Voor u ligt een document dat in grote lijnen de contouren tekent van het Nationaal Historisch Museum. Dit discussiestuk beoogt richting te geven en inspiratie te bieden aan iedereen die wil meedenken over de vorm en inhoud en wil bijdragen aan de totstandkoming van dit nieuwe museum. Valentijn Byvanck en Erik Schilp Arnhem, december 2008
Het Nationaal Historisch Museum in veertien punten
8 - 43
Vijf werelden
44 - 53
Aantekeningen
54 - 63
Colofon
64 - 65
1 8
et Nationaal Historisch Museum heeft een gebouw, maar het wil ook zonder gebouw bestaan, in scholen, in andere musea en geschiedenisinstituten, maar vooral ook in de beleving van mensen. Om dit te bereiken zal het Nationaal Historisch Museum zich allereerst vestigen als merk. Het zet de komende tijd in op bewustwordingscampagnes die alle mensen binnen de huidige staatkundige grenzen, alle zich Nederlander voelende mensen daarbuiten en alle liefhebbers fascineren voor en betrekken bij de geschiedenis van Nederland. Deze campagnes blijven ook na de opening van het museum vast onderdeel van het programma. Alleen door fascinatie en betrokkenheid te kweken bij een breed publiek krijgt het Nationaal Historisch Museum een vanzelfsprekende plaats in de Nederlandse samenleving.
9
et museum wordt gevestigd in een verrassend gebouw met hoven en tuinen, een trekpleister voor toeristen en architectonisch vakpubliek en een belangrijk icoon voor de stad Arnhem. Het wordt bovendien een ontmoetingsplek voor een breed publiek. Mensen kunnen er terecht voor museumbezoek, maar ook voor congressen, filmfestivals, exclusieve feesten of gewoon voor het bijzondere uitzicht op de wijde omgeving. Het museum heeft een schitterende museumwinkel en een uitstekend restaurant.
10
11
oorafgaand aan de opening lanceert het Nationaal Historisch Museum digitale geschiedenispakketten, die met een ict-bedrijf en in samenspraak met onderwijsinstellingen worden ontwikkeld. De technologie van de pakketten moet aansluiten op home en handcomputers en mobiele telefoons en voor iedereen toegankelijk en begrijpelijk zijn. De pakketten bieden bewegwijzering in het nieuwe museum, maar ook in het Nederlandse landschap (dit is de plaats waar…). Ze verstrekken de bezoeker informatie over de geschiedenis en het museum, maar geven ook het museum inzicht in de belangstelling van de gebruiker. In het nieuwe museum kan een antwoord op een bezoekersvraag leiden tot een aanmoediging om een aantal zalen over te slaan of een andere route te kiezen. Buiten het museum geeft de drager informatie over plaatsen van herinnering in het landschap, zoals de Hunebedden, het natuurgebied Soesterberg, de Limes of de Deltawerken. Voor de ontwikkeling van dit programma werkt het museum intensief samen met lokale en regionale partijen.
12
13
et Nationaal Historisch Museum voert een inventief mediabeleid. Naast de al genoemde digitale pakketten die de bezoeker kan gebruiken op zijn tocht door de geschiedenis, maakt het nieuwe museum ook gebruik van andere kanalen voor de presentatie van zijn programma’s. Het geeft een reeks opdrachten aan makers van korte films en schrijft een competitie uit om de geschiedenis van Nederland in tien minuten te verbeelden. De winnende inzending wordt getoond bij de ingang van het museum. In samenwerking met omroepen ontwikkelt het museum mediaprogramma’s die activiteiten, discussies en games op een zo groot mogelijk forum aanbieden. Speciaal voor deze functie krijgt het nieuwe museumgebouw een opnamestudio. De programma’s kunnen worden uitgezonden op nationale zenders, maar zeker zo belangrijk zijn de vaak beter bekeken en meer interactieve media zoals YouTube, waarop ook de bovengenoemde films te zien zullen zijn.
14
15
et museum rangschikt zijn informatie op vier manieren: chronologisch, thematisch, op individu en op plaats. Sommige mensen zien graag een duidelijke tijdlijn in een historisch verhaal. Anderen zijn vooral gefascineerd door grote historische bewegingen of figuren. Een derde groep speurt naar aanknopingspunten voor de eigen, persoonlijke geschiedenis. Een vierde groep zoekt naar sporen van de geschiedenis in het landschap. Ten slotte zijn er ook mensen die het liefst overal tussendoor wandelen. Het museum voorziet in al deze belangstellingsvormen.
