Vaststelling ontwerp doelenplan Nota bewegwijzering (voor inspraak)

B en W-nummer 15.0026; besluit d.d. 27-1-2015

Onderwerp

Vaststelling ontwerp doelenplan Nota bewegwijzering (voor inspraak).

Besluiten: van de commissie 1.

Het Doelenplan als onderdeel van de nota bewegwijzering voor inspraak vast te stellen met daarin de volgende doelen en uitgangspunten: Doelen: I. meer bezoekers, hogere bestedingen en een hogere waardering, Leiden als gastvrije stad; II. een samenhangend pakket van infrastructurele maatregelen in de tijd, waarmee in 2020 de bereikbaarheidsambitie van betrouwbare reistijden van Leiden kan worden bereikt; Uitgangspunten: I. Bewegwijzering wordt geplaatst voor degenen die de stad niet kennen. Dat zijn meestal de bezoekers van buiten de stad; II. Verkeerstromen worden met behulp van bewegwijzering gestuurd. Hoewel er steeds meer en betere mobiele navigatiesystemen (o.a. Leiden App) beschikbaar zijn, hoort een efficiënt bewegwijzeringssysteem tot de basisvoorzieningen van een stad. Het draagt bij aan een gastvrije uitstraling, de kwaliteit van de openbare ruimte (leefbaarheid) en de verkeersveiligheid van de stad; III. Wat wordt bewegwijzerd is een keuze. Voor de interlokale, en sommige lokale bestemmingen is die keuze beperkt omdat Leiden onderdeel is van het grotere landelijke systeem. Waar een keuze is, is de marketing van het profiel van de kennis- en monumentenstad zoals dat is vastgelegd in de stadsvisie het uitgangspunt. IV. Programma bereikbaarheid maakt onderscheid in verkeersstromen en schaalniveaus. De routes voor de verkeersstromen verschillen. Door het verschil in de actieradius worden voor automobilisten, fietsers, voetgangers en boten deels andere bestemmingen bewegwijzerd; V. Bezoekers kunnen vaak niet voor de deur parkeren. Een samenhangende bewegwijzering leidt bezoekers dan ook naar de plekken waar zij hun vervoermiddel achterlaten. Op deze bronpunten, stations, haltes, garages, stallingen, havens en aanmeerplekken gaat de bezoeker over op de voetgangers bewegwijzering die naar zijn of haar bestemming leidt; VI. De bewegwijzering is duurzaam. Voor bewegwijzering vraagt dat in het huidige tijdsbestek meer dan vooraf de benodigde middelen voor het beheer en onderhoud van het systeem in beeld brengen en vastleggen. In een tijd waarin gewerkt wordt aan de zelfsturende auto, ligt dynamisch verkeersmanagement voor de hand. Het is nog te vroeg om met zekerheid te zeggen hoe dit in de praktijk vorm zal krijgen, maar een advies over de bewegwijzering van Leiden speelt in op deze ontwikkelingen.

1

2.

Op basis van bovenstaande uitgangspunten de volgende bestemmingen als bronpunten en verwijzingspunten op te nemen voor respectievelijk auto, fietser en voetganger: A.I. -

De te verwijzen bronpunten voor automobilisten zijn: Station Leiden CS Busstation Leiden CS Parkeergarage Morspoort Parkeerlocatie Garenmarkt Parkeerlocatie Lammermarkt Parkeerlocatie Kaasmarkt Parkeerlocatie Haagwegterrein

A.II. Interlokale bestemmingen voor automobilisten - A4 (met bijvoorbeeld Rotterdam, Amsterdam) - A44 (met bijvoorbeeld Den Haag, Amsterdam) - N206 (combinatie Katwijk, Zoetermeer) - N447 (combinatie Voorschoten) - N11 (combinatie Utrecht) A.III. Lokale bestemmingen voor automobilisten - de universiteit - wiskunde en natuurwetenschappen; - sociale wetenschappen; - geesteswetenschappen rechten en archeologie - Hogeschool Leiden - het Bio Science Park; - LUMC; - het Alrijnland ziekenhuis (ambitie centrumgemeente stedelijke agglomeratie); - Naturalis; - Corpus; - Politiebureau; - Bedrijventerrein Rooseveldtstraat; - Bedrijventerrein De Waard; - Bedrijventerrein Roomburg; - Bedrijventerrein Groenoord; - Bedrijventerrein Westwal; - het uitvaartcentrum Rhijnhof. B.I. De te verwijzen bronpunten voor fietsers zijn: - Stalling V&D - Stalling Leiden CS - Stalling Leiden Lammenschans B.II. Lokale verwijzingen voor fietsers - de universiteit wiskunde en natuurwetenschappen; 2

-

sociale wetenschappen; geesteswetenschappen rechten en archeologie; het Bio Science Park; Visitors centre. Naturalis; Corpus; LUMC; en Diaconessenhuis; het Alrijnland ziekenhuis; Politie; het uitvaartcentrum Rhijnhof.

