Verkeersmaatregelen Oudeweg Participatienotitie Gemeente Haarlem juli 2012
1.
Inleiding
Aanleiding Door de ingebruikname van de Fly-over en de gedeeltelijke versmalling van de Amsterdamsevaart rijdt er meer verkeer over de Oudeweg. Als gevolg hiervan zijn doorstromingsproblemen op de Oudeweg ontstaan. In dit document worden per kruispunt of wegaansluiting verbetervoorstellen gedaan. De voorstellen zijn gebaseerd op onderzoeken (zie uitgangspunten), een inventarisatie van de huidige situatie alsmede de ruimtelijke en financiële mogelijkheden. De voorstellen zijn opgesteld in overleg met een vertegenwoordiger van de gemeentelijke afdelingen Ruimtelijk Beleid/Ontwerp, Verkeersbeleid (OGV), VRI Beheer ( DB&T), Techiek&Advies en Projectmanagement. Voordat de voorstellen verder worden uitgewerkt, worden de belanghebbenden in de gelegenheid gesteld om hierop te reageren zodat niets over het hoofd wordt zien en zoveel mogelijk in de overwegingen meegenomen kan worden. In hoofdstuk 2 wordt de procedure verder toegelicht. In hoofdstuk 3 komen alle kruispunten op de Oudeweg inclusief de voorstellen aan bod. Projectafbakening De eventueel te treffen verkeersmaatregelen hebben betrekking op alle kruispunten van de Oudeweg tussen de Prinsenbrug aan de westzijde (zonder de brug zelf) en de aansluiting met de A. Hofmanweg aan de oostzijde.
A.Hofmanweg Prinsenbrug Oudeweg
Kader De Regionale Bereikbaarheidsvisie Zuid-Kennemerland en de Gebiedsvisie Oostradiaal maar ook het Coalitie-akkoord vormen het uitgangspunt voor de visie ‘Haarlem en de autobereikbaarheid vanuit het oosten’. Hierbij wordt ingezet op een oostelijke randweg en worden diverse verbetervoorstellen gedaan om Haarlem aan de oostzijde beter bereikbaar te maken. De Schoterbrug en Fly-over vormen een onderdeel hiervan. De eerstvolgende stap in dit pakket van maatregelen is het verbeteren van de doorstroming en veiligheid op de Oudeweg. Uitgangspunten - Rapportage van de verkeersmonitoring rond de openstelling fly-over N200 en de afwaardering Amsterdamsevaart (ri. west), gemeente Haarlem 9-4-2012. - Rapport Inrichting Oudeweg bij afwaardering A’vaart 2012, Vialis 19-10-2011. - Voorkomen desinvesteringen met het oog op mogelijke ontwikkelingen.
1
2.
Kruispuntanalyses en verbetervoorstellen
Toelichting Tussen de Prinsenbrug en de A.Hofmanweg zijn in totaal 12 kruispunten en wegaansluitingen die in de analyse zijn meegenomen. In hoofdstuk 3 van deze notitie wordt per kruispunt kort de huidige situatie geschetst. Indien er zich verkeersproblemen voordoen, worden oplossingen of maatregelen voorgesteld. In doorlooptijd en omvang wordt onderscheid gemaakt tussen drie soorten maatregelen: - Direct toepasbare maatregel (2012): maatregelen die we snel (in 2012), relatief goedkoop, zonder langlopende procedures en inspraak kunnen uitvoeren. - Korte termijn maatregel (2013/2014): maatregelen die omvangrijker en kostbaarder zijn met langere procedures en inspraak maar die in 2013/2014 realiseerbaar zijn. - Lange termijnmaatregel (na 2015/2020): maatregelen die worden genomen in afstemming op de omliggende gebiedsontwikkelingen zoals bij een doorgetrokken Prins Bernardlaan of ontwikkelingen bij Dantuma/Nedtrain. Er moeten diverse maatregelen worden genomen om de bereikbaarheid aan de oostkant van de stad te verbeteren in een periode waarin bezuinigen het motto is. Ook bij de maatregelen op de Oudeweg zullen keuzes gemaakt moeten worden. Het is daarom belangrijk dat maatregelen noodzakelijk zijn en gedragen worden. Deze participatie speelt hierin een rol. Daarnaast moeten met het oog op toekomstige ontwikkelingen desinvesteringen te allen tijde voorkomen worden. Reacties op deze notitie worden verwerkt tot een realisatieontwerp (in het geval van een direct toepasbare maatregel) of tot een voorlopig ontwerp dat voor de inspraak vrijgegeven wordt (in het geval van een korte termijn maatregel). Wel of geen rotondes In hoofdstuk 3 worden geen rotondes als mogelijke oplossing voorgesteld, maar wel kruispuntoplossingen met verkeerslichten. Hoewel bij rotondes veel kanttekeningen moeten worden geplaatst, hoeven ze bij voorbaat niet te worden uitgesloten. Voor de diverse kruispunten is