Verslag van het werk

Verslag van het werk 2003 – 2008

Lectoraat Pedagogische Opdracht van het Onderwijs Chr. Hogeschool Windesheim, Zwolle

Lectoren: Yvonne Leeman Wim Wardekker

Maart 2008

Een terugblik In september 2003 maakte Wim Wardekker bij de Christelijke Hogeschool Windesheim een start met het lectoraat ‘ De pedagogische opdracht van het onderwijs’. In december van dat jaar voegde de andere ‘halve lector’ Yvonne Leeman zich bij hem. Beide lectoren combineren het lectorschap met het werk als onderzoeker en docent aan een Amsterdamse universiteit. Nu naar vijf jaar lectoraat maken we de balans op.

De taken van het lectoraat De verwachtingen over de lectoraten waren hoog gespannen. Ze zouden de kwaliteit van de opleiding van professionals aan de hogescholen moeten bevorderen door samen met opleiders, studenten en het werkveld kennis te vergaren, nieuwe kennis te ontwikkelen en die kennis in de opleiding een plek te geven. Deze kenniscirculatie zou met behulp van onderzoek moeten plaatsvinden. Echter, hogescholen waren en zijn bij uitstek opleidingsinstituten en nog niet ingericht op het doen van onderzoek. Van lectoraten werd ook verwacht dat zij opleiders nader zouden professionaliseren voor het doen van onderzoek en voor kennisontwikkeling op het speciale domein van het lectoraat. Een van de hulpmiddelen daarbij is de kenniskring. Daarin kunnen opleiders van binnen en deskundigen van buiten participeren en zich begeleid door de lectoren verder ontwikkelen. Lectoren kregen een tijdelijke aanstelling van vier jaar. In die tijd moesten ze hun nut bewijzen en laten zien dat ze op zijn minst een deel van het benodigde geld voor hun bestaan zelf kunnen verdienen. Wij vonden het moeilijk aan al die hoge verwachtingen te voldoen. Er waren gewoon te veel zaken waarop we onze aandacht moesten richten. Reeds in de oorspronkelijke aanvraag wordt een vijftal hoofdtaken genoemd, elk daarvan met een aantal subtaken. In het concrete werk bleek er nog een aantal taken bij te komen die ofwel uit de aard van het werk voortkwamen ofwel door belanghebbenden werden gesuggereerd. Keuzen die wij daarin maakten werden dan ook niet altijd door alle betrokkenen onderschreven, en dat leidde soms tot versnippering. De eisen leken ook tegenstrijdig. Als je veel geld wilt verdienen, kun je dat het beste doen met inhoudelijke experts met bewezen onderzoekskwaliteit, die zich voor het lectoraat goed kunnen vrijmaken. Die mensen zijn niet eenvoudig binnen de hogeschool te Christelijke Hogeschool Windesheim│Campus 2-6 │Postbus 10090 │8000 GB Zwolle│Tel. 038 469 99 11│ www.windesheim.nl

1

vinden. Het is immers een onderwijsinstelling waarin de beschikbaarheid voor onderwijs prioriteit voorop staat en mensen geselecteerd worden op hun onderwijskwaliteiten. En als je zulke experts van buiten aanstelt is de kans groot dat hun kennis en ervaring niet ten goede komen aan docenten en studenten van de hogeschool. Met veel uitproberen en soms fouten maken hebben we het een en ander geleerd over: - het inrichten van de kenniskring We legden grote nadruk op de professionalisering van docenten. We wilden zo veel mogelijk docenten bereiken, dus kozen we voor een relatief geringe omvang en duur van de aanstellingen (0,2 fte gedurende een jaar, met uitzicht op een jaar verlenging) en selecteerden we de deelnemers bij voorkeur uit de Schools waarop het lectoraat inhoudelijk georiënteerd was – vooral dus de School of Education. We wierven deelnemers via interne advertenties en via hoofddocenten. We lieten elk kenniskringlid zelf een geschikt onderzoeksonderwerp formuleren en als lectoren begeleidden we dat. Daarnaast werd in bijeenkomsten van de kring aandacht besteed aan methodische en inhoudelijke onderwerpen. Langzaamaan zijn we gegroeid naar een situatie waarin we langere en preciezer geformuleerde onderzoekslijnen vaststellen in samenwerking met de School of Education. Daar hoort bij dat de onderwerpen waarover onderzoek wordt gedaan niet meer door kenniskringleden zelf worden bedacht, maar dat wij die formuleren in overleg met (aspirant-)leden. Die lijnen helpen ons ook te beslissen welke extern gefinancierde opdrachten voor onderzoek en ontwikkeling wij accepteren. Omdat in zulke opdrachten uitvoerders nodig zijn die al vanaf het begin competent zijn, en het volume daarvan toegenomen is, plaatst dat ook een limiet op het aantal leden dat ‘vrij’ in de kenniskring geplaatst kan worden. De inkomsten uit zulke projecten zijn namelijk niet door het lectoraat vrij te besteden, maar ze dienen deels ter compensatie van de subsidie die Windesheim aan het lectoraat verstrekt. - geschikt onderzoek Vanaf het moment dat lectoraten werden ingesteld is er ook een landelijke discussie ontstaan over de aard van het uit te voeren onderzoek. En nog steeds Christelijke Hogeschool Windesheim│Campus 2-6 │Postbus 10090 │8000 GB Zwolle│Tel. 038 469 99 11│ www.windesheim.nl

