Veiligheid van lichtapparaten en verlichting

Veiligheid van lichtapparaten en verlichting Catherine Lootens KAHO Sint-Lieven – Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen Mei 2012 ENERGIECOORDINATOR IN SCHOLEN en CENTRA

1

Agenda • • • • • • • • • •

Groen Licht Vlaanderen Motivatie Licht Grootheden Door-lichting Elektrische apparaten Energiebesparing met beter Licht Wetgeving Normen Financiering GreenLight Programme

2

GROEN LICHT VLAANDEREN

3

Groen Licht Vlaanderen

Energiebesparing met beter Licht • Sensibiliseren rond – Energiezuinige verlichting – Innovatie

4

Groen Licht Vlaanderen - Achtergrond

• • • •

Kyoto protocol Ecodesign richtlijn REG decreet EPR sinds 1 januari 2006 – EPU: kantoren en scholen

• Prijsstijgingen elektriciteit • Jaarlijkse stijging verbruik: 1%-3%

5

Groen Licht Vlaanderen - Opdracht

• Kennisverspreiding – Promoten, stimuleren, sensibiliseren • Professionelen • Particulieren

– Vertrouwen brengen in nieuwe technologieën – Advies uitbrengen – Organiseren posthogeschool opleiding (4de editie): “specialisatie verlichtingstechnologie” – 21 weken, modulair

• Innovatie stimuleren in Vlaanderen – Synergie bevorderen in de verlichtingsector 6

Groen Licht Vlaanderen - Doelgroepen

• Voorschrijvers: – Bouwheren, Facility Managers, Technische diensten, Bouwpromotoren, Financiële instellingen – Architecten, Installateurs, Aannemers, Ingenieurs, Studiebureaus – Overheden, Lokale besturen, Instellingen, Huisvestingsmaatschappijen – Energiedeskundigen, Preventieadviseurs,..

• Potentiële innovatie: – – – –

Verlichtingsfabrikanten Ontwikkelaars Designers Federaties

7

Groen Licht Vlaanderen - Folders

www.groenlichtvlaanderen.be/folders

8

Wat betekent power-factor?

•

www.groenlichtvlaanderen.be/folder

9

Groen Licht Vlaanderen - Contact

• KAHO Sint-Lieven (Technologiecampus Gent) Laboratorium voor Lichttechnologie Gebroeders De Smetstraat 1 9000 Gent

• WTCB (Energie en Klimaat) Laboratorium Licht&Gebouw Avenu Pierre Holoffe, 21 1342 Limelette

Website: www.groenlichtvlaanderen.be Contact: [email protected] Contactpersoon: Catherine Lootens (09/265.87.13)

10

Groen Licht Vlaanderen - Financiering

• IWT: Agentschap voor innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen • Vlaams Innovatienetwerk (VIN) • TIS project: Thematische Innovatie Stimulering • Financiering – 80% IWT/ 20% Consortium Groen Licht Vlaanderen

• 2004-2008, 2008-2012 • Nieuw project: Groen Licht Vlaanderen 2020 (tot 2016)

11

Consortium – 20% financiering Vlaamse Innovatie Samenwerkingsverband (# 39)

12

MOTIVATIE

13

Motivatie

Globaal verbruik verlichting per sector Openbare Verlichting Diensten

Industrie

Residentieel 14

Motivatie

• Aandeel verlichting tot totaal elektrisch verbruik: – – – –

35-45% in kantoren en horeca tot 70% in scholen ~30% in industrie ~16% in woningen

• Besparingspotentieel kan gemakkelijk oplopen tot 50% (kW) en meer… • Reële terugbetalingstermijn: – gemiddeld 5 jaar – afh. van o.a. aantal branduren

15

Motivatie •

1/3 van de straatverlichting in Europa gebruikt oude, achterhaalde en inefficiënte technologie – – –

•

Meer dan 75% van de kantoorverlichting is nog altijd inefficiënt – – –

•

Renovatiegraad bedraagt slechts 3% per jaar gemiddelde ouderdom van de installaties = 40 jaar nieuwe technologie bestaat nochtans die energie-efficiënter is en een beter lichtcomfort oplevert

Renovatiegraad bedraagt slechts 7% per jaar gemiddelde ouderdom van de installaties = 25 jaar Grote verschillen in efficiëntie tussen de oude en de nieuwe systemen (energiebesparing 30-80%)

Ongeveer 85% van de lampen die vandaag in de EU woningen voorkomen zijn energieverslinders.

16

Motivatie

• Gemiddeld verbruik gezin: 4500kWh/jaar (VEA) – 16% gaat gemiddeld naar verlichting – Gemiddeld 720kWh/jaar van het verbruik gaat naar verlichting (€158 met 0,22€/kWh)).

• In woningen zijn vandaag gemiddeld 29 lampen (Enquête VEA 2009) – – – – –

8 compact fluolampen, 3 TL lampen 9 gloeilampen 8 halogeenlampen en 1 LED

• VEA: Vlaams Energie Agentschap – www.energiesparen.be 17

VEA – enquête 2011

18

Motivatie

• 9 gloeilampen vervangen naar 9 spaarlampen ( i.e. compact fluolampen-CFL of LED) – Vermogen 4 à 5 maal lager – Levert met CFL een besparing op van €65 per jaar (berekent over 10 jaar, inclusief de aankoop van nieuwe lampen)

19

Motivatie • Impact verlichting op E-peil

E70 voor scholen 20

LICHT GROOTHEDEN

21

Grootheden Licht

Niet richtbare lampen

F Lichtstroom = lumen (lm)

I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m²

22

Grootheden Licht

Richtbare lampen (spots)

F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m²

Lichtsterkte

23

Grootheden Licht

Resultaat



24

Grootheden Licht

Resultaat: helderheid (verblinding)



25

Afgeleide parameter

• Lichtrendement – Energie-efficiëntie – Lumen/Watt (lm/W) – Hoe hoger het lichtrendement, hoe beter de lamp het opgenomen elektrisch vermogen omzet in licht.

• Voorbeelden: – Gloeilamp: 15W geeft 120 lumen (8 lm/W) – Compacte fluolamp: 15W geeft 950 lumen (63 lm/W) – LED: 17W geeft 1100lumen (65 lm/W)

• Lichtrendement afhankelijk van vermogen van lamp – Een compacte fluolamp van 20W is efficiënter dan één van 5W. Toch krijgen beiden lampen een energielabel klasse A. – Een T5 HE ( tot 35 W max) heeft een hogere rendement dan T5 HO (vanaf 24W tot >100W) 26

Motivatie

Lichtrendement huishoudelijke lampen * cijfers najaar 2011 Min. rendement in lm/W

Max. rendement in lm/W 105 67

8 13

12 15

12

21

14

26

21

40

28

67

58

50

36

A C

C

60

A A

A 27

DOOR-LICHTING

28

Door-Lichting

• Inefficiënte lampen? – – – –

• • • •

Gloeilampen Halogeenlampen Oude fluorescentielampen T12, T8 (kleur 33) - halofosfors Hoge druk kwikdamp lampen Ontbrekend comfort:

Kapotte Lampen? Keukens: breukvrije lampen (HACCP)? Lampen van verschillende kleur? Lampen met korte levensduur?