gekeken naar de (on)mogelijkheden van een rotonde. In deze paragraaf wordt hierop wat verder ingegaan. Op hoofdlijnen bestaan er in Nederland drie soorten rotondes: de enkelstrooksrotonde, de tweestrooksrotonde en de turborotonde. Enkelstrooksrotondes kunnen de (toekomstige) verkeersstromen niet aan, waardoor er enerzijds file ontstaat, anderzijds kan verkeer vanaf de zijwegen moeilijk(er) de rotonde oprijden. Een enkelstrooksrotonde op de Oudeweg is derhalve geen optie. Tweestrooksrotondes zijn een mogelijkheid als het gaat om het verwerken van het verkeersaanbod. Vanuit het oogpunt van verkeersveiligheid, zowel voor langzaam verkeer als voor snelverkeer, zijn tweestrooksrotondes geen afdoende oplossing. Dit wordt vooral veroorzaakt doordat verkeer niet gedwongen wordt om op één rijstrook te rijden, waardoor de snelheden in de wat rustigere perioden hoger liggen. Indien fietsers ‘in de voorrang worden gezet ‘, wat een standaard uitgangspunt is bij rotondes (op turborotondes na), zorgt dit voor een slechtere doorstroming omdat het verkeer dat zich op de rotonde bevindt stil 2
wordt gezet. Door de complexere situatie bestaat de kans dat de fietser tijdens het oversteken van de rotonde over het hoofd wordt gezien. Indien fietsers echter ‘uit de voorrang worden gehaald’ is er een (grotere) kans op afdekongevallen. Dit ontstaat indien de bestuurder op de ene rijstrook informeel een fietser voor laat gaan, terwijl de bestuurder op de andere rijstrook doorrijdt. Turborotondes kunnen worden gerealiseerd (het benodigde ruimtebeslag buiten beschouwing latend). Qua capaciteit zijn ze toereikend om het verkeer te verwerken. Tevens is het – ten opzichte van een tweestrooksrotonde – voor verkeer vanaf de zijwegen makkelijker om de rotonde op te kunnen rijden. Voor langzaam verkeer is een turborotonde echter minder geschikt. Het verdient de aanbeveling om langzaam verkeer ongelijkvloers te laten kruisen met snelverkeer. Indien dit niet kan, wat op de Oudeweg vanwege de kosten en de ruimte het geval is, is het raadzaam om langzaam verkeer ‘uit de voorrang te halen’. Dit betekent dat autoverkeer voorrang heeft op de overstekende fiets. Het bevordert de doorstroming van het autoverkeer en de kans op een ongeval met een fietser wordt kleiner. Nog een reden om de fietser ‘uit de voorrang te halen’ bij een turborotonde is dat het verlaten van de rotonde in de rechtdoorgaande richting niet ervaren wordt als het verlaten van een rotonde (e.e.a. afhankelijk van de vormgeving). Het gevaar hiervan is dat overstekende fietsers niet automatisch worden herkend als bestuurders waaraan voorrang moet worden verleend, waardoor er een verhoogde kans bestaat op een ongeval. Het ‘uit de voorrang halen’ van fietsers heeft echter weer als nadeel dat de doorstroming voor fietsers wordt belemmerd. De kans bestaat dat fietsers meer risico nemen, met als mogelijk gevolg een ongeval op het oversteekpunt. Zowel tweestrooksrotondes als turborotondes zijn voor snelverkeer veiliger dan een met verkeerslichten geregeld kruispunt. Er kan niet door rood licht gereden worden en de snelheden op dergelijke rotondes ligt lager dan op kruispunten die met verkeerslichten geregeld zijn. Een turborotonde past binnen het hoofddoel van Duurzaam Veilig (reductie van het aantal verkeersslachtoffers) omdat deze kruispuntvorm ontmoetingen met grote verschillen in snelheid en richting voorkomt, tevens ondersteunt een turborotonde het beoogde weggedrag beter dan bijvoorbeeld een tweestrooksrotonde (bron: CROW). Conclusie is dat de turborotonde en tweestrooksrotonde mogelijk is, waarbij uit oogpunt van verkeersveiligheid de turborotonde de voorkeur heeft. Er moet een drietal zwaarwegende kanttekeningen bij een rotonde worden geplaatst. 1. Het nadeel van de fietser ‘uit de voorrang’ is hiervoor al genoemd. 2. Er is een diameter van minimaal 40 tot 50 m noodzakelijk. Dit betekent grondverwerving en bestemmingsplanwijziging, ofwel meer kosten en langere doorlooptijd. 3. Indien de Pr.Bernardlaan in de toekomst doorgetrokken en aangesloten wordt op de Oudeweg, is een kruispunt met verkeerslichten noodzakelijk. Het aanleggen van een rotonde nu zou een desinvestering betekenen.
