Internetprotocol VCO Harderwijk
Versie 1.2 (23-04-2003)
INHOUD Inhoud
-
pagina 2
Wat is Internet?
-
pagina 3
Wat zijn de risico’s?
-
pagina 3
Wat kun je als school doen om de risico’s te beperken? -
pagina 3
Het gebruik van het World Wide Web *gebruiksvoorwaarden voor internet *het gebruik van email *websites en privacy
-
pagina 4
Filtering of niet?
-
pagina 6
VCO-internetprotocol *internet op school *waarom internet? *afspraken maken *7 internetregels voor kinderen *8 internetregels voor leerkrachten *misbruik en maatregelen *gebruikte bronnen
-
pagina 7
2
Wat is internet Het Internet is een wereldwijd stelsel van tienduizenden computers en computernetwerken, zonder centrale controle of eigenaar. Een onbegrensde informatiebron en tegelijk ook communicatiemedium. Belangrijke onderdelen zijn: • Het World Wide Web (de webpagina’s) • E-mail (elektronisch berichtenverkeer) • Nieuwsgroepen (ingezonden brieven) • Chatrooms en babbelboxen • File transfer protocol Op het internet gelden geen beperkingen over het soort informatie dat beschikbaar wordt gesteld. De meeste internetgebruikers hebben positieve ervaringen met internet. Maar, net zoals in elke samenleving, er zijn risico's. Het internet kent, zoals de "gewone" samenleving, de meest uiteenlopende gebruikers. De meeste zijn welgemanierd en netjes. Maar er zijn ook negatieve uitzonderingen. Wat zijn de risico's? • • • • • • • •
Niet alle plaatsen op het internet zijn geschikt voor kinderogen. Ongewenst is niet alleen pornografie, maar ook teksten of foto’s die betrekking hebben op bijvoorbeeld extreem geweld, racisme of extremisme. Sommige sites hebben een onvolledige, misleidende of foutieve inhoud. Als kinderen persoonlijke informatie doorgeven via chatten of e-mail, kan dit leiden tot schadelijke contacten. Pedofielen doen zich bijvoorbeeld op het internet soms voor als kinderen en proberen een afspraakje in de echte wereld te maken. Als je een berichtje stuurt naar bijvoorbeeld een bedrijf, kan het gevolg zijn dat je heel veel ongewenste reclame in je elektronische brievenbus krijgt. (Spam) Door het min of meer anonieme karakter van het internet lokt het medium, met name bij email en chatten, uit tot het gebruik van grof of kwetsend taalgebruik. Het publiceren van materiaal op het internet, dat auteursrechterlijk beschermd is, kan beboet worden. Ook het illegaal downloaden van software, muziek, etc. is strafbaar. Het is ook mogelijk via internet virussen binnen te krijgen. Met name de email virussen vormen een groot risico. Computer inbraak (hacken) door kwaadwilligen vormt een toenemend risico.