2

zijn er uiteenlopende opvattingen over wat nu precies ‘praktijkgericht’ onderzoek is. Wij vatten het nu zo op dat onderzoek op de Hogeschool gericht moet zijn op de professionalisering van het werkveld en de professionals die op de Hogeschool worden opgeleid. Werkwijze en resultaten komen ten goede aan de mensen die daar werken. Dat onderzoek moet niet alleen tot achtergrondkennis en inzicht leiden, maar het moet ook als nuttig worden ervaren voor de praktijk. In praktijkgericht onderzoek wordt de ervaringskennis van mensen erkend en benut. Dat vraagt om overleg en onderhandeling over de vraagstelling van het onderzoek en de uitvoering ervan. Dat onderzoek kan vertrekken vanuit een vraag die uit de praktijk voortkomt, maar kan leiden tot het problematiseren van een als vanzelfsprekend geziene situatie, en de resultaten zouden idealiter niet aan een enkele maar aan meerdere situaties ten goede moeten komen. Wij zijn wat terughoudend waar het de begeleiding van universitaire promoties betreft: daar ligt een taak voor het lectoraat voorzover het inderdaad om praktijkgericht onderzoek gaat en het onderwerp past binnen de onderzoeklijnen van het lectoraat. - hoe maak je keuzen? Bij het vaststellen van onderzoekslijnen spelen veel overwegingen een rol: de expertise van lectoren, de in de betrokken School aanwezige expertise, de vraag of een onderwerp als ‘hot’ ervaren wordt in het onderwijsveld, de vraag of er externe financiering mee te verkrijgen is. Wij hebben onze lijnen uiteindelijk vastgesteld in overleg met de leden van de kenniskring, de Adviesraad van het lectoraat, met de directeur en hoofddocenten van de School of Education, en op grond van onze eigen veldkennis.

Positionering van het lectoraat in de Hogeschool Het lectoraat was speciaal door de gezamenlijke lerarenopleidingen van Windesheim aangevraagd. Het maakte echter geen deel uit van de desbetreffende afdeling die overigens ook de contractactiviteiten voor het volledige veld van het onderwijs omvatte. Op Windesheim werd gekozen voor een situering van de lectoraten naast de opleidingen. Zoiets heeft voor- en nadelen. Daar hebben we veel van opgestoken. Momenteel wordt er gewerkt aan een bundeling van lectoraten in kenniscentra waarbij de grote winst zit in de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor Christelijke Hogeschool Windesheim│Campus 2-6 │Postbus 10090 │8000 GB Zwolle│Tel. 038 469 99 11│ www.windesheim.nl

3

onderzoek. In de afgelopen periode bleek dat namelijk een knelpunt te zijn: het was een leerproces waarin vertrouwen moest groeien en communicatie over verschillende werkcontexten veel tijd vroeg. Met veel uitproberen en soms fouten maken hebben we het een en ander geleerd over: - samenwerken met de opleidingen. We hadden te maken met een hogeschool waarbinnen opleidingen zelfstandig opereren en als een zelfstandige ondernemer die geld verdient worden gezien. In deze context werden wij als (soms concurrerende) zelfstandige ondernemer benaderd en was er bij de Schools terughoudendheid om tot een gezamenlijk onderzoeks- en adviesbeleid te komen. Dat is langzamerhand anders geworden. - samenwerken met het veld Een gevolg van de hiervoor beschreven situatie was dat wij niet gemakkelijk konden ‘meeliften’ op relaties met het werkveld die de Hogeschool al onderhield.. Dat was een onwenselijke situatie, omdat het naar buiten toe een vreemde indruk maakte en wij ook te weinig volume konden maken om duurzame relaties te onderhouden. Wij zijn er in geslaagd om met de contractafdeling van de School of Education een goede relatie op te bouwen, waardoor dit probleem kleiner is geworden. Daarnaast hebben wij in het ontwikkelen van samenwerkingsrelaties met scholen goed gebruik kunnen maken van nieuwe aanpakken van het Ministerie van OCW, waarbij subsidie wordt verleend aan projecten waarin scholen penvoerders zijn.

Inhoud: De pedagogische opdracht De ‘pedagogische opdracht van het onderwijs’ was het domein van het lectoraat. Al gauw bleek die opdracht verwarring op te roepen. Dat had onder andere te maken met ‘het pedagogische’ van de opdracht. Ten tijde van de instelling van het lectoraat publiceerde de SBL haar documenten over de competenties van leraren. De pedagogische kwaliteit van de leraar werd in die documenten in verband gebracht met voorwaarden om het leren te bevorderen. Dat zijn bijvoorbeeld een veilig pedagogisch klimaat en aandacht en zorg voor de leerling om het leren te bevorderen.

