Rapportage
Verkiezingen 2010 Gemeenteraad
Datum
8 maart 2010
Versie
Concept 01
Bestuurlijk opdrachtgever: Ambtelijk opdrachtgever:
Portefeuillehouder: Tjeerd van der Zwan Algemeen directeur; Eise van der Sluis
Opdrachtnemer: Onderzoeksteam:
Concerncontrol; Nick Doorn Nick Doorn
Inhoudsopgave
1
Inleiding 1.1 Aanleiding voor het onderzoek 1.2 Opdrachtformulering 1.3 Achtergrondinformatie 1.4 Opdrachtgever en onderzoekers
3 3 3 3 3
2
Onderzoeksopzet 2.1 Doelstelling 2.2 Probleemstelling 2.3 Onderzoeksvragen 2.4 Afbakening van het onderzoek
4 4 4 4 4
3
Bevindingen 3.1 Voorbereiding 3.2 Stembureau 3.3 Uitslag
5 5 5 6
4
Conclusies
7
5.
Aanbevelingen
7
2
1
Inleiding
1.1
Aanleiding voor het onderzoek
Op 3 maart 2010 vonden de gemeenteraadsverkiezingen plaats. Zonder dat er grote problemen zijn geweest, zijn er bij de verkiezingen voor Europa een paar zaken niet helemaal goed gegaan. Daarnaast behoort de (oude) raad nog een oordeel te geven over de rechtmatigheid van de verkiezingen. Deze beide factoren leidden ertoe dat dit onderzoek plaats vond. 1.2
Opdrachtformulering
Het onderzoek richt zich op de rechtmatigheid van de verkiezingen om vast te kunnen stellen of de organisatie en het verloop van de verkiezingen op wettige wijze hebben plaatsgevonden. 1.3
Achtergrondinformatie
De werkzaamheden in het kader van de verkiezingen worden op twee plaatsen uitgevoerd, bij de Griffie en bij Burgerzaken. De Griffie richt zich op de kandidaten en Burgerzaken op het stemmen. 1.4
Opdrachtgever en onderzoekers
De bestuurlijk opdrachtgever is de raad, waarbij de voorzitter van de raad, burgemeester Tjeerd van der Zwan, bestuurlijk opdrachtgever is. Het onderzoek is uitgevoerd door de concerncontroller, Nick Doorn
3
2
Onderzoeksopzet
2.1
Doelstelling
Doel van het onderzoek is inzicht krijgen in: - door voorbereiding van de verkiezingen, - het functioneren van de stembureaus, - de totstandkoming van de uitslagen, teneinde een uitspraak te doen over de wijze waarop de werkzaamheden in het kader van rechtmatigheid worden uitgevoerd in relatie tot wet- en regelgeving. 2.2
Probleemstelling
Vindt de organisatie en het verloop van de verkiezingen op wettige wijze plaats. 2.3
Onderzoeksvragen
De hierboven beschreven probleemstelling is nader geconcretiseerd in onderstaande onderzoeksvragen. 1) Wat behoort de Griffie te doen rond de verkiezingen en hoe ziet de werkelijkheid eruit? 2) Wat behoort Burgerzaken te doen rond verkiezingen en hoe ziet de werkelijkheid eruit? 3) Wat behoort het stembureau te doen en hoe ziet de werkelijkheid eruit?. 4) Op welke wijze behoort de uitslag tot stand te komen en hoe komt deze in werkelijkheid tot stand? 5) Waar wijkt de werkelijkheid af van wet- en regelgeving en wat is daar de consequentie van? 2.4
Afbakening van het onderzoek
Het onderzoek richt zich op de gemeenteraadsverkiezingen 2010, tot het moment van de bekendmaking van de uitslag op de verkiezingsdag. Het onderzoek richt zich niet op het randgebeuren rond de verkiezingen, zoals de verkiezingsavond.