C.I. -

De te verwijzen bronpunten voor voetgangers zijn: Station Leiden CS Busstation Leiden CS Parkeergarage Morspoort Parkeerlocatie Garenmarkt Parkeerlocatie Lammermarkt Parkeerlocatie Kaasmarkt Parkeerlocatie Haagwegterrein Afmeerlocatie Rijnsburgersingel; Afmeerlocatie Zijlpoort; Afmeerlocatie Witte Singel

C.II. Lokale verwijzingen voetgangers - het centrum (o.a. kernwinkelgebied ) - het Bio Science Park. - LUMC - het stationsgebied; - universiteit bewegwijzerd; - het Academie gebouw; - sociale wetenschappen. - geesteswetenschappen rechten en archeologie; - het Rijksmuseum voor Oudheden; - Hortus Botanicus; - Museum van Volkenkunde; - De Lakenhal; - Museum Boerhave; - Sieboldhuis; - Naturalis; - Molen de Valk; - Regionaal Archief; - Pilgrim Archives; - Pilgrim Museum; - de Burcht; - de Pieterskerk;

3

-

de Hooglandse kerk; het Stadhuis; Gravensteen; Visitor Centre het Weddesteegplein, inmiddels de Rembrandtplaats genaamd; molen de Put; Cultuurkwartier; Stadsgehoorzaal.

Perssamenvatting: In het Programma binnenstad is de ambitie opgenomen om de bewegwijzering te verbeteren. Dit is een inspanning die direct te maken heeft met de bereikbaarheid van de stad. Bezoekers moeten op een goede en efficiënte manier naar hun bestemming worden geleid. Hierover is al veel vastgelegd in zowel het Programma binnenstad als het Programma bereikbaarheid. Bovendien zijn er landelijke afspraken waaraan bewegwijzering moet voldoen. In de in de 1ste helft van 2015 uit te werken en vast te stellen Nota bewegwijzering wordt geregeld wat er nodig is om in Leiden een robuust, samenhangend en toekomstgericht systeem van bewegwijzering op te zetten dat de verschillende verkeerstromen van bezoekers bedient. Dat begint met het in beeld brengen welke bestemmingen bewegwijzerd moeten worden, deze zijn in het doelenplan omschreven. Omdat veel partijen belang hebben bij een goede bewegwijzering, wordt het doelenplan voor inspraak aangeboden.

4

Gemeente Leiden: Ruimte en Milieubeleid

Nota Bewegwijzering

-

Onderdeel Doelenplan

versie 1.0 CONCEPT

28-1-2015

Inhoudsopgave De ambitie om de bewegwijzering te verbeteren is vastgelegd als inspanning 61 uit het Programma Binnenstad. Een goede bewegwijzering draagt direct bij aan de gastvrije stad Leiden. Het leidt bezoekers op een efficiënte manier naar hun bestemming. Dat vraagt om een robuust, samenhangend en toekomstgerichte bewegwijzering. De eerste stap hierin is in beeld brengen wat er nodig is om aan deze ambities te voldoen. Dat begint met het in beeld brengen welke bestemmingen bewegwijzerd moeten worden. 5

6

Inleiding De ambitie om de bewegwijzering te verbeteren is vastgelegd als inspanning 61 uit het Programma Binnenstad. Een betere bewegwijzering moet er toe bijdragen dat bezoekers Leiden hoger waarderen en vaker zullen bezoeken. Een betere bewegwijzering ligt in het verlengde van de maatregelen van het Programma bereikbaarheid* die de bereikbaarheid van de stad voor automobilisten, fietsers, voetgangers verbeteren. Door de bestaande infrastructuur beter te benutten, worden de verschillende verkeersstromen (auto’s, fietsen, voetgangers en boten) op een goede manier door de stad naar hun bestemming geleid.

Doel Leiden is een gastvrije stad. Bezoekers worden op een efficiënte manier naar hun bestemming geleid Daarvoor moet de bewegwijzering op orde zijn. Wat daarvoor moet gebeuren, wordt beschreven in de in 2015 vast te stellen nota Bewegwijzering. Vooruitlopend op deze nota Bewegwijzering wordt het doelenplan aangeboden om duidelijkheid te krijgen in wat wel en niet zal worden verwezen. Doel is om inzicht te krijgen in de totale omvang van de uiteindelijke investering enerzijds en om verdere wildgroei in bebording te voorkomen anderzijds. Het uiteindelijke bewegwijzeringssysteem moet toekomstbestendig, consistent en betrouwbaar blijven.