Christelijke Hogeschool Windesheim│Campus 2-6 │Postbus 10090 │8000 GB Zwolle│Tel. 038 469 99 11│ www.windesheim.nl

4

Tegelijkertijd werd de pedagogische opdracht van het onderwijs met bepaalde doelen van het onderwijs in verband gebracht. Dat ging in die tijd met name om doelen als ‘waarden en normen leren’ en ‘integratie van minderheden in de Nederlandse samenleving’. In de oorspronkelijke aanvraag staat dat het gaat om de verbetering bij docenten van ‘een attitude gericht op het ontwikkelen van normen en waarden in de leersituatie teneinde jonge mensen zich tot volwaardige medeburgers te laten ontwikkelen’. Inmiddels is het spreken in termen van waarden en normen ‘uit’ en wordt vooral gesproken in termen van burgerschapsvorming als doel van onderwijs. Dat vinden wij op zich een goede ontwikkeling. Maar wij zien burgerschapsvorming niet als slechts één van de vele doelen van onderwijs. In alle, ook internationale, discussies daarover wordt duidelijk dat dit doel niet los kan staan van alle andere aspecten van onderwijs. In feite staat alle onderwijs in dienst van de vorming van leerlingen tot gewaardeerde, competente, en ook kritische medeburgers. Onderwijs biedt toegang tot culturele, politieke, instrumentele kennis en vaardigheden; maar het biedt die toegang niet vrijblijvend, het wil leerlingen daarmee ook een bepaalde richting van ontwikkeling wijzen. Burgerschapsvorming is in dit kader te zien als hét doel van onderwijs. Consequentie is dat alle onderwijs ook de kwaliteit moet hebben die er toe leidt dat het een gunstige ondersteuning kan bieden voor de ontwikkeling van kinderen tot zulke burgers. Daarbij hoort ook dat het alle kinderen daadwerkelijk toegang tot kennis en vaardigheden moet bieden. Dat is een pedagogische vraag. De vraag hoe en in hoeverre onderwijs die ondersteuning en toegang biedt en kan bieden duiden wij daarom aan met de ‘pedagogische kwaliteit’ van onderwijs. Die pedagogische kwaliteit is voor ons de blik waarmee wij naar onderwijs willen kijken. Daarmee is tegelijk gekozen voor een benadering waarin betrokkenen uitgenodigd worden om een andere dan de dominante kijk op onderwijs te ontwikkelen. Door deze invalshoek sloot het lectoraat niet naadloos aan op de vragen en de problemen waar de opleiding voor stond. Wij kozen voor een nadruk op reflectie en dialoog met de opleiding en het werkveld over vragen, onderzoeksaanpak en soorten oplossingen, terwijl de opleiding direct oplossingsgericht handelen meer benadrukte.


5

Waar staan we nu Inhoud In onze lectorale rede “Onderwijs met pedagogische kwaliteit” werkten we onze visie op het domein van het lectoraat uit. We lieten ons daarbij inspireren door theoretische inzichten, beschikbare praktijkkennis en actuele maatschappelijke vragen. We kozen voor pedagogische kwaliteit van het onderwijs (in het kader van burgerschapsvorming) als kernthema. In onze visie op onderwijs zouden zinvol leren en de ontwikkeling van een onderzoekende houding centraal moeten staan als de middelen die tot burgerschap leiden. Zinvol leren, weten waarom je iets leert en daartoe gemotiveerd zijn, als basis voor de verwerving van kennis en vaardigheden die ook echt deel gaan uitmaken van de persoon van de leerling; een onderzoekende houding als uitgangspunt voor gerichte inhoudelijke nieuwsgierigheid, maar ook als beginpunt voor een kritisch-constructieve rol in de samenleving. Diezelfde onderzoekende houding is ook van belang voor docenten die als ‘reflective practitioner’ verantwoord onderwijs willen geven. Het lectoraat werkt aan onderwijsdoelen die maatschappelijk in het brandpunt van de belangstelling staan. Onderwerpen die scholen als het ware met een pedagogische opdracht opzadelen. Voor het hele onderwijsveld is dat burgerschapsvorming. Voor het beroepsonderwijs, een belangrijke onderwijssector waar 60% van de jeugd schoolgaat, is de ontwikkeling van de beroepsidentiteit een actueel thema. Met de populariteit van competentiegericht leren vindt het leren voor een beroep steeds meer plaats op de werkplek en in samenspraak met arbeidsorganisaties. Dat roept nieuwe vragen op over de breedte van de ontwikkeling van de leerling. De ontwikkeling van de beroepsidentiteit van de leraar is in relatie tot ‘opleiden in de school’ een interessant thema.

