Vector
Ja argang 12 zomer / 2005
Zakelijk magazine van de Technische Universiteit Eindhoven
JAARGANG 4, winter 2008
Het vermogen om
kennis aan het werk te zetten
Akoestische adviezen met schaalmodellen
Benelux finale FIRST LEGO ® League
Colofon Technische Universiteit Eindhoven TU/e Innovation Lab Horsten 1 5612 AX Eindhoven Telefoon (040) 247 4822 e-mail:
[email protected] internet: www.tue.nl/ondernemen
Datum:
Doelgroep:
Zaterdag 31 januari 2009 van 11.00 tot 17.00 uur.
Deze wedstrijd is voor een breed publiek toegankelijk. Voor kinderen die niet meedoen aan de wedstrijd is er ook van alles te beleven. Zo is er een workshop waarin de kinderen zelf aan de slag gaan met het programmeren van een robot, de GEO-truck met het spannende spel EarthQuest en veel meer kijk- en doeactiviteiten.
Plaats:
Universiteit Utrecht.
Hoofdredactie Drs. Han Konings Telefoon (040) 247 3330/ 247 29 61 e-mail:
[email protected]
Inhoud:
32 teams van kinderen tussen de 8 en 15 jaar treden aan in de strijd om de felbegeerde Champions Award. In deze wetenschapswedstrijd spelen zelfgemaakte robots een hoofdrol. Dit jaarlijks terugkerende evenement vormt de Benelux finale van de zogenaamde FIRST LEGO® League. Het winnende team gaat naar de internationale finale in Atlanta (VS). Het thema van dit jaar: ‘Climate Connections’ (klimaat).
Medewerkers aan dit nummer Cora van den Berg Chris van de Graaf Paula van de Riet Marianne Vincken Eindredactie en coördinatie Communicatiebureau Corine Legdeur e-mail:
[email protected] Foto's en illustraties Rien Meulman, OGC, Bart van Overbeeke Vormgeving Onnink Grafische Communicatie BV. Oudenbosch
Organisatie:
Stichting Techniekpromotie. Meer informatie:
www.firstlegoleague.nl of www.techniekpromotie.nl.
Druk E.M. de Jong, Baarle-Nassau
Betrokken bij...
Vector is een uitgave van het TU/e Innovation Lab, organisatie voor innovatiestimulering, kennis- en technologietransfer en business development van de TU/e en van TU/e Innovation Lab BV, incubator van de Technische Universiteit Eindhoven. Vector verschijnt vier maal per jaar en wordt kosteloos toegezonden aan zakelijke relaties van de TU/e om hen te informeren over projecten en initiatieven op het gebied van onderzoeksprojecten met het grotere bedrijfsleven, innovatieprojecten met het MBK en ontwikkelingen met betrekking tot starters en spin-off activiteiten. Het eerstvolgende nummer van Vector verschijnt in maart 2009. ISSN-nummer 1872-1729 Hebt u vragen of opmerkingen of wenst u Vector niet meer te ontvangen, mail dan naar
[email protected].
Maarten Steinbuch
Op de cover: In het akoestisch lab van ir. Renz van Luxemburg worden schaalmodellen gebouwd om akoestisch onderzoek te doen. Lees verder op pagina 17. Foto: Bart van Overbeeke
Betrokkenheid bij de TU/e: In de eerste plaats ben ik hoogleraar aan deze universiteit, waar ik mij met automotive en mechatronica-onderwijs en -onderzoek bezighoud. Met de twee andere technische universiteiten bundelen wij ons onderzoek in het 3TU.Centre for Intelligent Mechatronic Systems. Daarnaast ben ik voorzitter van de Stichting Techniekpromotie die projecten uitvoert om leerlingen van basisscholen en middelbare scholen te interesseren voor techniek.
Naast onderwijs en onderzoek rekent de Technische Universiteit Eindhoven ook kennisvalorisatie tot één van haar kerntaken. Kennis die op de universiteit aanwezig is, moet op een snelle en efficiënte wijze kunnen worden uitgedragen richting bedrijfsleven. Met de titel Vector, die is meegegeven aan het zakelijke magazine van de TU/e, hoopt de TU/e dat streven op een bondige manier tot uitdrukking te brengen. Vector staat tenslotte voor ‘de lijn die doorgetrokken kan worden, die opschaalbaar is …’ De lijn, de vector, die ontspringt vanuit de kennisbron aan de universiteit zal in toenemende mate worden doorgetrokken naar de buitenwereld; we noemen dat vanuit de TU/e ‘Het Vermogen om Kennis aan het Werk te zetten’.
V
e
c
t
o
r
Maarten Steinbuch studeerde Werktuigbouwkunde aan de Technische Universiteit Delft waar hij eveneens promoveerde. Van 1987 tot 1999 werkte hij bij Philips Research en CFT als lid van de wetenschappelijk staf aan onderzoek op het gebied van regeling van mechatronische systemen. Sinds 1999 is hij hoogleraar van de Control Systems Technology Group aan de TU/e. Hij is wetenschappelijk directeur van het 3TU.Centre High Tech Systems. Ook is hij editor-in-chief van het tijdschrift Mechatronics. Bovendien heeft hij een bedrijf opgericht: MI-partners, een kenniscentrum dat hightech mechatronische systemen en producten ontwikkelt.
Opvallend bedrijf in de regio: ASML vind ik een prachtig bedrijf: het maakt de allermooiste en allerduurste positioneer- en regelsystemen ter wereld. Belangrijk voor de economie: Mensen zijn het belangrijkst voor de economie. Wij leven in een kennisintensieve wereld en onze regio is bij uitstek een hightechregio waar veel kennis nodig is. Dat is ook belangrijk voor de TU/e: wij moeten deze mensen opleiden. Mijn streven is om de TU/e te laten groeien naar 13.000 studenten in 2020. Dat betekent dat onze universiteit twee keer zo groot moet worden, met dezelfde hoge kwaliteit! Een hele uitdaging, maar we hebben de hoogopgeleide technici hard nodig. Nederland over vijftien jaar: Dan zijn er tweemaal zoveel bedrijven gevestigd in onze Brainportregio. We rijden over de snelweg in ‘automatische files’, waarbij auto’s op een systeem de snelweg opgaan en we hebben een TU/e die twee keer zo groot is!
/
4
/
2
0
0
8
De wil om te winnen
K
ent u dat gevoel ook, dat je een puzzeltje leest en denkt: ‘Ik zie het niet, er zal wel een fout in de opgave zitten?’. En als je dan naar de oplossing kijkt is het het eigen ongeduld dat maakt dat je de oplossing niet zag, terwijl deze vaak zo voor de hand ligt.
de toekomst er rooskleurig uit. De moraal? Als je in het water valt moet je niet zeuren dat je nat wordt, maar gewoon zwemmen. Vaak is het zo dat we met z’n allen heel hard ons best doen en dat het resultaat er dan als een variabele uitkomt. Maar is dat wel genoeg?
Op dit moment gaat het economisch minder goed. Toch bepalen we zelf hoe de toekomst eruit ziet: uw afdeling binnen het bedrijf, uw bedrijf binnen Nederland en ons land binnen de wereld. Laten we dus met z’n allen gewoon datgene doen wat nodig is om het tij te keren.
Om echte grote successen te bereiken moeten we het gewenste doel als uitgangspunt nemen en ons vervolgens afvragen wat we er voor moeten doen om dat te bereiken. Als dat lukt is daarna alles mogelijk. Het belangrijkste om dit op te kunnen brengen is in mijn ogen de wil om te winnen.
Vier jaar geleden hebben wij bij Paradigit onze eigen crisis gehad. Wij werden geconfronteerd met de afschaffing van de PC-Privéregeling die op dat moment goed was voor zo’n 25 procent van onze omzet. In het bedrijf merkte ik de angst voor de onzekerheid over wat er zou gaan gebeuren. Persoonlijk voelde ik juist het enthousiasme van de uitdaging. Door de juiste stappen te nemen hebben we in vier jaar de omzet weer verdubbeld en ziet
Arjen de Koning,
Het enige dat nodig is, is de tomeloze motivatie bij uw medewerkers los te maken om het resultaat als een wedstrijd te zien, en te genieten van de weg ernaar toe.
CEO van de Paradigit Groep.
Laat dat het hoofdonderwerp zijn van uw volgende managementtraining. Want uiteindelijk telt alleen het eindresultaat!
In dit nummer: 4
in gesprek Mkb meer betrekken bij innovatieprogramma’s / Roel Kramer, voorzitter van Point-One heeft als taak onderzoeks- en ontwikkelprojecten van industrie en kennisinstituten te stimuleren.
6
samenwerking met grootbedrijf De Lage Landen / De financiële dienstverlener wil e-contracting stimuleren en gaat daarom samenwerken met de groep Informatiesystemen van de TU/e.
12
samenwerking met MkB Crematorium Tilburg past warmteterugwinning toe / Zes studenten van de TU/e adviseerden over de mogelijkheden voor verwarming en koeling bij het crematorium.
14
starters Spectaculaire besparing met auto dankzij roterende gasklep / Het startende bedrijf Progression Industry ontwierp een systeem om brandstofbesparing in benzinemotoren te realiseren.
en verder in dit nummer: • Ontwerper-in-opleiding /8 • Wetenswaardigheden/10 • TU/e en maatschappij/16 • Hoe gaat het eigenlijk met..?/17 • Van belang en agenda/18.
