: Plan van aanpak voor de internationaal verhandelbare biomassastromen Het consortium heeft bij de verzameling van de gegevens vastgesteld dat het cijfermateriaal dat ter beschikking is voornamelijk de jaren 2000-2010 behelsd. Waar er gegevens van voordien ter beschikking waren, zijn deze opgenomen in de database maar dit is niet volledig ingevuld geraakt.

5

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse

HOOFDSTUK 3. LOKALE BIOMASSASTROMEN: GAP ANALYSE

Voor de analyse van welke gegevens er voor louter lokale biomassastromen aanwezig zijn in de verschillende regio’s, hebben VITO en CRA-W een Gapanalyse uitgevoerd. In dit hoofdstuk worden de informatiebronnen die per regio beschikbaar zijn besproken. Nadien volgt een gedetailleerde analyse per biomassastroom over de regio’s heen en wordt aangegeven tot welke resultaten er kan gekomen worden.

3.1. WALLONIË 3.1.1.

COLLECTE DES DONNÉES

Le gisement des déchets produits en Wallonie est difficilement quantifiable vu l’origine diverse des données (administration publique, fédérations) et la datation différente des jeux de données. Il est difficile de ne pas omettre un type de déchet tout comme de ne pas réaliser de double comptage. Dans le cadre de l’étude, après de nombreuses recherches d’informations, différentes sources de données ont été retenues. Pour valider ce choix, les critères de facilité d’accès à l’information, de mise à jour régulière et de cohérence des informations ont été retenus. Informations sur les déchets ménagers Le site internet «Portail Environnement Wallonie» est une base de données en ligne complète et intéressante pour obtenir une foule de renseignements utiles pour l'identification de la biomasse locale. La partie «Sols et Déchets – Données - Statistiques de la direction de la prévention et de la gestion des déchets ménagers» reprend de nombreuses informations sur les quantités de déchets ménagers collectés par année, par type de collecte ou par type de déchets. Les données collectées dans le cadre de cette étude proviennent des bases de données suivantes: 1. Questionnaire aux communes Informations disponibles depuis 1997. Ces données sont obtenues sur base de déclaration volontaire des communes réalisée annuellement. La collecte de données a toujours connu un bon taux de réponse (jamais moins de 247 communes sur 262), et depuis 2008 toutes les communes renvoient les formulaires complétés. On y trouve notamment des données concernant les déchets de bois, les huiles de friture, les déchets organiques et les déchets verts; mais aussi des informations sur le type de traitement appliqués aux déchets. 2. Parcs à conteneurs Statistiques annuelles à partir de 1994. Ces données sont fournies par les intercommunales et par les adjudicataires des marchés relatifs à la collecte et au traitement des huiles moteurs, des huiles et graisses de friture et des déchets spéciaux des ménages.

7

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse Les statistiques concernant les parcs à conteneurs non subsidiés sont cependant non vérifiables actuellement par l’Administration. Les résultats sont disponibles par type de déchets, notamment pour le bois, les huiles de friture et les déchets verts. La valorisation matière est pratiquée dans 5 centres de tri – valorisation – compostage de déchets verts ou de déchets ménagers : BEPN, IDELUX (2), I.B.W et IPALLE. Informations sur les déchets industriels Les premières données sur les déchets industriels collectées en Région wallonne remontent à 1994. Elles reposent sur une première enquête menée par l’administration wallonne en 1995 auprès des 132 établissements les plus énergivores de la Région. Les résultats de cette enquête avaient servi de source de données pour le Plan wallon des déchets- Horizon 2010. Six exercices d’enquête ont suivi pour les données 1995 à 2002, le dernier en date étant réalisé en 2003 pour l’année de référence 20021. Ces données sont accessibles uniquement sur demande écrite et motivée auprès des responsables de l’Office Wallon des Déchets, nous n’avons obtenu aucune réponse à nos requêtes tout au long de l’étude. En 2003, la DGARNE s’est engagée dans la mise en place d’une stratégie de rapportage plus simple et plus efficient en Wallonie pour le « Bilan environnemental des entreprises wallonnes ». La base de données REGINE (Référentiel Environnement : Gestion Intégrée des Entreprises) a été imaginée. Elle représente un magnifique outil de collecte d’informations. En 2005 a eu lieu la première mise en ligne du formulaire aux entreprises, il est unique, personnalisé et pré-rempli. Les taux de réponse des entreprises est chaque année supérieur à 80%. Par simplification, la base de données REGINE a été utilisée pour quantifier les déchets d’origine industrielle. Elle est alimentée sur base de déclaration volontaire des entreprises. Cette méthodologie peut parfois conduire à une surestimation des gisements car, sous certaines catégories, des matières impropres à une valorisation énergétique sont reprises. Les caractéristiques de chaque type de déchet ne sont pas connues (ex. : les boues, les eaux de lavage) ou ne sont pas répertoriées dans les catégories adéquates. En effet, après discussion avec les fédérations certains potentiels n’étaient pas validés. Dans ce document, les données extraites de la base de données REGINE sont celles de l’année 2007. Les fédérations pourraient être une bonne source d’information. Elles disposent généralement de données nationales, rarement régionales (ou ne veulent pas les procurer par confidentialité). Elles peuvent par contre fournir des renseignements très précis sur la manière dont certains flux sont valorisés, lesquels pourraient être valorisés énergétiquement et les contraintes législatives qui y seraient associées. Toutefois, aucune vérification des chiffres avancés ou de leurs utilisations n’est possible. Valbiom heeft in november 2010 een rapport opgesteld ‘Appui technique à la rédaction du Plan d’ Action Wallon Energies renouvelables – Volet biomasse Rapport final ‘ 7 novembre 2010. Hierin is eerste aanzet gegeven tot oplijsting van welke biomassa-afvalstromen ter beschikking zijn voor 1

BILAN ENVIRONNEMENTAL DES ENTREPRISES EN REGION WALLONNE ASPECTS METHODOLOGIQUES DE 1995 A 2003

8

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse energetische valorisatie. Dit is te vergelijken met de OVAM biomassa inventaris voor Vlaanderen (zie verder). Suggestion: Il pourrait être possible d’adapter la base pour que les conversions énergétiques soient réalisées automatiquement et obtenir de cette manière un suivi régulier des quantités de déchets produites et de l’évolution de leur répartition entre les différentes valorisations, pour autant que l’encodage des données réalisé par les entreprises soit précis et honnête. Une recherche devrait être menée afin de mieux caractériser les potentiels de chaque flux de déchets et leur intérêt dans la filière énergétique en collaboration avec les fédérations et les experts dans le domaine. Via cette recherche, le cadre légal de valorisation de chaque flux pourrait être décrit pour mettre en évidence les différents freins (ex. : les graisses). Un catalogue des types de biomasse acceptés en bio méthanisation serait d’ailleurs en cours d’élaboration. N’étant pas exhaustif, l’OWD ne désire pas le transmettre actuellement.

3.2. VLAANDEREN In Vlaanderen is de referentie voor hoeveelheden lokale biomassa die ter beschikking zijn, de biomassa inventarisatie die OVAM al tweemaal heeft uitgevoerd nl. situatieschets 2005 en 20072008, en die in de toekomst zal herhaald worden en verfijnd. OVAM voorziet een update eind 2012 van de biomassa inventaris. OVAM vanuit zijn positie beschikt over de meeste detailinformatie rond de biomassa-afvalstromen, maar beperkt zich in de inventarisatie niet enkel tot deze stromen en heeft dit uitgebreid met de biomassastromen uit de landen tuinbouw, infrastructuurbeheer, natuur- en bosbeheer en dierlijke mest. Een detailoverzicht van de stromen die in de Biomassa Inventaris van OVAM in kaart gebracht worden vindt U hieronder. Tabel 2: Overzicht van biomassastromen te vinden in de Biomassa Inventaris van OVAM 2007-2008

Huishoudelijke afvalstoffen Groenafval

Huishoudelijk gft-afval, gescheiden ingezameld Gebruikte frituurvetten en -oliën (GFVO) van huishoudelijke oorsprong

Organisch-biologische fractie van het restafval

Hoeveelheden gekend vanaf 2000, opsplitsing gekend sinds 2004. Fractie snoeihout en boomstronken zou in principe moeten bijgeteld worden bij internationaal verhandelbare stroom ‘hout’. Bestemming gekend. Hoeveelheden gekend vanaf 2000.Bestemming gekend. Hoeveelheden bij op te nemen/af te checken bij internationaal verhandelbare stromen ‘plantaardige vetten en oliën’ en ‘dierlijke vetten’. Gegevens beschikbaar via ValorFrit op Belgisch niveau voor 2007-2008. Bestemming is gekend (opsplitsing energie, recyclage). Hoeveelheden zijn gekend van totale restafvalstromen. Organische fractie bepaald

9

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse op basis van sorteeranalyse (kengetal). Bestemming is gekend.

van

2006

Bedrijfsafvalstoffen Groenafval

(Berm)maaisel

Zeefoverloop van compostering Houtafval

Dierlijk afval Gebruikte frituurvetten en –oliën afkomstig van bedrijven

Slib

Organisch-biologische fractie van het restafval van bedrijven

Plantenschroot Koffievliezen en koffiedik Olijfpitten, olijfpulp

Andere organisch-biologische afvalstromen

10

Gegevens door berekening gekend, extrapolatie door steekproef uit IMJV (Integraal Milieu Jaarverslag) en enquêtering van containerbedrijven 2007-2008 voor groenafval geproduceerd door gemeentes, bedrijven, privéondernemers. Bestemming niet exact gekend. Geen exacte hoeveelheid gekend: ramingen + enquêtering (2006-2007-2008). Bestemming in hoeveelheden niet gekend. Hoeveelheden gekend voor 2008. Bestemming voor energie gekend. Hoeveelheden bij op te nemen/af te checken bij internationaal verhandelbare stromen ‘hout’. Hoeveelheden bij houtverwerkende bedrijven afgeleid uit IMJV (2006), voor huishoudens is dit inschatting (2006). Bestemming bij benadering gekend. Hoeveelheden voor België gekend via registers (2006-2009). Bestemming gekend. Hoeveelheden bij op te nemen/af te checken bij internationaal verhandelbare stromen ‘plantaardige vetten en oliën’ en ‘dierlijke vetten’. Hoeveelheden gekend bij Valorfrit voor België maar niet voor voedingsbedrijven. Bestemming gekend. Hoeveelheden gekend uit Slibplan. Bestemming gekend via rondvraag, Code goede praktijk, etc. voor 2008. Hoeveelheden bedrijfsafval die verbrand worden gekend. Fractie organisch-biologisch niet gekend, veronderstelling idem als huishoudelijk in de HVV-ovens. Wel gekend in de specifieke verbrandingsovens voor bedrijfsafval. Bestemming gekend. Hoeveelheden gekend 2007-2008. Bestemming gekend, via Omnichem. Hoeveelheden via inschatting. Bestemming voor energie gekend. Hoeveelheden bij op te nemen/ af te checken bij internationaal verhandelbare stroom ‘olijfpulp’. Hoeveelheden via inschatting. Bestemming voor energie gekend. Hoeveelheden ongekend: nog stromen in kaart te brengen o.a. biomassa bedrijfsreststromen, voedingsreststromen, etc.

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse Biomassastromen uit de landen tuinbouwsector

Hoeveelheden bij op te nemen/af te checken met internationaal verhandelbare stromen landbouwgewassen zoals ‘graan, maïs, koolzaad’. Gekend via premie ‘energiegewassen’ in 2007, voor 2008-2009 enkel gekend via contracten. Korte omloop hout Hoeveelheden bij op te nemen bij internationaal verhandelbare stromen ‘hout’. Hoeveelheden niet gekend. Gewasresten op het landbouwbedrijf Toekomstpotentieel. Biomassastromen uit beheerwerken Hoeveelheden gekend (2006-2007-2008): Wegen en Verkeer opdeling maaisel en hout. Hout zou moeten bijgeteld worden bij internationaal verhandelbare stroom ‘hout’. Bestemming niet gekend. Biomassastromen uit beheerwerken Hoeveelheden maaisel gekend (2007-2008) Non-food op braak en energiegewassen

waterwegen Biomassastromen uit beheerwerken waterwegen

Dierlijke mest

Hoeveelheden inschatting op basis van kengetallen en ha in combinatie met houtverkoop. Bestemming niet gekend in hoeveelheden. Hoeveelheden gekend. Bestemming gekend.

Voor de afvalstoffen heeft OVAM ook zicht op in- en uitvoer in het kader van de Verordening (EG) Nr. 1013/2006, de analyse van de databank TRACES (Trade Control and Export System) in kader van de Verordering 1774/2002 en de analyse van enquêtegegevens uitgevoerd door de OVAM in voorjaar 2009 bij de sector van containerbedrijven. Een aantal van de stromen die lokaal geproduceerd worden, worden ook internationaal verhandeld en vallen dus onder de categorie stromen die besproken worden in HOOFDSTUK 6. De hoeveelheden biomassa lokaal geproduceerd worden bij opgenomen bij de internationaal verhandelde stromen om tot lokale consumptie te komen. Dergelijke stromen zijn houtafval, gebruikte frituur vetten- en oliën, korte omloop hout, olijfpulp, non-food gewassen. In bovenstaande tabel werd ook toegevoegd of er hoeveelheden beschikbaar zijn van deze stroom en of de bestemming (materiaal, energie, food/feed) gekend is. Dit geeft een vrij volledig overzicht van wat aan informatie beschikbaar is over de lokale biomassastromen in Vlaanderen.

3.3. BRUSSEL In Brussel zijn er op aanvraag gegevens beschikbaar via Net Brussel. Uit hun jaarverslag kan al heel wat informatie rond afvalophaling gehaald worden over de jaren heen, voor meer detail informatie moet officieel een schrijven worden gericht naar de directie van Net Brussel/Bruxelles Propre met de vraag tot toegang naar de informatie en met welk doel deze gegevens zullen gebruikt worden. Naast de gegevens van Net Brussel/Bruxelles Propre heeft Brussel ook een studie laten uitvoeren rond beschikbaarheid van hout voor energiegebruik.

11

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse

3.4. AFSTEMMING GEGEVENS Een vergelijkende analyse werd gedaan worden om na te gaan in hoeverre de gegevens van de 3 gewesten op elkaar kunnen afgestemd worden. Belangrijke vragen hierbij zijn: hebben de stromen de zelfde nomenclatuur, zijn er gegevens over beschikbaar, worden ze in dezelfde eenheden bijgehouden, op welke tijdsintervallen worden ze verzameld, enz. Zo kan nagegaan worden of door optelling een Belgisch beeld kan samengesteld worden. Per stroom wordt ook aangegeven waar de leemtes nog aanwezig zijn.

3.4.1.

HUILES ET GRAISSES DE FRITURE

ValorFrit heeft een overzicht voor België van opgehaalde oliën en frituurvetten. L’évolution des quantités d’huile et graisses de friture d’origine ménagère collectées de 2005 à 2010 est disponible sur leur site internet. ValorFrit splitst dit op in 2 categorieën, nl. huishoudens (datgene wat op containerparken wordt verzameld) en professioneel gebruik (datgene wat vnl. bij horeca wordt opgehaald). Gegevens op de website zijn beschikbaar van 2009 en 2010. Bij ValorFrit werd bijkomende informatie opgevraagd en zijn gegevens beschikbaar vanaf 2005. ValorFrit heeft geen gegevens beschikbaar voor de oliën en vetten bij industrie. Voor gegevens per gewest zijn volgende bronnen ter beschikking: Pour la Wallonie, les quantités collectées dans les parcs à conteneurs sont disponibles de 19952010 sur site du Portail Environnement de Wallonie (catégorie 'HFRIT = huiles et graisses de fritures avec su catégorie huiles de fritures, graisses sans emballage, graisses, graisses avec emballage’). Les quantités sont exprimées en kg. Elles sont aussi disponibles par intercommunales pour les années concernées. Selon le Rapport analytique de l’environnement wallon 2006-2007, volet Prévention et génération des déchets, très peu d’huiles se retrouve dans la fraction non triée des ordures ménagères. Le taux de collecte sélective de ces déchets est estimé à plus de 85%. Cependant, aucune information n’est disponible quant à l’éventuelle élimination de ces huiles avec les eaux usées. D’après la «CONVENTION ENVIRONNEMENTALE DU 27 MARS 2007 RELATIVE À L'EXÉCUTION DE L'OBLIGATION DE REPRISE EN MATIÈRE D'HUILES ET GRAISSES COMESTIBLES POUVANT ÊTRE UTILISÉES LORS DE LA FRITURE DE DENRÉES ALIMENTAIRES - Rapport à l'attention du Parlement wallon Période 2008-2009», on peut potentiellement récolter 76,8% du poids total des Huiles et Graisses de Friture Usagées ménagères. Pour les HGFU professionnelles, on peut espérer récolter 0% du poids total. Le reste étant perdu par la simple action de frire. Pour les huiles et graisses issues des industries, une série de données ont été extraites de la base de données REGINE.

12

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse Les catégories comptabilisées dans cette rubrique sont décrites ci-dessous: Tabel 3: Overzicht van de categorieën oliën en vetten aanwezig in de database van ‘Regine’

Types de déchets

Libellé Cedstat-3

Code Cedstat-3

Code CWD

Libellé Déchets

HUILES ET GRAISSES 020103 020501 020601

Déchets animaux et végétaux (sauf déchets animaux issus de la préparation de denrées alimentaires et déjections animales)

09

200125

190809

Graisse végétale Huile de beurre Huiles alimentaires usées Huile de friteuse Huile et graisse du restaurant – Huiles alimentaires – Huiles alimentaires usagées – Huiles et graisses alimentaires – Graisses et huiles végétales Mélange de graisse et d'huile prov.de la séparation huile/eau Graisses procès Déchets de graisse

Bijkomende gegevens voor Vlaanderen betreffende de aanwezigheid van oliën en vetten bij voedingsmiddelen industrie zijn beperkt, in de OVAM inventaris worden inschattingen gedaan door Fevia. À Bruxelles, depuis 2007, ValorFrit a confié la collecte des huiles et graisses de fritures usagées d’origine ménagères à Bruxelles-Propreté. Les données des quantités collectées sont disponibles sur leur site internet pour la période de 2002 à 2009. En Belgique, la majorité des huiles et graisses de fritures usagées collectées sont transformées en biocarburant, et cette tendance s'amplifie d'année en année. C'est ainsi que 87% des quantités collectées en Belgique en 2009 ont servi à la fabrication de biodiesel, contre 74% en 2008. Les autres filières de valorisation (en diminution constante) sont constituées par: - la production d'électricité verte : 11% en 2009 contre 19% en 2008; - diverses applications techniques (telles que lubrifiant, bougies, savon industriel, etc.): 2% en 2009 contre 7% en 2008. Les quantités traitées par les récupérateurs partent principalement vers la Hollande (39,87% en 2008 et 27,62% en 2009), l'Allemagne (25,34% en 2008 et 26,68% en 2009), la Slovaquie (12,12% en 2008 et 24,74% en 2009) ou restent en Belgique (9,33% en 2008 et 8,69% en 2009).

3.4.2.

GROENAFVAL

Groenafval wordt hier gezien als de verzamelnaam voor snoeisel en maaisel. Pour la Wallonie, les déchets verts des ménages sont collectés principalement via le réseau de parcs à conteneurs ou quelquefois sélectivement sur le territoire de certaines communes. Ces quantités sont disponibles sur le site Portail de l’Environnement de Wallonie, pour les communes de 1997 à 2010 et pour les parcs à conteneurs de 1994 à 2010.

13

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse Les déchets verts collectés dans les parcs à conteneurs sont composés et valorisés. Chaque intercommunale dispose, ou disposera à brève échéance, d’une aire de compostage pour déchets verts, soit une capacité totale de traitement de l’ordre de 120.000 tonnes/an. Cependant, une part non-quantifiée de déchets verts est gérée à domicile par les particuliers. Selon les dernières données statistiques disponibles et validées, c'est-à-dire pour l'exercice 2009, près d'un quart de la population - 23% exactement - de la Wallonie pouvait bénéficier d'une collecte sélective de déchets organiques2. À Bruxelles, les installations de Bruxelles-Compost sont en service depuis 2001. Elles servent au compostage des déchets de jardin. En 2002 la collecte des déchets de jardins en porte-à-porte a commencé dans 6 communes bruxelloises (Auderghem, Berchem, Jette, Uccle, Watermael-Boitsfort et Woluwe-Saint-Pierre). Les autres disposants de points d’apports volontaires. Dans ces communes la collecte des déchets de jardins en porte-à-porte s’est installée progressivement. En 2003: à Ganshoren et Woluwe-SaintLambert. En 2007: à Anderlecht, Forest, Molenbeek. En 2008: à Neder-Over-Heembeek. En 2009: à Evere, Haren et Koekelberg. Par contre, la première collecte de sapins de Noël a eu lieu en 1995.

Grafiek 1: Quantité de déchets de jardins récoltés par Bruxelles-Propreté Vlaanderen heeft gegevens ter beschikking van zijn groenafval van 2000 tot 2008 in de Biomassa Inventaris van OVAM, een verdere jaarlijkse update aan gegevens is bij OVAM bekend, in tonnages. Het groenafval dat afkomstig is van bedrijven, is niet zo eenvoudig te becijferen. Voor Vlaanderen is enkel een inschatting beschikbaar in de Biomassa inventaris OVAM.

3.4.3.

ORGANISCH AFVAL

Organisch afval komt op 3 verschillende manieren ter beschikking. Bij particulieren kan het in eerste instantie afzonderlijk ingezameld worden en zo verwerkt worden. In tweede instantie is het organisch afval van particulieren een deelfractie van het restafval. Een derde fractie organisch afval 2

Réponse du parlement wallon à la Question orale de Mme Zrihen à M. Henry, Ministre de l'Environnement, de l'Aménagement du territoire et de la Mobilité, sur « la collecte des déchets »

14

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse situeert zich bij de industrie: dit deel zit vervat in het restafval en wordt meestal niet afzonderlijk opgehaald. Selectief ingezameld afval bij particulieren In Vlaanderen wordt dit selectief ingezameld in zeer veel gemeentes. Hoeveelheden per jaar zijn terug te vinden in de OVAM Biomassa inventaris sinds 2000 voor het GFT dat residentieel wordt ingezameld. In Wallonië wordt GFT-afval slechts heel beperkt selectief ingezameld. Pas d’information disponible pour Bruxelles. Restafval bij particulieren In Vlaanderen zijn er bij OVAM gegevens beschikbaar hoeveel restafval er bij particulieren en niet gevaarlijk bedrijfsafval jaarlijks verbrand wordt. Sorteeranalyses wijzen uit dat in 2000-2001 nog 65% van het particuliere restafval nog organisch van oorsprong was, in 2006 wijzen sorteeranalyses uit dat dit in Vlaanderen gezakt is tot 40,1%. En Wallonie, la part de déchets organiques représente encore plus de la moitié des ordures ménagères. Cette part représente un potentiel de collecte sélective très important à envisager. Sur le site Portail de l’environnement de Wallonie, il est possible d’observer la part organique compostable et non-compostable dans la composition moyenne de la poubelle d’ordures ménagères en Wallonie pour les années 1997 et 1998, 2001, 2002, 2003-2004 et 2009-2010 Les déchets organiques contenus dans les ordures ménagères ne sont généralement pas collectés sélectivement. Ils sont donc traités avec l’ensemble des ordures ménagères. Seuls l’intercommunale Idelux et le BEP-Environnement développent aujourd’hui une collecte sélective de la fraction organique de la poubelle sur une commune de leur territoire. Alternatives de gestion: La matière organique est actuellement compostée ou bio méthanisée. Elle pourrait aussi être séchée et valorisée énergétiquement ou co-compostée ou co-biométhanisée avec d’autres matières comme les boues de stations d’épuration. Cependant, une partie des déchets ménagers organiques est compostée à domicile ou réutilisée pour l’alimentation des animaux. Aucune estimation de ces quantités n’est disponible. Uit de gegevens van Brussel Net kunnen wel de hoeveelheden restafval opgehaald bij particulieren gedestilleerd worden. Les données de Bruxelles-propreté ne précisent pas la part de déchets organiques résiduelles dans les déchets ménagers. Via een officieel schrijven aan Brussel Net zou hier mogelijk meer informatie rond kunnen verkregen worden. Dans le “Plan de prévention et de gestion des déchets 2003-2007” réalisé par l’IBGE, un potentiel de 20 à 30.000 tonnes de déchets organiques était estimé pour le secteur HORECA et les restaurations collectives (cantines, écoles, administration, hôpitaux, bureaux publics et privés).