Werkwijze Het vaststellen van het doelenplan leidt niet direct tot ingrepen op straat, maar zoals gezegd geeft het doelenplan de kaders voor de nieuwe nota bewegwijzering. In deze nota bewegwijzering wordt het gewenste eindbeeld beschreven. Landelijke kaders en eerder vastgesteld gemeentelijk beleid1 zijn hierbij het uitgangspunt. De bewegwijzering wordt opgebouwd rond het verkeerssysteem en de routering die in het Programma bereikbaarheid voor de verschillende verkeerstromen is vastgesteld. De bestemmingen die in de Stadvisie zijn vastgelegd, worden per verkeerstroom geconcretiseerd. Separaat aan dit doelenplan wordt de huidige bewegwijzering geïnventariseerd en een financieel- en uitvoeringsplan gemaakt om tot het uiteindelijke eindbeeld te komen In bijlage xxx is het stappenplan verder omschreven.

Leeswijzer De opbouw van dit doelenplan is deels gebaseerd op de uiteindelijke nota Bewegwijzering. In het eerste stuk wordt beschreven wat de kaders zijn die door het landelijke en gemeentelijke beleid worden gesteld en welke uitgangspunten worden gehanteerd. Nadat de context beschreven is, wordt uitgewerkt welke bestemmingen worden bewegwijzerd. Onder het kopje ‘bestemmingen’ wordt uitgewerkt wat dit betekent voor de verschillende verkeersstromen: automobilisten, fietsers, voetgangers en boten.

1

Zie hiervoor paragraaf 2.2. * Nieuwe nota Mobiliteit is reeds in voorbereiding 7

Kaders De bewegwijzering voor automobilisten en fietsers is gebonden aan zowel landelijke als gemeentelijke kaders. Deze worden kort beschreven.

Landelijke kaders Om de consistentie binnen dit systeem te bewaken is de Nationale Bewegwijzeringsdienst opgericht (NbD). De NbD is actief sinds begin 2013, maar zal naar verwachting pas begin 2015 volledig operationeel zijn. Omdat automobilisten en fietsers gebaat zijn bij een herkenbaar en consistent landelijke bewegwijzeringssysteem worden landelijke afspraken in beginsel gevolgd. In de bewegwijzering voor boten en voetgangers is er meer vrijheid.

Gemeentelijke Kaders Naast de landelijke kaders voor de bewegwijzering van auto’s, fietsen, boten en voetgangers zijn er ook kaders die het gevolg zijn van vastgesteld gemeentelijk beleid. De belangrijke kaderstellende stukken voor deze nota zijn: De stadvisie ‘Leiden Stad van Ontdekkingen’. De stadsvisie benoemt drie hoofdbestemmingen voor bezoekers: de Leidse Binnenstad, het Bio Science Park en het Stationsgebied. Bovendien legt de stadvisie vast dat Leiden een centrumgemeente is en als zodanig wil functioneren binnen de agglomeratie; de ‘Kadernota Bereikbaarheid’ en de uitwerking daarvan in ‘Bereikbaar Leiden de nota van uitgangspunten voor de uitvoeringsprogramma’, ‘Bereikbaar Leiden uitvoeringsprogramma 2012-2020’ en de ‘Nota herijking fietsroutes’. In de Kadernota en de uitwerking ervan worden de routes getekend voor de verschillende verkeersstromen in en door de stad; het ‘Programma Binnenstad’ en de uitwerking daarvan in de deel-Structuurvisie ‘Verder met de Binnenstad’. In deze documenten worden de plekken benoemd waar bezoekers hun vervoermiddel verlaten en voetgangers worden; de zogenaamde bronpunten2. Op deze plekken moet het ene bewegwijzeringssysteem, bijvoorbeeld dat voor de auto, aansluiten op het systeem voor voetgangers. De documenten die in opdracht van het programma Binnenstad zijn vervaardigd en vastgesteld om de kwaliteit van de openbare ruimte te verbeteren: ‘Kadernota kwaliteit openbare ruimte’. Hierin is vastgelegd dat gewerkt wordt aan een rustige samenhangende en kwalitatief hoogwaardige openbare ruimte, onder andere door standaardisering. Het aantal objecten in de openbare ruimte moet tot een minimum worden teruggebracht. ‘Kaderstellend beleid commerciële buitenreclame gemeente Leiden’. Hierin is vastgelegd dat commerciële partijen niet in het reguliere bewegwijzeringsysteem worden opgenomen. In dit verband is ook motie RV 12.0056 impuls kwaliteit openbare ruimte Binnenstad relevant. Hierin stelt de raad dat de prachtige historische binnenstad verdwijnt achter een woud van palen en borden en dringt er op aan onnodige borden weg te halen. Met dat in het achterhoofd is er alle reden om te streven naar een sober en robuust systeem en het aantal borden en palen, en dus het aantal bestemmingen, zoveel mogelijk terug te dringen.