• kleurweergave • te weinig licht • gelijke kleurtemperatuur

29

Door-Lichting

• Inefficiënte armaturen? Ontbrekend comfort vanwege: • verkeerd stralingsprofiel • voldoende verlichtingssterkte • beperkte uniformiteit • te grote verblinding • te grote contrasten

30

Door-Lichting

• Inefficiënte voorschakelapparaten? – Elektromagnetische ballast • B-Klasse: Low loss • C-Klasse: Conventional • D-Klasse: High loss Ontbrekend comfort vanwege: • lage frekwentie • flikkering bij opstart • blijvend pinken einde levensduur • stroboscopische effecten • geen automatisatie

31

Door-Lichting

• Wordt het aantal branduren beperkt? – Wordt het licht uitgeschakeld bij afwezigheid? – Wordt het licht uitgeschakeld bij voldoende daglicht? • Aandacht vragen met stickers, posters • Automatisatie Ontbrekend comfort vanwege: • Onderverdeling in zones • manueel uitdoven lichten

• Wordt het vermogen beperkt (dimming)? – Wordt er rekening gehouden met de daglichttoetreding? • Automatisatie • Verschillende circuits?

• Wordt het lokaal verduisterd wegens storend daglicht? • Zonneblinden (kunnen ook retro-reflecterend zijn) 32

Door-Lichting

• Is er een onderhoud gepland? – Groepsvervanging lampen – Poetsbeurt armaturen

• Zijn de muren en plafond proper en geschilderd in een heldere kleur? Ontbrekend comfort vanwege: • te donker

33

Door-Lichting

• Oude armatuur (1 lamp 58W en 1 ballast): –

58W +11,6W= 69,6W

• Volledig lokaal (24 armaturen): –

Indien vermogen van de ballast niet is gekend: lampvermogen X 1,2

24×69,6W = 1670,4W

• Jaarlijkse energieverbruik (1504 uren): –

1504 × 1670,4W = 2512,3kWh/jaar

• Kostprijs elektriciteit: –

0,22€ / kWh×2512,3kWh ≅ 523€ / jaar

34

Door-Lichting Te laag voor avondonderwijs Streven naar 500 lux

• Lokaal: 7mx8m: 56m2 • Verlichtingssterkte: 400lux • Geïnstalleerd vermogen voor: 1670,4W – 29,82 W/m2 – 7,4 W/m2.100lux

Te hoog: Streven naar ≤10 W/m2 ≤2W/m2.100lux

35

ELEKTRISCHE APPARATEN

36

Kantoorapparaten

37

Kantoorapparaten PC´s + Schermen • Schakel scherm + printer uit tijdens middagpauzes • Screensaver  energiebesparing • Bij aankoop nieuw scherm: LCD-flatscreen • Verkies labtops • Advanced Configuration and Power Interface (ACPI) – Zie ook “Green computing” (wikipedia)

Schermgrootte

Monitor

Flat-screen

Besparing

17”

75 W

45 W

40 %

19”

130 W

50 W

62 %

38

Kantoorapparaten Kopieerapparaat • Worden op temperatuur gehouden  verbruiken energie • Handleiding nalezen: instellen na gebruiksuren uitschakelen • Schakelklok voorzien (kost = 25 EUR) •

Mogelijke besparing indien afdelingskopieermachine wordt uitgeschakeld tijdens vakanties en na gebruiksuren t.o.v. enkel uitschakelen tijdens vakanties: 70 EUR

39

Sanitair warm water

• Elektrische boiler – Goedkoop in aankoop, maar duur in gebruik – ´s Nachts (en weekends): onnodig om op temperatuur te houden – Weekklok plaatsen (vakantieplanning)

Inhoud elek. boiler (l) 10 50 100 200

Besparing (EUR) 75 150 188 263

40

Drankautomaten • • •

Verlichting uitschakelen of vervangen door LED Automaat buiten gebruiksuren uitschakelen via tijdsklokje Mogelijke besparing: 90 EUR

•

Koffiemachines!

41

Drankautomaten: verlichting uitschakelen

Berekende besparing

Aantal automaten

# lampen per automaat

Vermogen per lamp

Ballastfactor

Totaal vermogen

Vermogen

90

2

50

1,25

11250

W

Aantal branduren per jaar

8750

h

Totale besparing [kWh]

98550

kWh

Bron: KU Leuven

42

Drankautomaten

Gemeten waarde=berekende waarde (2x50Wx1,25) Metingen

Vermogen [W]

gemeten in gebruik zonder koeling

157

gemeten in gebruik zonder koeling of lampen

22

koelend met lampen

577

Koelend zonder lampen

460

Bron: KU Leuven

Verschil [W]

Gemiddeld verschil [W]

135

117

126

43

ENERGIEBESPARING MET BETER LICHT 44

Energiebesparing met beter licht

• Beperken van vermogen én branduren • 3 ankers – Daglicht – Kunstlicht – Automatisatie

45

Energiebesparing met beter licht

• Daglichttoetreding • Oriëntatie gebouw • Oppervlak (m²) vensters

• Energiezuinige Verlichtingsinstallatie • • • •

Efficiënte lichtbronnen Optieken/armaturen met een hoog rendement Elektronische voorschakelapparatuur Optimalisatie van de lichtuitstraling, goed lichtplan

• Automatisatie: Schakelen en/of Dimmen • Tijd • Aanwezigheidsdetectie • Daglichtdetectie 46

Daglicht • Meer dan enkel licht binnen laten – Gecontroleerd – Verblinding vermijden – Oververhitting vermijden

• Grote glasoppervlakken leiden tot

Winter

Zomer

– Meer koeling nodig (zomer) – Meer verwarming nodig (winter)

• Automatisatie van – Daglichttoetreding via zonneblinden – Verlichting

47

Daglichtregeling

• Waar is daglichtregeling mogelijk? Hoogte venster x 2 • Wordt in rekening gebracht in EPU • Gemiddeld besparing op verbruik verlichting? 20 – 40% (soms tot 60%) • Is functie van de daglichtfactor • Is na te gaan via simulatie

48

Daglichtfactor

• •

Verhouding van de hoeveelheid licht binnen en de hoeveelheid licht buiten Bij een daglichtfactor van 5 is er door daglicht een verlichtingssterkte van 500 lux gedurende 70% van de kantooruren

49 49

Daglicht becijferen

• Redelijk moeilijk! • Daglichttoetreding is dynamisch (wijzigt constant: zonverplaatsing, veranderende bewolking, ...). • Het daglicht binnenin een gebouw is dus afhankelijk van : – – – – – – –

het type hemel de periode van het jaar het uur van de dag de geografische ligging (breedtegraad) de openingen (oriëntatie, vorm, helling, samenstellende materialen) de omgeving van het gebouw (maskering, schaduwvorming, ...) de ruimte (vorm, reflectiecoëfficiënten wanden, ...).

50

Daglichtdetectie

51

Aanbevelingen daglicht

• SOBANE strategie voor het beheer van beroepsrisico's – Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg – http://www.werk.belgie.be/publicationDefault.aspx?id=5116

• Aanbevelingen daglicht: (Natuurlijk licht) – de vensters nemen best 20 tot 30% van de totale oppervlakte van de muren in beslag – op elke plaats in het lokaal dient de verhouding tussen de natuurlijke verlichtingssterkte binnen en de verlichtingssterkte buiten (natuurlijk daglicht) groter te zijn dan 5%. Voorbeeld: 5000 lux buiten geeft 250 lux binnen. Ter vergelijking: hoogzomer 12h00, niet bewolkt: 100.000 lux

52

Kunstlicht

• Kies enkel voor efficiënte lichtbronnen – Fluorescentie (buizen) • Lage druk kwikdamp lampen • Lineaire, circulaire, compacte

– Metaalhalide gasontlading – LEDs

• Te vermijden: – Gloeidraad lampen – Hoge druk kwikdamplampen

53

Lichtbronnen

54

Gloeidraadlampen • Lichtopwekking door thermische excitatie van moleculen en atomen (Wolfraam gloeidraad) • 95% warmte – 5% licht • Toevoeging inert gas (Stikstof, Argon, Krypton): tegen zwarting (afzetting Wolfraam op glas) • Continu spectrum • Levensduur ~ 1000 uur • Overspanning verkort de levensduur