4
3. Bevindingen
3.1
Voorbereiding
Het proces begint met de kandidaatstelling. De kandidaatstellingen hebben op tijd plaatsgevonden. Het hoofdstembureau heeft de ingeleverde kandidaatstellingen onderzocht en geconstateerd dat er geen problemen waren. Dit is in een proces verbaal vastgelegd. Vervolgens is er een lijstcombinatie voor het CDA en de ChristenUnie ingediend. Het centraal stembureau heeft deze lijstcombinatie bij het nummeren van de kandidatenlijsten geldig verklaard. Dit is een proces verbaal vastgelegd. Vervolgens konden de stemmenlijsten worden besteld. Vastgesteld is, dat de tijdens de verkiezingen gebruikte stemmenlijsten geen onjuistheden bevatten. Verder was de voorbereiding een bedrijfsmatige voorbereiding. Er zijn stembureaus bepaald, leden voor het stembureau geworven, stembureaus ingericht, materialen verzameld die nodig zijn voor het stemmen, etc. etc. Al deze werkzaamheden liggen vast in draaiboeken. Deze draaiboeken zijn goed en hebben ertoe geleid dat de voorbereiding goed is geweest. Toch nog een paar kleine kanttekeningen. - Bij twee stembureaus was sprake van geen/te weinig daglicht. - De opstelling van de stemhokjes tov de tafel met de leden van het stembureau was niet overal goed. In een paar stembureaus keken de leden van het stembureau zo de hokjes in, dat ze konden zien waar de stemmer ongeveer op stemde. Her en der zijn de leden van het stembureau zelf nog aan het schuiven gegaan, maar dat leidde niet overal tot een goed resultaat.
3.2.
Stembureau
Er zijn in de gemeente 16 stembureaus, die worden bemand door vier personen. Daarvan zijn, gedurende de openingstijden van 07.30 tot 21.00 uur, telkens drie mensen aanwezig. Alle stembureaus zijn bezocht en daarbij zijn de volgende punten geconstateerd. Er is een goede functiescheiding tussen: - controle van de stembiljetten en identiteitsbewijzen. - controle op ingetrokken stembiljetten. - uitgifte van stembiljetten - controle van het deponeren van stembiljetten in de stembus. Vooraf waren er vragen over hoe de legitimatieplicht zou verlopen. Op een enkel incident na heeft dit geen problemen opgeleverd. De leden van de stembureaus hebben de legitimatieplicht serieus genomen en conform gehandeld. Daardoor was het voor de stemmers duidelijk dat het niet mogelijk was om te stemmen zonder deugdelijke legitimatie. Daar waar het probleem zich heeft voorgedaan, zijn maatregelen genomen om herhaling te voorkomen. Bij één van de stembureaus zijn aan één stemmer vier in plaats van twee stembiljetten meegegeven. Door goede controle bij het deponeren van de stembiljetten in de stembus is deze fout geconstateerd, waardoor de stembiljetten alsnog konden worden ingenomen en ongeldig worden verklaard. Los van de rechtmatigheid zijn nog een paar zaken op te merken mbt de stembureaus: - alle bureaus beschikten over de attributen die nodig waren om de werkzaamheden goed uit te voeren. - twee van de stembureaus (Stiensgae in Augustinusga en De Waldsang in Buitenpost) waren eigenlijk niet geschikt, alleen al door het ontbreken van voldoende daglicht.
5
- de opstelling van de tafel voor de leden van het stembureau en de stemhokjes was in een aantal stembureaus niet juist.