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
IN GESPREK
R oel K ramer , voor z itter P oint- O ne
Point-One is een gezamenlijk initiatief van de Nederlandse hightechindustrie, de kennisinstellingen en het ministerie van Economische Zaken.
F oto : b a rt v a n over b eeke
Mkb meer betrekken bij innovatieprogramma’s Point-One, opgericht in 2006, is een innovatieprogramma voor embedded systemen, nanoelektronica en mechatronica. Met een subsidie van bijna 350 miljoen van het ministerie van Economische Zaken heeft het als taak om onderzoeks- en ontwikkelprojecten van industrie en kennisinstellingen te stimuleren. Speciale opdracht aan Roel Kramer, voorzitter van PointOne: betrek het mkb bij de innovatieprojecten. De ambitie van Point-One is ‘het stimuleren van samenwerkingen tussen grote en kleine bedrijven en kennisinstellingen in strategische innovatieve R&D-projecten om de huidige, sterke positie van Nederland uit te bouwen tot het niveau van Silicon Valley’. Point-One is een gezamenlijk initiatief van de Nederlandse hightechindustrie, kennisinstellingen en het ministerie van Economische Zaken. Kramer: ‘Wij zijn de olie in de machine om deze samenwerkingen op gang te krijgen.’ Daarnaast stimuleert het innovatieprogramma activiteiten zoals kennisoverdracht tussen bedrijven, vooral tussen grote en kleine ondernemingen. Ook maakt het zich sterk voor meer
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
technici in de sector. ‘Dat is misschien wel de grootste bedreiging voor techniek in Nederland – de instroom is écht te laag.’ De werkwijze is dat innovatieve onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten binnen Point-One die worden goedgekeurd door de overheid, subsidie ontvangen. Point-One organiseert zelf geen projecten; dit doen de samenwerkende bedrijven en instellingen. Hoe de participaties eruit zien, verschilt per project. ‘Maar globaal leggen bedrijven zelf tweederde in. Voor kleine bedrijven en kennisinstellingen geldt een lagere bijdrage. De totale waarde van de ingediende projecten is niet vastgelegd. Dat is praten
Kramer:
‘Wij vormen een eenheid
naar politiek Den Haag.’
wikkelen en laten groeien.’ Volgende vraag is: aan wie geef je dat geld dan? Waarom bedrijf A wel en B niet? ‘Daarover is doorlopend discussie. Vaak is er kritiek op de ondersteuning van grote bedrijven. Daar is kennis en geld om het zelf te doen. We doen dit toch omdat grote bedrijven gedwongen zijn om op korte termijn te handelen. Dankzij een innovatiesubsidie kunnen ze worden overgehaald om onderzoek op langere termijn te doen. Je kunt ze er ook mee stimuleren om samen te werken met kennisinstellingen en mkb om specialistische kennis en dure onderzoeksfaciliteiten te delen.’ Het is tweesporenbeleid, zegt Kramer. Eén is backing de winners; breid de sterke positie die je al hebt uit. Daarnaast moet je zorgen dat je kleine innovatieve bedrijven ondersteunt en helpt om uit te groeien tot wereldspelers. Point-One richt zich op versterking van het hele speelveld: zowel grote als kleine bedrijven én kennisinstellingen en onderzoeksinstituten.’ Meer aandacht voor het mkb
en onderhandelen. Het moet ook passen in het budget van Economische Zaken voor een bepaald technologisch onderwerp.’ Point-One haakt aan bij bestaande Europese innovatieprogramma’s, zoals ITEA2 en MEDEA. Dat zijn projecten op basis van consortia. ‘Wat wij daaraan toevoegen is dat wij een eenheid vormen naar politiek Den Haag. We stemmen ideeën van de R&D-industrie, kennisinstellingen en het mkb op elkaar af, zodat de projecten die aan één van de loketten worden ingediend, passen in de toekomstvisie van de R&D-gemeenschap, zoals vastgelegd in de plannen van Point-One.’ Deze plannen staan in het Programma 2009 – 2012, waarvoor het ministerie van Economische Zaken afgelopen juli een extra subsidie van 153 miljoen heeft gereserveerd. Voor onderzoek binnen het Point-One programma is dus voor de komende vier jaar zo’n 350 miljoen beschikbaar. Is dat veel? ‘Daarover kun je twisten. Het is maar waarmee je het vergelijkt. Frankrijk doet bijvoorbeeld veel meer. Nederland heeft een coöperatieve overheid, we zijn in Europa één van de betere landen. Maar je moet het ook niet overdrijven, het is hier geen vetpot. Wanneer een bedrijf naar Singapore gaat, profiteert het van subsidies en zeer gunstige belastingmaatregelen. Dankzij dit beleid heeft Singapore ook de meest geavanceerde industrie ter wereld. Dat klimaat is er in Nederland nog lang niet.’ Tweesporenbeleid
De eerste vraag met betrekking tot een innovatieprogramma is natuurlijk: waarom wil/moet de overheid innovatie stimuleren? ‘Er zijn goede en slechte argumenten’, stelt Kramer, oud-Philips-man. ‘Het slechtste is: omdat andere landen het ook doen. Het goede is: we stimuleren met belastinggeld, om onze industrie te ont-
Een speciale opdracht voor Kramer, die in juni 2008 aantrad als voorzitter van Point-One, is om mkb’ers te betrekken bij de projecten. ‘De eis is dat veertig procent van ons budget wordt besteed aan deze groep, de praktijk was tot heden twintig procent. Nu is het lastig dit zo exact te stellen, omdat er projecten zijn waarin grote bedrijven een deel van hun research door kleinere laten doen. Maar de intentie is duidelijk: niet de grote bedrijven de zaak laten bepalen en het meest laten profiteren.’ Want het idee is dus vaak dat deze bedrijven alles opstrijken, terwijl ze al beter dan de kleine bedrijven in staat zijn hun onderzoek te organiseren. ‘Dat is tot op zekere hoogte waar. Maar het is geen gek idee om de kracht van grote bedrijven te ondersteunen; zij nemen in hun kielzog ook weer veel kleine bedrijven mee. Anderzijds is het een erkend feit dat de groei van omzet vooral te danken is aan R&D en nieuwe ideeën van de kleine bedrijven. Voor grote is het vooral zaak om groot te blijven. Dan doe je het al heel goed. De explosieve groei moet van de – een beetje uitgekauwde voorbeelden maar toch – TomTom’s en ASML’s in de dop komen. Daarbij is er een trend dat veel grote bedrijven meer en meer kennis en innovaties bij de kleinere bedrijven halen. ASML en Philips Medical hebben een netwerk van honderden bedrijven. Grote bedrijven willen ook graag samenwerken met de kleinere. Dat heeft voor beide voordelen.’ Het vergroten van de rol van het mkb in grote, innovatieonderzoeken, is niet makkelijk, zegt Kramer. ‘Wij doen dit bijvoorbeeld door bijeenkomsten en workshops te organiseren. We kunnen ze natuurlijk niet dwingen om te komen, maar we hebben zoveel te bieden en er is zoveel te winnen dat we verwachten dat ook de kleinere bedrijven gaan participeren in de onderzoeksprojecten die wij ondersteunen.’ Voor meer informatie over Point-One: www.point-one.nl.
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
Xa S xxxxxxxxxxxxxx m e n w e r k i n g m e t g r o o tb e d r i jf
De wereld verandert in snel
F inanci ë le innovaties
tempo, ook de financiële
Samenwerking met
wereld. Bijvoorbeeld de markt om kapitaalgoederen
De Lage Landen
zoals kopieermachines of tractoren te leasen, één van de takken van De Lage Landen. De financiële dienstverlener
De Lage Landen is een internationale financiële dienstverlener. Ze biedt een breed pakket producten aan voor leasing en handelsfinanciering. Met behulp van haar leasingproducten biedt ze haar klanten de voordelen van eigenaarschap van goederen zonder de lasten die daar doorgaans aan verbonden zijn. Stel dat een bedrijf een dure printer of kopieermachine nodig heeft, maar die
uit Eindhoven gaat daarom samenwerken met de groep Informatiesystemen van prof. dr.ir. Paul Grefen (faculteit Industrial Engineering & Innovation Sciences, voorheen Technologie Management).