55

Gloeidraadlampen • Halogeenlamp = Gloeilamp met extra halogeengasvulling – inert gas + halogeendamp (jodium of broom)

• Kleiner • Verhoogde gasdruk + hogere temperatuur – gloeidraad 2800-3000°C • hogere lichtstroom (+45%) • hogere luminantie

– kwartsglas 250°C • geen condensatie op wand • geen zwarting

• Levensduur >2000 uur • 12V zuiniger dan 230V – Opgelet: transfo verbruikt 10%

56

Innovaties gloeidraadlampen

• Eco-Halogeen: 30% tot 50% zuiniger door – IR(C) - technologie • IR coating op glas • Temperatuur↑

– Xenon - technologie • Wordt toegevoegd aan vulgas • Groter atomen in vulgas: warmteverliezen↓ • Temperatuur↑

• Langere levensduur

57

Fluorescentie lampen

• Lage druk kwik gasontlading • 3 types lampen – Lineaire (TL: tubular lamp) fluorescentie – Circulaire fluorescentie – Compacte fluorescentie

• Gasontlading – onder invloed van UV geven fluorescerende fosforpoeders zichtbaar licht

58

Fluorescentielampen

• Halofosfors: – Vroegere standaard – slechtere kleurweergave (kleur 33, 29,..)

• Tri-fosfor: – – – –

mengsel van 3 fosfors minder kwik betere CRI (kleur 830, 942,…) hogere lumen-output

59

Kenmerken fluorescentie lampen • Lichtstroom 45- 100 lm/W • Kleurweergave (CRI)

CRI 85

CRI 70

– 80 en meer – CRI 90 is 20% minder efficiënt

• Kleurtemperatuur (CCT) – 2500K tot 6000K – Warm-wit tot Koud-wit

• Schakelcycli: – 100.000 en meer

• Levensduur: – 6 jaar=6000 uren – Beter >10.000 uren – Soms tot 40.000 uren

60 60

Lineaire Fluorescentie

61

Lineaire fluorescentie lampen • T12 (60-78 lm/W): 38 mm • niet meer gebruiken, vervangen door T8

• T8 (52-100 lm/W): 25,4mm • Gespecificeerd bij 25°C • oudere types T8 (kleur 33,…) vervangen (830,..): <80lm/W • Let op bij lage temperaturen

• T5 (83-104 lm/W): 16mm • • • •

830: Ra 80 – CCT:3000K

Hoogste lichtopbrengst bij 35°C Echter gespecificeerd bij 25°C Let op bij lage temperaturen gebruik geen T8 naar T5 adaptor!!! – Niet veilig – Minder licht

• HE versus HO

5/8 inch= 16mm 62

Lineaire fluorescentie lampen: temperatuur

•

Speciale T5 op basis van amalgaam met breder temperatuursbereik

63 63

Mythes fluorescentie

• Is T5 steeds de beste oplossing? • Rendement • T5 HE hoog (>90lm/W) tot 35W • T5 HO lager (<90lm/W) vanaf 24W

• T5 High Output of T8 in magazijnen – Hoge plafonds en lage temperaturen – Met T5 HO 80W (bij 35°C: 7000lm) • Totaal systeemvermogen max. 88W • Lage T (bvb. 10°C): – 60% rendement voor standaard T5 80W : 4200 lm (48 lm/W) – 80% rendement met T5 amalgaam 80W : 5600 lm (64 lm/W)

– Waarom geen T8 58W met EVSA??? • Totaal systeemvermogen max. 55W • Zit bij 15°C toch nog op 90% van het rendement • 58W bij 25°C: 5200 lm, bij 10°C: 5040 lm (91 lm/W) 64

Circulaire Fluorescentie

• T8 en T5 • Vanaf 70 lm/W tot 85 lm/W • Wordt steeds meer gebruikt

65

Compact fluorescentie • CFL-i: – Met geïntegreerde ballast (E27 en E14) – Huishoudelijk gebruik – vanaf 40 lm/W (CFL-I)

• CFL-ni: – – – –

Zonder geïntegreerde ballast (steekfitting) Professioneel vanaf 70 lm/W (CFL-nI) Kies EVSA • 2 pins (wordt binnenkort verboden) • 4 pins (mogelijkheid tot dimming, mits EVSA daarvoor bestemd)

• Steeds meer modellen ter beschikking • Folders: – “Feiten en Mythes rond Spaarlampen” – “Groen Licht voor de spaarlamp”

• Voorbeelden via www.topten.be 66

Compact fluorescentie

67

Mythes CFL

• • • •

Geven te weinig licht Starten te traag op Zijn lelijk en groot Gaan snel kapot….. – Veelvuldig schakelen (bv traphallen): speciale lamp – Opgepast met gesloten armaturen, temperatuur te hoog voor ballast

• Dimming moeilijk – Stapsgewijs (via schakelaar) – Gradueel (muurdimmer)

• Invloed temperatuur: rendement daalt bij lagere temperatuur De huidige Ecodesign richtlijn voor huishoudelijke verlichting stelt ook eisen naar functionaliteiten van een lamp! 68

Metaalhalide gasontlading

• Halogeen metaaldamp • Verbeterde hoge druk kwik gasontlading • Samenstelling: – startgas (meestal Argon of Xenon) – kwik (Hg) – metaalhal(ogen)ide-zouten • jodide van zeldzame aardmetalen (dysprosium (Dy), holmium (Ho) en thulium (Tm)) en complexen van cesium (Cs) en tin (Sn).

• Werking – Metaalhal(ogen)iden ontbinden in de kern van de ontladingsboog, ook wel brander genoemd, waar deze metalen worden geëxciteerd om vervolgens een licht te emitteren met een intensiteit en een spectrum dat afhankelijk is van de dampdruk van deze metaalzouten en aanvullend is op dat van kwik. 69


HID: high intensity discharge • Energiezuinige vervanging voor halogeenspots – 50W, 75W

• Winkels, tentoonstellingsruimtes, gangen, ontvangstruimtes, • Kenmerken – – – –

HID Vanaf 20W, 35W,… 400W vanaf 85lm/W (versus halogeen 25lm/W) Mini-Mastercolor CDM, Britespot, Powerball, Constantcolor CMH

70


71


• Voordelen – – – – – – – – – – – –

Klein Laag vermogen (20W, 35W) Hoge kleurweergave (Ra ≥85) 3000K of 4200K Levensduur: >9000 uren Ideaal voor lange branduren vergelijkbare armaturen als halogeen Minder warmte-afgifte UV-filter Lampvoet: grote variatie Verschillende modellen Crisp white light

• Nadelen – – – – –

Trage start Trage heropstart Geen dimming (Gesloten armatuur) Nieuwe armaturen nodig

72


73

LED

• Kleur en dynamiek versus witte lichtbron • Laagvermogen versus hoogvermogen led – Efficiëntie hoogvermogen led: • Warmwit: 65 lm/w, Koud-wit: 80-100 lm/w – Lichtbron met meeste potentieel naar energie-efficiëntie

• Voordelen:dynamiek, levensduur, schokbestendigheid, verbruik, gesatureerde kleuren, ideaal bij lage temperaturen • Nadelen: warmte-afvoer, CRI, verblinding, Blue ray hazard • Folder: Led‟s toegelicht

74 74

LED

75

LED 3 methodes voor het maken van LED‟s als witte lichtbron:

76

LED

Professionele LED: Clusters, Chip on board (COB), Surface Mounted device (SMD), string, strip, …

77

LED: opbouw

78

LED – What‟s in a name

chip / die

package

COB

P0B

module

engine

lamp

armatuur

79

Mythes LED

• Mythes ivm. LED – – – – –

Geen warmteafgifte…. Enkel koud licht….. 100.000 uren levensduur…. Meest energiezuinige lichtbron…. Geen milieubelasting…