3
3.
Verkeersmaatregel per kruispunt
3.1
Oudeweg – Harmenjansweg – Kick Smitweg
Huidige situatie Deze kruising kent een korte cyclustijd (de tijdsduur van begin groenfase tot de eerstvolgende groenfase). Deze cyclus wordt bepaald door de koppeling met de verkeerslichten op de kruising met de Gedempte Oostersingelgracht. Het ‘linksaf-opstelvak’ vanaf de Prinsenbrug naar de Kick Smitweg is erg kort. Zowel de korte cyclustijd als het korte opstelvak geven op dit moment echter geen directe aanleiding voor een aanpassing.
Direct toepasbare maatregel Geen. Korte termijn maatregel Geen. Lange termijn maatregel Een mogelijkheid is om de huidige twee opstelstroken op de Harmenjansweg te combineren ofwel terugbrengen naar één opstelstrook. Hierdoor ontstaat er meer ruimte voor bijvoorbeeld de fietser of voor nieuwe ontwikkelingen ter plaatse. Afhankelijk van het voorgaande zou het linksaf-opstelvak op de Oudeweg vanaf de Prinsenbrug naar de Kick Smitweg verlengd kunnen worden. De toekomstige ontwikkelingen bij Dantuma en de Drijfriemenfabriek zullen bepalend zijn voor de mogelijk verkeersmaatregelen.
4
3.2
Oudeweg – Gedempte Oostersingelgracht
Huidige situatie De kruising is zwaar belast maar functioneert. Er is daarom op dit moment geen directe aanleiding om het kruispunt aan te passen. Een optredend probleem zijn de hoge snelheden, onder andere door het zogenaamde ‘lokgroen’. Dit is groen licht dat een automobilist op afstand ziet waardoor deze harder gaat rijden om nog door groen licht te kunnen rijden. Ook wordt er veel door rood licht gereden. Een verdere versmalling van de Amsterdamsevaart (richting oost) in het kader van de Gebiedsvisie Oostradiaal heeft consequenties voor de verkeersafwikkeling op dit kruispunt.
Direct toepasbare maatregel Het plaatsen van een combi-flitspaal. Deze handhaaft op zowel te hoge snelheid als door rood licht rijden. Korte termijn maatregel Voordat de Amsterdamsevaart richting oost van twee naar één rijstrook terug kan worden gebracht, moet het kruispunt Oudeweg – Gedempte Oostersingelgracht worden aangepast. De huidige twee ‘rechtsaf-opstelstroken’ op de Oudeweg vanaf de Prinsenbrug naar de Gedempte Oostersingelgracht en één opstelstrook rechtdoor worden veranderd in twee opstelstroken rechtdoor en één rechtsaf naar de Gedempte Oostersingelgracht. De fysieke ingrepen hiervoor zijn beperkt. De verkeerslichten moeten hiervoor worden aangepast. Lange termijn maatregel Een mogelijkheid is om de huidige zonder verkeerslichten geregelde oversteek bij de Voormalige Oudeweg op te heffen en een met verkeerslichten geregelde oversteek toe te voegen aan de kruising Oudeweg – Gedempte Oostersingelgracht. Deze langzaam verkeersoversteek komt aan de oostkant van het bestaande kruispunt en zou kunnen aansluiten op een fietspad dat langs de Gedempte Oostersingelgracht wordt doorgetrokken. Afhankelijk van de ontwikkelingen langs de Gedempte Oostersingelgracht zou het aantal stroken en opstelstroken bij het kruispunt kunnen afnemen.