F oto : b a rt v a n over b eeke
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
liever niet wil aanschaffen. Dan kan het de machine leasen bij De Lage Landen. Die koopt de printer en kan die na verloop van de leaseperiode weer in de markt verkopen. Zo zijn er diverse constructies mogelijk, allemaal met andere voorwaarden. De markt voor De Lage Landen wordt steeds complexer en dynamischer. Er doen steeds meer partijen mee, het aanbod is steeds gevarieerder, producten lopen
minder lang. Klanten willen speciale contracten en de financiële dienstverlener wil die contracten steeds meer elektronisch en geautomatiseerd realiseren, het zogenaamde e-contracting. Tegelijkertijd is De Lage Landen bezig met globalisering. ‘We zijn al een tijdje bezig om een echt wereldwijd bedrijf te worden’, zegt Karel Schellens, Chief Executive Officer. ‘In Nederland werken we al met 29 nationaliteiten en we doen zaken in 40 landen. Daarvoor is het belangrijk onze organisatiestructuur te globaliseren. We streven naar een standaardisering van al onze bedrijfsprocessen, zodat die over de hele wereld gelijk zijn.’ Om kopieermachines te leasen is het bijvoorbeeld standaard om het aantal kopieën bij te houden. ‘Hoeveel papier is er gebruikt? Moet er nieuwe toner in, is er onderhoud nodig? Als er een chipje in die machine zit die dit voor ons bijhoudt, scheelt dat een hoop tijd en daarmee kosten. En als de machine honderd duizend kopietjes heeft gemaakt en het leasecontract voorbij is, blijven we met de restwaarde zitten. Die moet we dus goed kunnen berekenen.’ Standaardisering én flexibiliteit, zie hier de uitdagingen waar het bedrijf zich voor
gesteld ziet. ‘Innovatie is daarbij een sleutelwoord’, zegt Schellens. ‘Binnen ons bedrijf zijn we continu bezig met het verbeteren en uitbreiden van onze producten en diensten. Maar het is ook goed om eens met totaal andere invalshoeken naar de processen te kijken, met een frisse blik. Binnen de eigen bedrijfscontext blijven de oogkleppen vaak op.’
mate geautomatiseerd verleend kunnen worden.’ Van der Linden hoopt dat het innovatietraject een echt e-businessmodel oplevert dat praktisch toepasbaar is. ‘Een elektronisch distributiekanaal waar geen handmatige interventie meer aan te pas hoeft te komen. Nu gaan onze diensten altijd via mensen, vendoren of banken. Een elektronisch distributiekanaal is dan een mooie aanvulling.’ Er is een onderzoeksopdracht voor de AIO geformuleerd, maar die is bewust heel breed gehouden. ‘De onderzoeker heeft natuurlijk een kader nodig, maar eigenlijk is dat tegenstrijdig aan innovatie’, geeft Schellens aan. ‘Het moet geen korset worden. Hopelijk laat hij geen innovatieve ideeën liggen.’
Elektronisch distributiekanaal
Out-of-the-box denken, daar is De Lage Landen naar op zoek. ‘Daarom hebben we ons oog laten vallen op samenwerking met een universiteit. En waarom dan niet hier, dicht bij huis, met een universiteit die kwalitatief goed staat aangeschreven, in onze eigen innovatieve regio?’ Vanaf volgend jaar gaat een promovendus van de groep van Paul Grefen bij De Lage Landen aan de slag voor vier jaar. Hij komt in dienst van de TU/e en wordt begeleid door de vakgroep, maar zijn salaris wordt betaald door het bedrijf. ‘Hij of zij moet ons businessmodel bekijken en nieuwe ideeën over bijvoorbeeld e-contracting uitwerken’, zegt Eric van der Linden, die bij De Lage Landen verantwoordelijk is voor innovatie. ‘Zodat onze diensten efficiënter, sneller en in hogere
Op de koffie
Grefen verwacht dat het onderzoek een ‘katalysator in het innovatieve denken’ van De Lage Landen kan betekenen. ‘Wij hebben al veel ervaring binnen het financiële domein, bijvoorbeeld e-business en dynamische relaties tussen bedrijven. Dit gebied rond kapitaalgoederen is nieuw voor ons. Maar het onderwerp valt erg binnen de kern van onze groep.’ De bedoeling is regelmatig tussentijds te evalueren. ‘We willen niet vier jaar nadenken en dan de hele boel opdienen, maar tussendoor kleine beetjes gebruiken’, zegt Grefen. ‘Geen enkel bedrijf gaat vier jaar lang wachten op de uitkomsten.’ Mocht er spin-off komen, dan moet er iemand binnen het bedrijf zijn om dat handen en voeten te geven. ‘Daar heb je juist weer iemand uit de praktijk voor nodig’, benadrukt Van der Linden. Voor De Lage Landen betekent de samenwerking ook toegang tot onderzoeksfaciliteiten van de universiteit. ‘Zo kunnen we studenten aan het werk zetten rond een bepaald thema. En momenteel volgen twee van onze medewerkers colleges op de faculteit over e-business.’ Als het samenwerkingscontract getekend is, kan de werving van de promovendus beginnen. ‘Wij hebben daar ook een stem in’, zegt Van der Linden. ‘Er moet natuurlijk wel een klik zijn.’ Beide partijen zien uit naar het traject. ‘Het kan tot een heel leuke samenwerking leiden’, zegt Grefen. ‘En het is fijn dat ze zo dichtbij zitten. We kunnen letterlijk bij elkaar op de koffie komen. We hebben al heel wat uurtjes doorgepraat.’ Het mooiste dat eruit kan komen? ‘Dat de AIO cum laude slaagt’, zegt Schellens. ‘Dat betekent dat-ie vier jaar is gebleven én een goed onderzoek heeft afgeleverd.’
Eric van der Linden (links) en Karel Schellens van De Lage Landen.
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
O N T W E R P E r in opleiding
Gebouwen ontwerpen is zijn passie, maar Geoffrey Timmer is minstens zo gefascineerd door de fase ervoor. Hoe komt een opdracht voor een ontwerp tot stand? Kun je beslissingen die in dat voortraject genomen worden beïnvloeden?
G eoffre y T immer ( 2 9 )
Meerwaarde door een brede blik communiceren over hun project, een sterk en eenduidig beeld hebben van wat ze willen. Vaak gaat zo’n projectteam meteen, en dus veel te vroeg, aan de slag met hoe ze het project gaan opzetten. Dan komen er allerlei getallen op tafel die een belangrijke rol gaan spelen in beslissingen terwijl de betekenis van die getallen voor het project moeilijk op waarde te schatten is. ‘Om te voorkomen dat mijn afstudeerwerk als rapport in een la verdwijnt en er nooit meer uitkomt, heb ik behalve een verslag ook een praktisch raamwerk gemaakt. Daarin staat in welke termen je moet spreken over alle aspecten die een rol spelen om tot een eenduidige opdracht te komen. Die opzet wordt waarschijnlijk opgenomen in de besluitvormingsdocumentatie, waarin naast de financiële consequenties, ook de visie op een ontwerp thuishoort.’ Zelf houdt Timmer er een brede blik op het ontwerpproces aan over, iets dat hem in zijn toekomstige baan zeker van pas komt.
Formuleren van ambitie s
In het afsluitende project dat Timmer bij ING Real Estate in Den Haag deed, werd hij op zijn wenken bediend. Hij onderzocht hoe projectontwikkelaars, de opdrachtgevers van grote bouwprojecten, hun ambities het best kunnen formuleren. ‘Het is een snelle wereld, die van de projectontwikkelaars, waar mensen heel vaak snel beslissingen nemen. Maar soms zouden ze wat meer tijd moeten nemen en dingen explicieter moeten maken. Ik denk dat processen dan minder zullen gaan slingeren. De tijd die het kost krijg je later in het traject weer terug, al zal het lastig zijn dat te bewijzen.’ Timmer vroeg in dat onderzoek leden van projectteams afzonderlijk naar de essentie en de betekenis van hun project. Het verrassende was dat er geen eenduidige antwoorden kwamen. Volgens Timmer zou het voor de opdrachtgevers heel goed zijn als ze, voordat ze met andere partijen gaan
V
e
c
t
o
r
/
4
Cultuur verschillen
Aan het afsluitende project bij een bedrijf gaat een jaar van cursussen en casestudies vooraf. Aan de hand van een situatieschets analyseren de TOIO’s de problemen, benoemen de knelpunten en stellen oplossingen voor. Het groepje ADMS-TOIO’s was klein. Naast Timmer bestond het uit nog drie TOIO’s. Timmer: ‘Het leuke was dat we allemaal een verschillende studie gedaan hadden en dat bleek heel nuttig. Ik ben architect, iemand had bouwtechnisch ontwerpen gestudeerd, een ander technische innovatiewetenschappen en de vierde innovatiewetenschappen. We hadden elk /
2
0
0
8
Geoffrey Timmer in Den Haag.
F O T O : B a rt v a n over b eeke
‘De meesten van mijn vrienden zijn nadat ze zijn afgestudeerd gaan werken bij een architectenbureau. En soms kriebelt het bij mij ook wel, maar ik heb er geen spijt van dat ik een ander pad bewandel’, zegt Timmer. Na en tijdens het laatste deel van zijn studie werkte hij kort bij een architectenbureau maar hij koos er toch voor om de TOIO-opleiding Architectural Design Management Systems (ADMS) te gaan doen. ‘Voordat een architect aan bod komt in een project zijn er al veel beslissingen genomen die een grote invloed hebben op het uiteindelijke ontwerp. Hoe is die interactie tussen de verschillende partijen die daar een rol in spelen? Dat is wat me interesseert.’
vanuit onze eigen achtergrond een eigen visie op een probleem en samen gaf dat voortdurend een verrijking van het beeld dat je had.’ Cultuurverschillen, zoals die tussen studenten van verschillende studierichtingen, vind je ook tussen de architecten en de projectontwikkelaars, merkte Timmer. Bij ING zat hij aan de andere kant van de tafel bij een architectenselectie. ‘Ik was de ontwerpercultuur gewend. In die omgevingen waar je overal op tafels maquettes ziet staan vinden allerlei creatieve processen plaats. Tijdens mijn project kwam ik in een omgeving waarin het atelier had plaatsgemaakt voor een kantoor. De processen die daar spelen, alhoewel ze natuurlijk op hun eigen manier ook weer heel creatief zijn, zijn anders dan ik gewend ben. Ze zijn veel creatiever met strategie, getallen en mogelijkheden, en veel minder met oplossingen waar architecten in denken. Dat is wel even wennen geweest.’ Inmiddels is zijn opleiding ten einde en zoekt Timmer naar een baan waar hij zijn passie voor het ontwerpen zelf kan combineren met alles wat hij geleerd heeft over de processen die daaromheen spelen.