• Beperkingen vandaag – – – – – –

Thermisch beheer Grote lumenpakketten CRI Binning Kleurshift Standardisatie 80

Mythes LED

• • • •

T8 vervangen door LED-TL? Ter vervanging van oude T8 lampen Opgelet voor visueel comfort! Studie Laboratorium voor Lichttechnologie – – – –

12 merken, ≠types, nu reeds 1 jaar branden (>8000 uren) 2 volledig uitgevallen Onderscheid COB versus True hole (5mm) Goede, slechte en zeer led-tl

81

Mythes LED

T8 vervangen door LED-TL? • Vermogen daalt, maar lichtstroom daalt nog meer – T8 36W (45W incl. CVSA): 3350 lm (74,5 lm/W) – LED-TL 15W(+??: 16,5W): 975 lm (59 lm/W) – ~63% besparing maar > 70% minder licht

• Bovendien – – – – –

Levensduur: zeer zwak bij 5mm laagvermogen led Slechte warmtehuishouding Oude ballast en starter moeten meestal weg Risico op verblinding Weinig, slechte of geen volledige informatie • rond Ra-waarde, kleurtemperatuur, PF, THD

82

Test Laboratorium voor Lichttechnologie - Initiële parameters Brand

A B C D E F G H I J K L Median

Lum. Flux [lm] 1650 1535 1595 1774 754 1707 1036 1437 1605 920 1479 1185 1479

P [W] 22,8 23,6 17,8 21,2 10,3 20,9 15,2 17,7 31,6 14,5 18,3 17,6 17,8

Effic. [lm/W] 72,4 65,0 89,6 83,7 73,4 81,6 68,2 81,1 50,8 63,4 80,8 67,3 73,4

CCT [K] 4186 6876 3709 4016 4207 3194 3307 3853 3365 3678 4733 5329 3853

CRI

90 72 76 69 76 65 71 77 88 78 65 73 76

PF

0,97 0,45 0,82 0,66 0,48 0,93 0,51 0,96 0,53 0,84 0,78 0,91 0,82

THD

14 % 192 % 56 % 90 % 55 % 17 % 162 % 16 % 135 % 59 % 54 % 22 % 55 %

T8 - 36W/830: 3350 lm (93 lm/W) // T8 Eco 32W830: 3000 lm

83

Test Laboratorium voor Lichttechnologie: evolutie lichtstroom Initial value [%]

2000h

4000h

6000h

8000h

VERSCHIL

[%]

[%]

[%]

[%]

[%]

A

100

100,5

98,7

95,7

93,0

-7%

B

100

97,9

96,9

95,3

95,5

-5%

C

100

61,4

37,8

31,4

23,2

-77%

D

100

101,1

95,5

89,1

80,9

-20%

E

100

85,7

82,5

80,1

78,9

-21%

F

100

100,2

94,7

failure

failure

Dark

G

100

86,3

73,6

70,3

67,3

-33%

H

100

105,7

105,6

105,1

105,4

+5%

I

100

102,3

102,6

102,2

101,0

+1%

J

100

89,4

65,5

59,7

59,0

-41%

K

100

107,1

107,8

105,7

104,5

+5%

L

100

103,4

98,1

95,1

94,9

-5%

Brand

84

Kunstlicht

• Kies voor efficiënte armaturen – Rendement η of LOR (Light Output Ratio) – Hou rekening met het stralingsprofiel • Breedstralend/diepstralend/asymmetrisch • Indirect/direct • Alles zit vervat in de flux (CIE) codes Voorbeeld: –Lamp

:

–Rendement

58W - 5000 lm

optiek (η, LOR):

–Armatuurlichtsterkte –Lichtverlies

:

:

92% 4600 lm 400 lm 85

Efficiënte armaturen

Let op het stralingsprofiel: • Direct/indirect - breedstralend- diepstralend

86


Let op het stralingsprofiel: • Asymmetrisch stralingspatroon voor schoolbordverlichting

87

UGR • in het Engels: Unified Glare Rating – Karakteristiek van een armatuur

• Vermijden van storende verblinding – door rechtstreekse lichtuitstraling van verlichtingsarmaturen – de mate van verblinding door de verlichtingsarmaturen in de ruimte wordt bepaald met behulp van de gemiddelde lichthinderwaarde UGR ( zie code van goede praktijk voor binnenverlichting)

• Uit de bepaling van de UGR volgt een schaalgetal van 10 tot 30. Een hoge waarde betekent veel verblinding, een lage waarde derhalve weinig verblinding. • Voor de UGR gelden de volgende praktijkwaarden voor een aantal ruimten: – – – – –

UGR = 16 voor tekenkamers, precisiewerk, CAD werkplekken UGR = 19 voor kantoren, vergaderruimten, klaslokalen, balies en loketten UGR = 22 voor assemblage UGR = 25 voor diverse industriële activiteiten UGR = 28 voor verkeersgebieden en gangen 88


Let op verblinding en weerkaatsing: • Laag-luminante armaturen (UGR≤19)

89


• Evaluatie van UGR binnen NBN-EN 12464-1

90

Veiligheid: Bescherming tegen elektrische schokken

91

Veiligheid: Bescherming tegen de indringing van vaste voorwerpen en vloeistoffen (IP-index) 1ste Cijfer

Bescherming tegen binnendringen van vaste lichamen (stof)

0 1

Niet beschermd Beschermd tegen vaste voorwerpen > 50 mm Beschermd tegen vaste voorwerpen > 12 mm Beschermd tegen vaste voorwerpen > 2,5 mm Beschermd tegen vaste voorwerpen > 1 mm Beschermd tegen stof Stofdicht

2 3 4 5 6

IP (Ingress protection )

2de Cijfer

Bescherming tegen binnendringen van vocht of water

0 1 2

Niet beschermd Beschermd tegen druppelend water Beschermd tegen vallende waterdruppels onder een hoek van max 15°

3 4 5 6 7

Beschermd tegen sproeiend water Beschermd tegen opspattend water Beschermd tegen waterstralen Beschermd tegen stortzee Beschermd tegen de gevolgen van onderdompeling

8

Beschermd tegen langdurige onderdompeling 92

Veiligheid: Beschermingsgraden tegen de toegang tot de gevaarlijke onderdelen

• uitgedrukt door de bijkomende letter

93

Veiligheid: Informatie over de aanvullende letters.

94

Voorbeeld: IP23CS •

Het eerste kenmerkende cijfer (2) betekent dat – gebruikers beschermd zijn tegen de toegang tot de gevaarlijke onderdelen met hun vingers – het materieel binnen het omhulsel beschermd is tegen de indringing van vaste vreemde voorwerpen met een diameter groter dan of gelijk aan 12,5 mm

•

Het tweede kenmerkende cijfer (3) geeft weer – dat het materieel binnen het omhulsel beschermd is tegen de schadelijke gevolgen van regen die op het omhulsel valt

•

De eerste letter (C), ook de bijkomende letter genoemd – duidt aan dat de gebruikers beschermd zijn tegen de toegang tot de gevaarlijke onderdelen indien deze gereedschap hanteren met een diameter groter dan of gelijk aan 2,5 mm en een lengte kleiner dan of gelijk aan 100 mm (het gereedschap kan over zijn gehele lengte binnendringen in het omhulsel)

•

De tweede letter (S), ook aanvullende letter genoemd – geeft aan dat de armatuur een proef ondergaan heeft om zijn bescherming tegen de schadelijke gevolgen van een waterinfiltratie na te gaan op een moment dat al zijn onderdelen in rust zijn

95

Veiligheid: Andere facetten ivm. veiligheid van verlichtingstoestellen

• Bescherming tegen mechanische schokken (IK-index) • Ontvlambaarheid • AREI – Het Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI) inzake huishoudelijke elektrische installaties legt eisen op in verband met de bescherming tegen elektrische schokken.