15

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse Restafval bij industrie En Wallonie, une série d’informations a été extraites de la base de données REGINE, parmi les catégories répertoriées dans le tableau ci-dessous: Tabel 4: Overzicht van de categorieën afval aanwezig in de database ‘Regine’

Types de déchets

Libellé Cedstat-3

Code Cedstat-3

Code CWD

Libellé Déchets

DECHETS ORGANIQUES ET DECHETS VERTS 020203 020301 Déchets animaux et végétaux (sauf déchets animaux issus de la préparation de denrées alimentaires et déjections animales)

020304 09 020499 020501 200108

200201

Déchets de matières premières non emballées – Déchets de production organiques Déchets de légumes – Déchets crus – Epluchures de pdt Déchets organiques – Déchets alimentaires – Marcs de café – (Purée de légumes) – Matières organiques – Pomme de terre – Déchets verts – Frites précuites – Pépins et noyaux Herbes Déchets de fromages + eaux de premier rinçage Déchets de cantines – Déchets alimentaires – Déchets ménagers Déchets verts – Déchets biodégradables de parcs et jardins – Matières biodégradables issues du lavage de la betterave

In Vlaanderen baseert de OVAM inventaris zich op hoeveelheden bedrijfsrestafval dat in afvalverbrandingsinstallaties wordt bijgestookt. De hoeveelheid organische fractie wordt dezelfde aangenomen als bij huishoudelijk afval. Bijkomend is er nog een hoeveelheid organisch-biologisch bedrijfsafval aanwezig bij de voedingsindustrie. Uit enquêtes van Fevia kunnen inschattingen gegeven worden. Voor Brussel zijn er geen data beschikbaar rond restafval bij de industrie.

3.4.4.

MAAISEL

Voor Vlaanderen is er een inschatting gedaan van hoeveelheden bermmaaisel in de OVAM Inventaris. Deze inschattingen zijn afkomstig uit het Actieplan Maaisel (2003). Op basis van beheerswerken aan het aantal wegen en waterwegen werden deze inschattingen gedaan. Deze inschattingen werden vergeleken met de hoeveelheden aan maaisel die in realiteit verwerkt wordt en dit is veel lager. In Vlaanderen is er cijfermateriaal beschikbaar maar er wordt gewerkt aan beter en accurater materiaal. Voor het maaisel uit natuurbeheer van publiek domein zijn er bij ANB (Afdeling Natuur en Bos, Vlaamse Overheid) gegevens bekent uit een recent opgestarte databank voor 2007 en 2008. Ook bij terreinbeherende natuurverenigingen is er maaisel ter beschikking. VZW Natuurpunt als terreinbeherende natuurvereniging is bezig om voor zijn terreinen een inschatting en een

16

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse inventarisatie te maken van het maaisel afkomstig van hun natuurgebieden. In deze databank willen zij in de toekomst ook de bestemming van het maaisel loggen, aangezien het voor hun belangrijk is de meest optimale verwerkingsmethode te kiezen vanuit ecologische en duurzaamheidprincipes. Brussel en Wallonië hebben geen inschatting/gegevens beschikbaar voor hoeveelheden bermmaaisel.

3.4.5.

PLANTENSCHROOT

Hier zijn gegevens voor Vlaanderen beschikbaar uit de OVAM inventaris voor de jaren 2006 – 2007. Wallonië en Brussel hebben hierrond geen gegevens beschikbaar.

3.4.6.

KOFFIEVLIEZEN EN KOFFIEDIK

Vlaanderen heeft gegevens beschikbaar in de OVAM inventaris voor het jaar 2009. Wallonië en Brussel hebben geen gegevens beschikbaar.

3.4.7.

OLIJFPITTEN EN OLIJFPULP

Gegevens voor Vlaanderen zijn beschikbaar in de OVAM inventaris voor 2009. Wallonië en Brussel hebben geen gegevens beschikbaar.

3.4.8.

HOUT

Zeefoverloop compostering Enkel in Vlaanderen waar op grote schaal aan compostering wordt gedaan is dit een relevante fractie hout. Hiervan zijn echter geen gegevens beschikbaar (Cf. Biomassa Inventaris OVAM). In Wallonië en Brussel wordt niet op grote schaal gecomposteerd waardoor deze fractie daar niet ter beschikking is. Hout uit de natuur Hout uit de natuur wordt hier omschreven als hout dat kan afkomstig zijn uit bossen (privébos of publiek bos) en hout uit natuurgebieden. Publiek en privé bos Hout uit publiek en privé bos is de lokale stroom die bijgeteld wordt bij de internationaal verhandelbare stroom hout en wordt verder in detail besproken in paragraaf 6.6.

17

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse Houtafval Houtafval is de lokale stroom die bijgeteld wordt bij de internationaal verhandelbare stroom hout en wordt verder in detail besproken in paragraaf 6.6.

3.4.9.

MEST

De gegevens in de OVAM Inventaris zijn aangeleverd door de Vlaamse Landmaatschappij, afdeling Mestbank en aangevuld met de gegevens van het Vlaamse Coördinatiecentrum Mestverwerking. Voor Vlaanderen wordt bijgehouden hoeveel dieren er gekweekt worden per jaar. Aan de hand hiervan worden totale hoeveelheden mest in Vlaanderen berekend. Voor Wallonië beschikt de database REGINE ook over een berekeningsmethode die de hoeveelheid mest op basis van het aantal dieren weergeeft. In de statistieken van DGSIE (landbouw)zijn het aantal dieren in Wallonië ter beschikking zeker voor de jaren 2000 tot 2009. Cette méthode peut également être appliquée pour Bruxelles sur base des données régionales disponibles dans le recensement agricole de la DGSIE.

3.4.10. DIERLIJK AFVAL Dierlijk afval kan opgesplitst worden in verwerkt en onverwerkt afval, naast deze opsplitsing is er ook de wettelijke indeling in categorie 1, 2 en 3 afval volgens de Europese verordening nr. 1774/2002. Deze indeling bepaalt de risicograad van het afval waarbij Categorie 1 materiaal bevat met het grootste risico voor mens en dier. In Vlaanderen is OVAM bevoegd voor de opvolging van de in- en export van dierlijk afval via TRACES (Trade Control and Export System) , het Europese systeem om de Europese verordening op te volgen. Uit deze databank kunnen cijfergegevens gehaald worden over hoeveel (on)verwerkt dierlijk afval van de verschillende categorieën in- en uit Vlaanderen vervoerd worden. Om cijfergegevens te verzamelen rond de hoeveelheid dierlijk afval er in Vlaanderen aanwezig is, moet ook bij OVAM te rade worden gegaan. Bedrijven die dierlijk afval willen ophalen en verwerken moeten door de Vlaamse Regering erkend worden. OVAM inventariseert de stromen dierlijk afal op basis van de registers van deze erkend bedrijven. In de OVAM inventaris zijn getallen ter beschikking voor 2007 en 2008. Voor een invulling van meerdere jaren, moet met OVAm overlegd worden voor cijfermateriaal. Voor Wallonië kan gebruik gemaakt worden van de enquête die naar de industrie gestuurd wordt en daaruit kan de categorie ‘Déchets animaux issus de la préparation de denrées alimentaires’ en categorie ‘Déchets biologiques et de soins de santé’ gebruikt worden voor een inschatting van de hoeveelheid dierlijk afval. Dit is echter niet de volledige hoeveelheid dierlijk afval. Onder de categorie ‘Déchets animaux issus de la préparation de denrées alimentaires’ zit ook een deel vervat aan dierlijk afval. Het is echter niet mogelijk om het gedeelte dierlijk afval eruit te filteren. D’après le document Appui technique au Plan d’action Régional Energies Renouvelables, “en comparant les gisements estimés via la méthodologie REGINE et les données issues des fédérations (ICEDD, FEVIA, et ValorFrit), il semblerait que les gisements les plus difficilement quantifiables soient les graisses et les déchets animaux, ces deux gisements seraient sous-estimés via REGINE

18

HOOFDSTUK 3 Lokale biomassastromen: GAP Analyse (...). Des contacts ont été pris avec la RENDAc mais aucune donnée synthétisée n’est disponible. La RENDAC conseille de consulter l’OWD.” En 1997, Bruxelles- Propreté organise pour la première fois en Belgique et avec la collaboration de la communauté musulmane de Bruxelles la collecte de peaux et d’abats de mouton lors de la fête de l’Aïd el Kebir.

3.4.11. SLIB Slibs die als biomassa kunnen gedefinieerd worden, kunnen ontstaan op verschillende manieren. De OVAM Biomassa Inventaris geeft 4 verschillende manieren aan hoe slibs met een organischbiologische fractie kunnen ontstaan: - (afvalwaterzuiverings)slib van de voedingsindustrie - Ontinkingsslib en afvalwaterzuiveringsslib van de papierindustrie - Afvalwaterzuiveringsslib van de textielindustrie - Slib van rioolwaterzuivering Voor Vlaanderen zijn er inschattingen van de verschillende slibproducties te vinden uit het voortgangsrapport Slib van 2005, dat overgenomen werd door de OVAM Biomassa Inventaris. Voor Wallonië bevat de REGINE database 2 categorieën voor slib: ‘Boues ordinaires (sauf boues de dragage)’ en ‘Boues d'effluents industriels’. Deze hoeveelheden kunnen gebruikt worden als hoeveelheden industriële slibs die in Wallonië geproduceerd worden en komen overeen met de eerste 3 soorten slibs zoals hierboven gedefineerd. Gegevens zijn beschikbaar voor het jaar 2007 via de enquête. De hoeveelheden waterzuiveringsslib zijn te bekomen via bevraging bij de intercommunales. Voor Brussel zijn er geen gegevens beschikbaar.

3.5. BESLUIT Bovenstaande analyse wijst uit dat er heel wat informatie per regio beschikbaar is maar verspreid zit over heel wat verschillende bronnen. Om tot een kwantificering te komen van de louter lokaal geproduceerde biomassastromen in België lijkt een aparte studieopdracht aangewezen om hier de nodige tijd en verdieping in de bronnen te kunnen doen. Bovenstaande analyse zou hiervoor als startpunt kunnen dienen.

19

HOOFDSTUK 4 Beoordeling van de informatiebronnen

HOOFDSTUK 4. BEOORDELING VAN DE INFORMATIEBRONNEN

In het plan van aanpak (zie hoofdstuk 2.2) wordt aangegeven hoe in deze studie te werk is gegaan om tot een kwantificering te komen voor de internationaal verhandelbare biomassa stromen. Een eerste stap hierin is de bestaande informatiebronnen te beoordelen op hun bruikbaarheid. Hiervoor werd een evaluatiekader opgezet worden om de verschillende informatiebronnen te kunnen beoordelen. Elke geconsulteerde informatiebron werd geëvalueerd op zijn bruikbaarheid. Criteria die werden gebruikt voor de evaluatie zijn gegeven in onderstaande tabel: Tabel 5: Tabel met criteria om informatiebronnen te evalueren

I. Nature des données

Nom de la base de données Quels types de produits? Typologie des données (codes, noms, etc.) Degré de précision dans la typologie (grands groupes de produits ou niveau d'individualisation poussé des produits) Unités (euros, tonnes, m³) Distinction des utilisations énergie / matériaux des matières

II. Précision des données

Degré d'incertitude Données annuelles, à partir de Fréquence des Mise à jour

III. Echelle géographique

Délais entre les mises à jour et la dernière version Quelle précision géographique: Fédéral Wallon Flamand Import Export

III. Propriété des données, accès et services

Propriété des données: (Public/privé)

Origine des données: (enquête, administrations régionales, fédérations, etc.) Obtention des données: (en ligne, rapports/bdd, sur demande de requêtes spécifiques, etc.)

21

HOOFDSTUK 4 Beoordeling van de informatiebronnen Confidentialité: (obligation d'un document, etc.)

IV. Conclusions pour l'étude

Coût Services pour les utilisateurs (requêtes, spécifiques, call center,…) Degré de cohérence pour les objectifs Manque de données, lacunes à remplir? Suggestions d'autres sources de données

Volgende bronnen werden geëvalueerd op bovenstaande criteria en dit voor de verschillende biomassastromen indien nodig: STATBEL EUROSTAT FAO OECD IEA Databank Nationale Bank van België Per informatiebron wordt in onderstaande tabellen ingevuld wat zal een ingevulde tabel/fiche als eindresultaat ter beschikking zijn.

22


4.1. STATBEL Tabel 6: Tabel met ingevulde criteria voor de informatiebron STATBEL Flux concerné I. Nature des données

Nom de la base de données

Agriculture - exploitations agricoles et horticoles

Quels types de produits?

Betteraves: Superficie par type de culture (distinction betterave sucrière industrielle, betterave fouragère englobée dans culture fouragère), productions (Bsuc et Bfour distinguée), rendement, indice de prix à la consommation et à la production Blé: superficie par type de culture (distinction entre les céréales), productions (cultures grains distinguées), rendement, indice de prix à la consommation (céréales groupées) et à la production (céréales groupées). Bois: Surfaces boisées, bijkomende informatie rond houtafval te vinden onder statistieken van afval: Verpakkingsafval hout en hoeveelheden per afvalproductietype, daar vinden we ook houtafval terug. Agriculture: noms Bois: beboste oppervlakte, Verpakkingsafval hout, afvalproductietype hout

Typologie des données (codes, noms, etc.) Degré de précision dans la typologie (grands groupes de produits ou niveau d'individualisation poussé des produits) Unités (euros, tonnes, m³) Distinction des utilisations énergie / matériaux des matières II. Précision des données

Degré de détails important

Agriculture: ha, tonnes Bois: ha, tonnages, percentages voor verpakkingshout dat naar recyclage gaat Non en général Uitzondering: voor verpakkingsafval hout is opgegeven hoe de verhouding is tussen recyclage en voor energiedoeleinden.

Degré d'incertitude

23


Données annuelles, à partir de Fréquence des Mise à jour Délais entre les mises à jour et la dernière version III. Echelle Quelle précision géographiques géographique: Fédéral

Wallon Flamand Import


24

Gegevens voor land-bosbouw sinds 2000 – 2007-2008-2009 in rapport on-line Gegevens voor afval 2 jaarlijks ter beschikking vanaf 2004-2006-2008 6 mois (rapport intermédiaire et final) Rapport 2010 disponible en 2011 et présente les données 2009 Bois: 2 ans oui. Mission de la DGSIE est de produire des statistiques nationales officielles pour la Belgique. Elle est chargée de la production de statistiques européennes. .

Agriculture: oui Bois: non Agriculture: oui Bois: non Non

Export

Agriculture: oui (en millions d'euros, en %), données agrégées tubercules Bois: non


Publiques,

Origine des données: (enquête, administrations régionales, fédérations, etc.)

Enquêtes exhaustives réalisées directement auprès des agriculteurs, informations complémentaires sont recueillies auprès de l’industrie manufacturière, des organisations représentatives, d’autres services publics et d’instituts de recherche scientifique.

HOOFDSTUK 4 Beoordeling van de informatiebronnen Obtention des données: (en ligne, rapports/bdd, sur demande de requêtes spécifiques, etc.) Confidentialité: (obligation d'un document, etc.) Coût


Rapports disponibles en ligne,

Rapports publiques,

Rapports gratuits,

Services pour les utilisateurs (requêtes, spécifiques, call center,…) Degré de cohérence pour Agriculture: Oui. Information détaillée certainement disponible sur requête spécifique les objectifs Bois: Rapport peu utile excepté surface totale, deel van het houtafval zit vervat in verpakkingshoutafval en afvalproductietype. Manque de données, lacunes à remplir?

Agriculture: Dépend du degré de détail de la BDD totale qui n'est pas accessible en ligne. Qu'est-ce qui est comptabilisé dans la masse? Bois: Oui, toutes les données manquent. Voire dans la base de données globale

Suggestions d'autres sources de données

25


4.2. EUROSTAT Tabel 7: Tabel met ingevulde criteria voor de informatiebron EUROSTAT Flux concerné I. Nature des données

Nom de la base de données Quels types de produits?

Typologie des données (codes, noms, etc.) Degré de précision dans la typologie (grands groupes de produits ou niveau d'individualisation poussé des produits) Unités (euros, tonnes, m³)

26

1) Agriculture: produits végétaux, 2) Bilan d'approvisionnement Sylviculture Agriculture: Superficies de production, production récoltées (inclus déchets, sousproduits), rendement. Maïs, koolzaad: oppervlaktes per teelt met opsplitsing naar verschillende soorten koolzaad (winter, zomer) en maïs (korrelmaïs, groene maïs, etc.) Bois: 1) Quantités enlevées de bois ronds par type de bois et assortiment, sur base de l'utilisation qui en sera faite. (Bois de chauffage et bois de trituration sont identifiés) 2) Production de produits à base de bois, 3) Volumes sur pied exploitables et autres sans distinction d'essence 4) Production d'énergie, consommation etc. à partir de renouvelable dont biomasse bois et déchets de bois Plantaardige en dierlijke vetten en oliën: zeer gedetailleerde opsplitsing naar soort plantaardige olie (palmolie, kokos, koolzaad, etc.) volgens NACE code. Nom, Betteraves: distinction betterave sucrière industrielle, betterave fourragère englobée dans culture fourragère nace-code voor plantaardige oliën Agriculture: Degré de détails important Bois: Les cultures énergétiques sont comptabilisées dans les surfaces forestières Plantaardige en dierlijke oliën en vetten: tot op soort gedetailleerd

Agriculture: tonnes, ha, 100 kg/ha Bois: possible d'avoir unbk ou ovbk Plantaardige en dierlijke oliën en vetten: in kg en €

HOOFDSTUK 4 Beoordeling van de informatiebronnen Distinction des utilisations Non énergie / matériaux des matières II. Précision des données

III. Echelle géographiques


Données annuelles, à partir de

oui, à partir de 1955 en théorie, parfois données sont manquantes Plantaardige en dierlijke oliën en vetten vanaf 1995 beschikbaar.

Fréquence des Mise à jour

Annuelle. Une production 2005 représente ce qui a été exploité en 2005

Délais entre les mises à jour et la dernière version Quelle précision géographique: Fédéral

Collecte de Mai à Novembre pour l'année en cours avec des données intermédiaires mises à jour

Import

Export

Wallon

oui. Les missions d’Eurostat consistent à fournir à l’Union européenne un service d’information statistique de haute qualité. Non

Flamand

Non -

-

-

Blé: oui céréales plus ou moins détaillées Betteraves: Non Bois: oui. Bois ronds. Produits de première et seconde transformation. En ce qui concerne l'énergie, les champs existent mais beaucoup de données sont indisponibles Plantaardige en dierlijke oliën: ter beschikking vanaf 1995 in € en kg Blé & Betteraves: oui (en millions d'euros, en %), données agrégées tubercules Bois: Oui. Bois ronds et des produits de premières et seconde transformation. En ce qui concerne l'énergie, les champs sont prévus mais beaucoup de données sont indisponibles Plantaardige en dierlijke oliën: ter beschikking vanaf 1995 in € en in kg

27

HOOFDSTUK 4 Beoordeling van de informatiebronnen III. Propriété des données, accès et services

Propriété des données: (Public/privé) Origine des données: (enquête, administrations régionales, fédérations, etc.)

Obtention des données: (en ligne, rapports/bdd, sur demande de requêtes spécifiques, etc.) Confidentialité: (obligation d'un document, etc.) Coût Services pour les utilisateurs (requêtes, spécifiques, call center,…) IV. Conclusions pour l'étude Degré de cohérence pour les objectifs Manque de données, lacunes à remplir? Suggestions d'autres sources de données

28

Public, données non confidentielles. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/quality/documents/Impartiality %20protocol%20REV1_FINAL_%20EN%2010%20november%202009%20up.pdf+ - Enquêtes, estimations basées sur des observations d'experts, données administratives. Des enquêtes pas échantillonnage sont souvent réalisées. Les méthodes présentent des particularités par pays expliquées en annexe des métadonnées. - Enquêtes exhaustives réalisées directement auprès des agriculteurs, informations complémentaires sont recueillies auprès de l’industrie manufacturière, des organisations représentatives, d’autres services publics et d’instituts de recherche scientifique. BDD en ligne et données non confidentielles

Gratuit Tabellen kunnen volgens bestaande parameters opgevraagd worden

Interessante bron omwille van historiek gegevens.


4.3. FAO Tabel 8: Tabel met ingevulde criteria voor de informatiebron FAO Flux concerné: I. Nature des données

Nom de la base de données Biomasse Agri: FAOStat: FAO-agriculture: Production-crops (CountryStat = version nationale) Bois: FAOStat: Forest Stat Plantaardige oliën: over palmolie zijn importgegevens beschikbaar Quels types de produits? Agriculture: Production, surface exploitée, rendements, grains Bois: Production



Distinction des utilisations énergie / matériaux des matières Degré d'incertitude

Agriculture: nom de la culture Bois: nom de la production ou du produit Blé: Assez détaillé (les céréales moyennement détaillées); Betterave sans distinction Bois: Pas précis pour le bois-énergie, précis pour tous les produits classiques à valeur commerciale

Agriculture: 1000 ha, 1000 tonnes, $ Bois: m³ Non. Théoriquement possible d'avoir une répartition utilisation alimentaire et autre mais énergie n'est pas détaillée et la fonction n'était pas fonctionnelle Données nationales et enquêtes auprès des administrations. Précision moyenne. Lorsque les données manquent, estimations ou conservation de la valeur antérieure.

29



Données annuelles, à partir de Fréquence des Mise à jour Délais entre les mises à jour et la dernière version Quelle précision géographique: Fédéral

Non

Flamand

Non

Export

30

National

Wallon Import


oui. Théoriquement à partir de 1961 mais beaucoup de données manquent pour la Belgique Annuelle long (plus de un an)


TradeSTAT-oui en quantité et argent et détaillé Bois: oui mais les données pour la Belgique manquent TradeSTAToui en quantité et argent et détaillé Bois: oui mais les données manquent pour la Belgique manquent Publiques: EUROSTATS, UNECE, ITTO

Origine des données: (enquête, administrations régionales, fédérations, etc.) Obtention des données: (en ligne, rapports/bdd, sur demande de requêtes spécifiques, etc.) Confidentialité: (obligation d'un document, etc.)

Instituts nationaux de statistiques et administrations publiques

Coût

Gratuit

en ligne

Copyright et demande d'autorisation écrite pour rediffusion sinon usage uniquement en interne



Services pour les utilisateurs (requêtes, spécifiques, call center,…)

pas précisé en ligne

Degré de cohérence pour les objectifs

Degré moyen. Nomenclature intéressante et données imports exports

Manque de données, lacunes à remplir?

Difficulté d'avoir les données par séries temporelles (année par année seulement sur le site) en vue d'étudier des évolutions. Sans doute possible de se les procurer sur demande

Suggestions d'autres sources de données UNECE-FAO directement

31


4.4. OECD Tabel 9: Tabel met ingevulde criteria voor de informatiebron OECD Flux concerné: I. Nature des données


Nom de la base de données OECD.StatExtracts Quels types de produits?

Geaggregeerde gegevens worden weergegeven 10. cereals 12. oil seed, oleagic fruits, grains, seed, fruit etc. 15. animal, vegetable fats & oils, cleavage products, etc. 17. sugars and sugar confectionery 44. wood and articles of wood, wood charcoal 47. pulp of wood, fibrous cellulosic material, waste, etc.


Codes voor geaggregeerde stromen (zie hierboven)

Distinction des utilisations énergie / matériaux des matières Degré d'incertitude

Niet mogelijk.

Geaggregeerd

Values

Nationale gegevens.

Données annuelles, à partir Jaarlijkse gegevens, startend vanaf 1988 tot 2010. Voor België worden pas gegevens gevonden de vanaf 1993.

32




Fréquence des Mise à jour Jaarlijks Délais entre les mises à jour Korte opvolging: gegevens 2010 al beschikbaar in juni 2011 et la dernière version Quelle précision Nationaal géographique: Fédéral Wallon

Neen

Flamand

Neen

Import Export Propriété des données: (Public/privé)

Import gegevens ter beschikking van 305 landen. Export gegevens ter beschikking naar 305 landen. Publiek beschikbaar


?

Obtention des données: (en On-line ligne, rapports/bdd, sur demande de requêtes spécifiques, etc.) Confidentialité: (obligation d'un document, etc.) Coût Services pour les utilisateurs (requêtes, spécifiques, call center,…)

Gratis Wordt niet gespecifieerd

33

HOOFDSTUK 4 Beoordeling van de informatiebronnen IV. Conclusions pour l'étude

Degré de cohérence pour les objectifs

Import en export van gegevens gespecifieerd per land zijn aanwezig. Gegevens zijn op een zeer geagregeerd niveau, iets te weinig detail voor de database te vullen.