5
3.3 Oudeweg – Voormalige Oudeweg Huidige situatie De oversteek voor voetgangers en (brom)fietsers vindt gespreid over het hele kruisingsvlak plaats. Het is objectief onveilig (er hebben ongevallen plaatsgevonden) door het slechte zicht en de hoge snelheid van het verkeer op de Oudeweg. Omdat er ter plaatse van de kruising één rijstrook is voor rechtdoor, waar het verkeer in de spits vaak stil staat, en één strook is voor rechtsaf, waar het verkeer wel doorrijdt, hebben er zogenaamde afdekongevallen plaatsgevonden. De fiets of voetganger steek over tussen het stilstaande verkeer en wordt vervolgens aangereden door rijdende verkeer.
Direct toepasbare maatregel Het concentreren van de fietsers en voetgangers op één oversteekplaats, voorzien van attenderende bebording en lichten. Het plaatsen van plantenbakken om foutparkeerders te weren en daarmee het zicht te verbeteren. Het aanpassen van de wegmarkering waardoor de kans op de zogenaamde afdekongevallen afneemt. NB: Al deze maatregelen zijn in april en mei 2012 uitgevoerd. Korte termijn maatregel Geen. Lange termijn maatregel Een denkrichting is het opheffen van de kruising Oudeweg - Voormalige Oudeweg. De ontsluiting van Nedtrain en de ontwikkeling langs de Oudeweg (op het huidige parkeerterrein van Nedtrain) zou dan gerealiseerd kunnen worden op de Gedempte Oostersingelgracht. De huidige langzaam verkeersoversteek zou dan opgeheven en geïntegreerd kunnen worden met de kruising Oudeweg - Gedempte Oostersingelgracht (zie paragraaf 2.2.3), waardoor een duurzaam veilige oplossing kan worden gecreëerd voor fietsers en voetgangers.
6
3.4 Oudeweg – Wim van Eststraat Huidige situatie Het zicht bij het oprijden van de Oudeweg vanaf de Wim van Eststraat wordt belemmerd door de langs de Oudeweg geparkeerde auto’s. De snelheid van het verkeer ter plaatse is met name buiten de spitsperioden hoog. Bij filevorming kan de uitrit van de Wim van Eststraat worden geblokkeerd. Tot slot vormt het langsparkeren op de Oudeweg bij de Sportheldenbuurt over het algemeen een probleem. Het belemmert de doorstroming op de Oudeweg, het is voor de parkeerders zelf bij het uitstappen gevaarlijk en het vermindert het zicht voor alle overige weggebruikers. De parkeerplaatsen en daarmee de woningen aan de Oudeweg zijn in de spits slecht bereikbaar.
Direct toepasbare maatregel Om het zicht te verbeteren dienen meteen ten oosten van de Wim van Eststraat twee parkeerplaatsen langs de Oudeweg te worden opgeheven. Om stilstaande auto’s voor de uitrit van de Wim van Eststraat te voorkomen, kan ter plaatse op de Oudeweg een kruis op het asfalt worden aangebracht. Voor de weggebruiker moet de maximale snelheid zou ter plaatse duidelijk aangeven zijn, bijvoorbeeld door met markering 50 op het asfalt aan te brengen. Ook kan de snelheid met meetapparatuur worden geregistreerd en getoond. NB: Al deze maatregelen zijn in april en mei 2012 uitgevoerd. De meetapparatuur wordt deze zomer weer verwijderd omdat de effectiviteit na verloop van tijd weer afneemt. Korte termijn maatregel Door het realiseren van een ventweg is het mogelijk om het langsparkeren op de Oudeweg op te heffen. Een ventweg maakt de woningen langs de Oudeweg beter bereikbaar, maakt de situatie ter plaatse veiliger en verbetert de doorstroming op de Oudeweg. NB: In overleg met de bewoners van de Sportheldenbuurt en de fietsersbond wordt de mogelijkheid van een ventweg nader uitgewerkt. Lange termijn maatregel Als korte termijn maatregel.