16
17
lles is geschiedenis. De ceremoniële overhandiging van de grondwet door Thorbecke aan koning Willem II. De afschaffing van de slavernij. De bouw van de Afsluitdijk. De gitten snoeren die grootmoeder droeg op zondag. De eerste mobiele telefoon. Het wereldkampioenschap voetbal in 1978. Het is allemaal geschiedenis en in zekere zin onze geschiedenis. Maar wij zijn allemaal verschillend. We verenigen in ons alle mogelijke combinaties van identiteiten: dorpeling, wereldburger, ambtenaar, clublid, partijgenoot, immigrant, dochter of zoon; we hebben van alles gemeen en van alles ook niet. Hoe kan een museum dan onze geschiedenis verbeelden? Het Nationaal Historisch Museum hoopt dat te doen met een gelaagd museum, waarin de bezoeker zijn eigen geschiedenis kan herkennen, beleven en zelfs toevoegen. Het museum benadrukt verschillen tussen Nederlanders, net zo goed als hun verbondenheid. Het biedt ruimte aan luide en zachte stemmen.
18
19
at is geschiedenis in een museum? Een heleboel verschillende dingen uit het verleden in een visueel verband bij elkaar gebracht. Woorden en daden, maar ook gevoelens, hoop, angst en opwinding. De moeilijke opdracht van een historisch museum is evenwichtige aandacht besteden aan rijk en arm, aan blank en zwart, aan boeren en burgers. Zoals ook in boeken gebeurt, maar het visuele materiaal om dit alles te laten zien is beperkt, zeker voor de vroege geschiedenis, en lang niet altijd aantrekkelijk voor de bezoeker. Sommige musea lossen het tekort aan goed materiaal op met veel tekst, maar zij dreigen leesboeken te worden. Andere musea geloven dat kunstenaars oplossingen kunnen aandragen, maar hun werk wordt niet altijd door het publiek gewaardeerd. Het Nationaal Historisch Museum legt zich niet vast op een methode, maar beoordeelt naar de aard van het onderwerp of tekst, een verrassende vormgeving, een game of een kunstwerk het beste bijdraagt tot een beter begrip, inzicht of gevoel bij een historische kwestie. De doelstelling hierbij is dat de geschiedenis werkelijk gaat leven voor de bezoeker.
» 20
21
Het Nationaal Historisch Museum nodigt kunstenaars, vormgevers, filmmakers en andere beeldenmakers uit om werk te maken dat de ervaring van de bezoeker in dit museum verrijkt. Het is aan hen om geschiedenis te maken die we nog niet gelezen hebben, het verleden te scheppen dat we nog niet gevoeld hebben en ons historisch besef met nieuwe beelden te voeden.
22
23
et Nationaal Historisch Museum richt bij de entree een ruimte in waar bezoekers hun belangrijkste gebeurtenis van dat jaar kunnen noteren, vergezeld van een korte motivatie. De persoonlijke geschiedschrijving wordt verwerkt in een database, voorzien van een index en toegankelijk gemaakt voor andere bezoekers en internetgebruikers. Een aantal toevoegingen is zichtbaar in de entreeruimte, zodat bezoekers op elkaar kunnen reageren. Elk jaar wordt de balans van deze geschiedschrijving opgemaakt in een jaardocument, dat inzicht geeft in de wijze waarop bezoekers zich met de geschiedenis van hun eigen tijd bezighouden. Het Nationaal Historisch Museum laat ook zien dat de geschiedenis geen logisch of onvermijdelijk pad volgt: op allerlei momenten had de geschiedenis heel anders kunnen lopen. Hiervoor dient Het land van Als, een ruimte met alternatieve Nederlandse geschiedenissen. Een voorbeeld kan zijn dat de graaf van Leicester in 1585 de eerste koning der Nederlanden na Filips wordt en trouwt met Elizabeth, dat de gewesten opgaan in het Britse rijk en Willem van Oranje wordt vergeten in plaats van vermoord. Een tweede
» 24
25
suggereert dat Nederland zich vroeg in de zeventiende eeuw afkeert van de handel op de West, waardoor het land geen noemenswaardige rol in de slavernij speelt en er ook geen Surinaamse toko’s in het twintigste-eeuwse Rotterdam en Amsterdam staan. Essentieel in Het land van Als is dat het publiek zelf scenario’s kan toevoegen, een geschiedenis kan wensen en daarvan de consequenties kan zien.