Onderzoeksthema’s N.B.: Waar in het volgende verwezen wordt naar publicaties zijn deze in het algemeen te vinden op of via de website van het lectoraat (lectoraten.windesheim.nl). *Pedagogische kwaliteit in de reflectie van leraren Wij kiezen voor praktijkrelevant onderzoek. Voor ons is dat nieuwe kennis ontwikkelen voor leraren, scholen en opleidingen. We doen dat bij voorkeur samen met het scholenveld en met de opleidingen van de Hogeschool Windesheim. Het Christelijke Hogeschool Windesheim│Campus 2-6 │Postbus 10090 │8000 GB Zwolle│Tel. 038 469 99 11│ www.windesheim.nl

6

lectoraat is daarom begonnen met een verkenning van het denken en doen op het gebied van de pedagogische opdracht in scholen in de regio. We hebben van deze verkenning ons eerste onderzoeksproject gemaakt, resulterend in de publicatie Pedagogische kwaliteit. Een eerste onderzoek in het onderwijsveld (2005). Dit onderzoek werd uitgevoerd door beide lectoren samen met drie opleiders van Windesheim. Vervolgens is in verschillende onderzoeksprojecten aan de nadere concretisering van pedagogische kwaliteit gewerkt. Een van de eerste thema ’s is reflectie over pedagogische kwaliteit van (aanstaande) leraren. De professionaliteit van de leraar was bij aanvang van het lectoraat en nu nog steeds een belangrijk onderwerp van discussie. Uit de literatuur is bekend dat leraren pedagogische kwaliteit belangrijk vinden maar niet altijd goed onder woorden kunnen brengen wat dat precies is en hoe het zichtbaar is in hun school of opleiding. In een aantal deelonderzoeken die het karakter hadden van ontwikkelingsonderzoek heeft het lectoraat een verzameling werkwijzen ontwikkeld om de eigen visie te verkennen en met andere leraren of teamgenoten te bespreken. Ook zijn werkwijzen en materiaal ontwikkeld om die visie te verdiepen en aan te scherpen. Een van die deelprojecten vond plaats bij Windesheim Educatief / School of Education; daaraan namen veel opleidingsdocenten deel. Het resultaat van dit werk is beschikbaar gemaakt voor het curriculum van de lerarenopleidingen van Windesheim; voor de afdeling contractactiviteiten van Windesheim en landelijk verspreid via een boekuitgave bij HBUitgevers: Pedagogische kwaliteit op de kaart (2007). Ook hieruit blijkt dat onderzoek in het HBO niet altijd, en misschien wel meestal niet, een kwestie is van in een paar weken een praktijkprobleem oplossen. Het boek voorziet, denken wij, in een behoefte, maar die behoefte werd niet zo duidelijk uitgesproken bij het begin van ons onderzoek: de aanleiding was niet een directe vraag uit de praktijk. En het boek lost ook niet direct een probleem op: het geeft leraren eerder een middel in handen om hun eigen denken en hun eigen vragen te verhelderen, en van daaruit wellicht zelf tot oplossingen te komen. Met deze werkwijze neemt het lectoraat in feite stelling tegen de vaak gehoorde mening dat praktijkgericht onderzoek eenvoudig, snel en oplossingsgericht zou zijn. Dat is een van de dingen die we in deze vier jaar geleerd hebben.


7

Dit thema is hiermee nog niet afgesloten. We doen momenteel onderzoek naar het gebruik van het boek. Doel ervan is bijstelling en uitbreiding van het materiaal en kennisontwikkeling over het denken en leren van (aanstaande) leraren. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door Robert Jansen.

We willen niet alleen het gesprek over pedagogische kwaliteit bevorderen maar ook de nadere concretisering ervan in opzet en uitvoering van het curriculum. Die voorbeelden kunnen leraren weer inspireren en het begrip pedagogische kwaliteit van praktijkrelevante inhoud voorzien. Zowel in de inhouden als in de leerarrangementen willen we aandacht besteden aan onderzoekend leren en samenwerkend leren, in het kader van het doel van burgerschapsvorming. De projecten voor deze concrete uitwerkingen zijn in de kenniskring vooral door opleiders van de lerarenopleidingen van Windesheim aangedragen en ontwikkeld.

* Pedagogische kwaliteit in de vakgebieden Op dit moment concentreert het lectoraat zich, enigszins toevallig, op het vakgebied Nederlands. Erna van Koeven onderzoekt de relatie school, ouders en kinderboeken op protestants-christelijke scholen. Veel schoolteams op deze scholen worstelen met de vraag of zij in moeten gaan op de wensen van een (vaak relatief klein) aantal ouders om bepaalde boeken uit de schoolbibliotheek te verwijderen. In het onderzoek worden literatuuropvattingen in kaart gebracht en wordt gezocht naar de verbinding van jeugdliteratuur/ verhalen en pedagogische kwaliteit. Publicatie: ‘Literatuuropvattingen van ouders in het open protestants-christelijk basisonderwijs’, november 2006. Dit onderzoek wordt voortgezet in een promotietraject waarbij een van de lectoren als copromotor optreedt. Henk de Lange onderzoekt samen met zes docenten Nederlands in het voortgezet onderwijs naar concrete mogelijkheden om via een andere literatuurdidactiek en via een selectie van verhalen en andere (multimediale) teksten gericht te kunnen werken aan de literaire socialisatie en de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen tussen 12 en 16 jaar. Er is een tussenrapportage, maar het onderzoek wordt nog voortgezet. Henk denkt na over de mogelijkheid om er een promotietraject van te maken. Christelijke Hogeschool Windesheim│Campus 2-6 │Postbus 10090 │8000 GB Zwolle│Tel. 038 469 99 11│ www.windesheim.nl