Uitgangspunten Naast bovengenoemde kaders zijn er nog een aantal uitgangpunten. Bewegwijzering wordt geplaatst voor degenen die de stad niet kennen. Dat zijn meestal de bezoekers van buiten de stad; 2

Bronpunten zijn: garages, fietsenstallingen, HOV-knooppunten en haltes en de havens. 8

Verkeerstromen worden met behulp van bewegwijzering gestuurd. Hoewel er steeds meer en betere mobiele navigatiesystemen (o.a. Leiden App) beschikbaar zijn, hoort een efficiënt bewegwijzeringssysteem tot de basisvoorzieningen van een stad. Het draagt bij aan een gastvrije uitstraling, de kwaliteit van de openbare ruimte (leefbaarheid) en de verkeersveiligheid van de stad; Wat wordt bewegwijzerd is een keuze. Voor de interlokale, en sommige lokale bestemmingen is die keuze beperkt omdat Leiden onderdeel is van het grotere landelijke systeem. Waar een keuze is, is de marketing van het profiel van de kennisen monumentenstad zoals dat is vastgelegd in de stadsvisie het uitgangspunt. Programma bereikbaarheid maakt onderscheid in verkeersstromen en schaalniveaus. De routes voor de verkeersstromen verschillen. Door het verschil in de actieradius worden voor automobilisten, fietsers, voetgangers en boten deels andere bestemmingen bewegwijzerd; Bezoekers kunnen vaak niet voor de deur parkeren. Een samenhangende bewegwijzering leidt bezoekers dan ook naar de plekken waar zij hun vervoermiddel achterlaten. Op deze bronpunten, stations, haltes, garages, stallingen, havens en aanmeerplekken gaat de bezoeker over op de voetgangers bewegwijzering die naar zijn of haar bestemming leidt; De bewegwijzering is duurzaam. Voor bewegwijzering vraagt dat in het huidige tijdsbestek meer dan vooraf de benodigde middelen voor het beheer en onderhoud van het systeem in beeld brengen en vastleggen. In een tijd waarin gewerkt wordt aan de zelfsturende auto, ligt dynamisch verkeersmanagement voor de hand. Het is nog te vroeg om met zekerheid te zeggen hoe dit in de praktijk vorm zal krijgen, maar een advies over de bewegwijzering van Leiden speelt in op deze ontwikkelingen. Ook de keuze van bestemmingen draagt bij aan de duurzaamheid van het systeem. Als bestemmingen snel wisselen vraagt dat om aanpassingen van het bewegwijzeringssysteem. Dat brengt niet alleen kosten met zich mee maar, bij een samenhangende bewegwijzering, ook om een inhoudelijke toets op de consistentie van het systeem.

Huidige situatie In Leiden bestaan verschillende bewegwijzeringssystemen naast elkaar. Naast de ongeveer 750 ANWB-wegwijzers voor automobilisten en fietsers (225) staan er ongeveer 440 borden voor de toeristische wandelroute door de stad, de Leidse Loper. Bovendien is er de bewegwijzering voor sloepen, de universiteit, hotels, recreatiegebieden en campings. Het geheel wordt gecompleteerd door het dynamische Parkeer informatiesysteem (Pris) met 87 borden, 24 informatieborden op bedrijventerreinen en borden van de fietsknooppuntenroutes. Er is weinig samenhang tussen de verschillende systemen. Bovendien heeft het ontbreken van een inhoudelijk afwegingskader tot een wildgroei geleid van borden en bestemmingen binnen de verschillende systemen zelf. Er zijn plekken waar de borden van deels overlappende systemen elkaar verdringen. Ook inhoudelijk klopt het systeem niet meer. Er is weinig consistentie bij de bewegwijzering van bestemmingen. Opvattingen over bewegwijzering lopen door elkaar en er zijn grote verschillen tussen de stijlen van de letters en pictogrammen op de borden. Zonder inhoudelijk afwegingskader is er geen rem op het toevoegen van borden en ontbreekt een ijkpunt om het systeem te kunnen saneren.