Publicatie WTCB: Classificatie van armaturen http://www.bbri.be/antenne_norm/energie/pdf/Classificatie_van_armantu ren_2009.pdf

96

2. Kunstlicht

• Kies voor een Elektronisch voorschakelapparaat – Klasse A (A1: dimbaar,A2,A3) – EEI „Energy Efficiency index‟ (CELMA ballast guide) – Enkel van toepassing voor fluorescentie lampen

• Voordelen: – – – – – – – –

Verbruik 20-25% lager dan elektromagnetische ballast Kleiner in omvang en gewicht Betere cos phi Efficiëntie lampen (vb. T8): 15-20% hoger Flikkervrije ontsteking van de lampen Levensduur lamp hoger Bij einde levensduur wordt de lamp uitgeschakeld Dimming enkel met A1 ballast

97

EVSA: T8

• Een 36W T8 lamp verbruikt slechts 32W met EVSA (-22%)

98

EVSA

KVG: Conventional copper-iron ballast. VVG: Conventional low loss ballast (B) EVG: Electronic ballast (A)

99

Kunstlicht

• Kies voor een goed lichtplan • Laat u adviseren door lichtspecialisten

100 100

Software voor lichtplanning

• Gratis software (te downloaden) – Universeel • Relux: www.relux.biz • Dialux: www.dial.de

– Merkgebonden software: Fluxcalc, Calculux, EQC,..

• Databanken armaturen • Import CAD

101

102

103

Lichtplanning Bij de lichtplanning dient rekening gehouden te worden met: •

•

•

Normen: NBN-EN12464-1 – E verlichtingssterkte – UGR – Uniformiteit – Code van goede praktijk (BIV) Valkuilen (→bestekken; →subsidies) – Aantal rasterpunten – Randzone – Reflectiecoëfficiënten – Onderhoudsfactor Overdimmensionering ( →dimming) – Onderhoudsfactor – Daglichttoetreding

104

Indirecte besparingen

• Op airconditioning – dankzij lagere warmteafgifte van verlichting

• Door de langere levensduur van lampen – leidt tot lagere onderhoudskost (kost lampen + kost plaatsing)

• Voor moeilijk bereikbare armaturen ( vb. sporthall) – Kies lampen met extra lange levensduur

105

Andere aanbevelingen • Kies lichte kleuren voor plafond, vloer en muren en hou ze proper • Doe geen aanpassingen aan commercieel te verkrijgen armaturen • Zorg voor een goed onderhoudsplan van de armaturen • Gebruik lampen met goede referenties • Let op bij – Koelruimtes vanwege lage temperatuur – Hoge plafonds – Smalle gangen

106

Automatisatie

• Dimmen: beperken vermogen – – – – –

bewegingsafhankelijk tijdssturing (scenario‟s) daglichttoetreding bij overdimensionering (Ei) persoonlijke dimming

• Opgelet: – Lampen 100 uren laten inbranden zonder dimming

• Besparingspotentieel: – 35 tot 45%

• Schakelen: beperken branduren • Manual on - Automatic Off – bewegingsafhankelijk – tijdsturing (scenario‟s) – daglichttoetreding

• Opgelet: – Veelvuldig schakelen kan de levensduur van de lampen beperken 107

Automatisatie Type 1: in functie van voorziene aanwezigheid (FOD – Brussel Zuid)

Voorbeeld: • 2 bevelen : om 19h00 en om 21h00 • 2 strategieën : – Alles uit (kantoren) – 2 op 3 armaturen uitschakelen (gangen)

108

Automatisatie

Type 2: op basis van de werkelijke aanwezigheid (WTCB) – Voorbeeld: • Manueel of auto on + auto off • Belangrijke energiebesparing maar sterk afhankelijk van geval tot geval

Office number

Economy

226

1 pers.

85%

227

1 pers.

54%

230

1 pers.

37%

230a

1 pers.

37%

232

1 pers.

56%

237

2 pers.

24%

238

2 pers.

42%

Global

46%

109

Automatisatie

Type 3: Op basis van daglichttoetreding (Berlaymont)

Berlaymont : Controle per vleugel Drempelwaarde : Ehoriz > 25.000 lx

110

Automatisatie

Type 4: Combinaties - Light Management System – Types 1 tot 3 kunnen gecombineerd worden tot een samengesteld systeem, per lokaal (stand-alone), maar ook voor het hele gebouw (LMS) – Light Management System • Mogelijkheden onbegrensd + hogere complexiteit • Monitoring van lampen kan worden geïntegreerd • Kan op zijn beurt geïntegreerd worden in een Building Management System (BMS) die ook de verwarming, ventilatie, zonnewering, … bedient

111

WETGEVING

112

EPB

• EPB voor utilitaire gebouwen (EPU) – Scholen, kantoren – Verslaggeving bevat ook aandeel verlichting – 2012: E70

• Verslaggeving verlichting – Niets berekenen: waarde bij ontstentenis (hoog) – Eenvoudige berekening (op basis van Flux codes – geen databanken!) – Berekening via (geaccrediteerde) lichtplanning software

113

EPB - Verslaggeving

• Je doet niets en gebruikt de waarde bij ontstentenis voor verlichting – 20W/m2 voor L= 500 – Berekend E-peil te hoog

• Je berekent de geïnstalleerde vermogens per ruimte voor de verslaggeving – – – –

Hulpvariabele L Vermogen (vaste verlichting) Schakelende regelsystemen (reductiefactor) Modulerende regelsystemen (reductiefactor)

• Je gebruikt geaccrediteerde lichtsoftware voor de berekening

114

Sensitiviteitsanalyse op 50 kantoren: verlichting

Emax

Egem

Emin

140 120

E-peil

100 80 60 40 20 0 5

10

15

20

25

Geïnstalleerd vermogen voor 500 lux (W/m²)

waarde bij ontstentenis (20 W/m²) i.p.v. typische 12 W/m²: gemiddeld E112.1 i.p.v. E89.5 115 meer dan 20 E-punten lager!

Berekening L hulpvariabele

• Handmatig ahv. CIE Flux-codes armaturen • Flux codes kunnen steeds opgevraagd worden bij leveranciers • Aantal lampen • Lichtstroom per lamp

• Automatisch via (geaccrediteerde) lichtplanning software – Accreditatie kan nu aangevraagd worden

116

Impact automatisatie verlichting op E-peil

• Schakelende systemen fswitch :(0,9 à 1) – Reductiefactor voor het energieverbruik – Functie van de gecontroleerde oppervlakte

• Modulerende regelsystemen (dimmen) – 2 verschillende factoren: • fmod dayl: daglichtdeel ( 0,6 à 1) • fmod artif: kunstlichtdeel ( 0,8 à 1)

– Functie van gecontroleerde oppervlakte 2 grenzen: As<8m²: maximale besparing As>30m²: geen besparing meer

117

Fswitch manueel

118

Fmod dayl en Fmod artif

119

Hoe verkleint het aandeel verlichting?

• • • • •

L ↑ en P = constant → E-peil ↓ P ↓ en L = constant → E-peil ↓ fswitch ↓ en P&L = constant → E-peil ↓ fmod dayl ↓ en P&L = constant → E-peil ↓ fmod artif ↓ en P&L = constant → E-peil ↓

120

EPB

• Beperkingen vandaag – EBP verslaggever (moeite doen voor verlichting) – Voorlopig nog geen databanken verlichting – Geen geaccrediteerde software voor lichtplanning

• EPB-software: gratis te downloaden via www.energiesparen.be/energieprestatie • In opmaak: EPB voor technische installaties in bestaande gebouwen

121

Meer weten ?