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
Wetenswaardigheden F oto : smpe / e / b a rt v a n over b eeke
Samenwerking met Catharinaziekenhuis De TU/e heeft een raamovereenkomst getekend met het Catharinaziekenhuis over strategische samenwerking in onderzoek. De twee betrokken faculteiten zijn Elektrotechniek en Industrial Engineering & Innovation Sciences (voorheen Technologie Management). Decaan prof.dr.ir. Ton Backx van Elektrotechniek verwacht dat de
Ook bij catheterisaties
samenwerking uiteindelijk net zo omvangrijk
speelt digitalisering
wordt als die met het Máxima Medisch Centrum
een grote rol.
(MMC). Voor de faculteit Elektrotechniek is het een verbreding van de bestaande samenwerking, vooral op het gebied van cardiologie. Ook
overeenkomst met het Catharinaziekenhuis,
subsidie van 4,6 miljoen euro voor een project
bedrijven als Philips zijn betrokken bij de
gericht op het cardiovasculaire vakgebied. Het
waarin de TU/e samenwerkt met de Universiteit
projecten.
Catharinaziekenhuis neemt in het kader hiervan
Twente, het Centrum voor Wiskunde en
Voor de faculteit Industrial Engineering &
één medisch ingenieur aan; BMT heeft toegezegd
Informatica in Amsterdam en beoogde industriële
Innovation Sciences heeft de overeenkomst
minstens één en zo mogelijk twee AIO’s op dit
partners als ASML, Philips, Bradford Engineering
meer het karakter van een intentieverklaring
gebied aan te stellen.
en ingenieursbureau Oranjewoud.
tot uitbreiding van de huidige samenwerking.
Het Perspectiefprogramma ‘Building on Transient
Insteek is om de gehele keten te bekijken
Discharges’ draait om kortlevende plasma’s.
Miljoenensubsidie voor gepulste plasma’s
In een plasma dat slechts een fractie van een
ook betrokken bij de totstandkoming van
Een programmavoorstel voor onderzoek naar
reactiviteit. Daarom hebben deze plasma’s
de overeenkomst, in de rol van intermediair.
gepulste plasma’s is voorlopig goedgekeurd
veel toepassingen. Bij ASML worden gepulste
De faculteit BMT sloot in april dit jaar al een
door technologiestichting STW. Het gaat om een
plasma’s gebruikt als lichtbron voor de nieuwe
vanuit de optiek van de patiënt, met als doel het proces zowel effectiever als efficiënter te maken. Het Innovation Lab van de TU/e was
seconde bestaat, wordt relatief weinig warmte opgewekt, maar er ontstaat wel veel chemische
generatie lithografiemachines en bij Philips worden pulsen opgewekt bij het starten van lampen. Ook maken veel kleinere bedrijven
Patent voor het design én voor de technologie
in de regio gebruik van gepulste plasma’s om lucht, water en zelfs de bodem te zuiveren. Het bedrijfsleven heeft al toegezegd bovenop de 4,6
Modelrecht voor unieke TU/e-leeslamp
miljoen van STW nog één à twee miljoen euro
Het Innovation Lab heeft half oktober een
Innovation Lab de eerste keer dat de TU/e
tijdens de Super TU/esday die de faculteit
modelrecht aangevraagd voor een leeslamp
een beroep doet op een dergelijke wettelijke
Technische Natuurkunde onlangs organiseerde.
die is ontwikkeld door ir. Philip Ross van de
bescherming. Voor de leeslamp van Ross is
Dat resulteerde in een afwisselend programma
faculteit Industrial Design. Het is volgens het
al voor de zomer patent aangevraagd. Maar
vol met spectaculaire demonstraties, maar ook
die betreft uitsluitend de technische werking
met veel inhoudelijke informatie over de aard
van de leeslamp. Zo bedacht Ross nieuwe
en het nut van plasma’s. Zo leerden de ruim
toepassingen voor het led-licht waarmee zijn
tweehonderd bezoekers dat wel 95 procent van
lamp is toegerust. Zijn vondst heeft onder
al het licht dat zichtbaar is op de donkere helft
meer betrekking op de bundelbreedte en
van de aardbol wordt opgewekt met plasma’s en
dynamiek van het led-licht. Deze kunnen
dat plasma’s ook een belangrijke rol spelen bij
met handgebaren worden aangepast. Dat
de productie van zonnecellen, computerchips en
nu ook voor het design van de leeslamp
zelfs bierflesjes.
beschermrecht is aangevraagd, is een primeur.
Naast het voorstel op het gebied van kortlevende
De leeslamp is zowel op designgebied als op
plasma’s heeft STW ook een Perspectiefvoorstel
technisch vlak commercieel interessant.
in 3TU-verband voorlopig goedgekeurd: ‘Integral
in te brengen. Plasma’s stonden ook centraal
Solutions for Sustainable Construction’. Dit project beoogt duurzame oplossingen te vinden voor het onderhouden en uitbreiden van het Nederlandse spoor- en wegennet. Hiervoor willen Philip Ross met zijn ontwerp.
1 0
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
de 3TU’s een nationaal centrum oprichten.
Continuing Education TU/e’ers kraken internetbeveiliging van de toekomst
TiasNimbas brengt kennis naar High Tech Campus Eindhoven De programmamakers van TiasNimbas
managementtaken voor de kiezen krijgen,
Onderzoekers van de TU/e zijn erin geslaagd
Business School willen ingaan op de
maar verder geen zakelijke achtergrond
om de code van het zogeheten McEliece-
behoeften van (kleine) hightechbedrijven in
hebben. Zeker de helft van de onderzoekers
encryptiesysteem te kraken. Dit systeem is een
de regio Eindhoven. Nu komt de Business
bij Philips komt uit het buitenland en een
kandidaat voor de beveiliging van internetverkeer
School met een speciaal programma
soortgelijk percentage geldt ook voor
in het tijdperk van de kwantumcomputer
‘Foundations in Management’, voor
onderzoekers bij kleinere bedrijven. Met
– de voorspelde supersnelle computer van de
jonge technologen die voor het eerst
name voor hen wil TiasNimbas nu iets doen.
toekomst. Tegelijk met de kraak presenteerden
managementtaken krijgen. Ook gaat
Op de High Tech Campus zitten 80 bedrijven
de onderzoekers ook een nieuwe sleutel
TiasNimbas door met de populaire lezingen
die zich met R&D bezig houden. Nog maar
waarmee de McEliece-code wél kraakbestendig
die men regelmatig op de High Tech Campus
3000 van de 7000 onderzoekers is in dienst bij
is. TU/e-hoogleraar Tanja Lange ontwikkelde
Eindhoven organiseert.
Philips. De rest is veelal werkzaam bij kleine,
met haar promovenda Christiane Peters en
innovatieve ondernemingen. De opleiding
hun Amerikaanse collega Daniel Bernstein
‘Met dit nieuwe programma gaan wij naar
wordt laagdrempelig: dichtbij de bedrijven
– dit semester op bezoek in Eindhoven – een
de bedrijven toe’, zegt Academic Director
en zonder grote investeringen in tijd of geld.
methode om het McEliece-encryptiesysteem
van het programma dr. Walter van Dyck.
‘Deze mensen werken bij bedrijven zonder
met de rekenkracht van honderd computers
Hij is Assistant Professor Technology and
grote budgetten voor onderwijs, zijn bezig
binnen veertien dagen te kraken. Voor de kraak
Innovation Management bij TiasNimbas. De
hun loopbaan op de rails te zetten en hebben
werden gedurende achtduizend computerdagen
zogenaamde ‘Pathway to your MBA’ gaat
vaak ook nog eens een jong gezin. Daar
talloze combinaties uitgeprobeerd. Het
vanaf maart 2009 van start. De lessen zullen
moeten we rekening mee houden’, legt Van
onlangs opgerichte TU/e-instituut voor
elke dinsdagmiddag en –avond plaatsvinden
Dyck uit.
securityvraagstukken EIPSI leverde hiervoor
op een centraal punt op de High Tech Campus
‘Vooral bij kleinere bedrijven zie je dat er
ongeveer de helft van de capaciteit. De rest
Eindhoven.
veel gevraagd wordt van jonge technici. Zij
van de rekentijd werd geleverd door groepen
‘Technologen tussen de 25 en 35 jaar kunnen
willen natuurlijk serieus genomen worden en
in Amsterdam, Ierland, Frankrijk, Taiwan en de
zo bij ons een flink gedeelte van het eerste
moeten daarom op niveau kunnen praten met
VS. Het was een computer in Dublin die geluk
jaar van het normale MBA-programma
accountants en revisoren.’