Manque de données, lacunes à remplir? Suggestions d'autres sources de données

4.5. IEA Informatie is te vinden op : http://www.iea.org/stats/renewdata.asp?COUNTRY_CODE=BE

Uit analyse van deze gegevens blijkt dat deze gegevens tot op een zeer hoog niveau geaggregeerd zijn en niet bruikbaar voor het opmaken van een biomassa database voor België. Bijkomend is een deel van de gegevens enkel toegankelijk mits betaling.

34


4.6. DATABANK NATIONALE BANK VAN BELGIË Tabel 10: Tabel met ingevulde criteria voor de informatiebron Databank Nationale Bank van België

Flux concerné: I. Nature des données


Statistiques macro-économiques chapitre des systèmes harmonisés par pays

Quels types de produits bois?

Tous les produits à base de différentes formes de biomasse. Niveaux inférieurs normalement accessibles en ligne mais plus possible depuis un certain temps

Typologie des données (codes, noms, etc.)

nom du produit d'après les codes marchandise

Degré de précision dans la typologie très détaillé (grands groupes de produits ou niveau d'individualisation poussé des produits) Unités (euros, tonnes, m³, etc.)

données détaillées sont disponibles en flux d'argent ou en quantités, données agrégées uniquement en valeur monétaire

Distinction des utilisations énergie / Non matériaux des matières II. Précision des données


Données annuelles, à partir de

très précis

1993

35




Fréquence des Mise à jour

tous les 3 mois

Délais entre les mises à jour et la dernière version

?

Quelle précision géographique: Oui Fédéral Wallon Oui Flamand Oui Import Export

oui globalisé et détail de l'origine oui globalisé et détail de l'origine


Institut des comptes nationaux


La fonction statistique du SEBC repose sur un mandat juridique prévoyant la collecte de toutes les données nécessaires à la production et la diffusion de statistiques impartiales, fiables, adéquates, disponibles en temps utile, cohérentes et accessibles, dans les domaines relevant de sa compétence. Base de données accessible en ligne, possibilité de créer des graphiques.

Obtention des données: (en ligne, rapports/bdd, sur demande de requêtes spécifiques, etc.)

36


La Banque nationale décline toute responsabilité pour tout dommage dû à l'utilisation des informations se trouvant sur ce site Internet ou sur un site auquel il est fait référence. Ce site Internet est mis à jour régulièrement en fonction des possibilités. La Banque nationale ne donne toutefois aucune garantie en ce qui concerne la précision ou l'actualité des informations communiquées. La reproduction de ce site Internet ou d'éléments de celui-ci, sans l'autorisation formelle de la Banque nationale, est interdite.

Coût Services pour les utilisateurs (requêtes, spécifiques, call center,…) IV. Conclusions pour Degré de cohérence pour les l'étude objectifs Manque de données, lacunes à remplir?

Gratuit Possible de demander des requêtes spécifiques aux services. 3 jours de délais avant réponse Oui! Base de données la plus détaillée au niveau de la nomenclature pour les imports/exports Trouver l'équivalent en termes de nomenclature pour la production locale


37


4.7. BIJKOMENDE BRONNEN Voor biodiesel en bio-ethanol is er in bovenstaande bronnen weinig gedetailleerde info te vinden. Een interessante bijkomende bron om hier meer gedetailleerde informatie over te bekomen is FO Lichts World Ethanol & Biofuels Report. Ook informatie omtrent plantaardige oliën is hierin terug te vinden. Tabel 11: Tabel met ingevulde criteria voor de informatiebron FO Lichts World Ethanol & Biofuels Report

Flux concerné: I. Nature des données

38


Ethanol and Biofuels Statistics

Quels types de produits bois?

Bio-ethanol, biodiesel, plantaardige oliën

Typologie des données (codes, noms, etc.)

Naam

Degré de précision dans la typologie (grands groupes de produits ou niveau d'individualisation poussé des produits) Unités (euros, tonnes, m³, etc.)

Consumptiegegevens voor België

Distinction des utilisations énergie / matériaux des matières

Niet beschikbaar voor België

Tonne

HOOFDSTUK 4 Beoordeling van de informatiebronnen II. Précision des données


Benaderend

Données annuelles, à partir de Fréquence des Mise à jour

2006 Belgische cijfers worden jaarlijks aangepast, uitgave is 2-maandelijks

Délais entre les mises à jour et la dernière version III. Echelle géographiques

Quelle précision géographique: Ja Fédéral Wallon Neen Flamand Neen Import Export


Indirect kan dit opgezocht worden door tabellen van andere landen die exporteren te gaan nakijken op export naar België Neen

Propriété des données: (Public/privé) Origine des données: (enquête, administrations régionales, fédérations, etc.) Obtention des données: (en ligne, rapports/bdd, sur demande de requêtes spécifiques, etc.)

Abonnement op het tijdschrift is vereist.

39



Coût Services pour les utilisateurs (requêtes, spécifiques, call center,…) Degré de cohérence pour les objectifs

Betalend

Manque de données, lacunes à remplir?

Overzichtstabellen voor import en export van en naar Belgë met landen van herkomst of bestemming is niet beschikbaar.


40


4.8. BESLUIT Uit bovenstaande analyse werd de Nationale Bank van België weerhouden als meest geschikt om te dienen als import en export gegevens voor de op te bouwen database. De redenen om voor de handelsdatabank van de Nationale Bank van België te kiezen zijn de volgende: De gegevens van de Nationale Bank van België zijn voor heel wat internationale bronnen de oorspronkelijke brongegevens. Voor deze studie wilde het consortium gebruik maken van zo primair mogelijke data. De Nationale Bank van België beschikt over cijfergegevens op een zeer groot detailniveau nl. per regio, zowel in kg als in €, gegevens beschikbaar per land van waar geïmporteerd of naar waar geëxporteerd wordt. De gegevens van de Nationale Bank van België worden bijgehouden volgens een nomenclatuur volledig in overeenstemming met de VERORDENING (EU) Nr. 861/2010.

41

HOOFDSTUK 5 Opstellen van de structuur van de database

HOOFDSTUK 5. OPSTELLEN VAN DE STRUCTUUR VAN DE DATABASE

5.1. INLEIDING Voor de internationaal verhandelbare biomassastromen is gekozen om een database op te maken in Acces. In het bestek was gevraagd om dit in Excel te doen, de complexiteit was echter te hoog om dit met Excel tabellen op een goede manier te verwezenlijken vandaar dat gekozen werd voor Acces. In onderstaande paragrafen wordt beschreven hoe de structuur van de database werd opgebouwd en welke mogelijkheden er zijn.

5.2. STRUCTUUR DATABASE De onderzoeksvraag die gesteld werd in deze studie, was om te kwantificeren hoeveel biomassastromen er in België geconsumeerd worden, van waar deze stromen afkomstig zijn en voor welke toepassingen deze gebruikt worden, welke hoeveelheden er per toepassing gebruikt worden en het prijsniveau van deze stromen. Dit cijfermateriaal dient aanwezig te zijn in de database over een tijdsspanne van 20 jaar (1989 tot 2009). Om deze vraag te kunnen beantwoorden, werd dit opgesplitst in deelvragen. Een eerste deelvraag is de berekening van de consumptie in België. Hiervoor moet men zicht hebben op: de lokale productie van een specifieke biomassa stroom in België per jaar de hoeveelheid import van een specifieke biomassa stroom in België van welke landen per jaar de hoeveelheid export van een specifiek biomassa stroom in België naar welke landen per jaar Een tweede deelvraag die dient gesteld te worden is welke toepassingen een bepaalde biomassa stroom in België kent per jaar. Als laatste deelvraag dient gesteld te worden welk prijs niveau een deelstroom kent per jaar. Op basis van bovenstaande deelvragen werd de structuur van de database opgebouwd. Tabel 12 geeft een overzicht van de nodige info en beschikbaar in bronnen per internationaal verhandelde biomassastroom. Tabel 12: Overzicht van de nodige info per internationaal verhandelde biomassastroom

43


Nodige gegevens Lokaal geproduceerde biomassastroom in België Geïmporteerd biomassastroom in België + land van herkomst Geëxporteerde biomassastroom in België + land van toelevering Soort gebruik per biomassastroom: - Gebruik voor voeding/voeder - Gebruik voor materiaal - Gebruik voor chemie - Gebruik voor energie (elektriciteit, warmte, WKK) - Gebruik voor biodiesel - Gebruik voor bio-ethanol

Eenheid Kg per jaar

Prijsindex

€ per jaar

Kg en € + land per jaar Kg en € +land per jaar Percentage per jaar

De structuur van de database met zijn verschillende tabbladen is volledig gebaseerd op bovenstaande tabel. Hieronder volgt een korte beschrijving hoe het tabblad eruit ziet en wat er per tabblad wordt bijgehouden. Een aantal gegevens die gevraagd werden, zijn niet als dusdanig in primaire bronnen aanwezig en worden door de database berekend in voorgedefinieerde query's. De consumptie in België en de hoeveelheden per toepassing worden berekend met een Query in deze database. De query's die werden opgebouwd worden weergegeven in onderstaande tabel:

Tabel 13: Overzicht van de gedefinieerde Keys in de database Query Consumptie Gebruikt voor

Berekening Resultaat Import – Export + lokale Consumptie in België per kg productie Consumptie * soort gebruik Gebruikte biomassastromen per soort gebruik in kg

Er is gekozen om de database in het Engels op te stellen. De rapportering gebeurt in het Nederlands of Frans, de samenvatting wordt in beide talen opgesteld.

44


5.3. BESCHRIJVING TABBLADEN EN QUERY'S 5.3.1.

TABBLAD ‘LEVEL 3’

Nomenclatuur biomassastromen Gezien als primaire databron gekozen is voor de gegevens van de Nationale Bank van België en gezien het feit dat de nomenclatuur van de Nationale Bank dezelfde is die door Eurostat wordt gehanteerd, is in de database gekozen om zo dicht mogelijk te blijven bij deze nomenclatuur en opdeling. Per stroom wordt in HOOFDSTUK 6 aangegeven welke categorieën uit de database van de Nationale Bank worden samengebracht. Voor deze database wordt elke biomassastroom in 3 niveaus omschreven. Ter illustratie: Hout bevat heel veel verschillende categorieën. Als eerste overkoepelend niveau is gekozen voor hout, tweede niveau meer specifiek o.a. brandhout, derde niveau o.a. rondhout. Tabel 14: Voorbeeld van 3 niveaus voor nomenclatuur biomassastromen aangevuld met code uit de Nationale Bank van België ID level 1 37 Wood

5.3.2.

level 2 firewood

level 3 roundwood 4401 10 00

TABBLAD ‘IMPORT’ EN TABBLAD ‘EXPORT’

Van elke biomassastroom is gekend uit de gegevens van de Nationale Bank van België waar deze naartoe wordt geïmporteerd of vanwaar geëxporteerd of waar geproduceerd. Er is gekozen om te werken met 4 regio’s nl. Vlaanderen, Wallonië, Brussel en als laatste België. Dit laatste is gekozen omdat vóór 2002 de Nationale Bank van België enkel gegevens heeft voor België in zijn geheel. Om dit te kunnen opvangen in de database werd België als vierde regio toegevoegd. De gegevens over import en export zijn in de database terug te vinden onder het Tabblad ‘Import’, respectievelijk ‘Export’. Hier is per beschreven biomassastroom bijgehouden voor welke regio van welk land er geïmporteerd wordt of naar welk land geëxporteerd een bepaalde hoeveelheid (in kg) tegen een bepaalde prijs (in €) en voor welk jaar er verhandeld werd.

45


Figuur 2: Tabblad Import in database Belangrijk bij het invullen van de tabellen bleek dat er ook negatieve getallen bij import en export kunnen staan: navraag bij de Nationale Bank van België leidde tot volgende verklaring nl. terugzending van goederen kunnen leiden tot negatieve getallen.

5.3.3.

TABBLAD ‘PRODUCTIE’

Voor de lokale productie van de internationaal verhandelbare stroom zal de omschrijving worden bijgehouden, de regio, het jaar, de hoeveelheid in kg. De invulling van de lokale productie gebeurd op basis van een specifieke bron per biomassa stroom.

46


Figuur 3: Tabblad Lokale Productie in de database

5.3.4.

TABBLAD ‘SOORT GEBRUIK’

Een belangrijk doel van de database, is meer zicht te krijgen op het gebruik van de biomassastromen voor welke toepassing. Oorspronkelijk werd gesteld dat een opdeling naar materiaal/energie/chemie voldoende was. Dit werd uitgebreid omwille van de moeilijkheid van biodiesel en bio-ethanol. Dit kon in de database niet als ruwe biomassa worden gezien want dan zouden er dubbeltellingen gebeuren. Vandaar dat gekozen is om biodiesel en bio-ethanol als ‘soort gebruik’ in te voeren om zo dubbeltellingen te voorkomen, maar wel de mogelijkheid te hebben om hoeveelheden biodiesel en bio-ethanol uit de database te destilleren. Er werd gekozen om ‘soort gebruik’ te loggen als een percentage per jaar. De categorieën voor ‘Soort gebruik’ in de database zijn vastgelegd in 7 categorieën en zijn de volgende:

47

HOOFDSTUK 5 Opstellen van de structuur van de database Tabel 15: Overzicht van de categorieën soort gebruik

tblSoortGebruik IDSoortGebruik SoortGebruik 1 alimentation 2 material 3 chemistry 4 energy 5 bio-diesel 6 bioethanol 7 others Oorspronkelijk was aangegeven dat de ‘categorie 4 energie’ zou opgesplitst worden in elektriciteit, warmte en warmtekrachtkoppeling. Tijdens het invullen bleek echter dat hierover geen data publiek ter beschikking zijn en werd dit teruggeschroefd en gezamenlijk in de categorie ‘energie’ gezet. Per biomassastroom werden de percentages berekend op basis van literatuurstudie, ‘expert beoordelingen’ en ingevuld in de database. De berekening van het percentage werd bewust uit de database gehouden omdat dit voor elke biomassastroom op een verschillende manier is gebeurd. De berekening van het percentage is geen evidente oefening aangezien het een combinatie van berekeningen en expert beoordeling is. Er is getracht om voor 1 jaar (kan verschillend zijn voor de verschillende stromen) een soort gebruik aan te geven. De percentages die ingevuld zijn, zijn gegevens waarover het projectteam het meest heeft gediscussieerd, we hebben getracht dit te doen in samenspraak met de betrokken sectoren en tijdens het laatste begeleidingscomité van 29 november 2011 werd aan het begeleidingscomité om deze getallen met de grootste zorg na te kijken en te becommentariëren. De opmerkingen van het begeleidingscomité van 29 november 2011 zijn opgenomen in dit finale eindrapport.

5.3.5.

TABBLAD ‘PRIJS BIOMASSASTROOM’

In dit tabblad is er per omschrijving van de biomassa per jaar een prijs in €/kg worden bijgehouden. Per biomassastroom zal in de bespreking hieronder aangegeven worden welke bron werd gebruikt om gegevens te verzamelen. Algemeen kan gesteld worden dat prijsindices werden gescreend die officieel online beschikbaar zijn op websites vb. Wereldbank, FAO, OSCD, US FAS, US NASS, in literatuur, via landenspecifieke statistieken of online bibliotheken etc.. De beschikbaarheid van bruikbare data verschilt van stroom tot stroom. De prijsindices die gebruikt zijn, zijn een compilatie van officiële en publiek beschikbare bronnen of van bronnen die door officiële instanties worden vermeld als input vb. voor hout gerelateerde data werd gebruik gemaakt van data van de organisatie “International tropical timber organization”. De gebruikte publieke bronnen zijn in vele gevallen US onderzoeks- en statistiek instituten (zie annex met bronnen prijslijst). Europese bronnen voor dit soort informatie zijn eerder beperkt en slechts voor korte tijdsreeks beschikbaar vb. Eurostat. Voor het verzamelen van de prijsindices werd verondersteld dat de US prijzen de wereld marktprijzen weergeven. Zeker voor de

48

HOOFDSTUK 5 Opstellen van de structuur van de database biomassastromen waarvan de US de grootste producent is kan deze redenering zeker gevolgd worden vb. maïs. Voor andere biomassastromen zoals vb. graan, waar Europa de grootste producent is gevolgd door China , kan het zijn dat deze redenering niet opgaat. De kwaliteit en kwantiteit van de gevonden prijsindices verschillen per biomassastroom. Er is getracht om een volledige tijdlijn per bron te identificeren zodat een verschil in berekening en aanpak in prijzen naargelang de bron to vreemde patronen in de tijdslijnen. De gegevens die gekozen werden als relevante input voor de database zijn prijzen voor consumenten/kopers prijzen en zijn ook prijzen die niet werden aangepast aan de inflatie. Een belangrijke kanttekening moet gemaakt worden bij de omrekening van monetaire eenheden en eenheden van volume/gewicht. De meeste gegevens zijn beschikbaar in Dollar gecombineerd met niet-metrische eenheden of eenheden die biomassastroom specifiek zijn vb. granen worden dikwijls weergegeven in $/bushels of hout in $/m³. Deze eenheden werden allen omgerekend naar €/kg. Omdat de Euro pas bestaat sinds 1999 moest een oplossing gevonden worden voor omrekeningsfactoren van Dollar naar Euro vóór het jaar 1999. De oplossing die hier werd gevonden is geïnspireerd op de methodologie die de Nationale Bank van België gebruikt in hun databank. In de gegevens van de NBB werd de Belgische Frank omgerekend naar Euro aan de vaste omrekeningsfactor van 1: 40.3399. De prijsindices die in Dollar gevonden werden voor 1999 werden eerst omgezet naar Belgische Frank3 en nadien naar Euro aan de vaste omzettingsfactor. Zo zijn de prijsindices van deze databank in lijn met deze van de NBB. Voor de periode na 1999 was de omzetting volgens de exchange rate Dollar naar Euro volgens de gegevens van de ECB4 en werd gewerkt met jaarlijkse gemiddelden. De conversie van de verschillende gewichtsfactoren en volume indices warden omgerekend volgens het boek “Weights, Measures, and Conversion Factors for Agricultural Commodities and their Products5”. Het was hierbij belangrijk om een correcte keuze te maken tussen de omzetting van niet-metrische eenheden naar gewichtseenheden. Een belangrijke opmerking bij het verzamelen van prijsgegevens is de resolutie of aggregatie niveau dat gebruikt wordt. Voor de meeste gegevens zijn gegevens per jaar verzameld, voor sommige werd echter met een hogere resolutie gewerkt nl. dagen of maanden en werd dit uitgemiddeld alvorens als input in de database te gebruiken. Het gevolg van de keuze voor jaarlijkse resolutie is dat jaargemiddelde geen actuele prijzen en geen prijsschommelingen weergeven. Een gemiddelde geeft ook geen relatie weer met volumes die gekocht worden. Deze laatste 2 opmerkingen zijn belangrijk om weten in relatie tot de waarde in Euro die weergegeven wordt door de NBB bij import en export. Deze waarde in Euro is namelijk de prijs die een bedrijf betaald heeft, ontvangen heeft om de biomassastroom te kopen/verkopen. Hier spelen volumes, reële prijsschommelingen en al of niet lange termijn contracten wel degelijk een rol.

3

BEF naar Dollar: http://www.nbb.be/doc/ts/Publications/NBBreport/Archives/NBB1998AR.pdf

4

Dollar naar Euro: http://www.ecb.int/stats/exchange/eurofxref/html/eurofxref-graph-usd.en.html

5

Eenheden: http://www.ers.usda.gov/publications/ah697/ah697.pdf

49


Figuur 4: Tabblad prijs in database

5.3.6.

QUERY ‘CONSUMPTIE’

De query ‘consumptie’ wordt berekend met behulp van de gegevens uit tabblad ‘import’, ‘export’ en ‘productie’. De berekening is zeer eenvoudig nl. Import - Export + Productie. De import en export gegevens worden in deze query geaggregeerd per jaar per biomassastroom voor België en werden in een tabel weergegeven. Dit is noodzakelijk om hiernaast de gegevens van lokale productie op dezelfde wijze te kunnen zetten. Hieruit wordt dan berekend hoeveel er in België werd geconsumeerd, wat het eindresultaat van deze query is.

5.3.7.

QUERY ‘GEBRUIKT VOOR’

Met behulp van de query ‘Consumptie’ en het tabblad ‘Soort gebruik’ kan berekend worden hoeveel kg er van een bepaalde biomassastroom naar een bepaald gebruik gaat. Dit wordt berekend in deze query ‘Gebruikt voor’, het eindresultaat van deze query. Dit eindresultaat kan dan verwerkt worden in de rapportering naar het gebruik van biomassastromen per kg per jaar (voeding/voeder, materiaal, chemie, energie, biodiesel, bio-ethanol, andere).

50

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database

HOOFDSTUK 6. VERZAMELEN EN INVULLEN VAN DE DATABASE

Voor elke internationaal verhandelbare biomassastroom werd gekozen welke informatiebronnen als primaire databronnen gebruikt werden. In onderstaande tabel is een overzicht gegeven van de primaire bronnen per internationaal verhandelbare stroom. Tabel 16: Overzicht van primaire informatiebronnen per biomassastroom

Granen Suikerbiet Oliehoudende zaden Plantaardige en dierlijke oliën en vetten Perskoek Hout (pellets, chips, pulp, …)

Pulp Vezels voor textiel

Lokale gegevens DGSIE DGSIE DGSIE DGSIE DNF (Wallonie) OVAM Biomassa inventaris Vlaanderen Cobelpa jaarrapporten -

Internationale gegevens Belgian National Bank BNB BNB BNB BNB BNB

BNB BNB

Voor elke biomassastroom werd getracht onderstaande data in te vullen voor de jaren beschikbaar bij de bronnen. Hoe dit concreet gebeurd is, wordt in dit hoofdstuk beschreven.

6.1. GRAANGEWASSEN – CÉRÉALES L’ensemble de ce chapitre se base sur des données chiffrées du projet ALT-4-CER, « Evaluation de la durabilité environnementale et socio-économique, et de la pertinence, de scénarios alternatifs de valorisation alimentaire et non alimentaire des ressources céréalières wallonnes » mené par le CRA-W. En effet, à différents niveaux, ce projet partage les objectifs de l’étude et a déjà rassemblé des résultats concrets et assez complets sur la situation céréalière wallonne (consommation et valorisation des produits). Une convention d’accord de mise à disposition des données a été rédigée par le comité de projet et cosignée par les deux parties (voir annexe). Ces informations sont comprises dans le WP1 du projet et ont été discutées lors d’un entretien téléphonique avec Stéphanie Gheysens (1) et lors de réunions avec Florence Van Stappen (2).