26
27
et Nationaal Historisch Museum heeft geen eigen collectie, maar leent voor zijn presentaties objecten uit andere collecties. Uitgangspunt hierbij is niet dat het museum zo veel mogelijk topstukken uit andere musea tentoonstelt. Evenmin dienen de objecten alleen ter illustratie van een historische gebeurtenis. Veel meer wil het museum met objecten een gevoel van historische authenticiteit bij de bezoeker teweeg brengen. In de ene presentatie kan een sober gebruiksvoorwerp effectief zijn, in een andere een foto van een belangrijke gebeurtenis of een kunstwerk dat een bijzonder gevoel oproept of inzicht brengt. Het museum werkt in veel presentaties met een bescheiden hoeveelheid objecten om het effect ervan te vergroten. In sommige gevallen echter kiest het museum voor een decor van objecten, zodat de voorstelling als geheel de historische beleving versterkt.
28
29
e canon van Nederland is in het nieuwe museum belangrijk en geruisloos aanwezig. Het museum ziet het niet als zijn taak een visueel beeldverslag van de canon te leveren. Het bevat geen vijftig kamers met canonvensters en behandelt evenmin diepgaand alle canonvensters. Maar de ‘grote’ gebeurtenissen die veel Nederlanders onmiddellijk herkennen krijgen zeker een plaats in het museum. Deze ijkpunten bevoorrechten niet bepaalde gebeurtenissen, maar bieden de bezoeker een rijk kader waaruit hij zijn eigen lijst met favorieten kan samenstellen.
30
31
oor veel mensen staat of valt geschiedenis met plaats en tijd. Zij vinden in het gebouw zowel chronologische kaarten als landkaarten. Maar van groter belang zijn de digitale pakketten die in en buiten het museum op afroep een plaats- en tijdsbepaling bieden. Zo kan een museumzaal zijn gewijd aan het alledaagse leven in de Tweede Wereldoorlog. De presentatie biedt misschien inzicht in het verschil tussen platteland en stad, of tussen de eerste oorlogsjaren en de Hongerwinter. De bezoeker kan hier even pauzeren en op zijn digitale drager informatie raadplegen over wat er in de oorlogsjaren nog meer gebeurde, bijvoorbeeld over het bombardement op Rotterdam of de Slag om Arnhem. Ook biedt de drager informatie over de historische context, zoals de economische crisis van de jaren ’30 of Hitlers Duitsland. Verder kan de gebruiker kiezen voor een historische stap naar voren (Marshall Hulp) of een stap opzij (Indonesië en Suriname in 1944). Ten slotte biedt zijn drager suggesties over plaatsen buiten het museum die met dit onderwerp te maken hebben.
32
33
eschiedenis bestaat uit een veelheid van perspectieven op het verleden. Het Nationaal Historisch Museum kiest in zijn presentaties en activiteiten voortdurend voor meerstemmige perspectieven. Het laveert tussen verleden en heden om presentaties aantrekkelijk, gelaagd en voor verschillende doelgroepen toegankelijk te maken. Het presenteert dwars door de tijd en met onorthodoxe methodes verbanden, wekt associaties op en reikt kaders aan die de historische verbeelding stimuleren. Zo zal het Nationaal Historisch Museum aandacht besteden aan naamgeving. Voor veel Nederlanders geldt de Napoleontische census als het eerste moment waarop ze zelf een naam konden kiezen. Namen spelen een belangrijke rol in het identiteitsgevoel van de drager; Nederlanders noemden voornaam van ouders, woonplaats of beroep. Slaven, niet geacht identiteit te bezitten, werd de keus onthouden en zij droegen de naam van hun eigenaar of een gegeven naam zoals Spitsbaard of Graanoogst. De keuze van de eigen naam is nog steeds zeer belangrijk – zie ook de wisselende populariteit van voornamen en de aliassen in chatrooms en in programma’s als Second Life.