had en de echte combinatie vond. Momenteel
doorlopen. Indien je na onze opleiding
Het programma zal zich beperken tot vier
gebruiken banken een verbeterde versie van
toegelaten wordt tot het MBA-programma is
vakken die de deelnemers een stevige
de RSA-code uit 1977 voor het beveiligen van
de totale studieduur drie jaar in plaats van
basiskennis moeten geven. Vakken waarvan
bijvoorbeeld elektronische transacties. Een
twee. Zo is de inspanning meer gespreid in de
TiasNimbas denkt dat mensen met een
kwantumcomputer zal echter weinig problemen
tijd. De lessen zullen gericht zijn op de kennis
technische achtergrond ze goed kunnen
hebben om deze code te kraken. Daarom zijn
die de mensen nu nodig hebben. De nadruk
gebruiken. Het gaat om: Business Economics,
onderzoekers, vooruitlopend op de introductie
zal steeds liggen op de praktische toepassing
Managerial Accountancy & Control,
van de kwantumcomputer – die volgens Lange
van kennis. Het wordt een afgerond geheel
Organisation Development and Strategic HRM
nog minstens tien jaar op zich laat wachten – op
waarmee de beginnende managers voorlopig
en Strategic Marketing. Wie de opleiding
zoek naar versleutelingsystemen die bestand zijn
uit de voeten kunnen’, aldus Van Dyck.
afmaakt, krijgt een ‘credit waver’ waarmee hij
tegen kwantumcomputers. Het McEliece-systeem
of zij tot drie jaar later een MBA-opleiding kan
voldoet aan die eis, maar bleek dus niet bestand
Laagdrempelig
tegen een aanval met conventionele pc’s. Lange
Deze regio kent momenteel een grote aanwas
en collega’s ontwierpen daarom een nieuwe
van jonge, Engelstalige technologen die ook
beginnen in het tweede jaar. Meer informatie: www.tiasnimbas.edu
sleutel, waarmee McEliece wél bestand is tegen kraakpogingen. marktonderzoek over een innovatief product op
zoals (brand)veiligheid, montage, onderhoud en
UniPartners ondersteunt startende ondernemer
het gebied van gasafnamepunten, gebruikt in
kosten. Uit het onderzoek is gebleken dat er grote
ziekenhuizen en andere zorginstellingen. Een
interesse is van ziekenhuizen, zorginstellingen,
gasafnamepunt is een schakelsysteem tussen
installatie- en adviesbureaus, bedrijven met
UniPartners Eindhoven is een academisch
een gastank van een specifiek type gas met een
investeringsplannen en de overheid voor
adviesbureau gelieerd aan de TU/e. De stichting
output in de vorm van een bijbehorende slang
dit innovatieve product. Het uitgevoerde
wordt gerund door TU/e-studenten en richt zich
die wordt aangesloten op medische apparatuur.
marktonderzoek door UniPartners Eindhoven
niet alleen op technische vraagstukken. Een
Hierbij is elk afnamepunt uniek voor elk type
was één van de pilaren waarop RedPoint Medical
voorbeeld hiervan is het project dat is uitgevoerd
gas, zodat ongelukken in het verkeerd aansluiten
verder kon bouwen als startende ondernemer.
voor RedPoint Medical. De opdrachtgever
kunnen worden voorkomen.
kwam als startende ondernemer in contact
Het nieuwe product bevat een groot aantal
Voor meer informatie:
[email protected]
met UniPartners via de MKB Servicedesk en
verbeteringen ten opzichte van het huidige
of www.unipartners.nl/eindhoven. Telefonisch is
UniPartners Nederland. Het project betrof een
gebruikte product op de Nederlandse markt,
Unipartners te bereiken via (040) 247 8252.
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
1 1
Xa s xxxxxxxxxxxxxx m e n w e r k i n g m e t MK B
C rematorium T ilburg draagt steentje bij aan schoner milieu
Crematorium gebruikt hitte van emissies voorzien. Een groep van zes studenten van de TU/e heeft hiervoor de basis gelegd. Het Tilburgse crematorium past als eerste in Nederland warmteterugwinning mét buffer toe. Het systeem is in oktober in gebruik genomen. Zowel Crematorium Tilburg als de TU/e zijn enthousiast over de samenwerking.
De studenten van de opleidingen Technische Wiskunde, Bouwkunde en Scheikundige Technologie onderzochten of het haalbaar was om de emissie van de ovens (1000 graden Celsius) via filters te gebruiken voor verwarming en eventueel koeling van het crematorium. Ze bekeken drie alternatieven: warmteterugwinning met en zonder buffer
F oto ’ s : b a rt v a n over b eeke
Crematorium Tilburg gaat voortaan deels in de eigen behoefte aan energie
voor opslag van overtollige hitte, en warmteterugwinning waarbij ’s zomers de energie ook voor koeling gebruikt zou kunnen worden. De studenten adviseerden het laatste, maar na afweging van de voor- en nadelen koos het crematorium voor warmteterugwinning zonder koelsysteem en mét buffer. Mede op grond van de onderzoeksresultaten van de TU/e-studenten heeft ingenieursbureau GTI vervolgens een systeem ontwikkeld waarmee het crematorium een besparing van 20.000 kuub gas per jaar voorziet door warmte op te slaan in een buffer. Het totale energieverbruik van het crematorium is 64.000 kuub. Voor de haalbaarheidsstudie heeft Crematorium Tilburg gebruik gemaakt van een innovatievoucher van Senternovem. Leerzaam
De warmteterugwinningsinstallatie van Crematorium Tilburg.
11 22
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
Coach dr.ir. Han van Kasteren is enthousiast over de samenwerking van de TU/e met het crematorium: ‘Het is voor studenten heel leuk en extra leerzaam om aan een projectidee te werken dat daadwerkelijk gerealiseerd wordt in de praktijk. Dat gebeurt misschien in drie procent van de gevallen waarbij een idee onderzocht wordt.’ Ook het Crematorium Tilburg is verheugd met het resultaat van de samenwerking met de TU/e. ‘Wij moesten volgens de EU-wetgeving de emissie van kwik en andere zware metalen vóór 31 december 2008 drastisch terugbrengen. Het leek ons een goed moment om eens te kijken naar de mogelijkheden om binnen onze stichting iets aan duurzaamheid te doen’, zegt bestuurslid ir. Kees den Dekker. ‘We willen ons steentje bijdragen aan een schoner milieu, wij zijn tenslotte een ideële stichting. Uiteindelijk hebben we ongeveer een miljoen euro geïnvesteerd in het
hele project. Daarvan is ongeveer eenderde besteed aan de warmteterugwinning. Een behoorlijk bedrag voor een kleine organisatie als de onze.’ Van Kasteren stelt dat veel bedrijven en organisaties eens in de tien tot twintig jaar een moment hebben waarop ze opnieuw in apparatuur moeten investeren. ‘Dat is ook het moment om duurzamer te gaan werken’, zegt hij. Van Kasteren werkt zowel voor United Brains (een samenwerkingsverband tussen onder andere de TU/e, Fontys Hogescholen, TNO en ROC Eindhoven) als voor Telos, het Brabants instituut voor duurzaamheidsvraagstukken. Goed verhaal
Op het moment dat het team studenten aan de slag ging, werd ook een nieuwe directeur benoemd bij Crematorium Tilburg. Directeur Mariëlle van den Heuvel zegt met veel plezier met de studenten te hebben samengewerkt. Dit was meteen haar eerste project als directeur. ‘We kwamen elke twee weken met het bouwteam en de mensen van het crematorium bij elkaar. Het was een goed team met mensen uit alle betrokken disciplines. Door de directe lijnen konden vragen snel beantwoord worden. Iedereen vond het een interessant project’, vertelt ze. ‘Uiteindelijk hebben de studenten ons een goed advies kunnen geven over de haalbaarheid. Dat hebben we ingebracht bij het ingenieursbureau dat voor de uitvoering heeft gezorgd. Sommige zaken uit het advies moesten bijgesteld worden. De studenten dachten dat de investering in vijf jaar terugverdiend zou zijn. Dat bleek achteraf negen jaar, maar dat was voor ons geen reden om er van af te zien’, aldus de directeur van Crematorium Tilburg. Volgens Den Dekker zou menige overheidsinstantie
een puntje kunnen zuigen aan de snelheid waarmee de studenten hun werk hebben afgeleverd en het project afgerond kon worden. De studenten hadden het project in vijf maanden voor elkaar, het bouwteam deed er vervolgens zes maanden over. Van idee tot afronding was het bij elkaar twee jaar. Er kwam een kleine aanbouw voor de warmteterugwinningsinstallatie die gekoppeld werd aan de ovens. Het teveel aan warmte – bijvoorbeeld in de zomer – wordt opgeslagen in een waterbassin dat fungeert als een buffer. Het crematorium heeft een voorbeeld genomen aan Crematorium De Boskamp in Assen. Ook daar heeft men de noodzaak om het filtersysteem te vernieuwen aangepakt door een ‘heat recovery system’ te implementeren. Iets wat in de jaren tachtig, toen de technologie beschikbaar kwam, als te onrendabel werd gezien, maar nu als een reële optie geldt. De Boskamp was de eerste in Nederland die deze weg opging, maar daar heeft men niet, zoals in Tilburg, een bassin om overtollige hitte in op te vangen om later te kunnen gebruiken. De studenten hebben de Assense installatie bezocht om te kijken hoe het systeem daar werkt.
Directeur Mariëlle van den Heuvel en bestuurslid Kees den Dekker van Crematorium Tilburg.
