Terug
Verl. A. Hanhnweg 10 Adviesnummer Adres Woonplaats Monument type Naam monument Huidige functie Oorspronkelijke functie Datum plaatsing monumentenlijst
373 Verl. A. Hanhnweg 10 7241 SV LOCHEM Woonhuis Woonhuis Woonhuis 4-2-1997
Beschrijving van het monument
Historie en ligging: Boerderij "Kelholt" of "Kielholt" behoort tot de zeer oude erven in de huidige gemeente Lochem. De eerste vermelding dateert van voor 1500 (vermelding pondschattingsregister van 1470). De boerderij behoorde tot Klein-Dochteren Schependoms, dat ressorteerde onder het stadsbestuur van Lochem. Tot de oudste erven en boerderijen van Klein-Dochteren behoren naast het in de middeleeuwen vrij geïsoleerd liggende Kelholt voorts de Dedinckweerd, erf Westerholt, Nijkamp, Hasseloo, Muitstege en Velderman. Door latere boerderijstichtingen in deze omgeving kwam ook Kelholt minder afgelegen te liggen. Een uitvoeriger dokumentatie betreffende de historie van de boerderij is bijgevoegd (opgesteld door J.B.Kelholt). Naast tal van archiefstukken, waarin de boerderij Kelholt wordt genoemd, bleef van de boerderij ook een uniek, uit 1661 daterend bestek bewaard in het gemeente-archief van Lochem. Dit bestek geeft een goed beeld van de te volgen werkwijze bij het bouwen van een grote boerderij. Uit het bestek blijkt overigens niet of er ook sprake was van een voorganger, die gesloopt diende te worden, of waarvan onderdelen moesten worden hergebruikt. Aan de hand van het bestek en de daarin vermelde maatvoeringen e.d. is door de Stichting Historisch Boerderij Onderzoek een reconstructietekening gemaakt van plattegrond en opbouw van dit "losse hoes". Opdrachtgevers tot de bouw waren B.van Dam en G.Schoemaecker, timmerman was Willem Dulmer. De unieke situatie doet zich voor, dat de in het bestek uitvoerig beschreven gebintconstructie thans nog grotendeels in de huidige boerderij aanwezig is. De maatvoeringen stemmen overeen met de op basis van het bestek gemaakte reconstructie en de zware houten onderdelen, voorzien van een volledig telmerkensysteem maken een oorspronkelijke, 17de eeuwse indruk. De boerderij zal in de 19de eeuw haar vakwerkbuitenwanden, waarover het bestek rept, hebben verloren. In het midden van de 19de eeuw werd het voorhuis gemoderniseerd, d.w.z. verruimd en verhoogd. De zich in dit deel van de boerderij bevindende gebintstijlen werden wat betreft de onderste delen verwijderd. Het midden 19de eeuwse woongedeelte bleef sindsdien redelijk goed intact. Slechts enkele vensters werden later vernieuwd. De buitengevels van het bedrijfsgedeelte werden waarschijnlijk in het begin van de
20ste eeuw vernieuwd in machinale baksteen. In het recente verleden is de boerderij geheel tot woonhuis verbouwd, waarbij vooral wat betreft het bedrijfsgedeelte diverse nieuwe veelruits ramen e.d. in de oude stal- en mestdeuropeningen werden aangebracht. De 17de eeuwse gebint- en kapconstructie bleef daarbij geheel intact. Ook van andere onderdelen op het erf bleven archiefstukken bewaard, zoals rekeningen betreffende de bouw van de schuur en de aanleg van de waterput (jaren '40 van de 18de eeuw). De boerderij is gelegen in het buitengebied van de gemeente Lochem, westelijk van de bebouwde kom en de nieuwe rondweg. Plattegrond en opbouw: Forse hallehuisboerderij met middenlangsdeel met aan weerszijden verhoogd voorhuis, voorzien van één bouwlaag en een groot zadeldak met wolfeinden boven voor- en achtergevel. De gevels van het voorhuis zijn nog deels gemetseld in 19de eeuwse handvormsteen in kruisverband, die van het achterhuis zijn waarschijnlijk in het begin van de 20ste eeuw vernieuwd in jongere baksteen. Tegen de linker zijgevel van het bedrijfsgedeelte staat een oude hallehuisvormige schuur, waarvan de achtergevel op één lijn ligt met de achtergevel van de boerderij. Ook de gevels van deze schuur zijn grotendeels in vrij jonge baksteen uitgevoerd. Alle naderhand toegevoegde veelruits ramen en deuren zijn niet monumentaal. De voorgevel: De voorgevel bezit een gepleisterd plint en bij de schuine zijden bakstenen vlechtingen. De hoek uiterst links is uitegvoerd in kalkzandsteen. Vensters en ingang sluiten aan de bovenzijde af met 1½-steens strekken. De vijf traveeën brede gevel bezit vier vensters met gepleisterde lekdorpels, kozijnen met luiksponning en 6-ruits schuiframen met houten opgeklampte