51

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database En Belgique, les céréales concernées par la valorisation non-alimentaire sont le blé, l’orge et le maïs. Il est aussi intéressant de s’attarder sur le maïs fourrager et la paille vu les quantités importantes produites chaque année en Belgique. De plus, de nouvelles valorisations sont à l’étude pour ces deux produits. Le premier pour la production de biogaz et les deux pour les biocarburants de seconde génération. De indeling van de graangewassen is overgenomen uit de Nationale Bank van België maar is wel teruggeschroefd naar een beschrijving van maximaal 3 niveaus. In onderstaande tabel wordt de indeling aangegeven hoe deze in de database is opgenomen en in welk detail. De getallen die bij elke beschrijving staan, zijn de overeenkomstige officiële NBB codes die overeenkomen met de Eurostat codes. Eenmaal gekozen voor de nomenclatuur van de NBB moeten de gegevens van lokaal geproduceerde hoeveelheden van de internationaal verhandelbare stromen die op een andere manier onderverdeeld zijn, kunnen gekoppeld worden aan de geïmporteerde en geëxporteerde stromen. Dit laatste is gebeurd in de laatste kolom. «wheat grain» comprend le froment d’hiver et de printemps, ainsi que l’épeautre grain. «maize grain» comprend le maïs grain récolté à l’état humide et le maïs grain récolté à l’état sec grains. «rye grain» comprend le seigle grain. «barley grain» comprend l’orge de brasserie, d’hiver et de printemps en grains. «oat grain» comprend l’avoine –grains-. «other grains» comprend la triticale et les autres céréales –grains-. «maïs for silage» comprend le maïs laiteux ou pâteux et le maïs fourrager (plante entière) – masse verte- et le maïs dont l’épi est conservé à l’état humide et maïs épi broyé –épi-. «straw» comprend le total de la paille de toutes les céréales citées ci dessus. Tabel 17: Overzicht van indeling in database gekoppeld aan nomenclatuur van de granen volgens de NBB en nomenclatuur van lokale stromen volgens DGSIE

level 1

level 2

level 3

lokale stromen

wheat

wheat grain

wheat sowing seed

DGSIE froment hiver + printemps + épeautre

1001 transformed wheat wheat flour 1101 00 11 +1101 00 15 + 1101 0090 wheat grits & semolina 1103 11 wheat pellets 1103 20 60 wheat malt 1107 10 11 +1107 10 19 wheat starch 1108 11 00 wheat gluten 1109 00 00 wheat other transformations 1104 19 10+ 1104 29 11 + 1104 29 51 +1104 29 81 +1104 30 10

52

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database wheat residues

wheat bran 2302 30

mais

mais grain

mais sowing seed

DGSIE Mais

1005 tranformed mais

mais flour 1102 20 mais grits & semolina 1103 13 mais pellets 1103 20 40 mais starch 1108 12 00 mais other tranformations 1104 19 50+ 1104 23

mais residues

mais bran 2302 10 mais residues 2303 10 11 + 2303 10 19 mais press cake 2306 90 05

rye

mais for silage

mais for silage

DGSIE mais fourrage + mais épi broyé + mais laiteux: only locally produced !!!

rye grains

rye sowing seed

DGSIE Seigle

1002 00 00 tranformed rye

rye flour 1102 10 00 rye grits & semolina 1103 19 10 rye pellets 1103 20 10 rye other tranformations 1104 19 30+ 1104 29 55 + 1104 29 85

barley

barley grains

barley sowing seed

DGSIE orge brasserie, hiver, printemps

1003 00 00 tranformed barley

barley wheat 1102 90 10 barley grits & semolina 1103 19 30 barley pellets 1103 20 20 barley other transformations 1104 19 61+ 1104 19 69 + 1104 29 01 +1104 29 03 +1104 29 05+ 1104 29 07 +1104 29 09

oat

oat grains

oat sowing seed

DGSIE Avoine

53


1004 00 00 transformed oat oat flour 1102 90 30 oat grit & semolina 1103 19 40 oat pellets 1103 20 30 oat other transformation 1104 12 + 1104 22 sorghu m

sorghum grains

sorghum sowing seed

DGSIE Sorgo

1007 00 00 other grains

other grains

straw

straw

other grains

DGSIE autres + triticale

1008 straw of all grains

DGSIE paille de TOUT céreales pour le grain

121300

Hier wordt aangegeven waar de gegevens van de Federale overheid van Statistiek zullen aan gekoppeld worden. Dit zal telkens bij de categorie ‘graankorrel’ zijn. Belangrijk om op te merken is dat we voor lokaal geproduceerd enkel de volledige graankorrel in rekening brengen. Ook deze graankorrel wordt verwerkt en er ontstaan fracties zoals in de rest van de tabel beschreven wordt, MAAR dit zijn geen bijkomende hoeveelheden, dit zijn hoeveelheden onstaan UIT de ruwe graankorrel. Dit is belangrijk om in het achterhoofd te houden bij de interpretatie van de resultaten. Voorbeeld: de hoeveelheid tarwebloem die in de database zit is enkel de geïmporteerde hoeveelheid, niet de totale hoeveelheid geïmporteerd EN geproduceerd in België.

6.1.1.

PRODUCTION LOCALE

Les chiffres de la production céréalière en Belgique sont présentés dans les rapports annuels de la DGSIE (ex INS). Ils comprennent les données pour l’ensemble de la Belgique, ainsi que le détail par région. (1) Quelques remarques sont à émettre quant à ces données. Premièrement, les chiffres de production céréalière fournis par la DGSIE dans le recensement agricole annuel sont basés sur les surfaces au sol (obtenus par le recensement de mai) et les rendements annuels moyens, qui permettent de calculer les productions (en tonnes par hectare). Aussi, il ne s’agit pas d’un recensement exact des productions collectées sur le territoire, mais bien des estimations sur base de la surface culturale recensée et des rendements moyens. Deuxièmement, une part de cette production est perdue lors du processus et/ou autoconsommée par les producteurs ; cette quantité est très difficile à estimer. L’équipe d’ALT-4-CER a défini des estimations des quantités dites « pertes et autoconsommation » sur base de nombreux entretiens avec les membres du secteur. Pour tenir compte de ce deuxième élément, on parle alors de blé « collecté » quand on ne parle que du blé disponible sur le marché (c’est-à-dire la production moins l’autoconsommation et les pertes).

54


6.1.2.

RÉPARTITION DES UTILISATIONS : MÉTHODOLOGIE ET RÉSULTATS

Les utilisations des céréales en Belgique se répartissent majoritairement entre les trois catégories suivantes : Tabel 18: Overzicht van de toepassingen waarvoor de graangewassen gebruikt worden in België GebruiksCode

Omschrijving 1 Food &Feed 3 Chemistry 6 Bioéthanol

Cependant, dans quelques cas très précis et dans une proportion très faibles, certains sousproduits de céréales sont utilisés à d’autres fins (énergie). Dans ce document, la répartition a été calculée pour l’ensemble de la Belgique pour l’année 2010.

Méthodologie La consommation belge pour chaque flux de céréales a été établie dans le cadre du projet ALT-4CER et ce sont ces données qui ont été utilisées comme potentiel de départ. Il a été estimé que ces données seraient plus représentatives de la réalité que les données de l’INS pour les raisons déjà décrites plus haut. Concernant ces données, l’équipe du projet ALT-4CER constate “qu’il règne un certain obscurantisme sur la filière céréale et qu’il n’existe que peu de données chiffrées répertoriées. Si la Belgique possédait, encore il y a quelques années, un bilan d’approvisionnement en céréales, la mise en place du marché communautaire a balayé l’existence de ces bilans nationaux. Outre ce manque de données statistiques nationales, les données régionales sont quasi inexistantes. Dès lors, la méthodologie adoptée a privilégié la collecte des données auprès des acteurs directs des filières. Les flux présentés dans ce document reposent donc sur des estimations et ne prétendent pas représenter formellement la réalité. Ils ont néanmoins le mérite d’exister.” Des coefficients de répartitions issus de rendements théoriques ou estimés avec l’aide de l’équipe d’ALT-4-CER ou d’experts du secteur ont été appliqués à chaque étape de la filière. Toutes les explications seront détaillées au cas par cas. La consommation belge de céréales (blé, maïs, orge) est estimée à plus de 9.000.000 de tonnes pour l’année 2010. Ci-après, quelques informations concernant les principales voies d’utilisation des céréales sur le territoire belge. Tabel 19: Overzicht met de belangrijkste verwerkingspaden voor graangewassen in België

Matière première utilisée

Meunerie

Malterie

Blé

Orge

Alimentation animale Blé Orge Maïs

Amidonnerie

Biocarburants

Blé Maïs

Blé Orge Maïs

55

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Pour les 3 céréales étudiées dans cette étude, la répartition obtenue entre les différentes utilisations est la suivante.

Tabel 20: Overzicht van het soort gebruik van graangewassen in België voor het jaar 2010 GebruiksCode 1 3 4 6

Omschrijving Food &Feed Chemistry Energy Bioéthanol

82,3 % 3,2 % 0,2 % 14,3 %

Alimentation humaine et animale (Food & Feed) Meunerie La meunerie représente la première voie d’utilisation des céréales pour l’alimentation humaine. 25% du blé consommé en Belgique est utilisé pour la meunerie. L’essentiel du blé meunier belge provient de Wallonie (94%), mais une grande partie de la consommation est importée de France et d’Allemagne. Au total, la meunerie belge utilise moins de 15 % de blé indigène. Les principaux moulins industriels se situent en Flandre. (ALT-4-CER)

Malterie La malterie est quasiment le seul débouché de l’orge en alimentation humaine. Le malt produit est principalement destiné à la fabrication de la bière. La quasi-totalité de l’orge brassicole belge est cultivée en Wallonie (91 %). Cependant, cette production reste très marginale puisqu’elle représente à peine 4 % de la production totale d’orge wallonne. Ce secteur utilise près d’un million de tonne d’orge, la Belgique n’en produit que 1,3% et importe la différence principalement de France, du Danemark, d’Allemagne et d’Angleterre. (ALT-4-CER)

Amidonnerie En Belgique, les principales céréales utilisées en amidonnerie sont le blé et le maïs. L’amidonnerie présente des débouchés alimentaires et non-alimentaires. L’amidon est largement utilisé dans l’industrie agroalimentaire car il présente de nombreuses fonctionnalités : épaississant, gélifiant, liant, émulsifiant, fixateur d’eau. Ces atouts justifient une large utilisation dans les plats préparés, sauces, soupes, alimentation infantile, pâtisserie, confiserie, confitures, etc. Transformé en glucose par hydrolyse, l’amidon devient édulcorant, anti cristallisant, colorant, acidifiant. Les sirops de glucose entrent notamment dans la composition des boissons sucrées, des confiseries, des produits laitiers où ils contribuent à la texture, la couleur et l’arôme de l’aliment (Sindic et al., 2009). (ALT-4-CER) On trouve en Belgique un site majeur de production d’amidon, l’usine Syral Belgium située à Alost qui consomme annuellement 3.000.000 de tonnes de blé et de maïs, toutes utilisations confondues.

Alimentation animale L’alimentation animale représente le principal débouché des céréales. Les céréales sont consommées soit directement à la ferme (autoconsommation), soit après transformation par les industries de l’alimentation animale.

56

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Les éleveurs wallons cultivent massivement le maïs fourrager, principale culture fourragère en Wallonie. Les céréales grain comme le froment, l’orge et le maïs peuvent également être récoltées dans le but de nourrir les animaux de l’exploitation. Les coproduits de la transformation des céréales trouvent leur principale valorisation dans l’alimentation animale. Ces coproduits proviennent principalement de la meunerie, de la malterie et de l’amidonnerie.

Chimie, Energie & Bioéthanol Les principaux débouchés non alimentaires des céréales sont: la production d’énergie (biocarburant et biocombustible), la fabrication de biomatériaux (polymères et matériaux composites à base de fibres végétales), la chimie (biolubrifiants, tensioactifs, solvant), la pharmacie, et l’industrie cosmétique. (ALT-4-CER)

Amidonnerie Dans le non-alimentaire, l’amidon connaît diverses voies d’utilisation. En pharmacie, il est utilisé dans des cachets ou gélules et entre dans la fabrication des antibiotiques ou vaccins. Dans l’industrie textile, il peut être utilisé pour fixer les couleurs, rigidifier les tissus avant découpes, renforcer l’apprêt des fils. Il peut encore être employé en cosmétique (fabrication de shampoing, déodorants, etc.), en papeterie ou même pour la fabrication de peinture. Enfin, dans le domaine de la chimie, notamment des plastiques, l’amidon peut se substituer aux dérivés du pétrole, avec un double avantage : d’une part l’amidon est constitué de carbone renouvelable et d’autre part les bioplastiques issus de l’amidon sont biodégradables. (ALT-4-CER) Si, au niveau mondial, le maïs constitue la principale matière première, en Europe « La Communauté européenne, qui fabrique moins de la moitié de son amidon à partir du maïs, est quant à elle le premier producteur mondial d’amidon de blé (…) »6 et en Belgique, c’est clairement le froment qui caractérise la ressource favorite du secteur amidonnier (ALT-4-CER).

Bioéthanol La production de biocarburants (et plus particulièrement de bioéthanol) est la première voie de valorisation énergétique des céréales. Cette filière connaît un développement croissant dans notre pays. Inéluctablement lié aux politiques de soutien des biocarburants mises en place par l’Europe7, le secteur du bioéthanol belge s’est fortement développé depuis 2008 avec, notamment, la construction de deux nouvelles unités de production de bioéthanol : Alco Bio Fuel et BioWanze. (ALT-4-CER) La Belgique compte donc actuellement trois sites de production : Syral Belgium à Alost, Alco Bio Fuel à Gand et BioWanze situé à Wanze. Les céréales utilisées par ces unités sont essentiellement le froment, le maïs et l’orge. En Belgique, ce secteur consomme actuellement 1.400.000 tonnes/an de ces trois céréales.

6

« Évaluation de la politique communautaire de l’amidon et des produits amylacés », Commission Européenne, Agriculture et développement rural, Final report 2002 7

La Directive 2003/30/EC fixe des objectifs d’incorporations de biocarburants dans les carburants fossiles à hauteur de 5,75 % dès 2010. La Directive 2009/28/EC du 23 avril 2009 relative à la promotion de l’énergie produite à partir de sources renouvelables fixe un objectif contraignant d’une part de 10 % d’énergie renouvelable dans le secteur du transport en 2020.

57

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Tabel 21: Overzicht van gebruik van graangewassen voor de productie van bio-ethanol in België in 2010

Matière première utilisée

Biowanze Blé Betteraves (jus dense)

AlcoBioFuel Blé Orge Maïs

Syral Blé

Il est très difficile d’obtenir des informations concernant la part de blé belge et la part de blé importé dans les consommations des différentes entreprises. Le processus de fabrication d’éthanol en lui-même repose sur une séparation de la partie protéique, le gluten, de l’amidon. Ce dernier est converti en glucose et en sucres supérieurs grâce à des enzymes lors de la liquéfaction et de la saccharification. Le substrat saccharifié entre ensuite dans un processus de fermentation, où les sucres fermentescibles sont convertis en alcool par les levures. La solution alcoolisée est distillée puis déshydratée. Il en résulte du bioéthanol. (ALT-4CER). La majorité des coproduits du processus de fabrication du bioéthanol sont utilisés en alimentation animale. Seul BioWanze utilise le son extrait du froment comme combustible pour produire l’énergie thermique et électrique nécessaires au fonctionnement de l’usine. Ce concept permet de rendre BioWanze quasi autosuffisant en énergie (indépendant à 80%).

Biocombustible et biogaz (Energie) Biocombustible Outre l’utilisation des céréales pour la production de carburant, leur valorisation énergétique concerne également la production de chaleur (combustion) et la production d’électricité. Toutes les espèces céréalières peuvent potentiellement être utilisées comme biocombustible. Les grains, la paille ou même la plante entière peuvent être valorisés. L’énergie libérée lors de la combustion est valorisée sous forme de chaleur ou associée à la production d’électricité. Bien que quelques initiatives isolées existent sur le territoire, elles se limitent généralement à quelques agriculteurs possédant des chaudières spécifiques et assurant leur propre production de chaleur. (ALT-4-CER) Biogaz La bio méthanisation est la transformation (fermentation) de matières organiques en conditions anaérobiques pour produire un gaz riche en méthane (CH4), appelé biogaz. Le biogaz peut être utilisé soit directement pour produire de la chaleur et/ou de l’électricité soit après traitement comme biocarburant. En Wallonie, quelques unités de bio méthanisation utilisent du maïs ensilage comme complément de substrat. Ces sites sont principalement des exploitations agricoles possédant une infrastructure de bio méthanisation pour valoriser les effluents d’élevage. Du maïs fourrager est ainsi ajouté au mélange afin d’améliorer l’efficacité énergétique du processus. Cependant les sociétés industrielles peuvent également faire appel à des cultures énergétiques (maïs fourrager ou autres) pour améliorer la conversion. Au total, ValBiom estime que la production d’environ 1.000 ha de maïs fourrager entre dans les digesteurs wallons chaque année. Cette nouvelle valorisation du maïs a orienté la recherche vers des variétés présentant une bonne aptitude à produire du biogaz. (ALT-4-CER)

58


Résultats Froment grain

Figuur 5: Schema met de belangrijkste verwerkingspaden voor tarwe Tabel 22: Procentuele verdeling van tarwe over de verschillende verwerkingspaden in België voor 2010 Meunerie Répartition du blé utilisé en Belgique

25 %

Alimentation animale

Amidonnerie

Biocarburants

28 %

26 %

21 %

Hypothèses de travail: Les quantités totales consommées sont calculées sur base des données du projet ALT-4CER. Pour la meunerie et l’amidonnerie, les rendements utilisés pour chaque processus sont ceux renseignés par le projet ALT-4-CER. Le rendement de la meunerie du blé est ainsi appliqué à l’épeautre (puisque la catégorie « wheat » de cette étude comprend l’épeautre). En concertation avec Essenscia, la part de l’amidon utilisée en chimie a été estimée à 20 %. Les rendements de la fabrication de bioéthanol ont été calculés sur base de rendements théoriques. Les sons de froment produits par l’usine BioWanze dans le processus de fabrication du bioéthanol sont entièrement alloués à la production d’énergie (voir plus haut). Le rendement utilisé est de 131 kg de sons produits par tonne de froment. (ValBiom & ALT-4CER).

59

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Tabel 23: Procentuele verdeling van de bijproducten van tarwe gekoppeld aan het soort gebruik in België voor 2010

Biocarburants

Amidonnerie

Meunerie

Industrie

Produits et co-produits Farine

Utilisation 75 %

100 % Food & Feed

Coproduits

25 %

100 % Food & Feed

Pertes Fibres Gluten Amidon

9,5 % 28 % 7,5 % 55 %

Bioéthanol

77,5 %

Co-produits

22,5 %

100 % Food & Feed 100 % Food & Feed 80 % Food & Feed 20 % Chemistry 100 % Bioéthanol 93 % Food & Feed 7 % Energy

Les quantités détaillées par ALT-4-CER pour chaque filière ont été agrégées de manière à présenter ces chiffres selon les catégories retenues dans ce rapport. Tabel 24: Overzicht soort gebruik van tarwe GebruiksCode 1 3 4 6

Omschrijving Food &Feed Chemistry Energy Bioéthanol

80,2 % 3% 0,3 % 16,5 %

Prijzen In onderstaande tabel wordt de informatiebron weergegeven waarvan de historiek aan prijsindices die in de database ingevuld werd, gegeven. Niet voor alle tarweproducten werd een prijsindex gevonden. Tabel 25: Bronnen gebruikt voor prijsindices tarweproducten Tarwe graan USDA Tarwe bloem USDA

60

http://www.ers.usda.gov/Data/Wheat/YBtable20.asp http://www.ers.usda.gov/Data/Wheat/Yearbook/WheatYearbookTable32.pdf


Orge grain

Figuur 6: Schema met de belangrijkste verwerkingspaden voor gerst Tabel 26: Procentuele verdeling van gerst over de verschillende verwerkingspaden in België voor 2010 Malterie Répartition de l’orge utilisé en Belgique

Alimentation animale

Biocarburants

43 %

4%

53 %

Hypothèses de travail: Les quantités totales consommées sont calculées sur base des données du projet ALT-4CER. Pour la malterie, les rendements utilisés sont ceux renseignés par le projet ALT-4-CER. Les rendements de fabrication de bioéthanol ont été calculés sur base de rendements théoriques. Tabel 27: Procentuele verdeling van de bijproducten van gerst gekoppeld aan het soort gebruik in België voor 2010

Biocar buran ts

Malterie

Industrie

Produits et co-produits Malt

Utilisation 80 %

100 % Food & Feed

Coproduits

20 %

100 % Food & Feed

Bioéthanol

77,5 %

100 % Bioéthanol

61

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Co-produits

22,5 %

100 % Food & Feed

Les quantités obtenues pour chaque finalité sont agrégées dans les catégories retenues pour obtenir les pourcentages finaux. Tabel 28: Overzicht soort gebruik van gerst GebruiksCode


97 % 0% 3%

Prijzen In onderstaande tabel wordt de informatiebron weergegeven waarvan de historiek aan prijsindices die in de database ingevuld werd, gegeven. Niet voor alle producten werd een prijsindex gevonden. Tabel 29: Bronnen gebruikt voor prijsindices gerst Orge grain

USDA

http://www.ers.usda.gov/data/FeedGrains/FeedYearbook.aspx

Maïs grain

Figuur 7: Schema met de belangrijkste verwerkingspaden voor maïs

62

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Tabel 30: Procentuele verdeling van maïs over de verschillende verwerkingspaden in België voor 2010 Alimentation animale

Amidonnerie

Biocarburants

40 %

58 %

2%

Répartition du maïs utilisé en Belgique

Hypothèses de travail: Les quantités totales consommées sont calculées sur base des données du projet ALT-4CER. Pour l’amidonnerie, les rendements utilisés pour chaque processus sont ceux renseignés par le projet ALT-4-CER. En concertation avec Essenscia, la part de l’amidon utilisée en chimie a été estimée à 20 %. Les rendements de production de bioéthanol ont été calculés sur base de rendements théoriques. Tabel 31: Procentuele verdeling van de bijproducten van maïs gekoppeld aan het soort gebruik in België voor 2010

Biocraburants

Amidonnerie

Industrie

Produits et co-produits Pertes Germes et tourteaux Gluten Amidon

Utilisation 27 % 6% 5% 62 %

100 % Food & Feed

Bioéthanol

77,5 %

100 % Food & Feed 80 % Food & Feed 20 % Chemistry 100 % Bioéthanol

Co-produits

22,5 %

100 % Food & Feed

Les quantités obtenues pour chaque finalité sont agrégées dans les catégories retenues pour obtenir les pourcentages finaux. Tabel 32: Overzicht soort gebruik van maïs voor België in 2010 GebruiksCode


89 % 9% 2%

63


Prijzen In onderstaande tabel wordt de informatiebron weergegeven waarvan de historiek aan prijsindices die in de database ingevuld werd, gegeven. Niet voor alle producten werd een prijsindex gevonden. Tabel 33: Bronnen gebruikt voor prijsindices maïs

Maïskorrel Maïsbloem Maïszetmeel Andere omzettingen van maïs

USD A USD A USD A USD A

http://www.ers.usda.gov/data/FeedGrains/FeedYearbook.asp x http://www.ers.usda.gov/data/FeedGrains/FeedYearbook.asp x http://www.ers.usda.gov/data/FeedGrains/FeedYearbook.asp x http://www.ers.usda.gov/data/FeedGrains/FeedYearbook.asp x

In onderstaande grafiek worden de tijdsreeksen van prijsindices weergegeven voor de verschillende maïsproducten.

Grafiek 2: Prijsindices historische jaargemiddelden voor de verschillende maïsproducten

Maïs fourrager Les utilisations du maïs fourrager en Belgique se répartissent entre les trois catégories suivantes: Tabel 34: Overzicht van de toepassingen waarvoor voedermaïs gebruikt wordt in België GebruiksCode

64

Omschrijving 1 Food &Feed 4 Energy


Figuur 8: Schema met de belangrijkste verwerkingspaden voor voedermaïs Hypothèses de travail: Les quantités totales consommées sont calculées sur base des données du projet ALT-4CER. L’utilisation énergétique correspond à la production de biogaz. Les quantités obtenues pour chaque finalité sont agrégées dans les catégories retenues pour obtenir les pourcentages finaux. Tabel 35: Overzicht soort gebruik van voedermaïs voor België in 2010 GebruiksCode

Omschrijving 1 Food &Feed 4 Energy

98 % 2%

Paille Les utilisations de la paille en Belgique se répartissent entre les deux catégories suivantes: Tabel 36: Overzicht van de toepassingen waarvoor stro gebruikt wordt in België GebruiksCode

Omschrijving 1 Food &Feed 2 Material

Figuur 9: Schema met de belangrijkste verwerkingspaden voor stro

65

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Tabel 37: Procentuele verdeling van stro gekoppeld aan het soort gebruik in België Alimentation animale Répartition de la paille utilisée en Belgique

Restitution au Litière sol animale

10 %

10 %

80 %

Hypothèses de travail: Les quantités totales consommées sont issues des données de la DGSIE (somme des pailles de la totalité des céréales cultivées en Belgique). La répartition entre les différentes finalités provient des données du projet ALT-4-CER. Les quantités obtenues pour chaque finalité sont agrégées dans les catégories retenues pour obtenir les pourcentages finaux. Tabel 38: Overzicht soort gebruik van stro voor België GebruiksCode

Omschrijving 1 Food &Feed 2 Material

11 % 89 %

6.2. BETTERAVES Pour commencer il est important de préciser que ce chapitre ne traitera que de la betterave sucrière. En effet les autres types de betteraves (fourragères et potagères) ne présentent pas d’intérêt dans le cadre de cette étude puisque leur valorisation est exclusivement alimentaire (respectivement pour l’alimentation animale et humaine). Comme dans le reste de l’étude, les catégories étudiées se basent sur les codes de la Banque Nationale de Belgique (BNB). Les deux catégories «sugarbeets for nutrition» comprennent les betteraves à sucre «pour alimentation humaine ou à d’autres fins» sans distinction quant à l’usage qu’il en est fait (suite à une confirmation par entretien téléphonique avec le service concerné de la BNB). Een samenvatting is gegeven in onderstaande tabel. De lokaal geproduceerde bieten zullen ingedeeld worden onder de verse bieten voor voeding. Tabel 39: Overzicht van de indeling van suikerbiet in de database gekoppeld aan de nomenclatuur volgens de NBB en nomenclatuur van lokale stromenvolgens DGSIE

Sugar beets Sugar beets for nutrition dried 1212 91 20 fresh 1212 91 80 sugar beet sugar

sugar for refinery 1701 12 10 other sugar

66

Bètteraves de DGSIE


1701 12 90 melasse 1703 10 00 other melasse 1703 90 00 sugar beet residue

pulpe 2303 20 10 melasse pulp 2309 90 91

Les codes suivant ne seront pas étudiés: 0706 90 90 car il s’agit des betteraves rouges (potagères). 1209 10 00 – 1209 29 60 – 1209 91 30 car il s’agit des graines. 1214 90 10 car il s’agit des betteraves fourragères. 1212 91 20: betteraves à sucre -séchées, même pulvérisées, car l’extraction de sucre se fait à partir de produits frais.