Rol
Coach Van Kasteren: ‘Je krijgt veel meer uit een project als de opdrachtgever meeloopt in het traject en enthousiast is. Dit is een klassiek geval zoals we het bij United Brains graag zien: een bedrijf doet kennis op en staat daardoor sterker in het consultancytraject. Daarmee vervul je ook je rol als kennisinstituut. Studenten van TU/e kijken van hun kant buiten hun eigen vakgebied en leren samenwerken met mensen van andere gebieden, zoals het later in de praktijk ook gaat.’
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
1 3
St a r t e r S
Het is een robuuste claim van de heren van het startende hightechbedrijf Progression Industry: met het Energy Driven Airconditioning System voor benzinemotoren is een brandstofbesparing tot vijftien procent te behalen. Het ontwerp van ir. Michael Boot (28), AIO bij de faculteit Werktuigbouwkunde, wordt op dit moment verder ontwikkeld om als pakket te worden verkocht aan consumenten. De essentie van zijn vinding: vervang de gasklep door een turbinewiel.
Spectaculaire besparing met
roterende gasklep
1 4
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
Twee jaar geleden ontstond het idee tijdens een avondje filosoferen met vrienden aan een keukentafel. De promovendus doet dit wel vaker. Uitgangspunt was dat een benzinemotor, in tegenstelling tot een dieselmotor, niet zuinig is. Het probleem is de gasklep, de klep die de luchtstroom naar de motor reguleert. Een dieselmotor heeft die niet en is daarom een stuk zuiniger. De oplossing: maak voor de benzinemotor geen klep maar een wiel, dat geeft minder verlies. Geen eenvoudig verhaal. Boot legt het uit. ‘In de stad heeft een gemiddelde auto ongeveer vijf kilowatt vermogen nodig. Op de snelweg tussen de tien en vijftien kilowatt, onder meer afhankelijk van de luchtweerstand. Dat is nog steeds heel weinig in verhouding tot het maximaal vermogen van de motor; de motor is eigenlijk zelfs op de snelweg nog niet écht aan het werken. Wanneer een motor weinig vermogen nodig heeft, heeft deze ook weinig lucht en brandstof nodig. Bij een benzinemotor is de lucht-brandstofverhouding constant en zit rond de vijftien. Dit betekent dat je vijftien keer zoveel luchtmassa als brandstofmassa de motor laat binnenkomen. Deze ratio ligt vast omdat de 3-weg katalysator anders niet werkt. Deze reduceert stikstofoxide, verbrande koolwaterstof en koolstofmonoxide.’ Een motor zuigt van zichzelf constant bijvoorbeeld twee liter lucht aan. Wanneer je minder lucht wil, moet je een restrictie aanbrengen. Dit gebeurt in de vorm van een klep, de gasklep. Die zorgt voor de noodzakelijke onderdruk in de motor. De motor moet hard zuigen om de lucht voorbij de klep te krijgen, wat frictie geeft. Deze frictie warmt de lucht op. De warmte is energie die verloren gaat bij het naar binnen zuigen van de lucht. Bij 50 kilometer per uur verliest de auto ongeveer een kilowatt, twintig procent van wat je nodig hebt om die snelheid te rijden. Op de snelweg is het ongeveer anderhalve kilo-
De proefopstelling bij Werktuigbouwkunde.
Vlnr: Michael Boot, Trudo Arts en Ruud Eichhorn (afstudeerder op dit project) bij de opstelling met meetapparatuur.
watt. Bijna tien procent van de benodigde energie. Boot: ‘De klep kun je helaas niet zo maar weghalen. Een motor heeft namelijk een restrictie nodig, want die móet onderdruk hebben. Wat je wel kunt doen, is zorgen dat de verliezen die bij de klep optreden, worden teruggewonnen. Dat kan wanneer je de klep vervangt door het turbinewiel. Wanneer het wiel perfect is afgesteld win je tot zeventig procent van de verliezen terug.’ Be sparing
‘Op de eerste plaats heb je bij rotatie minder frictie en daarmee minder verlies. Er ontstaat minder opwarming van de lucht, waarmee je in feite koelvermogen genereert. Met dit koelvermogen kun je de aircovloeistof koelen, waardoor de airco minder vaak aan hoeft. Wanneer je de airco niet gebruikt, laat je de koude lucht de motor ingaan. Deze kan hiermee een meer efficiëntere verbranding realiseren. Daarbij is met een dynamo het draaien van de roterende klep om te zetten in elektriciteit.’ Om deze effecten in cijfers te vatten: van de één tot twee kilowatt die je zou kunnen terugwinnen bij de klep, is zeventig procent om te zetten in rotatie-energie en negentig procent hiervan is om te zetten in elektriciteit. Begin je met anderhalve kilowatt winst bij de klep, dan wek je continu 700 watt op, die je opslaat in de accu. Deze elektriciteit zorgt ervoor dat je de motoraangedreven dynamo kunt weglaten of uitschakelen, waarmee je weer energie bespaart. Met de roterende klep creëer je dus koelvermogen en elektriciteit. Bij een auto met een vermogen van 2.0 levert dit naast de 700 watt elektriciteit ook 800 watt koelvermogen. De winst voor het milieu: de dynamo hoeft minder vaak op de motor
V
e
c
t
o
en de airco hoeft minder vaak aan. De airco verbruikt in de stad al twintig procent van het totale verbruik van de auto. Dat kun je voor een groot gedeelte schrappen, wat neerkomt op tien tot vijftien procent van het brandstofverbruik. Op de snelweg is dit minder. De vinding van Boot heeft dus nog een extraatje. Omdat de lucht bij de motor afkoelt, kan er een koudebuffer worden gemaakt. Deze kan enkele tientallen graden koelen. Wanneer je de buffer gebruikt om de lucht die de motor ingaat te koelen, wordt de lucht gecomprimeerd. Hiermee kan de auto tien procent sneller optrekken. Bij een 5-liter motor kan dit zelfs twintig procent extra vermogen genereren. Entrepreneur
Boot heeft het bedrijf opgezet met Trudo Arts (32), voormalig huisgenoot en vriend, en student entrepreneurship aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Boot is de technische man, als AIO verbonden aan de faculteit Werktuigbouwkunde in de groep van prof.dr. Philip de Goey. Arts heeft een achtergrond in techniek, maar houdt zich vooral bezig met de bedrijfskundige kant van de onderneming. Het idee is nu om de vinding te gebruiken in een zogenaamde aftermarket kit, een pakket met de roterende klep die bijvoorbeeld bij autogarages en Kwikfit geïnstalleerd kan worden. ‘Wanneer het zo goed blijkt te werken als wij beweren, zullen de autofabrikanten vanzelf komen. Want dat is natuurlijk het ideaal: onze vinding in alle nieuwe benzineauto’s.’ Op korte termijn onderzoeken de ondernemers op welke manier ze met partners de kit kunnen maken en verkopen. De markt waar ze zich op richten bestaat dan uit de bestaande auto’s. Nog altijd zo’n zeshonderd miljoen. Voor meer informatie: www.progression-industry.com
r
/
4
/
2
0
0
8
1 5
TU/e en maatschappij nieuws F oto ’ s : B a rt v a n O ver b eeke
SmartGoals SmartGoals is een trainingsysteem dat bestaat uit een set poortjes die kunnen detecteren of er een bal doorheen gaat of een speler. De SmartGoals hebben allemaal felle LED-lampen, een eigen computer en staan met (complexe) draadloze technologie met elkaar in verbinding. Daarmee kan een trainer trainingsschema’s opstellen, op elk gewenst niveau. Elke SmartGoal is gepro-
SmartGoals was een
grammeerd met een aantal ‘basisregels’ en als de
groot succes tijdens
poortjes samen staan opgesteld, komen er oefe-
Dutch Design Week.
ningen te voorschijn. Hans van Breukelen (oud-keeper van PSV), die kennismaakte met het systeem tijdens het Sport
achter SmartGoals. Er is inmiddels ook een patent
markt brengen van een nieuwe rekenmethode.
en Technologie Congres eind oktober: ‘Het ziet er
aangevraagd zodat het concept eveneens voor
Deze rekenmethode zal een alternatief vormen
simpel uit, maar de technologie erachter is com-
andere sporten als hockey en de zwemsport kan
voor de zogeheten ‘realistische rekenmethodes’
plex. Ik zou dit systeem graag gebruikt zien op de
worden ontwikkeld.
die nu domineren in het basisonderwijs.
Johan Cruijff voetbalvelden.’
De universiteiten ondersteunen het initiatief van
Masterstudent Industrial Design Chris Heger en
de stichting omdat goede rekenvaardigheid voor
onderzoeker Mark de Graaf gaan verder met het
TU/e en UvT steken geld in nieuwe rekenmethode
iedereen essentieel is en ook van groot belang
plan aan het opstellen voor de SmartGoals. Twee
De TU/e en de Universiteit van Tilburg (UvT)
niet meer de basale rekentechnieken leren be-
andere studenten Industrial Design werken aan
geven ieder 35.000 euro aan de Stichting Goed
heersen, krijgt steeds meer kritiek. De methode
het verfijnen van het ontwerp en de technologie
Rekenonderwijs voor het ontwikkelen en op de
heeft er toe geleid dat beroepsgroepen voor wie
ontwerp van Heger. Momenteel zijn ze samen met het Innovation Lab van de TU/e een business
voor het voortgezet en het hoger onderwijs. Het huidige ‘realistische rekenen’, waarmee kinderen
deze vaardigheid juist cruciaal is, zoals verpleegkundigen en onderwijzers, niet goed kunnen rekenen.
