L
eve de vakantie
Lesbrief Toerisme
1
H et leven zonder vakantie Als je de wereld van bovenaf zou kunnen bekijken zou je iets zien wat erg lijkt op een mierenhoop. Voortdurend verplaatsen mensen zich lopend, fietsend, per auto, trein of vliegtuig. Ze gaan naar hun werk, of naar een winkel, maar zijn ook heel vaak op weg naar een vakantiebestemming of gaan een dagje uit. Zelf ben je er waarschijnlijk ook helemaal aan gewend: elk jaar ga je met vakantie of een dagje naar een mooi plekje of een pretpark. Zo vanzelfsprekend als dat vandaag de dag mag lijken, vroeger was het helemaal niet gewoon dat mensen zomaar, voor hun plezier op reis gingen. Vakanties bestonden niet. Je werkte gewoon het hele jaar door en als je reisde, was dat voor je werk of omdat je iets moest halen of brengen. Omdat je bijvoorbeeld verhalenverteller van beroep was of marskramer. Kinderen van arme boeren werkten bij hun ouders op de boerderij en hadden haast geen vrije tijd. Rijkere men sen amuseerden zich wel, met dansen en jacht bijvoor beeld, maar dat gebeurde meestal vlak bij huis. Er waren Vragen: r te maar een paar mensen die zo veel geld en vrije tijd eens voo je r e e b o r 1. P hadden dat ze voor hun plezier op reis konden. en oe mens stellen h onder Toerisme is een tamelijk nieuw verschijnsel, tweehonderd leefden z s. jaar geleden bestond het woord nog niet. Nu leeft een vakantie groot deel van de wereldbevolking van de opbrengsten van n toen n mense e toerisme. Er wordt heel veel moeite gedaan om toeristen te d e d t a 2. W nnen trekken. Maar wat is dan een toerist? te ontspa om zich ingen n leuke d en same die tijd? te doen in
R eizen voor het genoegen
2
Een toerist is iemand die reist voor zijn genoegen. Dat zegt nog lang niet alles, want de een beleeft genoegen aan lui op het strand liggen en de ander is pas gelukkig als hij heel veel kan doen. Grote toeristische ‘trekpleisters’ zijn fraaie stranden met een warme zee, hoge bergen om te beklimmen, oude stadjes en kerken en bezienswaardigheden zoals de piramides in Egypte. Maar je kunt ook voor je genoegen naar een stil plekje reizen, of naar een land waar je vrij mag kamperen, of juist naar het water. Het fijne ervan is vooral dat je er even helemaal uit bent. Je denkt niet zo vaak aan school, er zijn allemaal nieuwe dingen te ontdekken en het weer en de mensen zijn anders. Dat is goed voor je, je ontspant je en na afloop van de vakantie of het uitje kom je verfrist weer thuis. In de achttiende eeuw werd het mode voor jonge mensen van adel om een reis te maken door Europa, vooral door landen met een interessante cultuur, zoals Griekenland en Italië. Dat werd beschouwd als de kroon op hun opvoeding. ‘Wie veel reist, kan veel verhalen’, is een bekend gezegde en je zou kunnen zeggen dat reizen en in aanraking komen met andere culturen een mens interessanter maken. Onder andere culturen kun je ook andere plaatsen en streken in Nederland verstaan, want overal is het anders dan thuis.
Vragen:
1. Wat is jo
uw favoriete toeristische attract ie en waaro m?
2. Je hebt v ast wel een s iets m e e g e ma a k t op vakanti e of bij een dagje uit wat indru k heeft gema akt. Beschri jf d at eens.