8

Johan Valstar heeft onderzoek gedaan naar de rol van (religieuze) verhalen in het onderwijs. Dit onderzoek wordt voortgezet in een promotietraject.

*Pedagogische kwaliteit in leerarrangementen Dorien Leenders en Bertil Uittenbogaard voerden een onderzoek uit over signalering en begeleiding van risicogedrag. Dit thema werd door leraren regelmatig genoemd als een belangrijk onderwerp op het gebied van de pedagogische opdracht. Op twee scholen voor vmbo hebben zij de stand van zaken in kaart gebracht om daarna samen met de leraren van één school het nodige instrumentarium te ontwikkelen voor signalering en begeleiding. In hun rapport ‘Signalering en begeleiding van risicogedrag’ (November 2006) staat een verslag van het vooronderzoek en het ontwikkeltraject. Jaco Robijn werkte aan "Onderzoekend leren in de LIO-stage". Met name de begeleiding van de LIO door de coach bij het LIO-actieonderzoek staat centraal. Het onderzoek resulteert in een begeleidingsinstrument met specifieke aandacht voor 'zinvol leren'. Het eindrapport verschijnt in april 2008. Peter van den Bosch onderzocht wat er gebeurt als leerkrachten in het speciaal onderwijs (Rec 4) hun leerlingen meer beslissingsvrijheid geven. Henk Blenkers deed onderzoek naar de zelfreflectie van studenten in de lerarenopleiding WE. Jannie Lensen – Botter deed een pilotstudie om een interventie voor leraren te ontwikkelen waarbij het initiatief van kinderen groter wordt. Het onderzoek richt zich op de bruikbaarheid van een interventie met video begeleiding. Publicatie: ‘Kunnen leraren het initiatief van kinderen beïnvloeden?’, november 2006. Jannie werkt nu aan een promotie over dit onderwerp, waarbij een van de lectoren als copromotor optreedt.

Tenslotte besteden we ook aandacht aan pedagogische kwaliteit gezien vanuit de doelstellingen van onderwijs. Daarbij spelen twee hoofddoelen een rol: de vorming tot positief kritiscvh ingestelde deelnemer aan de samenleving, en de vorming (met name in het beroepsonderwijs) van een beroepsidentiteit.


9

*Burgerschapsvorming Op het gebied van burgerschap participeert het lectoraat in een met RAAKgelden gefinancierd project over maatschappelijke stages in het primair onderwijs. Dit project is eind 2007 gestart. Wij zijn voornemens samen met dezelfde partner (Marnix academie) een project over maatschappelijke stages in het VO aan te vragen. Het lectoraat geeft advies bij de ontwikkeling van een curriculum op het gebied van burgerschapsvorming in een ROC. Wij participeerden ook in een project van de lerarenopleiding van Windesheim waarin met subsidie van het ministerie van OC&W een advies werd geschreven over de vraag over welke (extra) competenties leraren moeten beschikken om burgerschapsvorming te kunnen verzorgen (publicatie: Burgerschapscompetenties voor leraren, Windesheimreeks Kennis en Onderzoek, maart 2008). We zijn ook betrokken bij een nieuwe aanvraag op dit terrein in het kader van het tegengaan van polarisatie en radicalisering.

*Beroepsidentiteit Voor onderzoeken ontwikkelingswerk op het gebied van de beroepsidentiteit van de leraar is opleiden in de school een van de beleidsspeerpunten. Het lectoraat heeft gewerkt aan een aanpak voor een onderzoekende houding bij leraren. Met subsidie van het Ministerie van OCW werken we die aanpak verder uit. In het kader van de zogenaamde Dieptepilots Opleiden in de School verzorgt het lectoraat een training in de ‘onderzoekende houding’ voor docenten in het beroepsonderwijs. De onderzoekende houding van de docent, het niet uitsluitend op routine afgaan en vooral vragen hoe de leerlingen het onderwijs ervaren, is een van de inhoudelijke kernpunten van het lectoraat. De trainingen worden begeleid door onderzoek dat we zelf uitvoeren (we nemen dus zelf ook een onderzoekende houding aan); dat onderzoek is, net als bij het boek, bedoeld om tot verbetering van het trainingsprogramma te komen. Aan dit project hebben in 2006 en 2007, behalve de lectoren, ook de volgende kenniskringleden voor kortere of langere tijd meegewerkt: Jantsje van der Wal, Mirjam Stroetinga, Jollie Velders, Ulrike Koot-Stam, Til Bleijendaal. Het werk in dit project berust inhoudelijk op een eerder project van het lectoraat, uitgevoerd door Mirjam Stroetinga in het voortgezet onderwijs. Het lectoraat heeft Christelijke Hogeschool Windesheim│Campus 2-6 │Postbus 10090 │8000 GB Zwolle│Tel. 038 469 99 11│ www.windesheim.nl