6.2.1.

PRODUCTION LOCALE

Suite aux modifications du cadre de la culture de la betterave en Europe et en Belgique, les producteurs de betteraves sont soumis à un régime de quotas de production. Les betteraves du quota sont destinées uniquement à l’alimentation tandis que les betteraves horsquotas peuvent être valorisées à des fins non-alimentaires (dites «industrielles»). Le sucre produit en Belgique a pour principal débouché l’alimentation, majoritairement pour la fabrication de sucre dit «de bouche» cristallisé, en morceaux, etc. ou à destination des industries agro-alimentaires : biscuiteries, chocolateries, commerces de gros sucre, confiseries, confituriers, entreprises de transformation de sucre, limonadiers, etc. Les débouchés pour les différents sous-produits du processus sont variables. Les feuilles sont hachées et laissées sur le champ (engrais vert) et les collets servent pour l’alimentation du bétail. Les pulpes de betteraves, après déshydratation, sont quasi exclusivement destinées à l’alimentation animale. La mélasse est utilisée pour la production d’alcool ou incorporée à la pulpe de betteraves pour l’alimentation de bétail. Très accessoirement la mélasse peut servir à la production de levure de boulangerie. D’après la société BioWanze, la mélasse pourrait être utilisée pour produire du bioéthanol mais ne l’est aujourd’hui que de manière anecdotique. Notons cependant que certains sous-produits comme les collets, les pulpes et les radicelles sont pour l’instant valorisés de manière très ponctuelle pour la production d’énergie par bio méthanisation, mais pourraient présenter un intérêt plus important dans le futur. Le «jus dense», produit intermédiaire du processus de fabrication du sucre, peut quant à lui être utilisé pour la fabrication de bioéthanol. De nouveaux débouchés voient aussi le jour pour le sucre, comme la transformation en bioplastiques.

67


6.2.2.

RÉPARTITION DES UTILISATIONS : MÉTHODOLOGIE ET RÉSULTATS

La betterave et ses sous-produits verront leurs débouchés répartis entre les catégories suivantes: Tabel 40: Overzicht soort gebruik van suikerbieten in België GebruiksCode 1 3 6 7

Omschrijving Food & Feed Chemistry Bioethanol Others

Méthodologie Comme pour les céréales, la répartition a été calculée pour l’année 2010. L’évolution de la production de sucre en Belgique a été obtenue auprès de la Confédération des Betteraviers Belges. De ces valeurs, la quantité de betteraves utilisées a été calculée en appliquant un taux de conversion théorique. Le principal produit obtenu par la transformation de la betterave sucrière est le sucre. Pour l’ensemble des valorisations envisagées, il s’agira donc de l’usage fait du sucre. En Belgique, la Raffinerie Tirlemontoise (RT) et Iscal Sugar (IS) sont les seuls à assurer la transformation de betterave sucrière en sucre. Les informations provenant de ces deux industries nous permettent donc de déterminer vers quels débouchés se répartissent les betteraves sucrières transformées en Belgique. Raffinerie Tirlemontoise: RT s’approvisionne presqu’exclusivement en betteraves belges et produit en premier lieu la quantité de sucre correspondant aux quotas européens. Ensuite, exclusivement à partir de betteraves provenant de la production hors quotas sucriers européens, la raffinerie peut produire du jus dense destiné à la production de bioéthanol, cette quantité n’est donc pas constante. Le jus dense est utilisé par l’usine voisine, BioWanze, dans leur processus de fabrication de bioéthanol ; il est alors délivré par un système de pipelines. Il n’existe pas de contrat fixe d’approvisionnement pour la production de bioéthanol entre Biowanze et la Raffinerie Tirlemontoise. Les prix sont fixés par la raffinerie et varient selon les campagnes8. Jusqu’à 400.000 tonnes de betteraves sucrières peuvent être transformées en jus dense pour participer ainsi à la fabrication des 300.000 m3 de bioéthanol que BioWanze produit chaque année. Le reste de l’approvisionnement de BioWanze se fait en blé (voir chapitre sur les céréales). ISCAL SUGAR: Iscal Sugar produit uniquement du sucre.

8

Remarque : ce genre de contrat d’approvisionnement fixe d’année en année entre une unité de bioéthanol et une sucrerie, existe en France

68

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Ils fournissent en sucre l’une de leur filiale, Galactic située à Escanaffles. Cette dernière entreprend des recherches pour produire des PLA (plastiques biodégradables et recyclables) en pellets à partir d’acide lactique dérivé du sucre. Depuis peu, Iscal Sugar a mis en place sur son site un procédé de valorisation des radicelles des betteraves par bio méthanisation. Aucun chiffre n’est encore disponible vu la nouveauté de l’installation, il pourrait cependant être intéressant de les récolter à l’avenir.

Résultats

Figuur 10: : Schema met de belangrijkste verwerkingspaden voor suikerbieten Tabel 41: Procentuele verdeling van suikerbietbieten over de verschillende verwerkingspaden in België Agroalimentaire Répartition du sucre utilisé en Belgique

89 %

Biocarburants 9%

Chimie 2%

Hypothèses de travail: Le coefficient de bioéthanol est calculé sur base de la part de sucre destiné au bioéthanol par la Raffinerie Tirlemontoise (puisqu’elle est la seule à destiner le sucre à cette finalité). La quantité de betteraves utilisées dans le processus de fabrication de bioéthanol de BioWanze est calculée sur base de rendements obtenus par l’étude BIOSES du VITO et ValBiom. En concertation avec Essenscia, la part de sucre utilisée par Galactic est considérée comme utilisée uniquement pour la chimie. La quantité utilisée est calculée en appliquant un coefficient de production de 70 % de la capacité de production et sur base de rendements théoriques de la transformation du sucre en acide lactique. Galactic est probablement le plus gros utilisateur de sucre pour la chimie en Belgique. Les autres utilisations seraient plutôt anecdotiques.

69

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Les rendements de transformation de la betterave en sucre sont obtenus auprès de l’IRBAB (à partir d’une tonne de betterave nette, c’est-à-dire dont les betteraves sont lavées et décolletées). Tabel 42: Procentuele verdeling van de bijproducten van bieten gekoppeld aan het soort gebruik in België

Sucrerie

Industrie

Produits et co-produits Sucre

Utilisation 160 kg

Pulpes surpressées Mélasse

200-220 kg

Radicelles Écumes

15-30 kg 60-70 kg

Eau

55 %

35-38 kg

89 % Food & Feed 9 % Bioéthanol 2 % Chemistry 100 % Food & Feed 99 % Food & Feed 1 % Chemistry 100 % Food & Feed 100 % Autres (Amendements)

La répartition finale de la betterave et de ses sous-produits entre les différentes finalités est la suivante: Tabel 43: Overzicht soort gebruik van bieten voor 2010 in België GebruiksCode 1 3 6 7

Omschrijving Food & Feed Chemistry Bioethanol Others

83,6 % 0,7 % 2,8 % 12,9 %

En concertation avec Essenscia, la part de mélasse utilisée pour la chimie a été estimée à 1 %, essentiellement pour représenter ce flux qui sera probablement amené à augmenter à l’avenir. Les écumes de sucreries sont recueillies par les planteurs de betteraves et utilisées comme amendements.

6.2.3.

PRIX

Le prix du sucre belge est fixé sur base du prix mondial, ce qui implique une prise de risque pour les agriculteurs vu que les contrats sucriers sont signés plusieurs mois à l’avance – par exemple en mars alors que la campagne est en octobre-. Dans la pratique, deux prix se distinguent, l’un pour les betteraves à finalité sucre, et l’autre pour les betteraves à finalité industrielle (levure, éthanol, bioplastique ou produits pharmaceutiques). En Belgique, la vente de sucre hors-quota s’organise de façon collective suivant la quantité demandée par l’industrie et est répartie entre les différents planteurs.

70


6.3. OLIEHOUDENDE ZADEN Gezien de keuze om biodiesel en bio-ethanol als soort gebruik van ruwe biomassa in de database te steken, is het noodzakelijk om ook de ruwe biomassa waaruit biodiesel vb. kool- en raapzaad op te nemen in onze databank. Uit de gegevens van de Nationale Bank van België worden volgende gegevens voor import en export gebruikt. Tabel 44: Overzicht van indeling vanoliehoudende zaden zoals in database gebaseerd op nomenclatuur van NBB en gekoppeld aan nomenclatuur van lokale stromenvolgens DGSIE

oilseeds

soja beans

Seed 1201 00 10 other 1201 00 90

Peanut

peanut 1202

Kopra

kopra 1203

flax seed

flax seed 1204

Rapeseed

rapeseed

Colza de DGSIE

1205 sunflower pit

sunflower pit 1206

other oilseeds

other oil seeds 1207

flour of oilseeds

flour of oilseeds 1208

6.3.1.

LOKALE PRODUCTIE

De federale landbouwstatistieken geven de hoeveelheden eigen productie van kool- en raapzaad aan. De andere oliezaden vermeld in bovenstaande tabel worden niet geteeld in België volgens diezelfde statistieken.

6.3.2.

SOORT GEBRUIK: METHODOLOGIE EN RESULTATEN

Voor alle oliehoudende zaden met uitzondering van koolzaad, wordt verondersteld dat dit volledig naar voeding en voeder gaat. Koolzaad wordt verondersteld in België gebruikt te worden voor voeding/voeder en voor de productie van biodiesel, dit volgens een contact met de heer Fons Maes van de Belgische Biodiesel Board waarin hij stelt dat alle biodiesel uit koolzaad wordt gemaakt in België. Uit cijfers van de Europese Biodiesel Board weten we dat in 2010 er 435 000 ton biodiesel in België werd geproduceerd. Gerekend met een benodigde hoeveelheid 2,5 ton droge stof aan koolzaad voor 1 ton biodiesel (Potentieelstudie Biobrandstoffen in Vlaanderen, VITO 2006 in opdracht van ANRE en

71

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database ALT), is er circa 1 miljoen ton aan koolzaad nodig voor de biodiesel productie. Uit de cijfers van de consumptie in België blijkt dat dit circa 50% is van de totale consumptie in België.

6.3.3.

PRIJZEN

Prijzen werden niet gevonden voor alle oliehoudende zaden, in onderstaande tabel is weergegeven welke prijzen wel gevonden werden en wat de bron is van de gegevens in de databank. Tabel 45: Bronnen gebruikt voor prijsindices oliehoudende zaden

Oliezaden-soja bonen-zaad Oliezaden- sojaandere Oliezaden apennoten Oliezaden - kopra Oliezaden- hennep zaden Oliezadenzonnebloempitten

Worldbank

http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-pricedata

Worldbank Cornell University Worldbank Cornell University Cornell University

http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInfo. do?documentID=1290 http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInfo. do?documentID=1290 http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInfo. do?documentID=1290

6.4. PLANTAARDIGE EN DIERLIJKE OLIËN EN VETTEN De structuur van de Nationale Bank van België wordt ook gevolgd voor de plantaardige en dierlijke vetten. De opdeling met wordt in onderstaande tabel weergegeven samen met de Code gebruikt door de NBB. Tabel 46: Overzicht van indeling van plantaardige en dierlijke oliën en vetten zoals in database gebaseerd op nomenclatuur van NBB en gekoppeld aan nomenclatuur van lokale stromen van ValorFrit

oils & fats

pork fat

pork fat 1501

bovine-, sheep- goat fat

bovine-, sheep- goat fat 1502

Stearine

Stearine 1503

oils & fats from fish and seamammals

oils & fats from fish 1504 10 + 1504 20 oils & fats from seamammals 1504 30

Suint

suint 1505

other oils & fats

other oils & fats 1506

soja oil

72

soja oil


1507 peanut oil

peanut oil 1508

olive oil

olive oil 1509

other olive oil fractions

other olive oil fractions 1510

palm oil

rough palm oil 1511 10 other palm oil 1511 90

sunflower & cotton seed oil

rough sunflower oil 1512 11 other sunflower oil 1512 19 rough cotton seed oil 1512 21 other cotton seed oil 1512 29

kopra, palmpit, babassunut oil

rough kopra oil 1513 11 other kopra oil 1513 19 rough palmpit & babassunut oil 1513 21 other palmpit & babassunut oil 1513 29

rapeseed; coleseed & mustardseed oil

rough rapeseed & coleseed oil 1514 11 other rapeseed & coleseed oil 1514 19 others oils 1514 91 +1514 99

other vegetale oils & fats

flax seed oil 1515 1100 + 1515 19 mais oil 1515 21 + 1515 29 ricinus oil 1515 30 sesam oil 1515 50 other oil 1515 90

processed animal & vegetale fats and oils

animal fats & oil

industrie + valorfrit

73


1516 10 vegetale fats and oils 1516 20 Margarine

variabel% industrie + valorfrit variabel%

margarine 1517

thick oil

thick oil 1518

Glycerol

glycerol 1520

vegetale and other wax

vegetale wax 1521 10 00 other wax 1521 90

Dégras

dégras 1522

6.4.1.

LOKALE PRODUCTIE

Naast de import en export gegevens moeten ook de lokaal ingezamelde hoeveelheden dierlijke en plantaardige oliën en vetten worden bijgeteld. De lokaal ingezamelde hoeveelheden op containerparken en de ingezamelde hoeveelheden bij Horeca zijn beschikbaar via ValorFrit. De hoeveelheden van de industrie worden ingeschat door Fevia voor Vlaanderen maar daar zijn slechts beperkte gegevens beschikbaar van (zie verder GAP analysis). Met de dierlijke en plantaardige vetten stellen zich volgende problemen om het volledig correct in de database weer te geven. Ten eerste is er het gevaar van dubbeltelling, gegarandeerd worden een deel van oliën en vetten die ingevoerd worden, nadien terug ingezameld en dus kan men spreken van dubbeltelling, zeker voor de plantaardige vetten. Voor de dierlijke vetten speelt dit iets minder omdat deze ook van lokale productie afkomstig kunnen zijn. Bijkomend probleem is dat bij de inzameling er geen onderscheid meer gemaakt wordt tussen plantaardige en dierlijke oliën en vetten. De opdeling van de NBB die door ons werd overgenomen vraagt dit echter wel. ValorFrit bepaalt jaarlijks een in te zamelen potentieel aan de hand van de verkochte hoeveelheden vetten en olieën bij zijn leden. Op basis van deze indeling worden ook de ingezamelde vetten en oliën procentueel verdeeld. Het probleem van dubbeltelling kan niet vermeden worden, in het geval van de plantaardige oliën en vetten is gekozen om deze toch op te tellen bij de geïmporteerde oliën en vetten onder de categorie ‘processed animal & vegetable fats and oils’. Voor de jaren 2007 tot 2010 wordt de onderverdeling plantaardig versus dierlijk ingeschat op basis van het potentieel in te zamelen (verkoop van plantaardige en dierlijk oliën en vetten, zie tabel hieronder).

74

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Tabel 47: Overzicht ingezamelde hoeveelheden dierlijke en plantaardige oliën en vetten vanuit huishoudens en Horeca via ValorFrit, met bijhorende inschatting naar verdeling plantaardig versus dierlijk. Bron: ValorFrit

6.4.2.


Voor het soort gebruik van de verschillende dierlijke en plantaardige oliën en vetten te bepalen werd als basisveronderstelling genomen dat de meeste stromen volledig naar voeding en voeder gaan, met enkele uitzonderingen. Waxen worden verondersteld volledig gebruikt te worden in de materiaalsector. Idem zoals hennepzaadolie wordt verondersteld in de materiaal sector te worden gebruikt. Dierlijke vetten, koolzaadolie, palmolie, gebruikte frituuroliën, soja-olie, glycerine, lijnzaadolie en kokosolie zijn ook grondstoffen die gebruikt worden in de chemie. Exact cijfermateriaal is niet beschikbaar, communicatie met Tine Schaerlaekens van Essencia leverde echter heel wat waardevolle informatie op om een inschatting van het verbruik van deze oliën en vetten in de chemie te kunnen doorrekenen.

Tabel 48: Overzicht van het ingeschatte gebruik van oliën en vetten in de chemie. Berekening gebeurd op basis van input Essenscia.

Dierlijke vetten Koolzaadolie Palmolie Gebruikte frituurvetten en oli*en Soja olie Glycerine Lijnzaadolie Kokosolie

In kg met onzekerheidsmarge toegevoegd 142800000 51000000 40800000 5000000

2040000 47300000 2240000 4080000

75

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Palmolie en koolzaadolie worden verondersteld ook gebruikt te worden voor stationaire energiesystemen. Deze oliën kunnen technisch gezien ook gebruikt worden voor de productie van biodiesel. Contact met de Belgische Biodiesel Board wijst echter uit dat de Belgische productie van biodiesel volledig uit koolzaad bestaat. Zonnebloemolie kan ook gebruikt worden voor stationaire energieproductie en voor biodiesel. Er zijn bij de projectpartners tot op heden geen installaties gekend die dit gebruiken. Dat palmolie en koolzaadolie in beperkte mate gebruikt wordt in stationaire toepassingen, wordt bevestigd door de regionale energiebalansen. De cijfers die publiek beschikbaar zijn spreken van het gebruik van bio-olie in zijn totaliteit in TJ of geïnstalleerd vermogen (voor Vlaanderen in 2009 2523 TJ gebruik aan bio-olie; Wallonië 20 MWe geïnstalleerd vermogen op dierlijke vetten, 5 MWe op plantaardige oliën). Hieruit kan tot op heden geen correcte opsplitsing gemaakt worden naar ingezamelde oliën en vetten, palmolie en koolzaadolie. Er kan verondersteld worden dat de ingezamelde oliën en vetten als meest gebruikte brandstof voor de motoren gebruikt wordt, gevolgd door het gebruik van koolzaadolie en als laatste palmolie. Van de totale hoeveelheid bio-olie gebruikt in Vlaanderen in 2009, werd arbitrair (op basis van expertise van het projectteam) een verdeling 70% toegekend voor ingezamelde oliën en vetten, 20% uit koolzaadolie en 10% uit palmolie. Deze hoeveelheden energie werden aan de hand van hun energie-inhoud teruggerekend naar hoeveelheden (kg) olie en op zijn beurt uitgezet ten opzichte van de Belgische consumptie aan koolzaadolie en palmolie. De bekomen percentages daaruit zijn de volgende en werden ook voor heel België gebruikt. Tabel 49: Overzicht soort gebruik oliën en vetten voor 2009 Beschrijving pork fat pork fat bovine-, sheep- goat fat bovine-, sheep- goat fat oils & fats from fish oils & fats from fish oils & fats from seamammals oils & fats from seamammals suint suint dégras dégras rough rapeseed & coleseed oil rough rapeseed & coleseed oil rough rapeseed & coleseed oil other rapeseed & coleseed oil other rapeseed & coleseed oil other rapeseed & coleseed oil other palm oil other palm oil

76

soort gebruik 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 4 1 3 4 1 3

percentage jaar food/feed chemie food/feed chemie food/feed chemie food/feed chemie food/feed chemie food/feed chemie food/feed chemie energie food/feed chemie energie food/feed chemie

2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009

percentage 45% 55% 45% 55% 45% 55% 45% 55% 45% 55% 45% 55% 16% 66% 18% 16% 66% 18% 88% 10%

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database other palm oil soja oil soja oil Glycerol Glycerol other vegetale oils & fats other vegetale oils & fats rough kopra oil rough kopra oil other kopra oil other kopra oil

4 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3

energie food/feed chemie food/feed chemie food/feed chemie food/feed chemie food/feed chemie

2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009

2% 97% 3% 53% 47% 88% 12% 93% 7% 93% 7%

Bovenstaande redenering is gestoeld op zeer veel hypothesen en is niet exact. Exacte hoeveelheden palmolie en koolzaadolie gebruikt voor stationaire energie zijn bij de controle organismen van de certificaten in de gewesten gekend. Deze instanties zijn echter gebonden aan confidentialiteit en kunnen deze data niet vrijgeven. Een mogelijkheid die in de toekomst kan bekeken worden, is of er toch een zekere vorm van uitwisseling kan gebeuren om deze cijfers exacter te krijgen. Het gebruik van oliën en vetten in de chemie is gebeurd op basis van vrijwillige mondelinge bevraging bij Essencia. Voor het achterhalen van de toepassing van ingezamelde oliën en vetten is een andere oefening gemaakt. ValorFrit geeft in zijn jaarverslagen aan wat de toepassing is van de gerecycleerde plantaardige en dierlijke oliën en vetten in België. Dit wordt weergegeven in onderstaande tabel: Tabel 50: Soort gebruik van de ingezamelde dierlijke en plantaardige vetten en oliën van ValorFrit.

ValorFrit maakt geen onderscheid tussen gebruik in de chemie of in de spaanplaatsector. Voorlopig werd de volledige hoeveelheid toegekend aan chemie gebruik. Belangrijk is aan te geven dat deze tabel werd herrekend zonder ‘soort gebruik biodiesel’ en dit om de volgende reden: de Belgische Biodiesel Board geeft aan enkel biodiesel te produceren uit koolzaad, dit wil zeggen dat de 90% hoeveelheid van de ingezamelde oliën en vetten die omgezet wordt naar biodiesel, dat dit niet in België gebeurt, maar in het buitenland en dat de andere percentages moeten herrekend worden voor de consumptie van ingezamelde oliën en vetten in België (voor 2010 tot 10% materiaal en 90% energie).

77


6.4.3.

PRIJZEN

In onderstaande grafiek wordt een overzicht gegeven van de tijdsreeksen voor de verschillende plantaardige oliën en vetten.

Grafiek 3: Historische prijsindices voor verschillende plantaardige oliën en vetten. In onderstaande tabel worden de bronnen van de prijsindices weergegeven per soort olie. Tabel 51: Tabel met informatiebron die gebruikt werd voor de prijsindices plantaardige en dierlijke oliin de database

Soja-olie Olijfolie Ruwe palmolie Ruwe zonnebloemolie Ruwe katoenolie Ruwe kokosolie Ruwe palmpit- en babassunut olie Koolzaadolie Hennep zaadolie Ma‘solie

78

Worldbank IMF Worldbank Cornell University Cornell University Worldbank

http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data http://www.imf.org/external/np/res/commod/Table3.pdf http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInf o.do?documentID=1290 http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInf o.do?documentID=1290 http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data

Worldbank Cornell University Cornell University Cornell University

http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInf o.do?documentID=1290 http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInf o.do?documentID=1290 http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInf o.do?documentID=1290


6.5. PERSKOEKEN In laatste instantie werden ook de hoeveelheden perskoek nog opgenomen in de database om consistent te zijn met de redenering die ook voor hout en houtpulp werd gevolgd, zoals voor houtpulp werd bediscussieerd in het begeleidingscomité van 11 oktober. De indeling in soorten perskoek werd overgenomen zoals beschreven in de database van de NBB, zie onderstaande tabel: Tabel 52: Overzicht van indeling van perskoek zoals in database gebaseerd op nomenclatuur van NBB presscake

cotton

Presscake 23061000

flax

Presscake 23062000

sunflower

Presscake 23063000

rapeseed & coleseed

presscake 23064100+23064900

kopra

presscake 23065000

palmoil

presscake 23066000

other

press cake 23069005 + 23069011 + 23069019 + 23069090+23067000

Er wordt verondersteld dat er geen lokale productie van perskoek is. Ook hier weer volgende redenering: er wordt wel degelijk lokaal perskoek gegenereerd, dit is echter ontstaan uit het ruwe product en wordt NIET opnieuw in onze database opgenomen aangezien anders de hoeveelheden dubbel worden geteld. Voor soort gebruik wordt verondersteld dat dit volledig naar voeding en voeder gaat.