Promotie-onderzoek van scheikundig ingenieur
De steun past in de context van de projecten die de universiteit al onderneemt onder de vlag van het Pre University College. Het verbeteren
Schoon schuim voor de toekomst
van het wiskundeonderwijs op middelbare
Bij de vervaardiging van piepschuim als verpakkingsmateriaal wordt het schadelijke pentaan
ten de TU/e en de UvT met de oprichting van de
gebruikt. Als milieuvriendelijk alternatief is ook koolstofdioxide een optie. Scheikundig ingenieur
Kinderuniversiteit al eerder hun betrokkenheid bij
Leon Jacobs onderzocht welke factoren bepalen of je hiermee schuim met de juiste structuur kunt
de leerling in het basisonderwijs.
scholen staat hierbij centraal. Ook onderstreep-
maken. Hij promoveerde in oktober op dit onderwerp. Van piepschuimachtige verpakkingsmaterialen wordt alleen al in Europa jaarlijks zo’n drie miljoen ton geproduceerd. Het lage gewicht van
Meer informatie over de Stichting Goed
piepschuim komt door de luchtige structuur, die traditioneel wordt verkregen door pentaan op te
Rekenonderwijs: www.goedrekenonderwijs.nl.
lossen in polystyreen. Pentaan heeft een kookpunt van ruim dertig graden Celsius, dus als je het geheel verwarmt tot rond de honderd graden, verdampt het pentaan en zet het uit. Daardoor wordt de door de warmte flexibele polystyreen uitgerekt, en vormen zich holtes. Het pentaan komt als afvalstof in de natuur terecht. De EU
1 6
V
e
c
TU/e start wetenschapsrubriek in Sp!ts
is van plan om het gebruik binnenkort te verbieden. Vandaar dat er
‘Beter Weten’ is de naam van de nieuwe rubriek
naarstig wordt gezocht naar alternatieven. Koolstofdioxide (CO2) is
die half november van start ging in het gratis
een veelbelovende vervanger voor pentaan, onder meer omdat het
dagblad Sp!ts. Samen met de Universiteit
goed oplost in polystyreen en verwante polymeren. Het is echter
Maastricht en de Nyenrode Business Universiteit
een gas en daarom moet het samengedrukt worden om voldoende
verzorgt de TU/e de wekelijkse rubriek op de
hoge dichtheden te bereiken. Jacobs gebruikte een minireactor van
wetenschapspagina ‘Discover!’. Op die pagina
zeventig milliliter om zelf het polymeerschuim SMMA te maken. Zijn
staan onderzoek en de praktische relevantie
voornaamste doel was om vast te stellen welke parameters bepa-
ervan centraal. Sp!ts bereikt dagelijks 1,9 miljoen
len hoe de structuur van het schuim er precies uit komt te zien. De
mensen in de leeftijdsklasse van 13 tot 34 jaar.
bevindingen van Jacobs worden gebruikt door een promovendus in
Met dit initiatief wil de TU/e haar zichtbaarheid
Delft, die moet onderzoeken of het gebruik van CO2 voor de produc-
op landelijk niveau vergroten en een positieve
tie van piepschuim ook haalbaar is op industriële schaal.
impuls geven aan het imago van techniek.
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
s ta rt e r s
Hoe gaat het eigenlijk met ..? vier mensen in dienst en twee medewerkers van de faculteit Bouwkunde werken in het lab. Van Luxemburg: ‘Ik heb goede contacten met de faculteit Bouwkunde. Ik werk daar een deel van de tijd en wanneer ik kennis nodig heb, huur ik dat in. Zo ben ik volledig vervlochten met de TU/e. Het is een club waar je erg goed zaken mee kunt doen.’ Ook studeren er studenten af in het laboratorium. Van Luxemburg is blij dat hij na een loopbaan als onder meer consultant een eigen bedrijf heeft opgericht. ‘Het aansturen is heel kort en direct, de projecten die
Een onderzoek naar de geluidsisolerende werking van water? Doen! Een schaalmodel maken van een gebouw van Rem Koolhaas. Bouwen! Het jonge bedrijf Level Acoustics van ir. Renz van Luxemburg (59) onderscheidt zich van andere door de combinatie van onderwijs, onderzoek en consultancy.
we doen zijn allemaal leuk en ik kan heel snel beslissen om iets te doen. We bepalen het allemaal zelf.’ Toch weet hij dat hij niet heel lang meer aan het bedrijf verbonden zal zijn. ‘Ik ben nu 59. Over een jaar of vier moet iemand dus het stokje overnemen. Ik wil ervoor waken dat ik een eigenwijze oude man word die telkens hetzelfde kunstje verkoopt. Daarvoor is dit vakgebied te vernieuwend. Gelukkig heb ik mensen om me heen die me waarschuwen wanneer ik die oude man ben geworden. Ze hebben nog niks gezegd – ik kan nog even door.’
Renz van Luxemburg in een van de
In het businessplan voor Level Acoustics waren bij de start twee jaar geleden drie activiteiten opgenomen: kennisoverdracht, consultancy en onderzoek. De kennisoverdracht gaat steeds beter, vertelt Van Luxemburg, een autoriteit op het gebied van akoestiek. ‘Het Laboratorium voor Akoestiek (in gebouw Vertigo op de TU/e-campus) is niet alleen bedoeld voor gebruik door studenten van de TU/e. Daarom werken hier nu ook studenten van Fontys aan practica. Daarnaast geven we cursussen bijvoorbeeld aan medewerkers van een fabrikant van paneelwanden en van een architectenbureau.’ De tweede tak is advieswerk in akoestiek, een belangrijke inkomstenbron voor het bedrijf. De derde is onderzoek. Deze twee activiteiten versterken elkaar. Zo staat er op dit moment een schaalmodel van een gebouw van Rem Koolhaas waarvoor Van Luxemburg advies geeft. Ook wordt onderzoek aan het model gedaan. ‘Ik wilde er tests mee doen, maar bij de bouw hier in het laboratorium kwamen tal van vragen naar boven. Zo bestaat de geluidsbron die wij nodig hebben nog niet. Die ontwikkelen we nu dus zelf.’
ruimtes van het akoestisch lab.
Geluidsisolatie van water
F oto : B a rt v a n O ver b eeke
Een commercieel bureau doet niet het onderzoek wat Level Acoustics doet, stelt de ondernemer. ‘Wij worden gedreven door nieuwsgierigheid en kunnen relatief makkelijk onderzoek doen. Voor een commercieel bedrijf loont dit vaak niet. Zo meten wij op dit moment de geluidsisolatie van water, dit voor een prijsvraag bij Schiphol. Daar is onder andere een student mee bezig.’ Level Acoustics heeft inmiddels
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
1 7
van belang Dr.ir. Bram Hoex heeft de Leverhulme Technology
Kennisoverdracht TU/e naar bedrijfsleven beloond met prijs
Transfer Award 2008 gewonnen.
Oud-promovendus Bram Hoex krijgt samen met de onderzoeksgroep Plasma and Materials OTB Solar. Dit in het kader van de samenwerking
Technology Transfer Award 2008. Leverhulme
die de groep PMP van de TU/e-faculteit Technische
Trust is een stichting die de nalatenschap van
Natuurkunde al acht jaar heeft met OTB Solar.
de Britse burggraaf Leverhulme beheert. Deze
De detachering van de promovendus bleek
stichting reikt jaarlijks maximaal vijf prijzen
dus gunstig voor zowel het bedrijf als voor de
uit aan Nederlands (promotie)onderzoek met
onderzoeksgroep PMP aan de TU/e. Hoex, die in
toepassing in het bedrijfsleven. De prijs bedraagt
mei van dit jaar op zijn onderzoek promoveerde,
7.000 euro voor Hoex en 63.000 euro voor de
diende als intermediair tussen beide partijen. Hij
onderzoeksgroep. Met de prijs worden Hoex en de TU/e-onderzoeksgroep PMP beloond voor het succesvol overdragen van technologische vindingen naar het Eindhovense bedrijf OTB Solar, dat productiemachines voor zonnecellen levert. De eerste daarvan is het aanbrengen van antireflectie-
F oto : b a rt v a n over b eeke
Processing (PMP) van de TU/e de Leverhulme
behartigde in die rol zowel de wetenschappelijke belangen van de onderzoeksgroep als de commerciële van OTB Solar.