10

samen met leraren van twee scholen voor voortgezet onderwijs nagedacht over onderwijsdoelen, nieuwe werkvormen uitgeprobeerd en onderzoek gedaan naar de ervaringen van leerlingen met hun onderwijs. Gaandeweg leerden leraren zo met een onderzoekende houding naar hun eigen lessen kijken. Publicatie: Mirjam Stroetinga, “Waar werelden veranderen”.

In een ander project (gesubsidieerd door het Platform Beroepsonderwijs) wordt met behulp van interviews gewerkt aan de formulering van een didactisch concept voor leerprojecten waarin leerlingen van technisch vmbo, mbo en hbo samenwerken. Een van de gedachten daarachter is dat in interessante en uitdagende leersituaties waarin zo veel mogelijk levensechte opdrachten worden uitgevoerd, de beroepsidentiteit van leerlingen beter kan worden ontwikkeld. Zo’n samenwerking is tamelijk uniek en brengt, behalve een grotere motivatie bij de leerlingen, ook veel problemen en onzekerheden met zich mee. Onze opdracht is te komen tot een model van ‘leren op de werkplek’ dat zowel uitvoerbaar als effectief is. Dit onderzoek wordt vooralsnog, omdat we geen lid van de kenniskring hiervoor hebben kunnen vinden, uitgevoerd door de beide lectoren.

Een derde onderzoek, uitgevoerd door kenniskringlid Edith Roefs, richt zich op de vraag welke bijdrage docenten in het HBO leveren aan de vorming van de beroepsidentiteit van studenten, en hoe zij dat doen. Edith heeft op basis van gesprekken met studenten van drie opleidingen binnen Windesheim een aantal docenten geselecteerd. Met hen houdt zij interviews vanuit de vraag wat die docenten nu eigenlijk doen dat studenten aanzet om over hun eigen beroepsidentiteit na te denken. Resultaten van dit onderzoek worden in de loop van 2008 verwacht.

Werkwijze We stimuleren de opleiders een project op te zetten waarin nauw kan worden samengewerkt met leraren en het scholenveld. Daarnaast vragen we hen studenten bij het onderzoek te betrekken. Dat kan door het opnemen van de nieuwe kennis in het curriculum van de lerarenopleiding en door onderzoekstaken voor studenten te formuleren. Het eerste is gerealiseerd in het curriculum van de opleiding Speciaal Onderwijs, waar het boek Pedagogische Kwaliteit op de Kaart een rol speelt. Het Christelijke Hogeschool Windesheim│Campus 2-6 │Postbus 10090 │8000 GB Zwolle│Tel. 038 469 99 11│ www.windesheim.nl

11

tweede is het geval in de onderzoeken van Erna van Koeven en Jaco Robijn. In de toekomst willen we op deze dóórwerking van onderzoek meer nadruk gaan leggen. Deze onderzoeken door lerarenopleiders kunnen op termijn uitgroeien tot een promotie-traject (dit wordt nu gerealiseerd door Erna van Koeven en Jannie LensenBotter) of leveren een resultaat op waar de afdeling contractactiviteiten goed gebruik van kan maken. Dat laatste is bijvoorbeeld het geval bij het boek Pedagogische Kwaliteit op de Kaart. In het lectoraat verbinden we een visie op onderwijs met actuele thema’s op het gebied van beroepsidentiteit en burgerschap. Zo hebben we in het boek Pedagogische kwaliteit op de kaart burgerschap verder uitgewerkt en staat in het project over jeugdliteratuur in het basisonderwijs opvoeden voor de plurale samenleving als onderwijsdoel centraal. Zo participeerden we ook in een onderzoek naar de ervaringen met culturele diversiteit op de Christelijke Hogeschool Windesheim. Medewerkers van Windesheim hebben een korte schriftelijke vragenlijst ontwikkeld waarmee studenten en medewerkers naar ervaringen met culturele gevoeligheden werd gevraagd. Met name studenten van niet-Nederlandse afkomst reageerden. De resultaten laten zien dat verdere professionalisering van opleiders op het gebied van culturele sensitiviteit noodzakelijk is. Publicatie: ‘Diversiteitsbeleid: culturele gevoeligheden’ (December 2006), door Solange Boasman, Ronald Donk, Yvonne Leeman, Jacqueline van Lieshout, Alies Vlasbloem & Wil Vos.