7
3.5 Oudeweg – Minckelersweg Huidige situatie Door de verkeersdrukte in de spitsperioden op de Oudeweg ontstaan wachtrijen op de Minckelersweg. De oversteekbaarheid neemt af. De opstelruimte voor auto’s is te beperkt om in twee stappen over te steken. Fietsers kunnen in twee stappen oversteken met een rustpunt in de middenberm. De ruimte hiervoor is echter beperkt.
Direct toepasbare maatregel Een mogelijkheid is om de noordelijke rijstrook aan de kant van de Minckelersweg uit te buigen en de middenberm ter plaatse te verbreden. Vanaf de Minckelersweg is dan voor auto’s een oversteek in 2 stappen mogelijk. Auto’s vanaf de Oudeweg kunnen zich in de middenberm opstellen en blokkeren daarmee het doorgaande verkeer niet (of minder). Korte termijn maatregel Indien voor vleeswarenbedrijf Zandbergen een uitrit tegenover de Minckelersweg wordt voorzien, hetgeen de huidige plannen zijn, dient een kruispunt met extra opstelstroken en verkeerslichten te worden gerealiseerd. Aandachtpunt is de menging van het vrachtverkeer voor Zandbergen en de (jonge) gebruikers van het aanliggende sportterrein. Lange termijn maatregel Als korte termijn maatregel.
8
3.6 Oudeweg – ir.Lelyweg - Jan van Krimpenweg Huidige situatie Door de verkeersdrukte in de spitsperioden op de Oudeweg ontstaan wachtrijen op de Jan van Krimpenweg en ir. Lelyweg. De oversteekbaarheid is in de spitsperioden slecht. Onder andere Connexxion, Spaarnelanden en Zandbergen ondervinden hiervan hinder.
Direct toepasbare maatregel Een snelle oplossing zou het plaatsen van verkeerslichten kunnen zijn, zonder dat het kruispunt verder aangepast wordt met bijvoorbeeld extra opstelstroken. Hierdoor kan het verkeer vanaf de zijwegen invoegen en fietsers kunnen veilig oversteken. De haalbaarheid hiervan met het oog op doorstroming en duurzaamheid dient te worden onderzocht. Korte termijn maatregel Hierbij wordt met name gedacht aan het aanpassen van het kruispunt met voldoende opstelstroken en verkeerslichten om de doorstroming in de spitsperioden vanuit alle richtingen en de veiligheid voor overstekende fietsers te waarborgen. Lange termijn maatregel Als korte termijn maatregel. Indien in de toekomst gekozen wordt voor doorgetrokken Prins Bernardlaan, kan dit grote consequenties hebben voor dit kruispunt.
9
3.7 Oudeweg – Nijverheidsweg - Fustweg Huidige situatie Door de verkeersdrukte in de spitsperioden op de Oudeweg ontstaan wachtrijen op met name de Nijverheidsweg. De oversteekbaarheid is in de spitsperioden slecht.
Direct toepasbare maatregel Door het verkeer op de Nijverheidsweg met A9/Amsterdam èn Centrum als bestemming naar de Waarderweg te verwijzen, kan de kruising met de Oudeweg worden ontlast. Als het voorgaande onvoldoende resultaat heeft, zou een halve afsluiting overwogen kunnen worden. Verkeer wordt dan wel vanaf de Oudeweg naar de Nijverheidsweg toestaan maar niet vanaf de Nijverheidsweg naar de Oudeweg. Korte termijn maatregel Hierbij wordt met name gedacht aan het aanpassen van het kruispunt met voldoende opstelstroken en verkeerslichten om de doorstroming in de spitsperioden vanuit alle richtingen en de veiligheid voor overstekende fietsers te waarborgen. Lange termijn maatregel Als korte termijn maatregel. Indien in de toekomst gekozen wordt voor doorgetrokken Prins Bernardlaan, kan dit grote consequenties hebben voor dit kruispunt.
10
3.8 Oudeweg – ventweg Joh. Enschedé Huidige situatie De bereikbaarheid en doorstroming ter plaatse is er vooralsnog geen maatgevend probleem. Joh. Enschedé dient vanwege haar bedrijfsvoering de ventweg in twee richtingen te kunnen verlaten. Alleen de oostelijke uitrit van de ventweg blijkt te krap te zijn voor trailers.