Beheer De huidige bewegwijzering voor automobilisten, fietsers en voetgangers oogt verwaarloosd. Het technische en functionele onderhoud is matig tot slecht. Terwijl er borden en palen bijkwamen, is er sinds 2004 geen regulier structureel onderhoud meer aan de bewegwijzering gepleegd en zijn de financiën niet meegegroeid met de toename in palen en borden. In de nota Bewegwijzering wordt een voorstel voor structurele dekking gedaan.

9

Bestemmingen Op basis van de eerder genoemde kaders en uitgangspunten wordt voor de bewegwijzering van Leiden een samenhangend, robuust, logisch en goed in de openbare ruimte ingepast systeem voorzien dat gericht is op bezoek aan het centrum. Het Bio Science park, de universiteit en het stationsgebied zijn eveneens belangrijke bestemmingen en worden bewegwijzerd. Uiteraard past dit systeem in het landelijke netwerk en wordt het doorgaand verkeer goed gefaciliteerd. Net zo vanzelfsprekend is het dat bezoekers na hun bezoek op een efficiënte manier de stad weer verwezen worden naar de toegangswegen tot de stad. Niet alle bestemmingen in Leiden kunnen met hetzelfde vervoersmiddel worden bereikt. Het bewegwijzeringssysteem speelt hierop in. Bij het vaststellen van de bestemmingen wordt dat onderscheid per verkeersstroom uitgewerkt.

Bronpunten (binnenstad Leiden) Binnen het concept dat bezoekers niet voor de deur parkeren, maar in een parkeervoorziening, stalling, of afmeren in een haven, betekent het voor alle verkeersstromen dat de bronpunten de bestemming zijn die toegang tot de stad geven. Op het bronpunt maakt de bezoeker kennis met de stad. Het is belangrijk dat dit gastvrij gebeurt. Bij de parkeervoorziening begint de looproute van de voetgangers de stad in. De looproute wordt ondersteund door de bewegwijzering voor voetgangers en een fysieke inrichting. De te verwijzen bronpunten zijn: o o o o o o o

Station Leiden CS Busstation Leiden CS Parkeergarage Morspoort Parkeerlocatie Garenmarkt Parkeerlocatie Lammermarkt Parkeerlocatie Kaasmarkt Parkeerlocatie Haagwegterrein

Automobilisten: interlokale bestemmingen De wijze waarop de interlokale bestemmingen voor het autoverkeer worden bewegwijzerd, is sterk aan regels gebonden vanwege de verkeersveiligheid, leesbaarheid en logica. Er is een strikte indeling waarbij van grof naar fijn wordt gewerkt. Naar verwachting zal de Nationale Bewegwijzeringsdienst hier vanaf 2015 een grotere rol gaat spelen. Te denken valt aan verwijzingen naar de stroomwegen eventueel in combinatie met een bijhorende grote plaats: o o o o o

A4 (met bijvoorbeeld Rotterdam, Amsterdam) A44 (met bijvoorbeeld Den Haag, Amsterdam) N206 (combinatie Katwijk, Zoetermeer) N447 (combinatie Voorschoten) N11 (combinatie Utrecht)

Door met wegnummers te werken is het mogelijk met minder (grote) borden te werken.

Automobilisten: lokale bestemmingen Voor automobilisten wordt de keuze gemaakt voor een systeem dat vanaf de A4 en de A44 verwijst naar de bronpunten. In een systematiek waarbij de bezoeker niet voor de deur parkeert zijn dat altijd de parkeervoorzieningen. In de uitwerking rekening houden met het dynamische Parkeer Informatie Systeem (PRIS) en waar nodig combineren. De marketing van de kennisstad betekent ook dat voor de automobilist wordt bewegwijzerd: o de universiteit

10

o o

- wiskunde en natuurwetenschappen; - sociale wetenschappen; - geesteswetenschappen rechten en archeologie Hogeschool Leiden het Bio Science Park;