• WTCB publicatie: EPB – Verlichting in tertiaire gebouwen – http://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=publications&sub=infof iches&pag=48&art=9

122

ARAB - verlichting

• • • •

Artikel 51ter3 (Specifiek: open lucht arbeidsplaatsen) Artikel 544 (Specifiek: vervoersnijverheid) Artikel 568 (Specifiek: autogarages) Artikel 59 tot 61 + 63 – Algemeen: eisen voor binnenklimaat, onderdeel verlichting • • • •

Voldoende daglicht, Voldoende uniform Kleur van veiligheidssignalisatie niet vervalst Geen gevaarlijke lichtuitstraling, stroboscopische effecten, oververhitting of luchtbederf

• Artikel 62: minimum verlichtingssterktes – Vage omschrijvingen, voor interpretatie vatbaar – Overleg met uw preventieadviseur! 123

ARAB – verlichting : artikel 62

124

Europese Ecodesign richtlijn 244

• Verordening (EG) Nr. 244/2009 van de Commissie van 18/03/2009 voert de eco-design richtlijn uit betreffende huishoudelijke niet-richtbare verlichting en stelt eisen rond – Energieverbruik en milieu-impact – Functionaliteit, uitzicht en gezondheid – Informatie naar de klant • Verpakking • Website

125

Europese Ecodesign richtlijn 244

• Huishoudelijke verlichting – (Voorlopig) enkel voor niet-richtbare lampen (geen reflectorlampen, geen spots) – Toepasbaar op retrofit (=vervangingslampen) – Onderscheid tussen Matte en Heldere lampen – Enkele (tijdelijke) uitzonderingen: S14, (R7, G9) – Niet voor lampen in speciale toepassingen • Gekleurde lampen (bv. Kerstverlichting) • Lampen in huishoudelijke toestellen (ovens, ijskasten,..) • Lampen voor verzorging van mens en dier (IR)

– Niet voor lampen met lichtstroom >12.000 lm en <60 lm

• (voorlopig) Beperkte eisen voor LED • Nieuwe regelgeving op komst voor – Reflectorlampen – Functionaliteiten LED

126

Richtbare en niet-richtbare lampen

127

Matte en heldere lampen

128

Eisen voor lampen • Energie (tegen 2016) • voor heldere lampen: Minstens energielabel klasse B (met tussenstap : label C tegen sept. 2012) • voor matte lampen: Minstens energielabel klasse A (sinds 1sept. 2009)

• Functionaliteit: afhankelijk van soort lamp (Stap 2: 09/2013) • • • • • • • •

Lamp overlevingsfactor Lumenbehoud # schakelcycli voor defect Ontbrandingstijd Opwarmingstijd tot 60% max. lichtstroom Kleurweergave Voortijdig defectpercentage Lamp arbeidsfactor

• Informatie (in voege sinds sept. 2010) • Verpakking • Website (indien kwik) 129

Eis 1: energie-efficiëntie

• Enkel voor lampen >4W • Ook voor LED • Gerelateerd aan het energielabel – Afh. Van lichtstroom en vermogen van een lamp – Richtlijn energielabel (1998) blijft voorlopig geldig – Nieuwe regelgeving ecolabel op komst • • • •

Tot op heden geen energielabel voor reflectorlampen Veel LED hebben vermogen <4W Na 2012: enkel lampen in de energieklassen A tot C Na 2016: enkel lampen in de energieklassen A et B

– Nieuwe eco-design reflectorlampen gepland vanaf 2012), zal ook eisen stellen aan functionaliteiten van LED

130

Eis 2: Functionaliteiten

• Kleurweergave (CRI) – 80 en meer

• Aantal aan- en uitschakelingen – 100.000 en meer

• Levensduur: – 6 jaar=6000 uren – Beter >10.000 uren

• Kleurtemperatuur (CCT) – 2700K tot 6000K – warm-wit tot koud-wit

• Eis…. nog niet van toepassing voor LED;

nieuwe richtlijn verwacht in loop 2012

131

Functionaliteiten Compacte fluolamp Functionaliteit

Stap 1

Stap 5 (2013)

lamp overlevingsfactor bij 6000 u

≥0,5

≥0,7

lumenbehoud bij 2000 u 6000 u

≥0,85 (0,80: 2de omhulsel)

≥0,88 (0,83: 2de omhulsel) ≥0,70

# schakelcycli voor defect

≥1/2 levensduur (in uur) ≥10000 (bij *>0,3 s)

≥ levensduur (in uur) ≥30000 (bij *>0,3 s)

ontbrandingstijd*

<2.0 s

<1.5 s (P<10W) <1.0 s (P≥10W)

opwarmingstijd tot 60% max. lichtstroom

<60.0 s <120.0 s (kwikamalgaam)

<40.0 s <100.0 s (kwikamalgaam)

voortijdig defectpercentage

≤ 2% bij 200 uur

≤ 2% bij 400 uur

uv A + uv B

≤ 2 mW/klm

≤ 2 mW/klm

uv C

≤ 0,01 mW/klm

≤ 0,01 mW/klm

lamp arbeidfactor

≥ 0,50 (P<25W) ≥ 0,90 (P≥25W)

≥ 0,55 (P<25W) ≥ 0,90 (P≥25W)

kleurweergave

≥ 80

≥ 80

132

Functionaliteiten andere lampen (excl.CFL,LED)

Functionaliteit

Stap 1

Stap 5 (2013)

opgegeven levensduur

>1000 u

≥2000 u

lumenbehoud

≥0,85% bij 75% levensduur

≥0,85% bij 75% levensduur

# schakelcycli voor defect

≥ 4x levensduur (in uur)

≥ 4x levensduur (in uur)

ontbrandingstijd

<0,2 s

<0,2 s

opwarmingstijd tot 60% max. lichtstroom

≤1s

≤1s

voortijdig defectpercentage

≤ 5% bij 100 uur

≤ 5% bij 200 uur

uv A + uv B

≤ 2 mW/klm

≤ 2 mW/klm

uv C* (G9 R7)

≤ 0,01 mW/klm

≤ 0,01 mW/klm

lamp arbeidfactor

≥ 0,95

≥ 0,95

133

Eis 3: Informatie  

Energielabel Vermogen

 Lichtstroom (lumen)            

Verplicht sinds 1 september 2010; zowel op verpakking als website

Levensduur (uren) # Schakelcycli Kleurtemperatuur Opwarmingstijd tot 60% lichtstroom Waarschuwing dimmen (of niet) Afmetingen Kwik (mg) indien aanwezig Lampvermogen/arbeidsfactor Lumen behoudfactor Ontbrandingstijd Kleurweergave Website: breuk lamp

134

Website

• • • • • • • •

Informatie die voorhanden is op verpakking Opgegeven vermogen Opgegeven lichtstroom Opgegeven levensduur Lampvermogen/arbeidsfactor Lumen behoudfactor Ontbrandingstijd Kleurweergave

• Bij kwik: – instructies opruimen brokstukken – aanbevelingen over verwijdering bij einde levensduur 135

Wat is een energiezuinige lamp?

• Europa gebiedt dat de naam „Spaarlamp‟ of „energiezuinige lamp‟ alleen mag gebruikt worden voor een lamp met Alabel • Enkel voor lampen met een A-label – Compacte Fluorescentie lampen – LED lampen (indien A-label)

• Voorlopig nog geen energielabel • voor spots – Maar kunnen toch al zuinig zijn – Richtlijn is in wording

136

Wat is het uitdoofscenario?