Wat kun je als school doen om de risico’ s te beperken Hieronder wordt beschreven wat je als school zoal kunt doen om de risico’s te beperken. De volgorde waarin de zaken worden behandeld, geeft onze voorkeur als Stuurgroep aan. Je kunt als school heel wat maatregelen treffen. Het is echter onmogelijk en soms onwenselijk alle risico’s uit te sluiten. Een Firewall en een goed AntiVirusprogramma installeren en Passwords gebruiken geven al een relatief eenvoudige, maar doeltreffende bescherming tegen “de boze buitenwereld” die internet heet. • Firewalls Hackers zijn personen die met behulp van een computerprogramma inbreken in een computer of het netwerk van een ander met als doel simpelweg even “rond te neuzen”, dan wel schade toe te brengen in het netwerk of gegevens uit het netwerk te ontvreemden. Deze vorm van braak is alleen mogelijk als men is verbonden met het internet. Een firewall zorgt ervoor dat hackers geen toegang meer kunnen hebben tot je computer. Voor 3
•
•
scholen die via Kennisnet zijn aangesloten op het internet lijkt een firewall niet direct nodig. Kennisnet op zichzelf is beschermd tegen ongewenste indringers. Ook vanuit een school kan men niet indringen in de computer of het netwerk van een ander. Op de router (het kastje dat NL-tree op school heeft geplaatst) is tevens een firewall geïnstalleerd. Desalniettemin is het verstandig om toch na te denken over het installeren van een aanvullende firewall, aangezien de kinderen niet alléén de sites van Kennisnet zullen gebruiken. Ze zullen ook daarbuiten hun informatie halen. Bovendien zijn de ingebouwde firewalls van routers standaard niet waterdicht geconfigureerd. Aanvullende (en gratis, want ze zijn freeware!) firewalls die zeer goed bekend staan zijn “Outpost”, ”Kerio”en “Zonealarm”. AntiVirusprogramma’s De aanschaf en het onderhouden van een anti-virusprogramma is wel een absolute noodzaak! Een goed antivirusprogramma wordt indien nodig direct bijgewerkt door de makers ervan. Gebruikers kunnen die updates via het internet binnenhalen, zodat zij gevrijwaard blijven van besmetting. De computers in de VCO zijn voorzien van het welbekende en goed presterende Norton AntiVirus. De I.C.T.-ers van de scholen zijn in eerste instantie verantwoordelijk voor de bescherming tegen virussen. Passwords Om documenten en andere belangrijke gegevens te beschermen van directe nieuwsgierige blikken, is het verstandig gebruik te maken van passwords. Tevens is het belangrijk passwords te gebruiken voor indirecte bescherming, namelijk om het hackers moeilijker te maken bestanden in te zien, mochten zij toch ingebroken hebben in de computer. Passwords dienen wel regelmatig gewijzigd te worden.
Het gebruik van het World Wide Web Het gebruik van het internet als informatiemiddel is een vaardigheid die alle leerlingen onder de knie moeten krijgen. Daarbij is het gewenst om de strategie van het begeleidend confronteren toe te passen. “Begeleidend confronteren” houdt in dat je kinderen leert omgaan met internet, zoals het internet een afspiegeling is van de maatschappij. Net als in de maatschappij moeten kinderen leren wat goed is en wat niet goed is, wat kan en wat niet kan. Zoals je ze leert om te gaan met televisie en druk verkeer, zo moet dat ook met internet: Onder begeleiding en stapje voor stapje. Bespreek met de leerlingen de “ins en outs” van het internet. • De veiligste manier van surfen op internet door kinderen wordt bereikt door hen zelf te begeleiden, door de eigen kennis op dit gebied te vergroten en door kinderen op te voeden naar de normen en waarden, die op school gelden. Heel belangrijk is het dat leerkrachten zelf beschikken over voldoende internetvaardigheden. Leerkrachten moeten kunnen surfen (o.a. omgaan met zoekmachines) en emailen en bekend zijn met chatten en nieuwsgroepen. Leerkrachten moeten zich bewust zijn van de mogelijke risico’s, die internetgebruik met zich meebrengt. • Zorg ervoor dat kinderen positieve ervaringen krijgen met internet. Blijf de verrichtingen van de kinderen volgen, blijf vragen wat ze gedaan hebben. Laat de kinderen tonen wat ze gedaan hebben op internet, laat hen niet alleen. • Pas het principe toe van “controle achteraf” door na te gaan waar leerlingen zijn geweest. Dit kun je checken bij “Geschiedenis” of “Temporary Internetfiles”. In een netwerkstruktuur staat deze informatie op de server (daar kun je als gewone gebruiker dus niet bij!) en kan door de systeembeheerder vrij eenvoudig gecontroleerd worden. Daarnaast is het belangrijk tijdens het internetten de kinderen te “monitoren”. Op de PC van de toezichthouder is het scherm van elke computer in het netwerk te zien, zodat direct 4