Ziekenhuizen Ook de ziekenhuizen (veel incidenteel bezoekers en regio functie) worden bewegwijzerd: o LUMC; o het Alrijnland ziekenhuis (ambitie centrumgemeente stedelijke agglomeratie) Musea Met regionale of landelijke functie: o Naturalis; o Corpus. De andere musea zijn alleen voor voetgangers bereikbaar en worden verwezen vanaf de bronpunten. Hulpdiensten o Politiebureau. Bedrijventerreinen De bedrijventerrein worden bewegwijzerd omdat dit aansluit bij het landelijke systeem waarbij de grotere bedrijventerreinen ook vanuit de interlokale bewegwijzering worden aangegeven. Ook is het beter voor het milieu en de verkeersveiligheid. Zoekende vrachtwagencombinaties zorgen voor een onnodige uitstoot van CO2 en fijnstof, bovendien zijn ze erg gevaarlijk als ze moeten keren of terugsteken. Het gaat dan om: o Rooseveldtstraat o De Waard o Roomburg o Groenoord o Westwal Overige: o het uitvaartcentrum Rhijnhof, (Grotere uitvaartfaciliteiten hebben een regionale functie) Uiteraard worden bezoekende automobilisten na hun bezoek op een duidelijke en efficiënte manier teruggeleid naar de poorten van de stad.

Interlokale bestemmingen voor fietsers Ook bij de fietsers is de bewegwijzering er voor bezoekers. Het vaste woon-werkverkeer is bekend met de mogelijke routes en maakt daarin dagelijks zijn of haar keuze. De wegwijzers voor de interlokale bestemmingen staan er voor de dagjesmensen, bewoners van de stad die er incidenteel met de fiets op uit trekken en voor de lange afstandsfietsers die door Leiden moeten vanwege de bruggen over de Rijn of Vliet. Beide groepen willen zo efficiënt, comfortabel, veilig mogelijk en bij voorkeur ook een beetje mooi, door de stad naar buiten worden geleid. Daarvoor wordt gebruik gemaakt van de utilitaire fietswegwijzers en de fietsknooppunten routes. De fietsknooppuntenroutes zijn in beheer bij Holland Rijnland en vallen buiten deze nota. Net als bij auto’s is de interlokale bewegwijzering voor fietsers gebonden aan afspraken. Vooral zal worden ingezet op het versterken van de zes regionale fietscorridors. Wel is het mogelijk verwijzingen naar het centrum / bronpunten en een aantal lokale bestemmingen op te nemen. Bronpunten / stallingen 11

o o o

Stalling V&D Stalling Leiden CS Stalling Leiden Lammenschans

Lokale bestemmingen voor fietsers Een bewegwijzering voor de lokale bestemmingen is gericht op de bezoekers van de stad. Hierbij wordt voor fietsers dezelfde opbouw gehanteerd als voor de auto’s. Vanuit de invalwegen worden fietsers naar de belangrijke bestemmingen gewezen. De marketing van de kennisstad betekent ook dat voor de fietser wordt verwezen: o de universiteit - wiskunde en natuurwetenschappen; - sociale wetenschappen; - geesteswetenschappen rechten en archeologie o Hogeschool Leiden o het Bio Science Park; Tot de hoofdbestemmingen die ook bewegwijzerd worden voor fietsers behoort het: Visitors centre. Musea Vanwege hun perifere ligging ten opzichte van het centrum worden verwezen: o Naturalis; o Corpus Ziekenhuizen Ook de ziekenhuizen (veel incidenteel bezoekers en regio functie) worden bewegwijzerd: o LUMC; o en Diaconessenhuis. o het Alrijnland ziekenhuis (ambitie centrumgemeente stedelijke agglomeratie) De politie wordt verwezen net als het uitvaartcentrum Rhijnhof, dat een regionale functie heeft.

Interlokale bestemmingen voor voetgangers Bij de stadsgrens zijn er geen wandelpaden. Leiden is niet aangesloten op een van de Lange Afstand Wandelroutes (LAW) en heeft geen streek- of dagwandelingen. Door de versterking van de stad-land verbindingen komt hier verandering in, maar deze ontwikkelingen zijn nog in een voorbereidende fase. De bewegwijzering van deze routes kan uiteindelijk worden opgenomen in het stedelijke systeem en het beheersysteem, maar maken nu geen onderdeel uit van deze nota.