6.6. HOUT Le but de cette section est de déterminer la répartition du bois utilisé en Belgique entre les différentes valorisations. Parmi les catégories sélectionnées dans cette étude, le bois sera donc réparti entre les valorisations suivantes (les autres ne représentant pas une valorisation potentielle): Tabel 53: Overzicht van de toepassingen waarvoor hout gebruikt wordt in België GebruiksCode

Omschrijving 2 Material 4 Energy

79


La suite de ce paragraphe présentera les différentes étapes qui ont mené à l’élaboration des pourcentages finaux obtenus pour chaque région ainsi que pour la Belgique entière, séparément pour les essences feuillues et résineuses. De berekening voor het lokaal geproduceerd hout, de consumptie van hout in België en het gebruik werd gedaan voor naaldhout, loofhout, tropisch hout en houtafval (end-of-life).

6.6.1.

NOTE PRELIMINAIRE:

Force est de constater que la filière bois belge est assez opaque et qu’il n’existe que peu de données chiffrées répertoriées. Pour des raisons de confidentialité, d’absence ou de manque de statistiques précises, les fédérations elles-mêmes ont du mal à collecter les données de leurs membres ou ne peuvent pas les transmettre. Les données globales de la filière bois, nationales et régionales, sont de ce fait quasi inexistantes. Dès lors, les sources d’informations consultées pour la réalisation de cette étude sont variées et les informations récoltées ont nécessité l’avis d’experts avant d’être traitées. Les données obtenues sont souvent difficilement comparables ou cumulables. Tout d’abord, parce qu’il est difficile de déterminer si les catégories définies par les différents secteurs ou sources de données traitent en effet la même information. Ensuite parce que les unités utilisées ne sont pas constantes (m³ de bois, tonnes, stères, kilogrammes). Pour contourner ces difficultés, des regroupements et des conversions ont dû être effectués au cours de ce travail. Les flux présentés dans ce document reposent donc sur des estimations qui ne peuvent représenter la réalité avec exactitude. Face à ces contraintes, une série de dispositions ont été prises. Pour faciliter le traitement de l’information et afin de le rendre possible, les catégories de bois utilisées dans cette étude sont basées sur celles définies par la BNB dans le chapitre 44 de la nomenclature. Par la suite, l’insertion de toute donnée obtenue via une autre source sera justifiée et toute conversion sera clairement explicitée. In de gegevens van de Nationale Bank van België zijn zeer veel verschillende houtcategorieën weergegeven, deze categorieën zijn allen overgenomen maar waar nodig samengevoegd in de database. Een overzicht daarvan met bijhorende NBB codes is gegeven in onderstaande tabel. Tabel 54: Overzicht van indeling van hout zoals in database gebaseerd op nomenclatuur van NBB en gekoppeld aan nomenclatuur van lokale stromen Wo od

Firewood

Roundwood 4401 10 00 Softwood 4401 21 00 other wood 4401 22 00 Residues 4401 30

Charcoal

80

Bamboo


4402 10 00 Other 4402 90 00 unprocessed wood

treated wood 4403 10 00 Softwood

Vl: ANB+Bosgroep+Natuurpunt; Wall: IPRFW

4403 20

resineux

Tropical 4403 41 00 + 4403 49

hooping wood

Hardwood

Vl: ANB+Bosgroep+Natuurpunt; Wall: IPRFW; Bruxelles: 532 tonnes

4403 91 + 4403 92 + 4403 99

feuillus

Softwood 4404 10 00 Other 4404 20 00

wood wool & wood flour

wood wool & wood flour 4405 00 00

wooden crossbeam

non impregnated 4406 10 00 Other 4406 90 00

sawing wood

Softwood 4407 10 Tropical 4407 21 + 4407 22 + 4407 25 + 4407 26 + 4407 27 + 4407 28 + 4407 29 Hardwood 4407 91 + 4407 92 00 +4407 93 + 4407 94 + 4407 95 + 4407 99

sheet of veneer

Softwood 4408 10 Tropical 4408 31 + 4408 39 Hardwood 4408 90

moulded wood

Softwood 4409 10 Other 4409 21 00 + 4409 29

board

Chipboard 4410 11 OSB 4410 12 Other 4410 90 00

81


fibreboard

MDF 4411 12 + 4411 13 + 4411 14 Other 4411 92 + 4411 93 + 4411 94

multiplex board

multiplex board 4412

densified wood

densified wood 4413 00 00

woodframe

Tropical 4414 00 10 Other 4414 00 90

woody packaging material

woody packaging material 4415

barrels

Barrels 4416 00 00

woody tools & frames


4417 00 00 carpentry & cabinet work carpentry & cabinet work 4418 table & cooking gear

Tropical 4419 00 10 Other 4419 00 90

marquetry

Marquetry 4420

other wooden articles

other wooden articles 4421

residues

end-of-life residues regine + OVAM inventaris

Ook bij hout is er een belangrijk probleem van dubbeltellingen nl. het houtafval dat vrijkomt tijdens het verwerken van het rondhout tot een eindproduct, aangezien al dit hout als rondhout binnenkomt (geïmporteerd of lokaal geproduceerd), deels wordt dit een product deels wordt dit een reststroom. In dit geval is gekozen om dit NIET op te nemen in de database. Noot: Tijdens het begeleidingscomité van 24 november 2011 werd gevraagd waar de geïmporteerde pellets zich situeren in de database, deze vallen onder ‘wood-firewood-resdiues’.

6.6.2.

PRODUCTION LOCALE

Pour quantifier les flux de bois en Belgique, la décision a été prise de partir de la disponibilité en bois brut (bois rond) sur le territoire. Il s’agit de se baser sur la quantité de bois rond localement

82

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database disponible pour l’exploitation, augmentée des importations et diminuée des exportations de bois rond. Les quantités de bois rond importées et exportées sont extraites des données de la BNB sous la rubrique « Unprocessed wood ». Cette catégorie est détaillée en fin de chapitre dans le tableau reprenant l’ensemble des catégories bois de la BNB. Vu les différences significatives de mode d’exploitation entre les différentes régions et entre les bois résineux et feuillus, les quantités de bois rond produites localement sont obtenues pour chaque région indépendamment, suivant une méthode qui sera détaillée plus loin. Cette analyse est rendue possible car les données de la BNB sont également disponibles par région.

Estimation du potentiel bois exploité en Wallonie: Les ressources locales en bois sont obtenues auprès de l’Inventaire Permanent des Ressources Forestières de Wallonie (IPRFW) du Département de la Nature et des Forêts9 avec l’aide de Mm. H. Lecomte et D. Marchal du DNF. Cet inventaire propose une estimation des volumes sur pied, qui comprend l’ensemble du bois disponible tant sur les territoires privés et publics (sites Natura 2000 compris). Il est réalisé sur une période de 10 ans. En effet, la croissance des arbres étant un processus lent, un inventaire annuel ne serait pas pertinent. De plus, les ressources en personnel à mobiliser pour chaque campagne sont considérables. La Wallonie a donc été découpée en 11.000 parcelles dont 1.100 sont évaluées chaque année. Au terme des 10 années, l’inventaire couvre l’entièreté du territoire. La quantité totale de bois, exprimée en m³ de bois sur pied, correspond à la production sylvicole de Wallonie. Il n’est pas erroné de considérer les données obtenues au terme de l’inventaire comme valeur annuelle pour les 10 années écoulées. Dans le cadre de cette étude, les chiffres de l’année 2008 sont utilisés. Le volume de l’inventaire est exprimé en «volume bois sur pied» (bois fort, jusqu'à la découpe de la tige et des branches à la circonférence de 22cm).

9

Base de données de l’Inventaire Permanent des Ressources Forestières de Wallonie. Données 2008. SPW-DGO3 – DNF.

83

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Figuur 11: Ilustration du volume bois sur pied considéré dans l’IPRFW : VTOT (m³) et VHATOT (m³/ha) = Volume bois-fort total sur écorce jusqu'à la recoupe 22 cm de circonférence (Source: Inventaire Permanent des Ressources Forestières de Wallonie) Remarque: Comme l’illustre la figure ci-dessus, une partie du volume de bois n’est pas comptabilisé dans l’inventaire (volume au delà de la recoupe de 22cm de circonférence). Il s’agit des petites branches et des cimes des arbres (ainsi que des souches et racines) qui sont laissées en forêt lors de l’exploitation. Cet ensemble constitue ce qu’on appelle les «rémanents forestiers» dont le potentiel n’est pas estimé dans cette étude. Ces rémanents ne sont pas valorisables directement dans l’industrie de la première ou de la seconde transformation.

Selon l’IPRFW, l’estimation du volume total sur pied en Wallonie pour 2008 s’élève à 121 millions de m3 de bois, dont 61 millions m3 d’essences feuillues et 60 millions de m3 d’essences résineuses. L’inventaire permet également de connaître la part correspondant aux forêts soumises et privées. Remarque : Le potentiel ligneux bord de route est très mal décrit en Wallonie et ne sera donc pas pris en compte dans la présente étude. De ce volume, un volume total mobilisable est extrait en appliquant plusieurs critères tels que définis dans l’étude UCL-ECRU-200710 sur base des pratiques sylvicoles correspondant aux pratiques actuelles tant en forêts soumises qu’en forêts privées. Ces critères ont été rediscutés et validés avec le DNF (Mm. Lecomte et Marchal). Ne seront ainsi pris en compte que les volumes répondant aux critères suivants: Pente du terrain < 30%, Distance de débardage < 500m (adaptation lors du Plan d’Action Wallon Energies renouvelables11), Sols non-tourbeux et sans gley dès la surface, Sites Natura 2000 compris. Les volumes mobilisables obtenus représentent 91 millions de m3, dont 47 millions de m3 de résineux et 43 millions de m3 de feuillus. Il s’agit du volume sur pied correspondant aux critères de sélection utilisés. C’est dans les massifs correspondant à cette requête que seront prélevés les bois dans le cadre de l’exploitation forestière. Pour connaître les volumes réellement exploités en Wallonie, le DNF s’est basé sur la quantité de bois martelé en forêt soumise (vendus par la DNF) au cours de l’année 2008 pour calculer un taux de martelage en résineux et en feuillus. Le résultat obtenu, qui représente le taux de prélèvement annuel, atteint respectivement 3,88 % et 1,56 %. Vu l’absence de données concernant les volumes de bois privés prélevés annuellement, l’hypothèse d’appliquer le taux de prélèvement soumis aux forêts privées est admise pour atteindre le volume de bois réellement mobilisés. Celui-ci correspond à 1,8 millions de m3 de résineux et 0,6 million de m3 de feuillus, soit un total de près de 2,5 millions de m3 pour l’ensemble des forêts wallonnes (soumises et privées).

10

Etude des ressources « bois-énergie » en Région wallonne – Bureau d’expertise forestière Daniel Bemelmans, UCL-ECRU – Février 2007 11 Appui technique à la rédaction du Plan d’Action Wallon Energies renouvelables – Volet biomasse – ValBiom asbl, N.PIERET - 07 novembre 2010.

84


Figuur 12: Overzicht berekeningswijze om tot het lokaal geproduceerde hout in Wallonië te komen Pour connaître le volume total disponible en Wallonie, il convient d’ajouter à ces chiffres les données d’importations et de soustraire les données d’exportations issues de la BNB. Les quantités de bois retenues pour la Wallonie (importées-exportées) correspondent à la catégorie « unprocessed wood » et sont additionnées-soustraites du volume obtenu précédemment. Les sous-catégories «hardwood» et «softwood» sont traitées séparément, respectivement pour les feuillus et les résineux. La sous-catégorie «treated wood» est répartie arbitrairement à hauteur de 50% pour les feuillus et 50% pour les résineux (sur base de la répartition feuillus-résineux en Wallonie).

Estimation du potentiel bois exploité en Flandre: In Vlaanderen is ongeveer 146 000 ha bos, bestaand uit 70% privé en 30% openbaar domein, ce qui représente au total 31.536 milliers de m3 de bois sur pied, dont 12.614 milliers de m3 de résineux et 18921 milliers de m3 de feuillus. De verdeling tussen loofhout en naaldhout is berekend aan de hand van de theoretische indeling in vegetatietypes, hierbij werd verondersteld dat het vegetatietype ‘struweel’ en ‘vallei, veen, moeras’ voornamelijk uit loofhout bestaat. Dit levert een theoretische verdeling van 60% loofhout en 40% naaldhout. Deze verhouding werd in de verdere berekeningen aangehouden. ANB heeft in de biomassa inventaris van OVAM gegevens beschikbaar gesteld over de hoeveelheid publiek bos in Vlaanderen. Zij hebben 45 000 ha onder hun beheer. ANB heeft cijfers ter beschikking over hun openbare houtverkoop voor de jaren 2008 en 2009, daarnaast werkt ANB ook aan een databank om biomassastromen die niet vrijkomen via reguliere houtverkoop maar via natuur- en bosonderhoudswerkzaamheden in kaart te brengen. De eerste inschattingen voor 2007 en 2008 zijn ter beschikking. De Bosgroepen die een belangrijk aandeel van de eigenaars van het privébos vertegenwoordigen, hebben cijfergegevens ter beschikking sinds 2000 over hun houtverkoop. Belangrijk om op te merken is dat privé-eigenaars niet verplicht zijn om zich aan te sluiten bij een bosgroep, d.w.z. dat niet alle opbrengsten van privébos in Vlaanderen in deze cijfers vervat zit. Bijkomend privébos is het bos dat in handen is van terreinbeherende natuurverenigingen. De grootste natuurvereniging in Vlaanderen is Natuurpunt. Zij hebben in 2008 een inschatting gemaakt van o.a. hun houtopbrengst via literatuurstudie en de vegetatietypes die zij in beheer hebben.

85

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database De gegevens van ANB, Bosgroepen en Natuurpunt worden allemaal verzameld in de OVAM Inventaris. Voor meer detail gegevens is het aangewezen om de bevoegde diensten rechtstreeks te contacteren. Korte omloop hout is opgenomen in verschillende studies als potentieel maar behoort nog niet tot de gerealiseerde hoeveelheden biomassa. Uit de gegevens van ANB, de Bosgroepen en Natuurpunt kan voor de jaren 2004 tot 2007 een inschatting gegeven worden van de effectieve verkochte hoeveelheden (ANB en Bosgroep) en een inschatting van wat bij Natuurpunt vrijkomt.

Estimation du potentiel bois disponible à Bruxelles : Le potentiel bois de la Région Bruxelles – Capitale (nettement inférieur) sera estimé et traité dans le chapitre 4.3. «Lokale stromen: GAP Analysis». Une fois le volume total de bois exploitable obtenu pour chaque région, il peut être réparti entre les différents secteurs de la première transformation suivant des pourcentages obtenus soit en concertation avec des représentants du secteur ou encore sur base des chiffres d’utilisation de matière première de chaque secteur.

6.6.3.

REPARTITION DES UTILISATIONS : METHODOLOGIE ET RESULTATS

Méthodologie Grâce aux informations collectées auprès des fédérations des différents secteurs du bois et d’autres sources, il a été possible d’estimer la consommation totale de bois pour chaque région, séparément pour les essences feuillues et résineuses. Source de données par secteur : Consommation des scieries : Fédération Nationale des Scieries (FNS) Consommation des industries de déroulage : FNS Consommation des industries de panneaux : FEDUSTRIA et Eric Letombe Consommation des industries du papier : COBELPA Consommation de bois de chauffage : Bilans énergétiques wallon et flamand. Les données collectées étant exprimées en unités variées, toutes ont été converties en m 3 de bois rond (les taux de conversion utilisés sont détaillés dans la section réservée à ce sujet en fin de document). C’est finalement ce volume total qui sera utilisé dans cette étude comme valeur de départ pour les calculs de répartition du bois entre les différentes catégories de valorisation. Ensuite, pour chaque région et séparément pour les essences feuilles et résineuses, la filière a été analysée dans son entièreté pour établir la destination des produits et sous-produits entre les finalités matière et énergie. Les deux tableaux ci-dessous illustrent la méthodologie appliquée. Ils représentent l’entièreté de la filière bois, séparément pour les bois feuillus et résineux pour l’ensemble de la Belgique.

86


Figuur 13: Totaalschema verwerkingsmogelijkheden rond loofhout voor 2008 voor België met koppeling van het soort gebruik

87


Figuur 14: Totaalschema verwerkingsmogelijkheden rond naaldhout voor 2008 voor België met koppeling van het soort gebruik Les coefficients appliqués aux étapes de première et deuxième transformation sont basés sur différentes sources et/ou estimations dont voici les explications : La répartition des produits de scierie a été calculée sur base des sonnées de l’enquête RégioWood 201012 réalisée par la Fédération Nationale des Scieries. Dans cette étude, le pourcentage d’écorces a été obtenu en considérant que toutes les scieries écorcent leurs bois, ce qui n’est pas le cas ; parfois les grumes arrivent « blanches » (c’est-à-dire déjà écorcées). Ce coefficient est donc peut-être légèrement surestimé. Certains de ces coefficients ont été commentés par COBELPA et ces nouvelles valeurs sont utilisées dans le présent rapport. Les répartitions des sciages entre les différentes industries de la deuxième transformation ont été établies sur base des résultats de l’enquête RégioWood 2010, et validées avec des membres de la FNS. Les coefficients de transformation en bois de construction, emballages ou menuiserie pour l’industrie du sciage et du déroulage sont extraits du livre « Guide biomasse énergie »13 : 12

L’industrie du sciage dans la Grande-Région - Etude des besoins en matière première et de la production – FNS, Gipeblor - Regiowood 2010. 13 Guide biomasse énergie – 2ème édition, CRA-W – ADEME, 2005

88

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database «Quantité de résidus générés par les industries de la première transformation» et «Rendements matière moyens en ameublement». Les répartitions des sous-produits entre la finalité matière et énergie sont basées sur les sources ou estimations suivantes: La destination des résidus de l’industrie du sciage a été estimée sur base des utilisations faites des connexes de scierie telles que présentées dans l’enquête RegioWood 2010. Ces coefficients ont également été commentés par COBELPA et les nouvelles valeurs utilisées dans le présent rapport. La destination des résidus des chantiers de découpe (piquets, tuteurs, etc.) a été discutée avec des représentants de FEDEMAR. Les répartitions entre les différentes destinations des résidus de l’industrie de la deuxième transformation ont été extrapolées sur base de données issues du rapport Woodsustain2001 : «26 % des coproduits sont autoconsommés comme bois-énergie par les entreprises productrices » et « 35 % des coproduits sont livrés aux usines de panneaux et papeteries». Les données provenant du «Bilan environnemental des entreprises en RW - Déchets des industries du bois» vont aussi dans ce sens, puisqu’il établit la valorisation matière à environ 62 % et la valorisation énergie à 28 %. De plus, «beaucoup de plaquettes issues de l’ameublement sont utilisées pour l’élevage et les parcs et jardins hollandais et flamands. La quantité exportée n’est pas connue», UCL-ECRU – Février 2007. Pour l’ensemble de ce chapitre, tous les coefficients ont été soumis à l’avis d’experts. Dans le but de traiter l’entièreté du potentiel bois transformé en Belgique, des quantités supplémentaires de bois ont été prises en considération. Il s’agit des quantités de bois tropicaux et de sciages, calculées en soustrayant les exports aux imports à partir des données issues de la base de données de la BNB. En effet, il paraissait intéressant de comptabiliser aussi les produits et sousproduits issus de la transformation de ces derniers en Belgique. Pour les bois ronds tropicaux importés, il a été considéré que l’entièreté était destinée à l’industrie du sciage (en appliquant les coefficients des sciages feuillus) et valorisée en menuiserie (coefficients identiques à ceux des sciages utilisés pour l’ameublement dans les filières de bois résineux et feuillus). Les utilisations des sciages importés ont été considérées comme identiques au bois local pour les sciages de résineux et de feuillus (les mêmes coefficients ont été appliqués). Les sciages tropicaux ont été considérés comme tous utilisés pour la menuiserie.

Résultats Une fois l’ensemble de la filière évaluée, les quantités de bois à destination de la production de matériau et d’énergie sont sommées. Les répartitions pour l’ensemble de chaque région et par type d’essence peuvent ainsi être obtenues. Les résultats présentés décriront uniquement la situation pour l’ensemble de la Belgique.

Bois résineux et feuillus La répartition des utilisations du bois entre les différents secteurs est la suivante:

89

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Tabel 55: Overzicht van het gebruik van hout in de verschillende verwerkingswegen Répartition des utilisations par secteur Scierie Papeterie Panneaux Chantiers de découpe (piquets, etc.) Déroulage Bois de chauffage

Feuillus 14 % 51 % 20 % 1% 13 %

BELGIQUE Résineux 58 % 2% 25 % 7% 9%

TOTAL 44,5 % 18 % 23 % 4,7 % 0,5 % 10,3 %

Hypothèses de travail: Les volumes de panneaux consommés sont calculés sur base d’estimation d’experts. Dans le cas d’une fourchette de valeur, c’est la valeur moyenne de cette fourchette qui a été utilisée. Les volumes consommés par l’industrie papetière et de panneaux ne comptent que les volumes de bois rond pour éviter le double comptage. En effet, les plaquettes et autres sous-produits du bois pouvant être utilisés par ces secteurs peuvent être issus d’autres industries du bois et donc déjà comptabilisés dans la méthodologie employée (voir tableaux). Il ne reste plus que deux usines de déroulage en activité en Belgique. Elles sont toutes les deux situées en Flandre. Dans cette étude, il manque la consommation d’une des deux usines. Cependant, d’après nos sources, il semblerait qu’elle constitue une part moindre de la consommation de ce secteur. La consommation de cette activité est donc légèrement sous-estimée. Aujourd’hui il n’y a plus d’industrie du tranchage en Belgique. Les volumes de bois consommés par chaque région pour le chauffage ont été extraits des bilans énergétiques. Ils comprennent la consommation pour le chauffage résidentiel, industriel et tertiaire. En Wallonie, le bilan énergétique inclut également les consommations des réseaux de chaleur du secteur public. Il a ensuite été décidé de répartir ce volume total entre les essences feuillues et résineuses au prorata de la répartition des essences sur le territoire wallon ou flamand, c’est-à-dire suivant un ratio 50-50 feuillusrésineux pour la Wallonie et 60-40 feuillus-résineux pour la Flandre. L’utilisation du bois de chauffage est un domaine où l’existence de données est quasi nulle, une grande part du potentiel local étant écoulée dans des circuits locaux courts et sans être répertoriée. Selon l’ADEME, 60% de ce bois n’entre pas dans le circuit commercial (UCLECRU-2007). Par conséquent, il y a de fortes chances pour que les volumes de consommation de bois de chauffage utilisés dans cette étude soient sous-estimés. Finalement, la répartition matière-énergie pour l’ensemble de la Belgique se présente comme suit: Tabel 56: Soort gebruik van rond loof- en naaldhout in België voor 2010 Bois rond Matière Énergie

90

Feuillus 73% 27%

BELGIQUE Résineux TOTAL 74% 74% 26% 26%


Bois tropicaux importés Les résultats obtenus pour les bois ronds tropicaux importés sont les suivants: Tabel 57: Soort gebruik van rond tropisch hout in België voor 2010

Matière Énergie

Bois ronds tropical 61% 39%

Sciages importés Les résultats obtenus pour les sciages importés sont les suivants: Tabel 58: Soort gebruik van geïmporteerd gezaagd hout in België voor 2010

Matière Énergie

Feuillus 88,5% 11,5%

Sciages Résineux 91% 9%

Tropical 78 % 22 %

Houtafval Belangrijk aandachtspunt is dat het houtafval dat lokaal ingezameld wordt niet kon worden ondergebracht onder 1 van de categorieën van de NBB en er gekozen is om een extra categorie houtafval in de eigen database te creëren. Het houtafval dat hieronder valt, daarmee wordt bedoeld het post consumer hout dat op containerparken en bij industrie wordt verzameld. Hiermee wordt niet het houtafval bedoeld dat vrijkomt bij het bewerken en behandelend van hout vb. zaagsel, schavelingen, schors, etc.

6.6.4.