Fase 1

Datum

Lampen die niet meer worden toegelaten

1 september 2009 Alle matte gloeilampen en matte halogeenlampen (indien geen energielabel A) Alle compacte fluolampen met energielabel B of slechter Alle lampen met energielabel F en G Heldere gloeilampen ≥100W met energielabel D of slechter Halogeenlampen ≥75W met energielabel D of slechter

2

1 september 2010 Heldere gloeilampen 75W met energielabel D en E

Halogeenlampen 60W met energielabel D en E 3

1 september 2011 Heldere gloeilampen 60W met energielabel D en E Halogeenlampen 40W met energielabel D en E

4

1 september 2012 Heldere gloeilampen 25W en 40W met energielabel D en E Halogeenlampen 25W met energielabel D en E

5

1 september 2013 Alle lampen met voet S14, S15, S19

6

1 september 2016 Alle heldere lampen met energielabel C (behalve G9 en R7 voet)

137

Kan LED de oplossing bieden? • Retrofit LED lampen – – – – – – – – – –

Zowel (richtbare) spots als niet richtbare lampen Zowel voor heldere als matte lampen Vandaag tot ±67lm/W (12W - 806 lumen) Nu ook vervanging voor klassieke gloeilamp 75W Levensduur 15.000 à 25.000 branduren Keuze in kleurtemperatuur (2700K-6000K) Kleurweergave meestal nog niet opgegeven en dikwijls slecht Betere elektronica, beter thermisch beheer Helaas nog relatief duur Iedere maand worden nieuwe producten gelanceerd • Nieuwe reflectortypes (AR111, MR16, R63,…) • Nieuwe lampvoeten: GU53, G4,…

• Let op met eerste generatie producten op basis van 5mm LED – Slechte levensduur, slechte elektronica (power factor), slechte kleurweergave – Worden nu verkocht tegen dumpprijzen

138

Wat zijn de alternatieven voor gloeilampen?

• Vergelijk in lumen, koop in Watt! • Probeer bij de aankoop van een energiezuinige lamp wel steeds een vergelijkbare lichtstroom (lumen) te bekomen (=hoeveel licht). • Methode 1: referentie gloeilamp

→

±10lm/W

– 60W gloeilamp geeft ± 600 lumen – Zoek een energiezuinige lamp met zelfde of lichtstroom!

• Methode 2: besparingsfactor – Gloeilamp (vb. 60W) →naakte CFL (12W): factor 5 (80%)

139

Alternatieven voor matte gloeilampen Alle alternatieven bezitten A-label Vanaf nu ook de vervanging van 60W matte gloeilamp naar LED mogelijk! Eco-

halogeen Niet toegelaten want geen A-Label

40W Gloeilamp 415 lumen

CFL -75% à -80% 8W CFL 8W CFL 440 lumen 380 lumen

LED LED -80% -80% à -90% 6W LED 400 lumen 140

Alternatieven heldere kaarslampen

Eco-Halogeen -30% 60W wordt 42W 40W wordt 28W 25W wordt 18W

LED -80% 15W wordt 3W 25W wordt 5W 141

Alternatieven matte kaarslampen Eco-halogeen Niet toegelaten want geen A-Label

CFL -75% 40W wordt 10W

LED* -80% 10W wordt 2,5W

142

Alternatieven halogeen 230V GU10 reflector R50

CFL -75% (???) 15W wordt 7W

Eco-halogeen -30% 50W wordt 35W

LED -85% 35W wordt 3W 50W wordt 7W

Opgelet met CFL • andere bundel • ≠ hoogte in functie van vermogen 143

Alternatieven halogeen 12V reflector MR16

Eco-Halogeen -30% 50W wordt 35W

LED -70% 36°, 35W,1000Cd 35W wordt 10W 144

Alternatieven Halogeen 230V G9 en R7

300W wordt 240W C-Label !!

50W wordt 42W

Eco-Halogeen -20%

145

Nieuw: G9, G4, AR111, GX53, kopspiegellampen, LedLinestra ..

146

Wat met de kwik in CFL?

• • • • •

Max. 5 mg (RoHS) – meestal < 2 mg Recyclagebijdrage Procedure bij gebroken lampen Kwik-Amalgaam ! – vaste vorm Compact fluolampen met omhulsel !

147

Mijn CFL is gebroken – wat nu?

Stap 1

Help, mijn compacte fluolamp is gebroken, en nu Doe de ramen open, en verlaat de ruimte voor minstens 15 minuten. Kom dan pas terug.

Stap 2

Gebruik wegwerphandschoenen en veeg de scherven samen met een kleine veegborstel. Gebruik geen stofzuiger!

Stap 3

Veeg al de scherven en het poeder op een stuk papier en breng alles over in een afsluitbare plastiekzak.

Stap 4

Breng de plastiekzak met alle restanten van de kapotte lamp naar het containerpark

Stap 5

De veegborstel en de wegwerphandschoenen opbergen in een gesloten plastiekzak en weggooien in de restfractie van het huisvuil.

Stap 6

Na het ruimen , steeds de handen wassen

148

Wat met dimmers en sensoren?

• Enkel indien vermeld wordt dat dimming mogelijk is – Eco-halogeen – LED – Compacte fluolamp • Stapsgewijs met aan -en uitknop

• Gradueel

• Lineaire fluorescentielampen: enkel indien dimbare elektronische ballast • Bewegingssensor: enkel met speciale CFL

149

www.energiesparen.be

150

www.e-lumen.eu

151

Folder WTCB

• http://www.wtcb.be/homepage/download.cfm?dtype=publ&d oc=Het_einde_van_de_gloeilamp.pdf&lang=nl

152

NORMEN

153

Normen

• • • • •

NBN-EN12464-1 NBN-EN12464-2 NBN-EN12193 EN-15193 NBN-EN 1838 + NBN-EN50174

154

NBN EN 12464-1

• Licht en verlichting Werkplekverlichting – Deel 1: Binnenwerkplekken – – – –

Verlichtingssterkte E Verblinding UGR Kleurweergave Ra Uniformiteit

– ≠ ARAB • veiligheid - wetgeving

– Gereviseerd (Juli 2011)

Vervangt oude NBN 13-006 155

Catherine Lootens

156

Aanbevelingen daglicht

• NBN EN12464-1 (rev 2011) – Norm werkplekverlichting - binnen – Verlichtingseisen kunnen worden voldaan door gebruik te maken van daglicht mits rekening wordt gehouden met de gestelde randvoorwaarden • De intensiteit en de spectrale verdeling van het daglicht veranderen zowel over de dag als door het jaar heen. Aanvulling met kunstlicht om het werk ook bij avond en verminderd daglicht te kunnen blijven uitvoeren, blijft nodig • Afscherming voorzien tegen mogelijke verblinding en hinderlijke reflecties op beeldschermen • Daglichtberekeningen: rekening houden met de reductie van het daglicht onder invloed van de licht doorlaatbaarheid van het glas en eventuele zon- en helderheidwering.

157

NBN EN12464-1

• • • •

Code van goede praktijk Definities Taakoppervlakken – onmiddellijk aangrenzende zone Interpretatie – Em=500 lux (eis norm) op taakoppervlak – MF=0,85 – Ei=500x0,85=588lux (bij nieuwe installatie)

• Meting luxmeter in één punt is 454lux Te laag? Voldoet de installatie aan de norm?