Lokale bestemmingen voor voetgangers De bezoekende voetganger betreedt de stad via een van de bronpunten. Voor de voetganger zijn dit: de NS-stations, de parkeergarages, fietsenstallingen, de halteplaatsen voor het openbaar vervoer of de havens. In de museum- en monumentenstad Leiden is veel te zien en te beleven op het gebied van cultuur, maar ook leisure. De bewegwijzering voor voetgangers wordt opgebouwd rond de drie hoofdbestemmingen: het centrum. In de bewegwijzering van het centrum wordt onder meer het kernwinkelgebied en het zwerfmilieu aangegeven. Dat ontbreekt op dit moment in de verwijzingen; het Bio Science Park. De bewegwijzering voor voetgangers vanuit het stationsgebied sluit aan op die van het Bio Science Park, waarbij in elk geval het LUMC goed aangegeven moet worden, aangezien dit vaak de eindbestemming is; het stationsgebied. Bronpunten

12

o o o o o o o o o o

Station Leiden CS Busstation Leiden CS Parkeergarage Morspoort Parkeerlocatie Garenmarkt Parkeerlocatie Lammermarkt Parkeerlocatie Kaasmarkt Parkeerlocatie Haagwegterrein Afmeerlocatie Rijnsburgersingel; Afmeerlocatie Zijlpoort; Afmeerlocatie Witte Singel

Universiteit Naast de drie hoofdbestemmingen wordt ook de universiteit bewegwijzerd. o het Academie gebouw; o sociale wetenschappen. o geesteswetenschappen rechten en archeologie. Musea: o o o o o o o

het Rijksmuseum voor Oudheden, Hortus Botanicus; Museum van Volkenkunde; De Lakenhal; Museum Boerhave; Sieboldhuis; Naturalis

Toeristische attracties en monumenten: o Molen de Valk; o Regionaal Archief; o Pilgrim Archives; o Pilgrim Museum; o de Burcht; o de Pieterskerk; o de Hooglandse kerk; o het Stadhuis; o Gravensteen; o Visitor Centre o het Weddesteegplein, inmiddels de Rembrandtplaats genaamd; o molen de Put. . Culturele instellingen o Cultuurkwartier; o Stadsgehoorzaal

Interlokale bestemmingen voor boten Leiden is een waterstad en ligt uitstekend in het Zuid-Hollandse plassengebied. Waterrecreatie is een onderscheidende kwaliteit die veel dagjesmensen trekt. Andersom werkt het ook: veel Leidenaren recreëren op het omliggende water en plassen. Leiden is aangesloten op het sloepennetwerk. Dit is een regionaal initiatief dat zo goed aanslaat dat het met de laatste uitbreiding tot aan Amsterdam reikt. De bewegwijzering van die interlokale bestemmingen wordt verzorgd door het sloepen netwerk.

Lokale bestemmingen voor sloepen Leiden is aangesloten op het Sloepennetwerk. Natuurlijk is ook het oude stadscentrum van Leiden in het Sloepennetwerk opgenomen. Er staan 3 sloepennetwerkpanelen in de Leidse binnenstad (Rijnsburgersingel, naast de Zijlpoort en nabij de Witte Singel). Voor de schippers

13

en bemanningen die de stad vanaf dat punt willen verkennen zijn deze havens bronpunten en worden als zodanig ingericht.

14

Routes en verwijzingsmethoden Als de bestemmingen zijn vastgesteld kan worden uitgetekend langs welke routes de bestemmingen voor de verschillende verkeersstroom ontsloten worden. In de Kadernota Bereikbaarheid en de Nota herijking fietsroutes is het eindbeeld voor de infrastructuur vastgelegd. In de nota Bewegwijzering zal dit onderwerp verder worden uitgewerkt alsmede een keuze worden gemaakt voor de verwijzingsmethodiek inclusief relatie met Parkeer Informatie Systeem PRIS. In de nota Bewegwijzering zal eveneens aandacht aan de Leidse Loper en de relatie met overige voetgangersbewegwijzering worden besteed, zodat een efficiënt en sober systeem ontstaat. Wat, wanneer op welke borden komt of vanuit welk bronpunt een bestemming wordt bewegwijzerd is afhankelijk van factoren als afstand en techniek. Dit wordt verder uitgewerkt in het verwijzingsplan, onderdeel van de nota bewegwijzering.

Financiën Het vastleggen van de te verwijzen bestemmingen leidt niet direct tot financiële wijzigingen. Het biedt slechts de kaders voor de uiteindelijke nota Bewegwijzering en de bijhorende financiering voor advies, onderzoek en uitvoering. Ten slotte biedt het doelenplan een kader om de huidige bewegwijzering vast te leggen en uitbreiding / wildgroei te voorkomen.