Direct toepasbare maatregel Hoewel de urgentie in vergelijking met andere kruispunten beperkt is, zou het geschikt maken van de oostelijke uitrit van de ventweg voor trailers snel uitgevoerd kunnen worden. Korte termijn maatregel Als direct toepasbare maatregel. NB: Vanuit Joh. Enschedé is de mogelijkheid van een extra uitrit op de Oudeweg voorgesteld. Dit wordt echter met het oog op de doorstroming op de Oudeweg niet aanbevolen. De huidige situatie met een in- en uitrit aan de westzijde van de ventweg en een verbeterde uitrit aan de oostzijde (voorbij de verkeerslichten op de kruising Oudeweg-Waarderweg) wordt als het meest optimaal gezien voor zowel de doorstroming op de Oudeweg als voor Joh. Enschedé. Lange termijn maatregel Hierbij zou kunnen worden gedacht aan een extra opstel- en uitvoegstrook op de Oudeweg naar de westelijke in/uitrit van de ventweg. Indien in de toekomst gekozen wordt voor doorgetrokken Prins Bernardlaan, kan dit grote consequenties hebben voor de ontsluiting van de huidige ventweg.
11
3.9 Oudeweg – Waarderweg Huidige situatie In de avondspits kan de het verkeer op de opstelstrook richting de Oudeweg-west het doorgaande verkeer op stroken richting de Waarderweg belemmeren. Op de opstelstrook voor het verkeer richting de Oudeweg-oost kunnen in de spitsperioden capaciteitsproblemen ontstaan.
Direct toepasbare maatregel Een mogelijkheid is het verlengen van de linksafopstelstrook voor verkeer richting de Oudeweg-west. Tevens kan gedacht worden aan het aanpassen van de huidige wegmarkering zodat de verlengde linksafopstelstrook tot de stopstreep doorloopt en er links ervan een opstelstrook bijkomt. Er dient te worden opgemerkt dat de urgentie om dit kruispunt zo snel mogelijk aan te pakken, in vergelijking met bijvoorbeeld de kruisingen met de Jan van Krimpenweg en Nijverheidsweg, kleiner is. Korte termijn maatregel Als direct toepasbare maatregel. Verder kan gedacht worden aan het verlengen van de rechtsafopstelstrook voor het verkeer richting de Oudeweg-oost en het verruimen van de bochtstraal (binnenbocht rechtsaf). Lange termijn maatregel Indien in de toekomst gekozen wordt voor doorgetrokken Prins Bernardlaan, heeft dit grote consequenties voor dit kruispunt.
12
3.10 Oudeweg – Busweg Huidige situatie Er worden op dit moment geen maatgevende problemen ondervonden in de doorstroming op de Oudeweg.
Direct toepasbare maatregel Geen. Korte termijn maatregel Geen. Lange termijn maatregel Er kan gedacht worden aan een uitvoegstrook op de Oudeweg naar de Busweg.
13
3.11 Oudeweg – Hulswitweg Huidige situatie Er worden op dit moment geen maatgevende problemen ondervonden in de doorstroming op de Oudeweg.
Direct toepasbare maatregel Geen. Korte termijn maatregel Geen. Lange termijn maatregel Er kan gedacht worden aan een uitvoegstrook op de Oudeweg naar de Hulswitweg.
14
3.12 Oudeweg – Hofmanweg Huidige situatie Op de Hofmanweg kunnen lange wachtrijen ontstaan. Op de Hofmanweg zit ongewenst (sluip)verkeer dat eigenlijk de route via de Waarderweg zou moeten volgen. Om deze reden worden extra of verlengde opstelstroken van en naar de Hofmanweg bewust niet overwogen om daarmee nog meer sluipverkeer te voorkomen. NB: Maatregelen om dit te voorkomen, waarbij kan worden gedacht aan het leggen van een ‘knip’ in de Hofmanweg ter hoogte van de Lucasweg, dient bij de verdere uitwerking van de Waarderweg te worden meegenomen en vormt geen onderdeel van de verkeersmaatregelen op de Oudeweg.
Direct toepasbare maatregel Geen. Korte termijn maatregel Geen. Lange termijn maatregel Lange termijn maatregelen kunnen afhankelijk zijn van bijvoorbeeld de ontwikkelingen rondom Saplaza.
15