Telecomprijs voor promovendus TU/e
en passivatielagen op een silicium zonnecel. Op basis van bevindingen van Hoex en collega’s kon OTB Solar een nieuw type reactor introduceren, dat
van OTB Solar en PMP ontwikkeld. Dat beschrijft
Ir. Maurice Kwakkernaat heeft de eerste
nu wereldwijd door vooraanstaande producenten
het aanbrengen van een extra reflectielaag aan de
Netelcom Award gekregen van de Nederlandse
van zonnecellen wordt gebruikt. Gedurende Hoex’
achterzijde van een zonnecel. Hoex werkte tijdens
branchevereniging van telecombedrijven.
promotie werd ook een tweede gezamenlijk patent
zijn promotie aan de TU/e één dag in de week bij
Kwakkernaat kreeg de aanmoedigingsprijs van vijfduizend euro voor zijn onderzoek in de radiocommunicatiegroep van de faculteit Elektrotechniek. Hij ontwikkelde daar een meetsysteem waarmee je, al voortbewegend,
Oud TU/e’er Schuurmans wordt bestuursvoorzitter EIT
zowel de radio-echo’s van het mobiele
Oud TU/e-hoogleraar Martin Schuurmans is eind september benoemd tot bestuursvoorzitter van het
belangrijke informatie verkregen over de werking
Europees Instituut voor Innovatie en Technologie (EIT). Deze nieuwe technologie-instelling gaat de
van het mobiele netwerk.
telefoonnetwerk als videobeelden van de omgeving zeer nauwkeurig kunt meten. Door de radio- en videobeelden te combineren, wordt
Europese koers uitzetten voor het wetenschappelijk onderzoek en beschikt over een miljardenfonds. Schuurmans’ nieuwe EIT-kantoor komt te staan in Boedapest. Hij geeft straks leiding aan een bestuur van achttien Europeanen die samen het Europese onderzoeksbeleid gaan vormgeven. Over de opzet van het EIT was binnen de Europese Unie aanvankelijk verdeeldheid. Een aantal landen gaf de voorkeur aan één groot instituut dat
Industrial Design op topdag Economische Zaken
F oto : b a rt v a n over b eeke
het onderzoeksfonds zou gaan beheren,
De Dutch Design Week (DDW) heeft voor Industrial
zoals in de Verenigde Staten gebeurt door
Design een leuk resultaat opgeleverd: een
het Massachusetts Institute of Technology
delegatie hield begin november een presentatie op
(MIT). Onder druk van de kleinere EU-
de jaarlijkse internationale dag van het ministerie
leden is uiteindelijk gekozen voor een
van Economische Zaken (EZ).
netwerkorganisatie.
De directeur-generaal Ondernemen & Innovatie,
Schuurmans heeft lange tijd bij Philips gewerkt.
Renée Bergkamp, was bij haar bezoek aan de
Vanaf 1996 was hij directeur van het Philips
DDW zo enthousiast over het werk van de drie
Research Laboratorium in Eindhoven, beter
technische universiteiten op gebied van industrieel
bekend als het NatLab. Schuurmans speelde
ontwerpen, dat ze hen spontaan uitnodigde deel
een stimulerende rol in de concentratie van
te nemen aan de EZ-dag. Op de EZ-dag komen alle
Philips Research & Development op de Philips
technisch-wetenschappelijke attachés (TWA’s) van
High Tech Campus Eindhoven. Verder was hij
de Nederlandse ambassades bij elkaar. Samen
betrokken bij de selectie van technologische
hebben die wereldwijd een zeer uitgebreid netwerk
topinstituten bij Nederlandse universiteiten.
in wetenschap en bedrijfsleven. Een van de projecten die de faculteit Industrial
1 8
V
e
c
t
o
r
/
4
/
2
0
0
8
Design van de TU/e onder de aandacht mocht brengen is de ‘Neonatal Intensive Care Unit Smart Jacket’, een kindvriendelijk babypakje
Tijdelijke arbeidskrachten voordeliger in fluctuerende arbeidsmarkt
voor vroeggeborenen, met allerlei sensoren erin geïntegreerd.
Opereren in een fluctuerende markt is niet
voorbeeld van een bedrijf dat veel gebruik maakt
Hoofdreden voor het bezoek van de directeur-
eenvoudig. In goede tijden kan het lastig zijn
van detacheringsbureaus omdat de afzetmarkt
generaal aan de DDW was overigens de
om de gevraagde goederen of diensten op
aan hevige fluctuaties onderhevig is. Mincsovics’
presentatie van het meerjarenplan aangaande
tijd te leveren. Daalt de vraag – bijvoorbeeld
nieuwe werkgever, navigatiesysteemontwikkelaar
‘productontwerpen’ van de drie technische
door de kredietcrisis – dan kost het overtollige
TomTom, maakt volgens hem daarentegen weinig
universiteiten op gebied van industrieel
personeel alleen maar geld. Om deze
gebruik van ingehuurd personeel: ‘Dit is een
ontwerpen. De drie TU’s verwachten hier tien
fluctuaties op te vangen, worden steeds meer
bedrijf dat nog in de groeifase zit, als het door de
miljoen euro voor te krijgen van SenterNovem, een
arbeidskrachten ingehuurd via uitzend- en
kredietcrisis even wat slechter zou gaan, nemen ze
EZ-agentschap.
detacheringbureaus.
gewoon minder mensen aan. Maar voor de meeste
Dr. Gergely Mincsovics onderzocht in welke
bedrijven wordt in onzekere tijden de grote waarde
omstandigheden het gunstig is personeel in te
van tijdelijk personeel wel duidelijk.’
Bouwkundestudenten winnen Staalprijs
huren. Hij promoveerde begin november bij de
Twee TU/e-studenten en een universitair docent
Mincsovics stelde modellen op om te bepalen
van de faculteit Bouwkunde zijn eind oktober in de
wanneer het voor een organisatie voordeliger
prijzen gevallen op de Staalbouwdag. De nationale
is om externe arbeidskrachten in te huren.
staalprijs wordt één keer in de twee jaar uitgereikt
Een belangrijke conclusie uit zijn onderzoek
en de studentenstaalprijs jaarlijks.
is dat je als je arbeidskrachten per direct kunt
Bij de studentenstaalprijs gaat het om het beste
oproepen, het voordeliger wordt om externe
afstudeerproject. TU/e’er Saskia Kieboom won
arbeidskrachten in te zetten naarmate de markt
de eerste prijs in de categorie techniek en Karin
meer fluctuaties vertoont. Wanneer het zoeken
de Louw werd eerste in de categorie onderzoek.
naar extern personeel echter te veel tijd kost,
In totaal waren er zestien studenteninzendingen,
is het gunstiger in plaats van externe krachten
waarvan er vier van de TU/e waren. Kieboom
meer mensen in vaste dienst te nemen.
maakte een ontwerp voor een overkapping in
Chipmachinefabrikant ASML is een goed
faculteit Industrial Engineering & Innovation Sciences (voorheen Technologie Management).
F oto : b a rt v a n over b eeke
Diergaarde Blijdorp. De Louw onderzocht het constructieve gedrag van op buiging belaste Uprofielen. Voor de Nationale Staalprijs kreeg de organisatie
structuur van het enzym dat aldosteron maakt:
bij het ontwikkelen van een medicijn tegen de
149 inzendingen binnen. Ir. Gerald Lindner,
het cytochroom P450 11B2. Van dit enzym bestaat
aanmaak van aldosteron is dan volgens promotor
als deeltijd universitair docent aan de TU/e
een familielid met een gelijksoortige structuur,
prof.dr. Peter Hilbers ook om te voorkomen dat ook
verbonden, won met zijn projectteam in de
11B1, dat verantwoordelijk is voor de aanmaak van
11B1 wordt uitgeschakeld.
categorie ‘karakteristieke stalen bouwdelen en
andere belangrijke hormonen. De moeilijkheid
Volgens Hilbers werden bij het onderzoek,
beeldende kunst’. Het team maakte het kunstwerk
onderdeel van een project van technologiestichting
‘kooi-met-geen-poema-er-in’, refererend aan de
STW, telkens weer dezelfde drie stappen
ophef over de poema die op de Veluwe zou zijn
doorlopen: eerst het computerontwerp maken
gesignaleerd.
van potentiële medicijnen, die vervolgens werden gemaakt door de industriële partners Schering-Plough (het voormalige Organon NV)
Medicijn tegen hartfalen
en SyMO-Chem BV (dat deel uitmaakt van de
Luc Roumen, promovendus bij Biomedische
daarna bij de Universiteit van Maastricht getest
Technologie, heeft een medicijn ontwikkeld
op celculturen en ratmodellen. De resultaten van
tegen hartfalen. Hij ontwierp met de computer
de tests werden teruggekoppeld naar Roumen en
een medicijn dat voorkomt dat aldosteron wordt
zijn collega’s, die deze informatie gebruikten om
aangemaakt. Dat hormoon wordt door het lichaam
hun medicijnontwerpen te verbeteren. Zo werden
geproduceerd wanneer het hart niet in staat is
honderden mogelijke medicijnen geanalyseerd op
om voldoende bloed rond te pompen om alle
de computer en werd een deel hiervan ook in de
weefsels in het lichaam van bloed te voorzien.
praktijk getest. Er is inmiddels patent aangevraagd
Een teveel aan aldosteron kan het hart laten
op het medicijn tegen aldosteron. Volgens
TU/e Holding). De geproduceerde stoffen werden
F oto : O G C
verstijven en beschadigen. Roumen onderzocht met computersimulaties de driedimensionale
V
e
c
t
o
hoogleraar Hilbers kan dit medicijn een grote doorbraak betekenen.
r
/
4
/
2
0
0
8
1 9
Roel Kramer
Grote bedrijven halen meer en meer kennis bij kleinere bedrijven
Technische Universiteit Eindhoven TU/e Innovation Lab Horsten 1 5612 AX Eindhoven Telefoon (040) 247 4822 e-mail:
[email protected] internet: http://www.tue.nl/ondernemen