ingegrepen kan worden, indien nodig. Als het idee al dat dit gebeurt heeft effect. Een dergelijke oplossing wordt o.a. met het programma VNC bereikt. Spreek ook af dat er sancties volgen bij het overtreden van de vast gestelde internetregels. Hieronder staat een aantal gebruikersvoorwaarden: Gebruiksvoorwaarden voor internet Als school kun je met leerlingen en team een aantal gebruiksvoorwaarden voor internet afspreken. De volgende zaken zijn ongewenst: • Internetsites bezoeken die obscene, tot haat opruiende of anderszins aanstootgevende informatie bevatten of informatie die tot doel heeft andere personen te ergeren, kwellen of intimideren. • Buitensporig grote emailberichten of -bijlagen verzenden of ontvangen. Elektronische kettingbrieven verzenden of doorsturen. • Tijd besteden aan zaken die geen verband houden en dus niets te maken hebben met het onderwijs of de school • Emailberichten versturen die geen verband houden en dus niets te maken hebben met het onderwijs of zaken doen die geen verband houden met school. • Persoonlijke opvattingen als opvattingen van de instelling (school) voorstellen. • Het internet of email gebruiken voor gokken of onwettige activiteiten. • Ontoelaatbare opmerkingen, voorstellen of materialen vervaardigen of op het internet plaatsen. • Commerciële software of materiaal waarop copyright berust in strijd met dat copyright uploaden, downloaden of anderszins overbrengen. • Software of computerbestanden downloaden zonder de maatregelen voor bescherming tegen virussen te nemen die door de leiding van de instelling zijn goedgekeurd of voorgeschreven. • De normale werking van het netwerk opzettelijk verstoren, waaronder tevens wordt verstaan het verspreiden van computervirussen of van netwerkverkeer van grote omvang over langere tijd, waardoor anderen wezenlijk worden gehinderd bij hun gebruik van het netwerk. • Vertrouwelijke informatie of informatie die eigendom is van personen of de school bekend maken of publiceren. Dergelijke informatie bestaat onder meer uit, maar is niet beperkt tot: databases van de school en de daarin opgeslagen gegevens, computersoftware, toegangscodes voor computernetwerken en persoonlijke gegevens van leerlingen. • Zonder uitdrukkelijke toestemming bestanden van andere personen openen, wijzigen of gebruiken. • Ander gebruik van het internet/intranet of van netwerkbronnen die door de leiding van de school of de netwerkbeheerder als ongepast wordt aangemerkt. Het gebruik van email Via Kennisnet is het mogelijk om iedere leerling vanaf groep 5 een eigen emailadres te verstrekken. Voordat dat ingevoerd kan worden is het verstandig een emailprotocol vast te stellen. Voordat een emailadres voor de leerlingen in gebruik wordt gegeven, wordt de ouders/verzorgers gevraagd akkoord te gaan met het aanmaken van een emailbox met bijbehorend emailadres. Indien ouders/verzorgers zich akkoord verklaren, onderschrijven zij ook de inhoud van onderstaand reglement:
5
1. Een emailadres wordt (na overeenstemmend overleg met de directie) onmiddellijk uit de bestandenlijst verwijderd, wanneer wordt vastgesteld dat er: a. onwettige activiteiten mee gepleegd worden; b. porno, geweld en/of discriminerende taal mee ontvangen en/of verspreid en/of doorgegeven wordt; c. gepest wordt; 2. De betrokken gebruiker (c.q. ouders van) wordt daarvan in kennisgesteld door de directie. Tevens wordt daarbij aangegeven waarom het emailadres wordt verwijderd. 3. De gebruiker van een emailadres krijgt bij minder ernstig misbruik een waarschuwing. Deze berisping wordt gegeven na overeenstemmend overleg met de groepsleerkracht van het kind. Indien niet tot een overeenstemming wordt gekomen, wordt de directie geraadpleegd en geeft die een doorslaggevend advies. Ouder(s)/voogd(en)/verzorger(s) worden daarvan meteen in kennis gesteld. Daarbij wordt aangegeven wat de reden van deze berisping is. 4. Betreft het een personeelslid of een persoon die vanwege zijn/haar activiteiten op school ook een emailadres heeft gekregen, wordt advies gevraagd aan de directie. Afhankelijk van de uitkomst van dat overleg, wordt actie ondernomen. In principe is een directielid met deze taak belast. 