158

NBN EN 12464-1

• • • •

Definitie uniformiteit U=Emin/Em In dienst U=Emin/Ei Eis norm U>0,6 Dus: – U=Emin/Ei >0,6 – Emin > 0,6xEi >0,6x 588lux >353lx – 454 lux in dat ene punt is dus conform

Emin >353lx +

Ei=588lx

159

Onderhoudsfactor MF

• Brengt de veroudering van de verlichtingsinstallatie en de ruimte in rekening • Is afh. van verschillende parameters – – – –

Veroudering lamp: lichtstroom↓ Lampen gaan kapot Vervuiling armatuur: rendement↓ Vervuiling ruimte: reflectiecoëfficiënten↓

• Opmerking: – Dimming leidt tot groot besparingspotentieel bij in gebruik name vanwege overdimmensionering

160

Impact van onderhoud

A: 2 jaarlijks onderhoud van de armaturen (2 j) + reiniging van de muren (6 j) B: 2 jaarlijks onderhoud van de armaturen (2 j) C: geen onderhoud 161

NBN EN 12464-2

Licht en verlichting Werkplekverlichting – Deel 2: Buitenwerkplekken • Verlichtingssterkte E • Uniformiteit (Emin/Emax) • Verblinding GR (Glare rating) • Kleurweergave Ra

162

163

EN 15193

• Energy performance of buildings - Energy requirements for lighting • LENI: Lighting Energy Numeric Factor • kWh/m².jaar

• Benchmark!

164

165

NBN EN 1838: Licht en verlichting – Noodverlichting

• Bepaalt de verlichtingssterkte,lichtsterkte, kleur, verblinding en plaatsing voor de diverse specifieke toepassingen van veiligheidsverlichting.

• Noodverlichting – Vervangingsverlichting – Veiligheidsverlichting • Anti-paniekverlichting • Evacuatieverlichting – Vluchtwegverlichting – Vluchtwegaanduiding

• Verlichting voor werkplekken met verhoogd risico

166

Omschrijving 1. Noodverlichting Dit is de verlichting die beschikbaar blijft wanneer de netspanning voor de normale verlichting in gebreke blijft. 2. Veiligheidsverlichting Deze levert verlichting die het veilig verlaten van een locatie toelaat of om een gevaarlijk proces stop te zetten voor de locatie te verlaten. 3. Evacuatiewegverlichting Deze veiligheidsverlichting moet toelaten de vluchtmogelijkheden effectief te herkennen en op een veilige manier te kunnen gebruiken. 4. Antipaniekverlichting Deze veiligheidsverlichting die als doel heeft paniek te voorkomen en de verlichting levert om personen toe te laten een plaats te herkennen waar een evacuatieweg kan worden herkend.

167

NBN EN 50172

• Maandelijkse functietest noodverlichting • Jaarlijkse autonomietest noodverlichting • Verlichtingsplan/Logboek noodverlichting: – registratie van de controles – registratie van het onderhoud

168

NBN EN 12193: Licht en verlichting – Sportverlichting

• Verlichting van sportinstallaties – Keuze verlichtingsklasse I, II, III • Competitie (I, II) • Trainingen (II, III) • Recreatief/Schoolsport (III)

– Parameters: verlichtingssterkte, uniformiteit en kleurweergave – Basketbal, zaalvoetbal, handbal, volleybal (III) • Egem: 200lux - Emin/ Egem :0,5 - Ra: 20

– Badminton, tafeltennis (III) • Egem: 300lux - Emin/ Egem :0,7 - Ra: 20

– Tennis (III) • Egem: 300lux - Emin/ Egem :0,5 - Ra: 20

169

FINANCIERING

170

Financiële tussenkomsten

• Premies • Subsidies • Renteloze leningen Aanvraag indienen bij • Overheid • Distributienetbeheerders (DNB) en energieleveranciers: Eandis, Infrax, Elia • Meer info via www.energiesparen.be

171

Subsidies Onderwijs

• Agion (Agentschap voor infrastructuur in het onderwijs) www.agion.be • Premie voor REG-investeringen: afgeschaft 1 februari 2012 Energiezuinige verlichting – 2,5 Watt/m².100 lux – armaturen, lampen, elektronische ballasten en regeling (dimming, aanwezigheidsdetectie, daglichtdimming, ...)

Bedrag, % ???? (max. 60%)

172

Subsidies Onderwijs

• GO! onderwijs • REG-investeringen voor scholengroepen • Relighting

173

REG premie relightingg - distributienetbeheerder

• Vernieuwd systeem „REG-premies verlichting‟ sinds 2010 • Voor elk project dient een berekening gemaakt te worden om te zien of een premie kan verkregen worden • Via excel rekenblad (op website Eandis en Infrax)

174

Zuinig ?  2 tot 2,5 W

m².100lx

175

Doelstelling

•

Hoeveel vermogen (Watt) mag ik installeren in een ruimte om • energie-efficiënt te verlichten ?

• én comfort te behouden ? • BASIS: taakoppervlakken verlichten – Willekeurige taakoppervlakken – zelf te kiezen

– Brede waaier aan toepassingen – Eenvoudig en praktisch bruikbaar

176

WAT HEBBEN WE NODIG ? Pinst

W

Apl Am

m² m²

ρpl ρm

% %

Avl

m²

ρvl

%

Behoudsfactor Taakoppervlakken Nr

Aard*

Opp (m²)

Efinaal

r (%)

1 2 3

*Aard van de taakoppervlakken a b

samenvallend met de vloer of transparant berekeningsvlak // met vloer samenvallend met muur of transparant berekeningsvlak // met muur

c

berekeningsvlak samenvallend met vlak van ingebracht meubilair

Pinstalled wordt vergeleken met Pstreef

E X C E L B E S T A N D 177

VOORBEELD: VOLLEDIG MAGAZIJN

178

REG-Premie verlichting

• Voorwaarde: Pinstalled < Pstreef • Financiële tegemoetkoming: – – – –

100 euro * (2 – (Pinstallatie/Pstreef)) * Pstreef /1000* (1,5 ) Beperkt tot 15.000 euro ( €20.000 bij automatisatie) Max 50% van factuur Niet voor Relamping (ook geen retrofit). Niet voor nieuwe gebouwen

• Eandis+Infrax: – Verhoogde subsidie bij dankzij automatisatie: €100 wordt €125, €150 of €175 bij implementatie van aanwezigheidsdetectie, daglichtdetectie of combinatie – Relighting (bestaande gebouwen met elektriciteitsaansluiting sinds 2006) – 2012: enkel nog relighting 179

Renteloze leningen „openbare besturen‟

• • • •

Via distributienetbeheerder Niet cumuleerbaar met subsidie Zelfde voorwaarden als subsidies Voor lokale besturen, vzw‟s, scholen, kerkfabrieken, rust- en verzorgingsinstellingen… • Terugbetalingstermijn: Max. 5 jaar

180

GREENLIGHT PROGRAMME

181

GreenLight Program

• Initiatief van de Europese Commissie • Vrijwillig programma waarbij: – Bedrijven en overheden zich verbinden tot het verbeteren van bestaande verlichting en het toepassen en installeren van nieuwe installaties met energiezuinige verlichting. – De energiebesparing moet de investering rechtvaardigen en de lichtkwaliteit moet minstens dezelfde blijven

182

GreenLight Partner

• Wie: – Elk bedrijf, instelling, organisatie, overheid, winkelketen

• Wat: – – – –

50% van de verlichting renoveren in de komende 5 jaar 30% reductie op het totale energieverbruik Op vrijwillige basis Geen juridische verbintenis

• Hoe: – Rapportering aan Europese Commissie – Begeleiding door GreenLight Endorser

183

GreenLight Endorser

• Wie: – Verlichtingsfabrikanten, Studiebureaus, Relighting bureaus, ESCO‟s, Federaties,…

• Wat: – Ondersteuning geven aan toekomstige Partners – Geen juridische verbintenis – Informeren, assisteren, promoten, rapporteren

• Hoe: – Via Endorser: REL-scan, Etap, Encon, Odid, Infrax, … – Groen licht Vlaanderen,…

184

185 185

GreenLight Programma

186

GreenLight Programma

187

Spieken mag: www.groenlichtvlaanderen.be/folders

188

Tot slot • Steek uw licht op • Vragen? • Dank aan – – –

IWT Vlaams Innovatienetwerk Partners consortium

189

Veiligheid van lichtapparaten en verlichting

Recommend Documents