» 34
35
Een ander voorbeeld van een historische vergelijking biedt de moord op de gebroeders De Witt. Van deze moord bestaan beschrijvingen en een reeks prenten die allemaal getuigen van grote verbijstering. Maar voor moderne mensen is dit niet gemakkelijk mee te voelen. Het zeventiende-eeuwse vocabulaire van taal en beeld dient te worden vertaald en uitgelegd, maar daardoor boet het aan kracht in. Het live televisieverslag van de NOS bij de moord op Fortuyn kan hier een uitweg bieden. Deze beelden zijn onmiddellijk herkenbaar: de dode politicus met het laken dat het kale hoofd onbedekt laat, de hulpverleners, de speculaties over de dader, het interview met de aanwezige radiopresentator. Ze veroorzaken bij velen een verbijstering die, net als bij de moord op de gebroeders De Witt, voortkomt uit de diepe onzekerheid over de betekenis en de gevolgen van de gebeurtenis en de angst dat de samenleving ingrijpend ten slechte is veranderd.
36
37
e Nederlandse geschiedenis strekt zich uit tot ver voor het bestaan van de huidige natie en ver buiten het huidige grondgebied. Zo vindt een belangrijk deel van de Nederlandse geschiedenis zijn oorsprong ver voor het uitroepen van de Republiek in 1588. Al in de oudheid en middeleeuwen bestonden er in de lage landen stammen, volkeren, gewesten, landsdelen en heerlijkheden waarvan men nu resten in landschap en archieven vindt. Ook is er een rijke Nederlandse geschiedenis buiten de huidige grenzen. Nederland omvatte ooit gewesten die nu Duits of Belgisch zijn en koloniën die nu de zelfstandige staten Suriname en Indonesië vormen. Al deze gebieden en de mensen die er in woonden en wonen krijgen een plaats in het Nationaal Historisch Museum. Het proces dat we nu mondialisering noemen, maakt al eeuwenlang deel uit van de ontwikkeling van Nederland. De invloed op de Nederlandse geschiedenis van de financiële crisis, de Tweede Wereldoorlog en de Europese eenwording is enorm. Deze grote gebeurtenissen vormen Nederland eerder dan dat Nederland hen vormt of veroorzaakt. Vaak zijn ze door een hele reeks internationale bewegingen in gang gezet. Daarom kijkt het Nationaal Historisch Museum met een open blik en voortdurend vanuit een groter internationaal perspectief naar het Nederlandse verleden.
38
39
et nieuwe museum brengt de Nederlandse geschiedenis gerangschikt in vijf ‘werelden’: ik en wij, land en water, rijk en arm, oorlog en vrede, lichaam en geest. Een wereld dompelt de bezoeker onder in een groot historisch domein, zowel in ruimte als in tijd. Hij wordt geconfronteerd met reeksen thema’s die in objectkamers, filmkamers, kunstkamers, doekamers en gamekamers worden getoond. Elke wereld krijgt een eigen ontwerp, een eigen sfeer, een eigen ruimte voor groepen en een buitengedeelte. Ze functioneren daarmee als een bijna zelfstandig museum, bezoekers kunnen er gemakkelijk een paar uur doorbrengen. De isolatie is intussen natuurlijk maar schijn, want alle dwarsverbanden voor de digitale pakketten (die dus ook de bewegwijzering van het museum begeleiden) vinden hun fysieke pendant in de vele gangen, trappen en liften die de werelden met elkaar verbinden.
» 40
41
Bij elke wereld ontwerpt het Nationaal Historisch Museum een (digitaal) pakket dat de tijdlijn aangeeft en adviseert welke ruimtes men verder kan bezoeken. Maar de bezoeker kan ook gewoon dwalen en zich laten verrassen door dwarsverbanden, nooit eerder getoond beeldmateriaal of nieuw gemaakte beelden die historische gebeurtenissen in een bijzonder licht plaatsen. De inrichting van de werelden krijgt een semi-permanente status, al zullen er steeds accenten verschuiven na projecten die het museum in samenwerking met andere partijen onder zijn merknaam in of buiten het museum produceert of teweegbrengt.
42
43
oor veel mensen is geschiedenis vooral belangrijk omdat die hen iets vertelt over hun afkomst en identiteit. In ik en wij komt een veelheid aan onderwerpen aan bod die hiermee te maken hebben. Men kan hierbij denken aan het al genoemde onderwerp van de naamgeving, maar ook aan mondelinge overleveringen van immigranten, industrialisatie en kolonisatie, de opkomst van de arbeidersbeweging, de verdwijning van folkloristische tradities, het ontstaan van vlag en koningshuis, de glorie van de sport, de kleuring van de samenleving, de verandering van het alledaagse leven en de gedragskenmerken en clichés van het Nederlanderschap.