LOKALE PRODUCTIE

Hout(afval) kan op verschillende plaatsen en onder verschillende vormen voorkomen en gemeten worden. In Brussel zijn er geen details gekend over de verschillende fracties, maar is wel een studie gemaakt over de totale houthoeveelheid dat mogelijk voor energie in aanmerking kan komen. Les études “ valorisation des déchets ligneux issus des espaces verts gérés pas Bruxelles-Environnement” (Décembre 2006 – Réalisé par : Vincent Schrurs – IBGE) et “Recherche du potentiel en bois énergie en Région de Bruxelles-Capitale” (Mai 2008 – Réalisée par : Didier Marchal – ValBiom) font état de la quantité de bois disponible toutes catégories confondues (déchets, forestiers, entretien des lieux publics, communes). Pour les deux études, au travers de scénario distincts, la disponibilité totale de bois a été estimée à 332 tonnes. La quantité de bois disponibles à Bruxelles est entièrement considérée comme bois feuillus, partant de l'hypothèse que la forêt de Soignes et les parcs sont majoritairement constitués de bois feuillus. Des données de récolte de bois sont également disponibles sur le site de Bruxelles Propreté (en tonnes).

91


Grafiek 4: Historiek van de hoeveelheid ingezameld afvalhout door Net Brussel

Houtafval containerpark/huishoudens Pour la Wallonie, les informations sont disponibles de 1994 à 2008 pour les déchets de bois récoltés dans les communes et les parcs à container. Dans son rapport annuel, Bruxelles-Propreté recense la quantité de bois collectée dans la région bruxelloise pour la période de 2002 à 2009. Pour cette dernière année, elle aurait atteint 3187 tonnes. In de OVAM inventaris maakt de OVAM zelf een berekening/inschatting van de hoeveelheid houtafval dat bij particulieren vrijkomt. De hoeveelheid is een combinatie van wat er aan cijfermateriaal beschikbaar is aan de hand van inzamelcijfers, maar bijkomend worden nog bijschattingen gedaan aangezien wordt verondersteld dat niet alle geproduceerde houtafval ook effectief op de markt komt, veel houtafval wordt zelf door particulieren als brandstof gebruikt. Dit totale cijfer is beschikbaar in de inventaris. Om consequent te zijn met de andere regio’s, zou echter kunnen gewerkt worden met de inzamelcijfers, die zijn bij de OVAM ter beschikking maar zouden officieel moeten aangevraagd worden.

Industrieel houtafval Voor industrieel houtafval moet een opsplitsing gemaakt worden naar houtafval afkomstig van primaire en secundaire verwerking van hout en daarnaast het houtafval van de niet-houtsector. Pour la Wallonie, les données sont disponibles en tonnes dans la base de données REGINE sous la catégorie “déchets de bois”. Pour les déchets de bois, une difficulté importante est de prendre en compte l’ensemble du potentiel. Les déchets issus de la transformation du bois (tels que la sciure et les copeaux) ne sont que très peu répertoriés dans la base de données REGINE qui reprend normalement l’ensemble des déchets de l’industrie - Il est important de rappeler que les données de REGINE sont obtenues sur base de déclarations volontaires des industries. Les catégories concernées sont reprises ci-dessous:

92

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Tabel 59: Overzicht van de categorieën houtafval aanwezig in de database ‘Regine’

Types de déchets

Libellé Cedstat-3

Code Cedstat-3

Code CWD

Libellé Déchets

BOIS 07.5

030101 030104

030105

Déchets de bois 150103

170201 200138

Ecorces (interne) – Bois – Ecorces de bois Bois – Déchets de bois Sciure – Chutes de panneaux en agglomérés – Bois en mélange – Copeaux – Pin chips – Plaquettes de bois – Déchets de bois – Rebus MDF – Bois non souillé – Rebus de panneaux Bois d’emballage – Palettes – Bois en container – Déchets de bois – Bois non traité – Bois – Bois non contaminé – Bois en mélange – Bois déclassés Bois sans subst. Dangereuses – Mélange de bois – Bois de palettes – Bois de construction – Débris de bois Déchets de bois – Bois classe A – Bois non contaminé

Voor Vlaanderen kan uit de Integrale Milieu Jaarverslagen de hoeveelheid houtafval uit de primaire en secundaire verwerking gehaald worden. Deze oefening werd gedaan in de OVAM Inventaris voor de jaren 2004, 2005 en 2006. De totale hoeveelheid houtafval is bij OVAM ook gekend. Om de hoeveelheid houtafval bij de niet-houtverwerkende sector te bekomen worden beiden van elkaar afgetrokken. Voor verpakkingshout wordt er een inschatting gemaakt in Vlaanderen. Een andere mogelijke bron waar meer informatie rond verpakkingsafvalhout kan gevraagd worden is bij Val-I-Pac. Val-I-Pac beschikt over cijfermateriaal van hoeveelheden verpakkingshout dat bij hun leden wordt opgehaald in België. Deze cijfers zijn echter niet publiek en ook niet volledig omdat niet alle bedrijven lid zijn van Val-I-Pac. Voor Brussel zijn aparte gegevens niet beschikbaar. De gegevens voor de 3 gewesten werden gebruikt om het ‘lokale productie’ tabblad in te vullen. Het resultaat is in onderstaande tabel gegeven. Tabel 60: Overzicht lokaal geproduceerd houtafval voor verschillende jaren voor de verschillende gewesten

JAAR Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval

REGIO 2006 1995 1996 1997 1998 1999 2000

productie in kg Vlaanderen Wallonië Wallonië Wallonië Wallonië Wallonië Wallonië

1 245 000 000 5 170 584 6 046 262 7 450 430 8 990 059 18 532 034 21 298 647

93

HOOFDSTUK 6 Verzamelen en invullen van de database Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval Houtafval

6.6.5.

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Wallonië Wallonië Wallonië Wallonië Wallonië Wallonië Wallonië Wallonië Wallonië Wallonië Brussel Brussel Brussel Brussel Brussel Brussel Brussel Brussel

30 905 682 44 010 373 141 825 438 104 171 720 187 250 013 829 866 310 736 309 293 89 460 849 94 735 065 99 926 680 712 000 1 148 000 1 568 000 2 590 000 25 094 000 2 921 000 3 119 000 3 187 000


Voor Vlaanderen is in de OVAM biomassa Inventaris aangegeven voor het jaar 2008 hoeveel ton houtafval naar materiaaltoepassingen gaat en hoeveel naar energie. Deze hoeveelheden werden omgerekend naar percentages en gebruikt voor soort gebruik. Aangezien er voor Wallonië en Brussel momenteel nog geen dergelijke cijfers beschikbaar zijn, werden dezelfde percentages voor Wallonië en Brussel verondersteld. Tabel 61: Overzicht percentage soort gebruik voor houtafval in 2010

GebruiksCode

Omschrijving

2

Materials

62%

4

Energy

38%

6.7. PULP Naar aanleiding van een discussie met het begeleidingscomité op 11 oktober werd gesteld dat om de database consequent op te stellen, ook de verschillende hoeveelheden pulp dient opgenomen te worden in de database. Dit werd door de projectgroep gecorrigeerd en de database werd aangevuld met de volgende categorieën ingedeeld in dezelfde categorieën als de NBB. Tabel 62: Overzicht van indeling van pulp zoals in database gebaseerd op nomenclatuur van NBB

pulp

94

woodpulp

mechanical woodpulp 4701 chemical woodpulp 4702 +4703 +4704


fibre pulp recycled paper pulp

6.7.1.

combined mechanical and chemical woodpulp 4705 fibre pulp 4706 recycled paper pulp 4707

LOKALE PRODUCTIE

Voor de hoeveelheden lokale productie van pulp moet ook weer opgelet worden dat er geen dubbeltellingen gebeuren. Volgende veronderstellingen werden gehanteerd om de lokale hoeveelheden te determineren. Er wordt verondersteld dat de houtpulp en vezelpulp die lokaal geproduceerd wordt van een ruwe biomassastroom komen en daarom niet extra in hoeveelheid dienen ingevuld worden in de lokale productie. Voor de hoeveelheid gerecycleerde papierpulp dient wel een lokale productie genomen te worden. Deze cijfers zijn afkomstig uit de jaarlijkse statistieken van Cobelpa waar de tonnen van lokaal gecollecteerde gerecycleerde papierpulp werden overgenomen. Tabel 63: Hoeveelheden gerecycleerd papier pulp in België. Bron: Statistieken Cobelpa (jaarverslagen) Gerecycleerd papier pulp

Jaar 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

6.7.2.

Hoeveelheid in Regio kg België 1.569.000 België 1.641.000 België 1.846.000 België 2.135.000 België 2.228.000 België 2.285.000 België 2.156.000 België 1.943.000 België 1.881.000 België 1.911.000


Alle pulp wordt verondersteld volledig voor materialen gebruikt te worden.

6.7.3.

PRIJSINDEX Combinatie van mechanische en Worldba http://data.worldbank.org/datachemische houtpulp nk catalog/commodity-price-data

95


6.8. VEZELS VOOR TEXTIELPRODUCTIE Het begeleidend comité was vragende partij om ook vezels voor textielproductie in de database mee op te nemen, dit is gebeurd op eenzelfde wijze als de andere biomassastromen. Een overzicht van de indeling met bijhorende NBB code wordt gegeven in onderstaande tabel. Tabel 64: Overzicht van indeling van vezels voor textielproductie zoals in database gebaseerd op nomenclatuur van NBB

Fibres

cotton

non combed cotton 5201 00 combed cotton 5203 00 00

Flax

(un)processed 5301 10 00 + 5301 21 00 + 5301 29 00 residue 5301 30 00

hennep

(un)processed 5302

Er wordt verondersteld dat er geen lokale productie in België is en dat de totale hoeveelheid vezels gebruikt wordt in materialen. Een prijsindex voor katoen werd gevonden en historische gegevens sinds 2008 werden ingevuld.

Tabel 65: Informatiebronnen voor prijsindices vezels voor textielproductie

Katoen IMF

http://www.imf.org/external/np/res/commod/Table3.pdf

Grafiek 5: Prijsindex voor katoen over de jaren heen

96

HOOFDSTUK 7 Gebruik van de database

HOOFDSTUK 7. GEBRUIK VAN DE DATABASE

De database is opgesteld als een zeer uitgebreid instrument om gegevens van de biomassastromen die in België geïmporteerd, geëxporteerd en lokaal geproduceerd worden te loggen. De database kan ook het soort gebruik van al deze stromen loggen op basis van percentages. Per stroom kan ook een prijs aangegeven worden per jaar. De grootste moeilijkheid van de database is echter het volledig ingevuld krijgen van deze database. Voor import en export is dit wel systematisch kunnen gebeuren dankzij gegevens van de Nationale Bank van België, voor de andere parameters was dit niet mogelijk. De opgestelde methodologie moet dan ook eerder gezien worden als een manier van werken om zoveel mogelijk informatie te verzamelen voor alle biomassastromen in België en dit op een gelijkaardige manier. Deze database is een startpunt om alle biomassagebruik in België in kaart te brengen. Heel wat data die nodig is om deze database in te vullen is momenteel nog niet beschikbaar omdat de data nog niet onder deze vorm wordt verzameld, omdat het nog niet nodig was om deze informatie in cijfermateriaal ter beschikking te hebben. Hiervoor verwijzen we graag naar de Biomassa-inventaris van Vlaanderen die in 2012 voor de derde keer zal opgemaakt worden, hierin is duidelijk een positieve evolutie te zien sinds 2005. Deze inventaris is niet enkel een meer recentere versie met meer recenter cijfermateriaal, elke nieuwe versie bevat ook een stuk nieuwe methodologie hoe aan betere of nog niet bekend cijfermateriaal kan geraakt worden. Er mag zelfs gesteld worden dat de OVAM biomassa inventaris zelfs aanzet tot het bijhouden van nieuw cijfermateriaal vb. de instanties verantwoordelijk voor het bermbeheer/bosbouw nemen op vraag van OVAM sinds kort in hun nieuwe bestekken mee op dat tonnages en afzet (soort gebruik) moeten gerapporteerd worden. Wij hopen dat deze database eenzelfde toekomst mag opgaan en dat het gebruik van deze database op dezelfde wijze mag en kan gebeuren als de OVAM biomassa inventaris Vlaanderen. De handleiding voor het aanvullen van deze database kan opgesplitst worden in een technische handleiding en een handleiding voor het verzamelen van de gegevens. De technische handleiding is een handleiding hoe met de Acces Database dient omgegaan te worden en hoe gegevens dienen opgeladen te worden. Deze technische handleiding is beschreven in Bijlage E. De handleiding voor het verzamelen van gegevens is geen statisch gegeven en wordt niet in dit hoofdstuk beschreven. Een exacte handleiding om deze database aan te vullen kan niet beschreven worden, wel kan gesteld dat HOOFDSTUK 6 kan beschouwd worden als handleiding. In dit hoofdstuk worden alle stappen die ondernomen zijn, alle bronnen die geconsulteerd zijn om de database te vullen, beschreven. Voor een verdere aanvulling van de database raden wij aan deze stappen te hernemen, MAAR ook om bijkomende actie te ondernemen en na te kijken welke bijkomende informatie ondertussen ter beschikking is gekomen en zo de methodologie verder te verfijnen.

97

HOOFDSTUK 8 Resultaten: Biomassagebruik in België

HOOFDSTUK 8. RESULTATEN: BIOMASSAGEBRUIK IN BELGIË

In dit hoofdstuk worden een eerste analyse gedaan op de beschikbare gegevens. De analyse die hieronder wordt weergegeven is één van de vele mogelijkheden die er zijn met deze database en mag niet als beperkend gezien worden. De focus van de eerste analyse ligt op het biomassagebruik en zijn toepassingen in België. Zoals gesteld in HOOFDSTUK 7 dient deze eerste versie van de database gezien te worden als een start van een uitgebreide tool. Met de eerste invulling kunnen al heel wat interessante analyses gedaan worden, er moet echter telkens in het achterhoofd gehouden worden dat er nog heel wat onvolmaaktheden zijn in de database. Onvolmaaktheden die er door uitbreiding en door het bekomen van tijdsreeks over de jaren heen een beter beeld kunnen geven dan de momenteel bij eenmalige input voor bepaalde parameters zoals vb. ‘soort gebruik’.

Uit de query ‘Gebruikt voor’ kunnen de eerste analyses gemaakt worden voor het gebruik van biomassa in België. De hoeveelheden biomassa voor de verschillende soorten gebruik kunnen weergegeven worden in ton. In onderstaande grafieken worden de biomassastromen per toepassing in een grafiek gegoten.

99

wheat sowing seed wheat pellets wheat gluten mais sowing seed mais pellets mais bran rye sowing seed rye pellets barley wheat barley other transformations oat grit & semolina straw of all grains sugar for refinery melasse pulp seed kopra sunflower pit pork fat oils & fats from fish other oils & fats olive oil rough sunflower oil other cotton seed oil rough palmpit & babassunut oil other rapeseed & coleseed oil ricinus oil margarine dégras

HOOFDSTUK 8 Resultaten: Biomassagebruik in België 25000000

20000000

15000000

10000000

5000000

0

Grafiek 6: Hoeveelheden (ton) van biomassastromen gebruikt voor voeding/voeder

De grote uitschieters zijn de granen en suiker voor voeding, een verwacht biomassagebruik voor voeding en veevoeder.

100

fibre pulp

chemical woodpulp

other wax

flax seed oil

(un)processed

non combed cotton

residues


other

carpentry & cabinet work

barrels

other

densified wood

other

other

chipboard

softwood

tropical

hardwood

softwood

non impregnated

other

deciduous wood

needle wood

straw of all grains


8000000

7000000

6000000

5000000

4000000

3000000

2000000

1000000

0

Grafiek 7: Hoeveelheden (ton) van biomassastromen gebruikt voor materiaaltoepassingen

101


2000000 1800000 1600000 1400000 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0

Grafiek 8: Hoeveelheden (ton) van biomassastromen gebruikt voor chemie

102

fibre pulp

chemical woodpulp

other wax

flax seed oil

(un)processed

non combed cotton

residues


other


barrels

other

densified wood

other

other

chipboard

softwood

tropical

hardwood

softwood

non impregnated

other

deciduous wood

needle wood

straw of all grains


7000001

6000001

5000001

4000001

3000001

2000001

1000001

1

Grafiek 9: Hoeveelheden (ton) van biomassastromen gebruikt voor energie

103

HOOFDSTUK 8 Resultaten: Biomassagebruik in België 4500000 4000000 3500000 3000000 2500000 2000000 1500000 1000000 500000 0 wheat sowing seed

wheat starch

mais sowing seed

mais starch

barley wheat

fresh

sugar for refinery

other sugar

Grafiek 10: Hoeveelheden (ton) van biomassastromen gebruikt voor bio-ethanol

Een weerkerend probleem dat in bovenstaande grafieken naar voor komt, is het feit wanneer de export groter is dan de import plus de lokale productie dat er dan een negatieve hoeveelheid voor het soort gebruik onstaat. Dit vindt zijn oorzaak in 2 aspecten nl. deze berekening is gebaseerd op een ‘soort gebruik’ voor 1 jaar, is er geen rekening gehouden met buffers die door de loop der jaren zijn opgebouwd; een tweede reden is het feit dat sommige van deze biomassastromen nevenstromen zijn: lokale productie van deze nevenstromen werd niet bijgeteld bij de geïmporteerde stromen om dubbeltellingen te voorkomen, als nadeel geeft dit dat export soms groter kan zijn dan import. Wat kunnen bovenstaande grafieken ons wel aan informatie opleveren: - Per toepassing bekomen we een beeld welke biomassastromen gebruikt worden. - Per toepassing wordt duidelijk wat de grotere biomassastromen zijn die per toepassing gebruikt worden. - Per toepassing wordt een beeld geschetst van de grootte-ordes die gebruikt worden voor die toepassing: welke grootte-ordes er geconsumeerd worden.

104

HOOFDSTUK 9 Besluit

HOOFDSTUK 9. BESLUIT

Deze database moet bekeken worden als een dynamisch gegeven en is geen afgesloten geheel. De database is een startpunt naar een meer gedetailleerde informatieverzameling rond biomassagebruik in het verleden, nu en in de toekomst voor België. De eerste stappen zijn gezet in dit project en geven een basisstructuur waar in de toekomst op kan verder gebouwd worden. Er zijn nog heel wat vragen die verder kunnen uitgediept worden waardoor meer en meer accurate informatie aan de database kan toegevoegd worden, verfijnde analyses mogelijk zullen worden in de toekomst. Hierbij wordt een oplijsting gemaakt van vragen die nog verder kunnen onderzocht worden om de database te verfijnen: - Lokale stromen: o Een GAP Analyse is gedaan van de lokale stromen, een volgende stap zou kunnen zijn om de reeds beschikbare gegevens op een gelijkaardige manier in de database op te nemen. - Nevenstromen: o Het grootste hiaat in de database is dat nevenstromen niet in deze database zijn opgenomen, dit omwille van dubbeltellingen te voorkomen. Dit geeft ook nadelen nl. dat de lokale productie van nevenstromen niet in rekening wordt gebracht en een vertekend beeld geeft van de lokale consumptie. Voor dit probleem zou een oplossing moeten gevonden worden. Hier moet nagekeken worden of een Input/output model soelaas kan bieden. De eerste verkennende gesprekken met het Vlaamse Input/Output model geven nog geen directe oplossingen op omdat het Input/Ouput model vnl. met monetaire waardes werkt en niet met hoeveelheden. Ook moet gekeken worden op welk niveau van detail naar biomassastroom wordt gewerkt, In Vlaanderen momenteel 1 stroom nl. Biomassa.  Bovenstaande stromen (nevenstromen en lokale) opnemen zou best in 1 stap gebeuren zodat dit op een correcte manier zonder dubbeltellingen kan gebeuren. - Buffers: Wanneer men een analyse doet voor 1 jaar kan het gebeuren dat uit de import/export gegevens naar voor komt dat er meer geëxporteerd wordt dan geïmporteerd, terwijl er toch weet is van een lokale consumptie. Dit probleem heeft te maken dat er buffers kunnen aangelegd zijn gedurende de vorige jaren. Deze buffers zijn echter niet gekwantificeerd in deze database. Overleg dient te gebeuren met de Nationale Bank heeft of hiervoor een oplossing kan gevonden worden om dit te corrigeren. Een tweede mogelijkheid is dat wanneer deze database ingevuld is voor meerdere jaren (vnl. soort gebruik) dan kan er een uitgemiddelde analyse gebeuren over verschillende jaren zodat automatisch buffers over de jaren tot uiting komen. - Soort Gebruik: Dit is zonder meer het moeilijkste deel van heel de database om correct ingevuld te krijgen. Om dit goed ingeschat te krijgen, dient per stroom een ‘puzzel’ in elkaar gelegd te worden. o Om het soort gebruik van biomassastromen voor Energie (elektriciteit, warmte en WKK) meer in detail in kaart te kunnen brengen, zou kunnen nagegaan worden met de verschillende gewesten en hun regulatoren of er inzicht zou

105

HOOFDSTUK 9 Besluit

-

kunnen verkregen worden in de hoeveelheden biomassa die voor elektriciteit, warmte en WKK gebruikt wordt. Momenteel zijn deze gegevens geaggregeerd waardoor het moeilijk is om te weten hoeveel van welke vb. bio-olie gebruikt wordt voor energieproductie. o Soort gebruik van hout: In deze studie is een eerste aanzet gegeven om het verloop van hout door zijn verschillende processtappen en de daarbij vrijkomende hoeveelheden reststromen en daarbij horend gebruik in kaart te brengen. Dit kan zeker nog verbeterd worden. o Een idee van het projectteam is om na te gaan bij de NBB of er een mogelijkheid bestaat om zicht te krijgen op de Nacebel codes. De Nacebel code deelt bedrijven in per type en men zou kunnen veronderstellen dat alle hoeveelheden die naar bedrijven met een Nacebel code van voedingsverwerkende industrie gaan, naar voeding gaan voor ‘soort gebruik’. Prijzen: o Leemtes in data: Niet beschikbare datasets zouden door een inschatting op basis van een wetenschappelijk aanpak kunnen ingevuld worden. Voorbeeld een significante relatie tussen tarwe en tarwebloem zou kunnen verondersteld worden. In dit voorbeeld beschikken we slechts over een beperkt aantal jaren gegevens dit zou kunnen uitgebreid worden door bovenstaande correlatie met tarwe/graan te veronderstellen. Gelijkaardige veronderstellingen zouden kunnen opgebouwd worden voor co-producten of andere goederen door middel van een allocatie factor. o Een andere uitbreiding zou kunnen gebeuren door een nog grotere wetenschappelijk onderzoek in literatuur te doen en schattingen maken op basis van verkoopsdata, analyse van prijsindices en economische grafieken en van daaruit data uitzoeken. o In de database is gekozen om gemiddelde jaarprijzen in te geven, dit beperkt deels de bruikbaarheid van de gegevens. Om de gegevens meer bruikbaar te maken zou kunnen uitgebreid worden naar actuele prijzen op kortere tijdsschaal en in relatie met de hoeveelheid verhandeld volume.

Als besluit kan gesteld worden dat de opgestelde database een structuur is die verder gebruikt dient te worden in het inventariseren van biomassa in België, met daarbij de import en export in overweging genomen, de lokale productie, het soort gebruik en het prijsniveau. De database is een eerste maal ingevuld met de informatie die beschikbaar is en aangevuld met experten kennis om al enkele belangrijke leemtes vnl. naar soort gebruik in te vullen. Er blijft in deze structuur nog ruimte voor verdere verfijning en uitbreiding. Wanneer de database in de loop der jaren kan aangevuld worden, zal de toegevoegde waarde van deze toepassing alleen nog maar stijgen.