3.3
Uitslag
De uitslagverwerking vond in een aantal stappen plaats. Voorlopige uitslag. Nadat de stembureaus om 21.00 uur dicht zijn gegaan, is het tellen van de stemmen begonnen. Daarbij is eerst een voorlopige telling gemaakt per partij en de uitkomst daarvan is door de stembureaus doorgebeld naar het gemeentehuis. In het gemeentehuis zijn de voorlopige cijfers verwerkt en bekend gemaakt aan de aanwezigen. De voorlopige cijfers van de gemeente waren snel bekend (derde van Fryslan), waarbij ook een voorlopige zetelverdeling berekend is. Werkelijke uitslag. Nadat de voorlopige cijfers waren doorgebeld is het tellen per kandidaat gestart. Aan de hand van turflijsten zijn de individuele stemmen per partij geteld. Het tellen is zo ingericht, dat er diverse controles in zitten, zoals: aantal gebruikte stembiljetten + aantal niet gebruikte stembiljetten = totaal aantal stembiljetten dat bij de opening van het stembureau aanwezig was. totaal van de aantallen stemmen per partij + aantal blanco stemmen + aantal ongeldige + aantal vervallen stembiljetten = totaal aantal gebruikte stemmen. aantal stempassen = aantal uitgebrachte stemmen. Nadat de tellingen klopten, zijn de processen-verbaal ingevuld en zijn alle documenten in enveloppen gedeponeerd, waarna de enveloppen verzegeld zijn. Vervolgens zijn alle documenten naar het gemeentehuis gebracht. In het gemeentehuis zijn vervolgens de stemmen (per kandidaat) verwerkt in een speciaal computerprogramma. Daarbij worden de gegevens per stembureau twee maal verwerkt, door verschillende mensen, op verschillende werkstations. Pas wanneer de beide verwerkingen aan elkaar gelijk zijn, worden de gegevens vastgesteld. Bij het verwerken van de gegevens, bleek dat er binnen één stembureau door een telfout een verschil was van twee stemmen. Door de controle van de gegevens bij het invoeren in het computerprogramma, kwam deze fout aan het licht. Daarom zijn van dit stembureau de stemmen opnieuw geteld. De hertelling leverde de juiste gegevens op. Toen alle gegevens verwerkt waren, kon de werkelijke uitslag worden berekend, waarbij rekening werd gehouden met de lijstverbinding tussen het CDA en de Christen Unie en voorkeurstemmen. De zetelverdeling die daarbij uit de bus kwam, kwam overeen met de zetelverdeling uit de voorlopige uitslag. De uitslag was om 02.30 uur bekend en is gelijk gecommuniceerd met de media. Gebleken is dat het belangrijk is dat iemand de regie voert over het tellen. Wanneer de regie er niet is, dan vindt het tellen niet systematisch plaats, waardoor het tellen langer duurt dan nodig. Niet systematisch werken heeft er echter niet toe geleid dat er verkeerd is geteld. Definitieve uitslag Vrijdagmorgen om 10.00 uur kwamen achtereenvolgens het Hoofdstembureau en het Centraal Stembureau bijeen. In de zittingen van deze beide bureaus is de uitslag vastgesteld en bekend gemaakt. Er zijn geen bezwaren ingebracht.
6
4. Conclusies Het organiseren van verkiezingen is een ingewikkelde klus, die door betrokkenen prima is voorbereid en uitgevoerd. Er zijn geen fouten naar voren gekomen die het rechtmatig verklaren van de verkiezingen in de weg staan. Fouten die gemaakt zijn, komen door de systematische (en voor een deel geautomatiseerde) verwerking aan het licht. Er is niet altijd goede regie bij het tellen van de stemmen. Dit leidt niet tot verkeerde tellingen, maar wel tot een langere doorlooptijd van het tellen. Er zijn wel een paar zaken die voor de volgende keer verbeterd kunnen worden, te weten: - voldoende daglicht in de stemlokalen, - opstelling van de stemhokjes.
5. Aanbevelingen De raad voorstellen om de verkiezingen rechtmatig te verklaren. In het vervolg een ambtenaar (die van tevoren goed is geïnstrueerd), onder verantwoordelijkheid van de voorzitter van het stembureau, de regie laten voeren voor het tellen van de stemmen. In het kader van de Deming Circle (Plan-Do-Check-Act), voor de volgende verkiezingen aandacht besteden aan: - nieuwe accommodaties zoeken voor in ieder geval Stiensgea in Augustinusga en De Waldsang in Buitenpost. - goede instructie maken voor het inrichten van een stemlokaal, met extra aandacht voor de plaats van de stemhokjes tov de tafel waarachter de leden van het stembureau zitten.
7