Op de genoemde terreinen wordt het lectoraat regelmatig uitgenodigd voor het geven van lezingen en advies en om te participeren in onderzoeken ontwikkelingsprojecten. Wij nemen zelf initiatieven en doen ook zelfstandig aanvragen voor subsidie voor onderzoeken ontwikkelingswerk.

Plannen voor de nabije toekomst Positie van het lectoraat Volgens de oorspronkelijke plannen zou het lectoraat duren tot 15 december 2008. Wij zijn nu bezig met een aanvraag bij SKO voor een verlenging met vier of vijf jaar. In die aanvraag wordt voorgesteld de naam van het lectoraat te wijzigen in “Pedagogische kwaliteit van het onderwijs”, in overeenstemming met onze taakopvatting zoals die hierboven werd uiteengezet. Christelijke Hogeschool Windesheim│Campus 2-6 │Postbus 10090 │8000 GB Zwolle│Tel. 038 469 99 11│ www.windesheim.nl

12

In de komende periode zal het lectoraat worden ondergebracht in het nieuwe Kenniscentrum educatie, waarin in elk geval de School of Education en de School of Human Movement and Sport samenwerken. In dat centrum worden ook andere lectoraten ondergebracht. Nieuwe lectoraten worden aangevraagd, waaronder in elk geval een op het terrein van speciaal onderwijs. Dit zal ons lectoraat de gelegenheid geven zich op een aantal kerntaken en –onderwerpen te richten. Samen met andere deelnemers in het centrum zullen we dan ook de onderzoeksprogramma’s en lijnen voor het lectoraat opnieuw formuleren. De omvang en duur van de aanstelling van kenniskringleden zal meer gaan variëren, naar gelang van de eisen van het project waarin zij werken. Wij verwachten en hopen dat de rol van het lectoraat in de vormgeving van het Hogeschoolcurriculum en in de (indirecte) begeleiding van studenten zal worden uitgebreid.

Projecten Een aantal projecten zal nog enige tijd doorlopen. Dit geldt in elk geval voor het onderzoek naar gebruik van het boek “Pedagogische kwaliteit op de kaart” op lerarenopleidingen en op scholen. Wij zijn nog in gesprek met enige leden van de kenniskring over de voortzetting van hun projecten. Zoals reeds vermeld loopt ook een aantal gesubsidieerde projecten nog door en zijn wij betrokken bij de aanvraag van een aantal andere projecten. Tenslotte vermelden we nog dat we in november 2008 een eendaags congres willen organiseren rond de thematieken waarmee het lectoraat zich in de afgelopen periode heeft bezig gehouden.


13

BIJLAGE Publicaties en activiteiten vanuit het lectoraat 2003 – 2007 •

Internationaal

•

Wetenschappelijk (gerefereerde publicaties)

-Leeman, Yvonne & Trees Pels (2006) Citizenship education in the Dutch multiethnic context. European Education 38(2) 64-75. -Leeman, Yvonne (2007) Dutch urban schools and teachers’ professionalism Pink, William, T. & Noblit, George, W. (eds) International Handbook of Urban Education. -Bhatti, G., Gaine, C., Gobbo, F. & Leeman, Y. (eds) (2007) Social justice and intercultural education: a never ending dialogue. London: Trentham Books. -Leeman, Yvonne (2008, in press) Education and diversity in the Netherlands. European Educational Research Journal Wardekker, W. (2005). Moral education and the construction of meaning. Journal of Moral Education. Boersma, A., Ten Dam, G., Volman, M., & Wardekker, W. (2007). Towards the design of learning environments that optimize learning processes in pre-vocational secondary education. (submitted) •

Vakpublicaties geen

•

Populaire media geen

•

Nationaal

•

Wetenschappelijk (gerefereerde publicaties)

-Koeven, Erna van (2005). De toveracademie - Boeken vol magie. Pedagogiek, 25 (3), 151-158. -Leeman, Yvonne, Meijers, Frans & Timmerman, Greetje (2006) Competentiegericht leren: een brandende kwestie. Inleiding bij het themadeel competentiegericht onderwijs. Pedagogiek 26(1), 11-13. •

Vakpublicaties

Boeken: -Geerdink, Gerda, Volman, Monique & Wardekker, Wim (eds) (2006) Pedagogische kwaliteit in de basisschool. Baarn: HBuitgevers/ Veen Bosch & Keuning - Leeman, Y., & Wardekker, W. (2004), Onderwijs met pedagogische kwaliteit. Zwolle: CH Windesheim, lectorale rede. -Leeman, Y., Wardekker, W., & Majoor, D., (2007) Pedagogische kwaliteit op de kaart. Baarn: HB Uitgevers, 2007 (verschijnt in juni). Artikelen in boeken en tijdschriften: -Koeven, Erna van (2007) Literatuuropvattingen van ouders in het PC basisonderwijs. In: Leesgoed. -Leeman, Y., & Wardekker, W.(2004) Veiligheid op school maak je samen. Vernieuwing 63(10) 24-26 - Leeman, Yvonne (2006) Wie zijn die kinderen? (47-55) In Geerdink, Volman & Wardekker (eds) Pedagogische kwaliteit in de basisschool. Baarn: HBuitgevers/ Veen Bosch & Keuning.