44
45
l eeuwen oogst Nederland grote bewondering voor zijn vernuft in de waterbouwkunde en de inrichting van het landschap. De strijd met het water leidde tot intensieve herschepping van de fysieke omgeving, zozeer zelfs dat er een internationaal gezegde is dat god de aarde schiep en de Nederlanders Nederland. Het Nederlandse landschap is vrijwel geheel door mensenhanden aangelegd, ingepolderd, bedijkt en gekanaliseerd. Land en water is gewijd aan dit gemaakte landschap, aan de Deltawerken en de Afsluitdijk, aan de bio-ecocultuur, aan klimaatverandering, maar ook aan de polder als inspiratiebron voor de Hollandse politieke cultuur, het landschap als schildergenre en de indamming van water als metafoor voor de beteugeling van exuberantie en driften. Het thema land en water komt ook tot uitdrukking in de architectuur van het museumgebouw.
46
47
r wordt in de hele wereld gestudeerd op de Nederlandse Gouden Eeuw, die Nederland in de zeventiende eeuw ongekende welvaart bracht. Rijk en arm toont bronnen en vruchten van die rijkdom en besteedt aandacht aan de VOC en WIC, aan piraten, windhandel en slavernij. Maar evengoed aan eerdere en latere rijkdom en armoede, aan Zierikzee en de zouthandel, aan de Hanzesteden, aan het cultuurstelsel in Indonesië, aan de Rotterdamse haven en Nederlandse multinationals, aan turfstekers en keuterboeren, aan de dotcomcrisis en de miljonairsbeurs. Bovendien gaat er aandacht naar de gecompliceerde verhouding van geld en ethiek. In de door protestantse normen gekleurde nationale cultuur sluimert vier eeuwen onbehagen met welvaart.
48
49
en denkt aan Nederlanders als een vredelievend en pacifistisch volk. Hollandse tolerantie, in de zeventiende eeuw voor andersdenkenden en in de twintigste eeuw voor drugsgebruikers, is wereldberoemd. Nederland was vaak toevluchtsoord voor bannelingen en radicalen. Maar er is ook een andere kant, waarin Nederland beticht kan worden van onverschilligheid, handelsgeest en zelfs intolerantie. Bovendien is de Nederlandse geschiedenis doorspekt met oorlog en strijd. Van de eindeloze veroveringstochten van middeleeuwse heren, naar de Beeldenstorm en Tachtigjarige Oorlog, de Engelse oorlogen, wereldoorlogen en vredesmissies, het Palingoproer, de krakersrellen en de Koude Oorlog hebben strijd en vijanddenken de Nederlandse geschiedenis gevormd. Oorlog en vrede gaat over alle strijd, over veldslagen en arbeidersprotest, over de aandacht voor huiselijk geweld en dierenmishandeling. Maar ook over de inspanningen om de conflicten te bezweren, door een geest van tolerantie, door verdragen en conventies en door gedoogbeleid en poldercultuur.
50
51
e wereld van lichaam en geest behandelt de invloed van wetenschap en wetenschappers op ons zelfbeeld en wereldbeeld, de opkomst van de universiteiten en musea, school- en taalstrijden, emancipatiebewegingen, taal en literatuur, spreuken en gezegden, maar ook Nederlandse goden en godsdiensten, medische ethiek en cultuur, gebruiken en rituelen die al eeuwen in Nederland plaatsvinden en wetten, rechten en verworvenheden in de Nederlandse cultuur.
52
53
Tekst: Valentijn Byvanck en Erik Schilp Vormgeving: Vijf980 ontwerpers Eindredactie: Charlotte Zwemmer Drukker: Drukkerij Roelofs Binderij: Epping Boekbinders ISBN: 978-94-90005-01-6 Met dank aan Chris Groeneveld, Anton Kos, John Sijmonsbergen en alle anderen die hebben bijgedragen aan de totstandkoming van dit pamflet Dit is een uitgave van het Nationaal Historisch Museum. Wilt u reageren, schrijf dan naar
[email protected] © Nationaal Historisch Museum
64
66