106

Literatuurlijst

LITERATUURLIJST Données BNB SPF Economie - DGSIE – Estimation de la production des cultures agricoles – Années de récolte 1995, 2000, 2005, 2007, 2008, 2009, 2010. ICEDD, SPW-DGRNE, Bilan environnemental des entreprises en Région Wallonne – Enquête intégrée environnement – Volet déchets industriels, Résumé données 97-98, Données 2001-2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007. SPW – DGRNE-DGO3 – DNF, Base de données de l’Inventaire Permanent des Ressources Forestières de Wallonie – Données 2008. SPW – Portail Environnement Wallonie, Sols et Déchets – Statistiques de la direction de la prévention et de la gestion des déchets ménagers Documents [VBbe2011] [VBbe2010] [IRBAB] [ICEDD2010] [ICEDD2011] [CRA1998] [ICEDD2011]

[VITO2010] [OVAM2007] [OVAM2010] [RDCENVI2006] [SPW2010] [UCL2007] [RDCENVI2003] [CRA2011]

[FAO2010] [BRUPR2009]

Agro-combustibles : Analyse de la disponibilité de la paille, Mignon C., ValBiom - CRA-W, Avril 2011. Appui technique à la rédaction du Plan d’action Wallon Energies renouvelables – Volet biomasse, Pieret N., ValBiom - CRA-W, Novembre 2010. Betterave sucrière et environnement, Tits M. et Misonne J-F, IRBAB. Bilan Energétique de la Région Wallonne – 2008, Energies renouvelables et production d’électricité, ICEDD, SPW-DGO4, Février 2010. Bilan Energétique de la Wallonie – 2009, Bilan de production et transformation, ICEDD, SPW-DGO4, février 2011. Contributions des filières bois-énergie au développement durable en Belgique, Rapport d’activités CRA, Temmerman M., Van Belle J-F., CRA-W, 1998. Convention environnementale du 27 mars 2007 relative à l’exécution de l’obligation de reprise en matière d’huiles et graisses comestibles pouvant être utilisées lors de la friture de denrées alimentaires, Rapport à l’attention du Parlement wallon, Période 2008 -2009. Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2009 Inventarisatie biomassa 2005 Inventarisatie Biomassa 2007-2008 (deel 2009) met potentieel 2020 Estimation des quantités de déchets non ménagers générés et traités à Bruxelles – Rapport final, RDC-Environment, Février 2006. Étude de la composition des ordures ménagères en Région wallonne en 20092010 – Rapport Final, SPW-DGO3, Octobre 2010. Étude des ressources « bois-énergie » en Région wallonne, Bureau d’expertise forestière Daniel Bemelmans, UCL-ECRU, Février 2007. Étude statistique de la composition des ordures ménagères en Région wallonne en 2001 et en 2002, RDC-Environment, Janvier 2003. Evaluation de la durabilité environnementale et socio-économique, et de la pertinence, de scénarios alternatifs de valorisation alimentaire et non alimentaire des ressources céréalières wallonnes, WP 1 : Définition de scénarios 4F « Food, Feed,Fuel & Fibre », ALT-4-CER, Gheysens S., CRA-W, Août 2011. Évaluation des ressources forestières mondiales 2010 - Rapport National – Belgique, FAO, Département des forêts, 2010. Rapport annuel 2009, Bruxelles-Propreté.

107

Literatuurlijst

[CRA2005] [VBbe2004] [DGRNE1997] [VBcbpp2004] [FNS2010] [IBGE] [DGRNE1998] [DGRNEOWD] [VB2008] [SUBEL2005] [IBGE2006] [DGRNE1998] [EU2010] [VALOR2010] [VALOR2009] [NBB2009] [COBEL2010] [VITO2006]

Guide biomasse énergie – 2ème édition, CRA-W – ADEME , Points de repère, 2005. La filière bois-énergie, Crehay R. et Marchal D., ValBiom - CRA-W, Décembre 2004 La gestion durable de la forêt wallonne, DGRNE, 1997. Le chauffage au bois pour les particuliers, Crehay R. et Marchal D., ValBiom CRA-W, Octobre 2004 L’industrie du sciage dans la Grande-Région - Etude des besoins en matière première et de la production – Regiowood 2010, FNS - Gipeblor, 2010. Plan de prévention et de gestion des déchets 2003-2007, IBGE. Plan wallon des déchets, Horizon 2010, SPW-DGRNE-OWD, Janvier 1998. Prévention et collectes sélectives des déchets ménagers en Région wallonne, SPW-DGRNE-OWD, Service Déchets ménagers, Années 1995-2002, 2003, 2006. Recherche du potentiel en bois énergie en Région de Bruxelles-Capitale, Marchal D., ValBiom - CRA-W, Mai 2008. Réforme de l’OCM Sucre, Accord politique du 24.11.05,SUBEL, Novembre 2005. Valorisation des déchets ligneux issus des espaces verts gérés par BruxellesEnvironnement, Schrurs V., IBGE, Décembre 2006. Valorisations non-alimentaires de la pomme de terre, Baudoin J-G, ValBiom CRA-W, Octobre 2003. VERORDENING (EU) Nr. 861/2010 VAN DE COMMISSIE van 5 oktober 2010 Jaarverslag ValorFrit 2010 Jaarverslag ValorFrit 2009 Aanpassingen in de berekeningswijze van de statistieken van de in-- en uitvoer van goederen volgens het zogenaamde «nationale concept» Annual Statistics 2010, Cobelpa Potentieelstudie Biobrandstoffen in Vlaanderen, VITO 2006 in opdracht van ANRE en ALT, 2006.

Sites Internet Biowanze: www.biowanze.be/, juillet 2011. Iscal Sugar: www.iscalsugar.com/, juillet 2011. Raffinerie Tirlemontoise: www.raffinerietirlemontoise.com/, juillet 2011. Cellule de l’Inventaire Permanent des Ressources Forestières de Wallonie : http://environnement.wallonie.be/dnf/inventaire/, août 2011. ValorFrit : http://www.valorfrit.be, septembre 2011. FAO – Département des forêts: http://www.fao.org/forestry/en/, septembre 2011. Hout Info Bois : www.houtinfobois.be/, septembre 2011. Portail Environnement de Wallonie: http://environnement.wallonie.be/, septembre 2011. Union des Syndicats  des Industries des Produits Amylacés et de leurs dérivés. http://www.usipa.fr/l_usipa-22.html, décembre 2011. Commission Européenne, Agriculture et développement rural - «Évaluation de la politique communautaire de l’amidon et des produits amylacés», Final report 2002 108

Literatuurlijst

http://ec.europa.eu/agriculture/eval/reports/amidon/sum_fr.pdf, décembre 2011. Biodieselproductie in België http://www.biodieselbelgie.be/ november 2011 Europese biodiesel Board http://ebb-eu.org/, november 2011 Europese bio-ethanol Industrie http://www.epure.org/, november 2011 Cobelpa www.cobelpa.be, november 2011

Communications personnelles Boldrini Sylvie, FNS De Meersman François, FEDEMAR De Munck Laurent, COBELPA Du Ville Daniel, CBB Frère Matt, COBELPA Gheysens Stéphanie, CRA-W. Laurent Xavier, RT Lecomte Hugues, DNF Letombe Eric, Expert filière bois. Legrand Guy, IRBAB Marchal Didier, DNF Schaerlaekens Tine, Essenscia Van Stappen Florence, CRA-W Vanturnhout Piet, FEDUSTRIA Verlaine Christophe, Biowanze Maes Fons, Belgian Biodiesel Board Lemahieu Hendrik, Belgian Bio-ethanol Association Lhoir Xavier, ValorFrit Bogaerts Vakere, NBB Pelkmans Luc, VITO

109

Begrippenlijst

BEGRIPPENLIJST ADEME BNB CBB COBELPLA CRA-W DGO DGRNE DGSIE DNF FAO FEDEMAR FEDUSTRIA FNS IBGE ICEDD IPRFW IRBAB IS NBB OVAM OWD RT SPF SPW SUBEL UCL-ECRU

110

Agence de l’Environnement et de la Maîtrise de l’Energie Banque Nationale de Belgique Confédération des Betteraviers Belges asbl Association des fabricants de pâtes, papiers et cartons de Belgique asbl Centre wallon de Recherches agronomiques Direction Générale Opérationnelle Direction Générale des Ressources Naturelles et de l’Environnement Direction Générale Statistique et Information Economique Département de la Nature et des Forêts Food and Agriculture Organisation – Organisation des Nations Unies pour l’alimentation et l’agriculture Fédération Belge des Exploitanst Forestiers et des Marchands de bois Fédération belge de l’indutrsie textile, du bois et de l’ameublement Fédération Nationale des Scieries Institur Bruxellois pour la Gestion de l’Environnement Institut de Conseil et d’Etude en Développement Durable Inventaire Permanent des Ressources Forestières de Wallonie Institut Royal Belge pour l’Amélioration de la Betterave asbl Iscal Sugar Nationale Bank België Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij Office Wallon des Déchets Raffinerie Tirlemontoise Service Public Fédéral Service Public de Wallonie Société Générale des Fabricants de Sucre de Belgique asbl (n’existe plus) Université Catholique de Louvain – Economie Rurale

Bijlage A : Convention de mise à disposition de données du projet ALT-4-CER

BIJLAGE A : CONVENTION DE MISE À DISPOSITION DE DONNÉES DU PROJET ALT-4-CER Convention de mise à disposition de données du projet ALT-4-CER (CRA-W) pour le projet « Étude de quantification de la biomasse produite et importée en Belgique en vue de la production de produits énergétiques et industriels » A la demande de Mademoiselle Emilie Hauzeur, travaillant sur le projet « Étude de quantification de la biomasse produite et importée en Belgique en vue de la production de produits énergétiques et industriels », visant à quantifier les flux de biomasse présentant un intérêt énergétique et/ou industriel en Belgique, le Comité de valorisation du projet CRA-W « ALT-4-CER » accepte de mettre à disposition de Mademoiselle Hauzeur, les données générées par le projet ALT-4-CER caractérisant la situation du paysage céréalier wallon, et plus particulièrement les flux de biomasse concernant le blé et le maïs en 2010. Ces données sont mises à disposition aux conditions suivantes: - Citation des coordinateurs et co-coordinateurs du projet ALT-4-CER (Jean-Pierre Goffart, Florence Vanstappen) dans toute publication relative au projet « Étude de quantification de la biomasse produite et importée en Belgique en vue de la production de produits énergétiques et industriels » reprenant ou utilisant des données issues de ALT-4-CER. - Mention du CRA-W et de son logo dans toute forme de valorisations scientifique ou technique des résultats issus du projet « Étude de quantification de la biomasse produite et importée en Belgique en vue de la production de produits énergétiques et industriels » et reprenant ou utilisant des données issues du projet ALT-4-CER. - Mise à disposition pour le projet ALT-4-CER des sources d’informations pour le projet « Étude de quantification de la biomasse produite et importée en Belgique en vue de la production de produits énergétiques et industriels» en cas de mise à jour des données, et ce en tout cas pendant la durée de réalisation du projet ALT-4-CER. La personne de contact du CRA-W pour la mise à disposition des données est Florence Vanstappen. Fait à Gembloux, le 3 octobre 2011 Jean-Pierre Goffart Coordination Projet ALT-4-CER

Nathalie Devriendt, Emilie Hauzeur Projet « Étude de quantification de la biomasse produite et importée en Belgique en vue de la production de produits énergétiques et industriels»

Bijlage B: Overzicht biomassastromen opgenomen in database met unieke ID code en NBB code

BIJLAGE B: OVERZICHT BIOMASSASTROMEN OPGENOMEN IN DATABASE MET UNIEKE ID CODE EN NBB CODE

ID

level 1 1 wheat

level 2

level 3

wheat grain

wheat sowing seed 1001

2

transformed wheat

wheat flour 1101 00 11 +1101 00 15 + 1101 0090

3

wheat grits & semolina 1103 11

4

wheat pellets 1103 20 60

5

wheat malt 1107 10 11 +1107 10 19

6

wheat starch 1108 11 00

7

wheat gluten 1109 00 00

8

wheat other transformations 1104 19 10+ 1104 29 11 + 1104 29 51 +1104 29 81 +1104 30 10

9

wheat residues

wheat bran 2302 30

10 mais

mais grain

mais sowing seed 1005

11

tranformed mais

mais flour 1102 20

12

mais grits & semolina 1103 13

13

mais pellets 1103 20 40

14

mais starch 1108 12 00

15

mais other tranformations 1104 19 50+ 1104 23

16

mais residues

mais bran 2302 10

17

mais residues 2303 10 11 + 2303 10 19

18

mais press cake 2306 90 05

137

mais for silage

mais for silage

19

rye grains

rye sowing seed

20

tranformed rye

1002 00 00 rye flour 1102 10 00


21

rye grits & semolina 1103 19 10

22

rye pellets 1103 20 10

23

rye other tranformations 1104 19 30+ 1104 29 55 + 1104 29 85

24 barley

barley grains

25

tranformed barley

barley sowing seed 1003 00 00 barley wheat 1102 90 10

26

barley grits & semolina 1103 19 30

27

barley pellets 1103 20 20

28

barley other transformations 1104 19 61+ 1104 19 69 + 1104 29 01 +1104 29 03 +1104 29 05+ 1104 29 07 +1104 29 09

29 oat

oat grains

oat sowing seed 1004 00 00

30

transformed oat

oat flour 1102 90 30

31

oat grit & semolina 1103 19 40

32

oat pellets 1103 20 30

33

oat other transformation 1104 12 + 1104 22

34 sorghum

sorghum grains

sorghum sowing seed 1007 00 00

35 other grains other grains

other grains 1008

138 straw

Straw

straw of all grains 121300

37 Wood

Firewood

roundwood 4401 10 00

38

softwood 4401 21 00

39

other wood 4401 22 00

40

residues 4401 30

41

Charcoal

bamboo 4402 10 00

42

other 4402 90 00


43

unprocessed wood

treated wood 4403 10 00

44

needle wood 4403 20

45

tropical 4403 41 00 + 4403 49

46

deciduous wood 4403 91 + 4403 92 + 4403 99

47

hooping wood

softwood 4404 10 00

48

other 4404 20 00

49

wood wool & wood flour

50

wooden crossbeam

wood wool & wood flour 4405 00 00 non impregnated 4406 10 00

51

other 4406 90 00

52

sawing wood

softwood 4407 10

53

tropical 4407 21 + 4407 22 + 4407 25 + 4407 26 + 4407 27 + 4407 28 + 4407 29

54

hardwood 4407 91 + 4407 92 00 +4407 93 + 4407 94 + 4407 95 + 4407 99

55

sheet of veneer

softwood 4408 10

56

tropical 4408 31 + 4408 39

57

hardwood 4408 90

58

moulded wood

softwood 4409 10

59

other 4409 21 00 + 4409 29

60

Board

chipboard 4410 11

61

OSB 4410 12

62

other 4410 90 00

63

Fibreboard

MDF 4411 12 + 4411 13 + 4411 14

64

other 4411 92 + 4411 93 + 4411 94


65

multiplex board

multiplex board 4412

66

densified wood

densified wood 4413 00 00

67

Woodframe

tropical 4414 00 10

68

other 4414 00 90

69

woody packaging material

woody packaging material 4415

70

Barrels

barrels 4416 00 00

71


72


woody tools & frames 4417 00 00 carpentry & cabinet work 4418

73

table & cooking gear

tropical 4419 00 10

74

other 4419 00 90

75

Marquetry

marquetry 4420

76


other wooden articles 4421

77

Residues

end-of-life residues regine + OVAM inventaris

139 pulp

Woodpulp

mechanical woodpulp 4701

140

chemical woodpulp 4702 +4703 +4704

141

combined mechanical and chemical woodpulp 4705

142

fibre pulp

fibre pulp 4706

143

recycled paper pulp

recycled paper pulp 4707

78 Sugar beets

Sugar beets for nutrition

dried 1212 91 20

79

fresh 1212 91 80

80

sugar beet sugar

sugar for refinery 1701 12 10

81

other sugar


1701 12 90 82

melasse 1703 10 00

83

other melasse 1703 90 00

84

sugar beet residue

pulpe 2303 20 10

85

melasse pulp 2309 90 91

86 Fibres

Cotton

non combed cotton 5201 00

87

combed cotton 5203 00 00

144

residue 5202

88

Flax

(un)processed 5301 10 00 + 5301 21 00 + 5301 29 00

89

residue 5301 30 00

90

Hennep

(un)processed 5302

91 oilseeds

soja beans

seed 1201 00 10

92

other 1201 00 90

93

Peanut

peanut 1202

94

Kopra

kopra 1203

95

flax seed

flax seed 1204

96

Rapeseed

rapeseed 1205

97

sunflower pit

sunflower pit 1206

98

other oilseeds

other oil seeds 1207

99

flour of oilseeds

flour of oilseeds 1208

100 oils & fats

pork fat

pork fat 1501

101

bovine-, sheep- goat fat

bovine-, sheep- goat fat 1502

102

Stearine

stearine


1503 103

oils & fats from fish and seamammals

oils & fats from fish 1504 10 + 1504 20

104

oils & fats from seamammals 1504 30

105

Suint

suint 1505

106

other oils & fats

other oils & fats 1506

107

soja oil

soja oil 1507

108

peanut oil

peanut oil 1508

109

olive oil

olive oil 1509

110

other olive oil fractions

other olive oil fractions 1510

111

palm oil

rough palm oil 1511 10

112

other palm oil 1511 90

113

sunflower & cotton seed oil

rough sunflower oil 1512 11

114

other sunflower oil 1512 19

115

rough cotton seed oil 1512 21

116

other cotton seed oil 1512 29

117

kopra, palmpit, babassunut oil

rough kopra oil 1513 11

118

other kopra oil 1513 19

119

rough palmpit & babassunut oil 1513 21

120

other palmpit & babassunut oil 1513 29

121

rapeseed; coleseed & mustardseed oil

rough rapeseed & coleseed oil 1514 11

122

other rapeseed & coleseed oil 1514 19

123

others oils 1514 91 +1514 99

124

other vegetale oils & fats

flax seed oil


1515 1100 + 1515 19 125

mais oil 1515 21 + 1515 29

126

ricinus oil 1515 30

127

sesam oil 1515 50

128

other oil 1515 90

129

processed animal & vegetale fats and oils animal fats & oil 1516 10

130

vegetale fats and oils 1516 20

131

Margarine

margarine 1517

132

thick oil

thick oil 1518

133

Glycerol

134

vegetale and other wax

glycerol 1520 vegetale wax 1521 10 00

135

other wax 1521 90

136

Dégras

dégras 1522

144 presscake

Cotton

presscake 23061000

145

Flax

presscake 23062000

146

Sunflower

presscake 23063000

147

rapeseed & coleseed

presscake 23064100+23064900

148

Kopra

149

Palmoil

presscake 23065000 presscake 23066000

150

Other

press cake 23069005 + 23069011 + 23069019 + 23069090+23067000

Bijlage C: Overzicht informatiebronnen prijsindices

BIJLAGE C: OVERZICHT INFORMATIEBRONNEN PRIJSINDICES IDLevel 3 Reference 1 USDA 2 USDA 10 USDA

Source http://www.ers.usda.gov/Data/Wheat/YBtable20.asp http://www.ers.usda.gov/Data/Wheat/Yearbook/WheatYearbookTable32. pdf http://www.ers.usda.gov/data/FeedGrains/FeedYearbook.aspx

11 USDA

http://www.ers.usda.gov/data/FeedGrains/FeedYearbook.aspx

14 15 19 24 29

http://www.ers.usda.gov/data/FeedGrains/FeedYearbook.aspx http://www.ers.usda.gov/data/FeedGrains/FeedYearbook.aspx

USDA USDA rye USDA USDA

http://www.ers.usda.gov/data/FeedGrains/FeedYearbook.aspx http://www.ers.usda.gov/data/FeedGrains/FeedYearbook.aspx

34 USDA Cornell 36 University

http://www.ers.usda.gov/data/FeedGrains/FeedYearbook.aspx http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInfo.do?docum entID=1290

44 ITTO

http://www.itto.int/annual_review_output/?mode=searchdata

45 ITTO


46 ITTO


52 ITTO


53 54 55 56 57

ITTO ITTO ITTO ITTO ITTO Interview / 79 Emely

http://www.itto.int/annual_review_output/?mode=searchdata http://www.itto.int/annual_review_output/?mode=searchdata http://www.itto.int/annual_review_output/?mode=searchdata http://www.itto.int/annual_review_output/?mode=searchdata http://www.itto.int/annual_review_output/?mode=searchdata

86 IMF

http://www.imf.org/external/np/res/commod/Table3.pdf http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data

91 Worldbank 92 Worldbank Cornell 93 University 94 Worldbank Cornell 95 University Cornell 97 University 107 Worldbank 109 IMF 111 Worldbank Cornell 113 University Cornell 115 University 117 Worldbank

Conf»d»ration des Betteraviers Belges asbl

http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInfo.do?docum entID=1290 http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInfo.do?docum entID=1290 http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInfo.do?docum entID=1290 http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data http://www.imf.org/external/np/res/commod/Table3.pdf http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInfo.do?docum entID=1290 http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInfo.do?docum entID=1290 http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data

Bijlage C: Overzicht informatiebronnen prijsindices

119 Worldbank Cornell 121 University Cornell 124 University Cornell 125 University 139 Worldbank

http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInfo.do?docum entID=1290 http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInfo.do?docum entID=1290 http://usda.mannlib.cornell.edu/MannUsda/viewDocumentInfo.do?docum entID=1290 http://data.worldbank.org/data-catalog/commodity-price-data

Bijlage D: Conversiefactoren

BIJLAGE D: CONVERSIEFACTOREN Beschrijving Houtvolume

Houtvolume Masse volumique de l’épicéa Masse volumique moyenne des feuillus Rendement en sucre Koolzaadomzetting naar olie Omzetting munt

Om te zetten Omgezette parameter parameter 1 stère de chêne = 0,65 m3 de bois rond

1 stère d’épicéa 760 kg 972,5 kg 6,96 tonnes betteraves 2,5 ton d.s. 1€

Bron Le chauffage au bois pour les particuliers – ValBiom – 2004

= 0,7 m3 de bois rond = 1 m³ bois frais à 2030% d’humidité = m3 bois frais à 2030% d’humidité de = 1 tonne de sucre = 1 ton biodiesel = 40,3399 BEF

[VITO2006]

Bijlage E: Technische handleiding

BIJLAGE E: TECHNISCHE HANDLEIDING BIOMASSA

Access : biomassa.accdb Boomstructuur van Bijlage B in excel  Tabellen tblLevel1, tblLevel2, tlbLevel3 manueel opvullen  Query QrTree  Module ModUpdateNomenclaturen om verbinding tussen code en onze level3 temaken Soortgebruik  Tabel tblSoortGebruik

tblSoortGebruik IDSoortGebruik SoortGebruik 1 alimentation 2 material 3 chemistry 4 energy 5 bio-diesel 6 bioethanol 7 others Regio zelf samengesteld  Tabel tblRegio

tblRegio IDRegio Regio 1 Vlaanderen 2 Wallonië 3 Brussel 4 België Landen vanuit aangeleverde excel NBB  Tabel tblLanden Import & Export info van NBB : Federaal tot 2001 & Regionaal vanaf 2002 o Excel “wish 3824 regional.xlsx” (105504 records 2002-2010) => aangeleverde regio gebruiken o Excel “wish 3824 federal.xlsx (117770 records 1994-2010) => geen regio aangeleverd, zelf op 4 zetten

Deze excels bevatten IMPORT & EXPORT info : Kolom flow =” I “ of “X”

Bijlage E: Technische handleiding

Regionaal import = 46265 records Regionaal export = 59239 records Federaal import = 48143 records Federaal export = 69627 records  De IMPORT info van beide excels => tblImport  De EXPORT info van beide excels => tblExport Hoe ? 1. Excel opladen in access hulptabel NBBFederaal & NBBRegionaal 2. ModUpdateNomenclaturen uitvoeren op beide tabellen om level3 aan te vullen 3. tblImport aanmaken en via query’s QrInsertImportFederaal & QrInsertImportRegionaal vullen 4. tblExport aanmaken en via query’s QrInsertExportFederaal & QrInsertExportRegionaal vullen Info groeperen per level3,jaar,regio,land !!! Er kunnen negatieve waarde of kg aangeleverd worden: uitleg NBB dat kan gebeuren voor invoer en uitvoer en het is de consequentie van een terugzending van goederen. Specialeke level3=77, forest flanders.xlsx Productie: handmatig exceltabellen (Geen land want is productie in België) Excel opladen in HulpProductie en dan tblProductie opvullen via query QrInsertProductie Prijs: handmatige exceltabellen Excel opladen in HulpPrijs en dan tblPrijs opvullen via query QrInsertPrijs Import – export berekenen voor 1989-2010 de tree met kg import & kg export nodig QrResImportExport & QrMakeResImportExport en tblResImportExport QrTreeImportExport Comsumptie:: level3, jaar, import, export, productie, comsumptie (niet per regio) QrResImportExportProductie QrTreeConsumtie

SoortGebruik: handmatig ingevulde tabel opladen in tblGebruiktVoor (%)

Query ‘Gebruikt voor’ Consumptie tabel aan soortgebruik hangen volgens level3 jaar en per soort gebruik rapporteren QrTreeConsumptieGebruik

Verspreiding: Beperkt. Eindrapport

Recommend Documents