5. De systeembeheerder draagt er zorg voor dat, zodra hij/zij melding krijgt van mogelijk misbruik dit gecontroleerd wordt en vervolgens direct meldt aan de groepsleerkracht, indien het een leerling betreft en aan de directie wanneer het een volwassene betreft. De systeembeheerder draagt er zorg voor dat wanneer het emailadres verwijderd moet worden, dit direct gebeurt. 6. De school draagt er zorg voor dat de leerlingen op school tekst en uitleg krijgen over het gebruik en misbruik van het emailadres. Volwassenen krijgen dergelijke instructies in ieder geval ook schriftelijk. Websites en privacy Ook m.b.t. de website van een school is het wenselijk regels op te stellen. Op zo’n website worden bijvoorbeeld werkstukjes en foto's geplaatst van leerlingen. De ouders moeten in de gelegenheid worden gesteld toestemming te verlenen voor publicatie van het werk van hun zoon of dochter. Ook voor het plaatsen van foto’s waarop het kind te zien is, dient toestemming te worden verleend. Als VCO hanteren we in ieder geval de afspraak dat we alleen die foto’s publiceren, waarop kinderen niet alleen te zien zijn. Groepsfoto’s zijn namelijk vrijwel niet te bewerken. Als we daarnaast de resolutie van de foto’s niet te hoog nemen, is bewerking door kwaadwilligen eigenlijk niet te doen. Ondanks deze maatregelen kunnen ouders/verzorgers bezwaar maken tegen publicatie. In zo’n geval verzamelt de webmaster de namen van deze ouders en plaatst ze op een lijst. Deze lijst wordt telkens geraadpleegd als er werkjes en/of foto's geplaatst worden. Deze werkjes en/of foto's worden dan niet gepubliceerd. Ouders kunnen hun bezwaar ook weer herroepen. Bij de publicatie van materiaal van kinderen op het internet moeten geen achternamen worden vermeld. Bij publicatie van informatie zal (strikt) persoonlijke informatie worden weggelaten. Bij vermelding van persoonlijke gegevens van hen die bij de school zijn betrokken, zal nooit meer worden gepubliceerd dan vrij verkrijgbare informatie. Bij publicatie van informatie, waar een betrokkene bezwaar tegen maakt, zal de webmaster deze informatie op verzoek verwijderen. Filtering of niet?
6
Iedere school heeft de mogelijkheid om internetsites te filteren. Je kunt dan kiezen voor zogenaamde “contentfiltering”. Het gaat om software die “onzichtbaar” op de achtergrond zijn werk doet. Zodra de gebruiker probeert toegang te krijgen tot een website met schadelijke inhoud wordt het filter “zichtbaar” en actief en blokkeert de toegang tot die site. De plaats waar de scheidslijn wordt getrokken tussen wat wel en niet schadelijk is, kan bij veel filters worden ingesteld. Alle filters maken gebruik van “white listing” of “black listing”. • White listing is de strengste vorm van filtering. Het maakt gebruik van een lijst met websites die je wél mag benaderen. Alle andere sites worden geblokkeerd. Nadeel van dit systeem is dat je interessante websites die wel fatsoenlijk zijn niet kunt oproepen, als die niet op de lijst voorkomen. • Het principe van black listing is precies omgekeerd. Het is een lijst met websites die je niet kunt oproepen. Het probleem daarvan is dat er dagelijks zoveel nieuwe websites worden gelanceerd dat het onmogelijk is alle “slechte” sites op te nemen. Leveranciers hebben daarom wel een helpdesk waar gevonden “slechte” sites kunnen worden aangemeld. “ICT op School” heeft onlangs nog uitgebreid onderzoek gedaan naar “contentfiltering” en bevestigt met de uitkomst van dat onderzoek de resultaten van onderzoeken door vooraanstaande computermagazines als PCM en Computer!Totaal. In het kort komen de conclusies op het volgende neer: • Geen filter is waterdicht en kunnen relatief eenvoudig omzeild worden. • Bepaalde sites worden afgesloten die dat niet hoeven bijv: “verkeerSEXamen" • Een filter maakt het juist spannend. Juist omdat er een “slot op de deur” zit is het spannend om die “deur” open te zetten. • De filters houden sites met geweld en discriminatie redelijk goed tegen. • Pornografische sites daarentegen worden relatief veel doorgelaten. • Uit gesprekken met scholen blijkt dat veel scholen 'toezicht' één van de betere 'filters' te vinden (rondlopende collega's, onderwijsassistenten of (mediatheek)moeders ) • Toezicht (“monitoring”) in een elektronische variant: op de pc van de leerkracht is het scherm van elke computer in het klein te zien, zodat bij misbruik ingegrepen kan worden (alleen al het idee dat dit gebeurt heeft effect!). Een dergelijke oplossing wordt o.a. met het programma VNC gerealiseerd. • Een tip van de consumentenbond: door een programma te installeren dat pop-up-schermen voorkomt (een zogenaamde pop-up-killer), kunt u ook veel porno-ellende voorkomen. • Interessant is nog om te zien of met het vrij komen van de markt voor ISPs (internet serviceproviders) voor scholen (1 januari 2004), ISPs wellicht ook filterdiensten gaan aanbieden. Dit gebeurt namelijk wel in Engeland. VCO Internetprotocol Samengevat komen we als Stuurgroep tot het volgende Internetprotocol, dat gehanteerd zal worden binnen de scholen binnen de VCO: • Internet op school De kinderen van onze school kunnen gebruik maken van internet. Wij maken hiervoor gebruik van Kennisnet. Kennisnet heeft tevens een eigen Nederlandstalige zoekmachine die kinderen in principe leidt naar Nederlandstalige sites die geselecteerd zijn, waardoor zaken als racistische uitingen en pornografie niet zomaar benaderd kunnen worden. Kinderen kunnen echter ook andere zoekmachines gebruiken. Elk kind vanaf groep 5 krijgt een eigen emailadres, waarmee met andere kinderen gecommuniceerd kan worden.
7
•
•
Waarom internet? Kinderen maken gebruik van internet ter verrijking van het onderwijs: om informatie te zoeken, contacten te leggen met leerlingen van andere scholen en deskundigen te kunnen raadplegen. De software die in ontwikkeling is verwijst meer en meer naar internetsites voor aanvullend, actueel of alternatief materiaal. Internetactiviteiten worden hiermee steeds meer onderdeel van methodes en leergangen. De software bij methodes kan in de toekomst door kinderen ook via Internet benaderd worden. Afspraken maken Als Stuurgroep kiezen we ervoor om met de gebruikers van de netwerken in de VCO afspraken te maken over dat gebruik, zoals omschreven is in voorgaande paragrafen. We kiezen ervoor om niet te filteren, aangezien daar volgens ons meer nadelen dan voordelen aan kleven. Zijn er scholen binnen de VCO die van mening zijn om tóch te filteren, dan zijn ze daar vrij in. We adviseren dan wel een filter te laten installeren dat inmiddels bewezen heeft een van de betere te zijn (zie testen door “ICT op School”, “Consumentenbond”, “Computer!Totaal” en “PCM”). Tegelijkertijd vinden we het wel belangrijk om de surfgeschiedenis steekproefsgewijs te controleren, zodat vastgesteld kan worden of de gemaakte afspraken ook daadwerkelijk worden nagekomen. Bovendien dient tijdens internetlessen gemonitord te worden, zodat gebruikers weten dat ze te alle tijde gecontroleerd (kunnen) worden. We gebruiken daar als software het programma “VNC” voor, dat door DICTnet meegeïnstalleerd zal worden op ieder schoolimage. Bovendien gelden voor gebruik in onze scholen (samengevat) de volgende internetregels: 7 Internetregels voor kinderen 1. Ik mag alleen mijn voornaam gebruiken. Ik geef anderen geen persoonlijke gegevens zoals mijn adres, mijn telefoonnummer, mijn emailadres of het adres van mijn ouders of van andere bekenden. 2. Ik ga meteen naar meester of juf of mijn ouders als ik op internet hele vervelende informatie tegenkom. 3. Ik zal nooit toestemming geven aan iemand, die ik op internet ben tegengekomen in het echt te ontmoeten. 4. Ik zal "internet-personen" geen foto's van mezelf toesturen, behalve als mijn ouders en mijn meester en juf hier toestemming voor hebben gegeven. 5. Ik ga niet reageren op gemene, valse, vervelende berichten. Het is immers niet mijn schuld dat sommige mensen zich niet weten te gedragen. Als het hele gemene dingen zijn, waarschuw ik meteen meester, juf of mijn ouders, die dan contact opnemen met de politie. 6. Als ik aan het emailen ben, zal ik nette taal gebruiken. Mijn taalgebruik is immers een goede reclame voor mijzelf en voor de school. 7. Als ik een emailbericht ontvang van een persoon die ik niet ken, meld ik dit aan de juffrouw of meester. 8 Internetregels voor leerkrachten 1. Internet wordt gebruikt voor opbouwende educatieve doeleinden. 2. Er worden geen sites bekeken die niet aan onze fatsoensnormen voldoen. 3. Er wordt aan de kinderen uitgelegd waarom zij bepaalde sites wel of niet mogen bekijken.