15

Bijlage 1 – Stappenplan / planning In de nota bewegwijzering zal de opzet van de bewegwijzering nader worden omschreven. Voor de totstandkoming van de uiteindelijk nota worden de volgende producten uitgewerkt: een inventarisatie van de bestaande bewegwijzering; het verwijzingsplan. Door de bestemmingen en routes goed te analyseren wordt een samenhangend bewegwijzeringsplan uitgewerkt voor alle verkeersmodaliteiten (auto’s, fietsers, voetgangers en sloepen). Per verkeersmodaliteit wordt uitgewerkt wat, wanneer en hoe bewegwijzerd wordt. Het verwijzingsplan geeft inzicht in hoeveel ruimte op borden of armwegwijzers nodig is en wat het systeem aan kan. De verwachting is dat met fors minder borden een betere service aan de weggebruiker wordt geboden; het bebordingsplan. Het bebordingsplan is een technische uitwerking van het verwijzingsplan. Het beschrijft hoe de borden er uit moeten zien; het uitvoeringsplan. Het uitvoeringsplan beschrijft welke borden, armen en palen, wanneer worden vervangen. Een bestaand systeem geheel vervangen voor iets nieuws vraagt een aanzienlijke investering. Het ligt daarom meer voor de hand om te kiezen voor aanpassingen en geleidelijke vervangingen. Gezien de voorziene ingrepen in de hoofdinfrastructuur ligt het voor de hand om de aanpassing van de bebording onderdeel te laten zijn van deze werkzaamheden. Dit is niet helemaal zonder risico: als de uitvoering van de werkzaamheden langer duurt dan voorzien gaat dit ten koste van de geloofwaardigheid en wordt het moeilijker om de nota consistent en volledig uit te voeren. De totstandkoming van de nota Bewegwijzering wordt in nauwe samenwerking gedaan met interne en externe stakeholders.

16

Bijlage 2 – Leiden App Met de toename van mobile digitale navigatie systemen verandert de wijze waarop mensen zich door de stad bewegen. Onderzoekjes van Leiden marketing laten zien dat de oudere generatie vooral gebruik maakt van stadsplattegronden, en de jongeren vooral google earth gebruiken. Een duurzame bewegwijzering speelt in op deze verandering. Er zijn steeds meer landelijke systemen die bezoekers van de snelwegen naar parkeergelegenheden in de stad leiden. Daarnaast komen ook de lokale navigatie systemen op. Zo heeft Leiden Marketing een app voor de bezoekers van Leiden ontwikkeld. De app is geschikt voor mobiele telefoons3 en gratis te downloaden.4 De app geeft de gebruiker in Nederlands of Engels een snel overzicht over bestemmingen in Leiden. Een bezoeker kan kiezen uit 9 thema’s waaronder, hotels, restaurants, winkels, musea en monumenten. 5 Bij de keuze voor een bestemming krijgt de gebruiker een kaart met de eigen positie te zien ten opzichte van de bestemming. Hij of zij kan kiezen uit routes voor voetgangers, automobilisten of het openbaar vervoer. De app toont bovendien welke parkeergarages of -terreinen in de buurt zijn en hoeveel parkeerplekken er beschikbaar zijn. Als extra informatie worden nog de spoednummers, taxi, en het OV-informatie nummer gegeven. Ook de adressen en telefoonnummers van politie, de huisartsenpost, het LUMC en Diaconessenhuis, autoverhuur, het geldwisselkantoor en het gemeentehuis worden gegeven. Tot slot geeft de app geeft informatie over bestemmingen en activiteiten. De bezoeker van Leiden heeft daarmee een krachtig hulpmiddel ter beschikking dat niet alleen een overzicht geeft van interessante bestemmingen, maar ook actief naar de plaats van bestemming leidt. De doelgerichte service van de Leiden app biedt voor de lokale bestemmingen maatwerk van een kwaliteit waaraan het statische systeem van wegwijzers nooit zal kunnen voldoen. Binnen het systeem van bewegwijzering wordt gezocht naar een goede combinatie van een grof raamwerk van statische borden dat wordt aangevuld door digitale navigatie systemen. De opzet is van grof naar fijn. Het voorziet een robuust stelsel op de hoofdlijnen dat verfijnt als de bestemming binnen bereik komt. In dat systeem wordt de hoofdstructuur door bebording verzorgd. Voor het maatwerk zijn er de digitale navigatie systemen, waarvan de Leiden app het beste op de Leidse situatie is toegesneden. Als digitale navigatie een onderdeel vormt van het systeem van bewegwijzering, hoort een controle op de samenhang met de borden tot het beheer van het systeem.

3

Android en OSX. De app is te downloaden via de QR-code of via m.leiden.nl. Als je dit intypt in je mobiele telefoon krijg je een melding dat de app beschikbaar is en gedownload kan worden. 5 De 9 thema’s zijn: eerste keer Leiden, Uitagenda, Musea, Parkeren & bereikbaarheid, Winkels, Hotels, Restaurants, Monumenten, en Handige adressen. 4

17