luiken. De tweede travee van links bevat een ingang met kozijn met duivejagerprofiel, niet oorspronkelijke deur en een 2-ruits bovenlicht. In de zolderverdieping bevinden zich twee kleine kozijnen met strekken en houten opgeklampte luiken. In de gevel diverse staafankers. De rechter zijgevel: De rechter zijgevel van het verhoogde voorhuis bezit drie vensters met rollagen aan de bovenzijde, 6-ruits schuiframen en houten opgeklampte luiken. In de zijgevel van het voormalige bedrijfsgedeelte bevindt zich geheel links een ingang met niet oorspronkelijke deur en rechts hiervan vier getoogde vensters met ½-steens segmentbogen en niet oorspronkelijke 9-ruits ramen. Deze vensters bevinden zich ter plekke van deels dicht gemetselde mestdeurtjes. Voorts vier kleine getoogde stalvensterstjes, waarvan drie nog met oude gietijzeren vorktraceringen. De linker zijgevel: De linker zijgevel van het voorhuis bezit rechts een venster met kozijn met luiksponning, rollaag, gepleisterde lekdorpel en 6-ruits schuifraam, links hiervan een gewijzigde ingangspartij onder luifel, aangekapt aan het dak (niet oorspronkelijk). De ingang bezit een oud 2-ruits bovenlicht. Links van de ingang een klein venster met rollaag en 6-ruits schuifraam. Voorts een klein
getoogd stalvenstertje met gietijzeren vorktracering. De zijgevel van het voormalige bedrijfsgedeelte is niet zichtbaar. De achtergevel: De achtergevel bezit in de middenas een bredekorfboogopening, waarin thans een moderne veelruits pui. Aan weerszijden bevindt zich een getoogd stalvenstere met 3-ruits raam en op de hoeken een voormalig getoogd staldeurtje, thans met veelruits deurtje. In de gevel staafankers. Het dak: Het dak wat betreft het verhoogde voorhuis en de zijbeuken gedekt met rode oud Hollandse pannen en bezit bij de schuine gevelbeëindigingen houten windveren. De middenbeuk van de deel is voorzien van een rietdekking met rood gebakken nokvorsten. Op de nok een bakstenen schoorsteen. Het interieur: De boerderij is nog in het bezit van de oude 17de eeuwse gebintconstructie, bestaande uit vijf forse ankerbalkgebinten met zware rechte korbelen, vrij smalle deels gebogen schoren en zware stijlen. De gebinten zijn voorzien van een volledig telmerksysteem (gesneden merken), waarin rechts en links worden onderscheiden door rechte en gebroken merken. Ook de schoren zijn aan de buitenzijde gemerkt. Bij de verhoging van het oude woongedeelte zijn de onderste onderdelen van de hier aanwezige gebinten verwijderd. De kapconstructie verkeert nog in oorspronkelijke staat en bestaat uit oude gekantrechte sporen en haanhouten, met pengatverbindingen. Bijgebouwen/groenelementen/diversen: De naast de boerderij gelegen schuur is van het hallehuistype en bezit een zadeldak met wolfeinden. Rietdekking op de middenbeuk en oud Hollandse pannen op de zijbeuken. Op het linker dakschild een niet oorspronkelijke dakkapel, gedekt met riet (niet monumentaal). De gevels zijn in baksteen in kruisverband uitgevoerd. De voorgevel bezit een brede korfboogopening met daarin een moderne veelruits pui. Rechts hiervan een rondgebogen stalvenstertje met gietijzeren raam en voorts een brede lage korfboogvormige opening met daarin een modern venster met veelruits raam. Geheel links een getoogd voormalige staldeurtje, thans met veelruits raam. De linker zijgevel bezit vier getoogde voormalige mestdeurtjes, thans met nieuwe veelruits ramen en vijf getoogde stalvensters met gietijzeren ramen. De achtergevel bevat in het midden een voormalige brede deeldeuropening met krofboog, thans voorzien van een moderne veelruits pui. Aan weerszijden een rondboogvenstertje met gietijzeren raam. Op de hoeken getoogde staldeuropeningen, thans met veelruits deurtjes. Alle naderhand toegevoegde veelruits ramen en deuren zijn niet monumentaal. De schuur bevat een waarschijnlijk 18de eeuwse gebintconstructie, bestaande uit vier ankerbalkgebinten met rechte korbelen en schoren. De onderdelen zijn voorzien van gehakte telmerken aan zijbeukszijde, waarbij per "half gebint" is genummerd (dubbele nummering op gebintstijlen, waarbij het linker nummer correspondeert met de linker schoor en het rechter met de rechter schoor). Bij de eindgevels jongere strijkgebinten. Naast de schuur een oude vierroedige hooiberg met hoekstijlen met pengaten en een met riet gedekte vierzijdige hoed.