8
4. De leerkracht draagt zorg voor een omgeving waarin kinderen open kunnen vertellen wanneer zij onbedoeld op een ongewenste site komen. Het is meestal immers niet hun schuld. 5. Regels en wetten met betrekking tot copyright worden in acht genomen. 6. Informatie die terug te voeren is op leerlingen mag niet op het openbare deel van het net terecht komen. 7. Namen in combinatie met foto’s van kinderen worden niet op het internet gepubliceerd. In voorkomende gevallen alleen met toestemming van de ouders. 8. Voor email geldt ook het briefgeheim, maar op grond van hun pedagogische verantwoordelijkheid mogen de leerkrachten email van hun leerlingen bekijken. • Misbruik en maatregelen Bij aangetoond misbruik van de internetvoorzieningen in de school en het schenden van de daarbij horende afspraken wordt bij leerlingen altijd overgegaan tot het inlichten van de ouders. Daarnaast kan worden overgegaan tot de volgende maatregelen: *een berisping *tijdelijke ontzegging van internettoegang *volledige ontzegging van internettoegang Genoemde maatregelen kunnen worden opgelegd door leerkracht, directie en bevoegd gezag. Deze maatregelen worden na vaststelling doorgegeven aan de ouders, waarbij aangegeven wordt wat de reden van de genomen maatregel is. Indien het een teamlid is of een ander volwassen persoon, dat zich niet gehouden heeft aan de gemaakte afspraken wordt te allen tijde overleg gepleegd met de directie. Bij misbruik door een directielid geldt de regel dat het Bevoegd Gezag ingelicht zal worden. In beide gevallen geldt, dat de uitkomst van het genoemde overleg bepaalt of en in welke mate er actie zal worden ondernomen en of en op welke wijze er maatregelen zullen worden getroffen. Als een eerste overtreding wordt geconstateerd, krijgt het betreffende personeelslid/directielid een mondelinge reprimande. Bij een tweede overtreding volgt een schriftelijke waarschuwing. Tevens wordt dit bij het eerstvolgende beoordelingsgesprek bij punt 9 (Overige opmerkingen) dit kritisch onder woorden gebracht. Bij voortgaand gedrag dat strijdig is met het Internetprotocol zijn rechtspositionele maatregelen niet uitgesloten.
9
Gebruikte bronnen: • ICT op school: informatie rond internetfilters (www.ictopschool.net) • Voorbeeld protocol door Ad van der Staak (verschenen in Kader Primair maart 2003) • Tips voor Veilig Internetten door Piet Diepenhorst (www.onwijs.nl) • Tips & Informatie voor leraren (www.msn.nl) • Tips & Informatie voor ouders (www.msn.nl) • Diverse artikelen in Computer!Totaal en PCM
Concept 21-04-2003 versie 1.1. :Henk Vlieger (21 april 2003) Concept 23-04-2003 versie 1.2: nagezien door Luuk de Jong (23 april 2003)
10