14

- Leeman, Y., Pedagogische kwaliteit van het onderwijs:Burgerschap (46-48)in: Putten, L. van, & Meerman, M., Opleiden in de multiculturele samenleving. Amsterdam: Amsterdamse Hogeschool voor HRM. - Leeman, Y.A.M. (2006). Meer dan gewoon: leerlingbegeleiding in een etnisch diverse school. Toolkit De leerling in ontwikkeling vo/bve. Alphen a/d Rijn: Kluwer - Leeman, Yvonne (2006) Diversiteitsbeleid: culturele gevoeligheden. VELON Tijdschrift voor Lerarenopleiders 27(4) 47-54 - Volman, M., Leeman, Y., Mahieu, P. & Rector, R. (2006) Inleiding op het thema: Diversiteit in de lerarenopleiding. VELON Tijdschrift voor Lerarenopleiders 27(4) 5-8

Onderzoeksrapporten: - Boasman, S., Donk, R., Leeman, Y., Van Lieshout, J., Vlasbloem, A., & Vos, W. (2006). Diversiteitsbeleid: culturele gevoeligheden. Zwolle: CH Windesheim. - Koeven, Erna van (2006) Literatuuropvattingen van ouders in het open protestants-christelijke basisonderwijs. Zwolle: CH Windesheim. - Leeman, Y., Wardekker, W., Blenkers, H., Uittenbogaard, B., & Valstar, J., Pedagogische kwaliteit, een inventariserend onderzoek in het onderwijsveld. Zwolle: CH Windesheim. - Lensen-Botter, J. (2007) Kunnen leraren het initiatief van kinderen beïnvloeden? Zwolle: CH Windesheim. - Stroetinga, M (2007) Waar werelden veranderen. Zwolle: CH Windesheim - Uittenbogaard, Bertil & Leenders, Dorien (2006) Signalering en begeleiding van risicogedrag. Zwolle: CH Windesheim. •

Populaire media

Diverse bijdragen in Wetenswaardigheden (Personeelsblad van de School of Education)

* conferenties georganiseerd Onderwijs met een hart, 4 maart 2005 (afgelast wegens gebrek aan deelnemers)

* betrokken bij de organisatie van conferenties Velon, 2004 ORD, 2006 Windesheim Onderwijslezing, 2006, 2007

* conferenties deelgenomen met bijdrage SLO: Leren in 2010, 2003 NWO-PROO: Design research, 2003 Velon, 2004, 2005, 2006, 2007 ATEE, 2004, 2005, 2006, 2007 ORD, 2005, 2006 Platform Beroepsonderwijs, 2005, 2006 ECER, 2004, 2005, 2006, 2007 AERA, 2007 Assoc. For Moral Education, 2006, 2007 (gepland) Assoc. For International Education, 2006


15

Windesheim onderwijslezing, 2006 interne studiebijeenkomsten (studiedag Vraagsturing, studiedag Nieuwe leren, studiemiddag Reflexief Onderwijs)

* seminars, workshops gegeven -Wardekker en Leeman: begeleiding van workshops OGO-studiedag te Arnhem op 19 mei 2006 -Wardekker en Leeman: workshop op Lectoratendag, HBO-raad, 2005 -Leeman: Deelname aan de expertmeeting burgerschap en binding op dinsdag 31 oktober 2006 in de Haagse Lobby (DCIM, Directie Coordinatie Integratiebeleid Minderheden) -Wardekker: workshop op studiedag georganiseerd door het Alfa College Groningen, november 2006. -Leeman en Majoor: workshops m.b.t. pedagogische kwaliteit -Van Koeven: workshops op scholen voor basisonderwijs in 2005 en 2006

* lezingen -lectorale rede, 2004 -Wardekker: 2 lezingen over burgerschapscompetenties voor de Federatie Chr. BVE, 2004, 2005 -Wardekker: lezing over Pedagogische Kwaliteit voor stuurgroep DCBO, 2005 -Leeman: lezing bij Nationaal Onderwijssymposium, 2004 -Leeman: Lezing netwerk van leerlingbegeleiders van FORUM in de Jaarbeurs Utrecht op 31 april 2006 -Leeman lezing VU Podium -Leeman: lezing CNV -Stroetinga: avond voor Christen Unie, gemeente Zwolle. Onderwerp: invloed media op seksueel gedrag jongeren, 2006.

*advisering Lectoren en kenniskringleden hebben op verschillende plaatsen (zowel binnen als buiten de CHW) workshops gegeven, geadviseerd vanuit de deskundigheid van het lectoraat, en meegesproken in overleggen.


16

Verslag van het werk

Recommend Documents