Op het erf, dat deels wordt omgeven door beukenhagen, bevindt zich rechts voor de boerderij een oude ronde waterput van Bentheimer zandsteen en rode Wesersteen, voorzien van ijzeren ring. De put is gedateerd 1744 (bijbehorende archiefstukken over aanleg bewaard). Oude zandstenen trog. Voorts enige oude vruchtbomen en reeksen zware eiken. Bijlagen: - Dokumentatie van de heer J.B.Kelholt. - H.Mansvelt Beck, 'Een bestek van een los hoes uit de 17de eeuw', in: Oude boerderijen in Achterhoek en Liemers, Enschede 1983, blz.92-97. MOTIVATIE VOOR PLAATSING OP DE GEMEENTELIJKE MONUMENTENLIJST Basisnormen: Het pand voldoet aan de basisnormen. Architectuurhistorische waarde en esthetische waardering 1. Het object heeft een historisch waardevolle kern, van belang voor de ontwikkelingsgeschiedenis van de bouwkunst. (de boerderij bezit een belangrijke 17de eeuwse gebint- en kapconstructie, welke nog grotendeels compleet aanwezig is. Deze constructie is dezelfde als vermeld in een bewaard gebleven bestek uit 1661. Ook de schuur bezit een waardevolle gebintconstructie, daterend uit de 18de eeuw) 2. Het object heeft een interessante (bouw)geschiedenis, die nog afleesbaar is. (de boerderij bezit een interessante bouwgeschiedens, die nog redelijk goed afleesbaar is en wordt ondersteund door belangrijke archivalia) 3. Het object valt op door bijzonder gave verhoudingen en/of materiaalgebruik. (fraai geproportioneerde boerderij met opvallende hoofd- en kapvorm). 4. Het object heeft bijzondere en (reeds) zeldzame vormen, opvallende bouwonderdelen of details. (tot de bijzondere onderdelen behoren de gave hoofd- en kapvorm, de bouwmassa, gevormd door boerderij met schuur, de indeling en detaillering van de voorgevel. De bewaard gebleven gebint- en kapconstructies bezitten een hoge zeldzaamheidswaarde) 5. Het object vertegenwoordigt een (uitzonderlijk) gaaf voorbeeld van een bepaalde stijl of bouwwijze. (boerderij Kelholt vertegenwoordigt een goed voorbeeld van een ogenschijnlijk 19de/vroeg 20ste eeuwse boerderij, in zijn huidige vorm tot stand gekomen na een lange reeks verbouwingen en moderniseringen van een 17de eeuws gebouw. De hallehuisvorm met middenlangsdeel en het in de 19de eeuw vergrote woongedeelte zijn typerend te noemen voor de streekeigen bouwkunst. Fraaie gebint- en kapconstructie van groot belang voor de kennis over de 17de eeuwse boerderijbouw in Nederland, mede omdat ook het bijbehorende bestek bewaard bleef. Hieruit blijkt ook dat de boerderij oorspronkelijk de vorm van een "los hoes" bezat, destijds het meest gangbare boerderijtype in deze streek. Ook de schuur en de hooiberg zijn vrij goede voorbeelden van de historische landelijke bouwwijze in dit gebied. De in de loop van de 20ste eeuw uitgevoerde wijzigingen t.b.v. de nieuwe woonfunctie (aanbrengen van veelruits ramen en deuren in oude, oors. bedrijfsmatig gebruikte gevelopeningen hebben geen monumentale waarde).
Situeringswaarde 7. Het object is bepalend voor het zichtbaar houden van een historisch gevormde landschappelijke situatie. (boerderij met erf van belang voor het behoud van de historisch gevormde landschappelijke situatie in dit gedeelte van de gemeente Lochem. Het erf behoort tot de oudste in het gebied en vormt dus een belangrijk onderdeel in de ontwikkelingsgeschiedenis ervan) 9. Het object maakt onderdeel uit van een bijzondere landschappelijke situatie. (karakteristiek in oud enkenlandschap gelegen boerderij met erf, omgeven door diverse groenelementen (eiken, hagen). Sociaal-economische en cultuurhistorische waardering 10. De bebouwing is van belang i.v.m. het zichtbaar houden van sociaaleconomische of cultuurhistorische ontwikkelingen of feiten. (als één der oudste boerderijen van het oors. Klein-Dochteren Schependoms is het erf Kelholt, waarvan de stichting teruggaat tot de middeleeuwen, van lokaalhistorisch belang voor de gemeente Lochem. De ouderdom van het erf is bovendien nog afleesbaar aan de bewaard gebleven bouwrestanten, hetgeen bijdraagt aan de cultuurhistorische waarde) Opgesteld door: MONUMENTEN ADVIES BUREAU 10-02-1995
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de afdeling Ruimtelijke ontwikkeling, via het centrale telefoonnummer van de gemeente Lochem: (0573) 28 92 22.