oerisme in de T vorige eeuw
In het midden van de negentiende eeuw was er nog steeds geen sprake van vakanties. Er bestonden wel herbergen en logementen voor mensen die op doorreis waren, of als kosthuis voor mensen die ergens tijdelijk werkten. In de vorige eeuw verbeterden de omstandigheden van de mensen zo, dat ze meer geld hadden en meer vrije tijd. Bovendien begonnen mensen te denken dat het goed voor je was, en gezond om eropuit te gaan. De eerste toeristen werden bepaald niet overal met open armen ontvangen. Vreemde snuiters, vond men ze. Wat moesten ze daar? Maar alles went en aan het eind van diezelfde eeuw werd de toerist overal met open armen ontvangen. Hadden ze in het begin nog een koets of boot nodig om zich te verplaatsen, later kwamen daar de fiets, trein en vliegtuig bij. Er kwamen zoveel mogelijkheden voor toerisme en reizen dat er speciale bureaus werden opgericht om mensen te helpen kiezen uit de oneindige hoeveelheid mogelijkheden. Toerisme vertakte zich naar alle kanten. Cultuurtoerisme kwam en bleef als een belangrijke tak, maar intussen bestaat er sporttoerisme, oorlogstoe risme, goktoerisme en ecotoerisme, om Vragen: maar een paar bijzondere vormen te n ermiddele o v r e v e elk noemen. 1. Met w gaan? ie t n a k a v kun je op Een nauwelijks meer voor te stellen meestal? Hoe ga jij vorm was het bermtoerisme, waarbij erisme’? t ‘rampto e m ld mensen met stoeltjes en tafeltjes in e o ordt bed me? is r e o t n 2. Wat w e t or de berm gingen zitten om met een g meer so Ken je no drankje en een versnapering samen e d in u o te kijken naar de langsrazende erisme z ? rm van to n o e v d e r o lk e w auto’s. en 3. W lair kunn u p o p t s toekom
3
4
De badcultuur Voordat het toerisme echt gewoonte werd, ontstond de bad cultuur. Dat was eind achttiende eeuw, toen de mensen gingen denken dat het gezond was om te ontspannen en te verblijven in de vrije natuur. Vooral het strand was populair, al zag alles er toen wel heel anders uit dan nu. In Nederland was Scheveningen ‘de koningin van de stranden’ en al snel kwamen er badplaatsen bij. In het begin was het niet fatsoenlijk om je te laten zien terwijl je baadde. Volledig gekleed, kwamen de mensen met een koetsje op het strand en werden het water in gereden. Zwemmen deden ze niet, het ging meer om het onderdompelen in zeewater. Al was gezondheid het doel, de eerste (rijke) badgasten flaneer den ook graag in fraaie kleding langs de boulevard. Bruin worden was niet de bedoeling, dan zag je eruit alsof je buiten werkte, dus als je niet in een grote rieten strand stoel zat, dan liep je onder een parasol.
Vragen:
1. Wat m
aakt een plaats tot een badp laats?
2. Is er al
iets te me rken van verander ingen in de badcultu ur van nu ?
3. Noem
drie beke nde badplaatsen in Nederla nd.
Aan het eind van de negentiende eeuw werd het badpak uitgevonden, dat uit één deel bestond. Ook mannen droegen ze. Voor die tijd droegen de mensen wollen hemden of pakken tot de enkels. Er zat een kraag op. Een heel verschil met een eeuw later, toen mensen de bikini begonnen te dragen en er zelfs naaktstranden ontstonden. Toen was het juist buitengewoon belangrijk om bruin te worden: zonnen, zwemmen en water sport, dat is de moderne badcultuur. Nu lang zonnen eerder als ongezond wordt gezien, zal de badcultuur opnieuw veranderen.
Het kamperen
5
Hoe eenvoudig een kampeervakantie ook lijkt, ook dit begon met een hobby van rijke mensen. Halverwege de negentiende eeuw werd het rijwiel uitgevonden, met zo’n groot wiel voor en een kleintje achter. Wie zo’n duur vervoermiddel kon betalen, kon korte tochtjes te voet maken en onderweg slapen in hotels. In 1880 kwam de fiets met twee gelijke wielen en een bagagedrager, natuurlijk heel handig voor het maken van tochten. Dit werd zo populair dat hotels vaak een tent moesten opzetten om al die mensen te bergen. Het begon in Engeland.
Vragen:
ou jij e manier z 1. Op welk n amperen, e het liefst k waarom? jke rie belangri 2. Schrijf d aaraan een regels op w r zich volkampeerde . oet houden gens jou m peje met kam 3. Wat doe dan thuis? ren anders
Het was nog handiger om zelf een tentje mee te nemen en zo ontstond het kamperen. Vroeger zette men zijn tent op in de vrije natuur maar dat gaf vaak overlast. Kampeerders lieten rommel achter, stookten een kampvuur en maakten lawaai zodat er regels moesten komen. Nog steeds gaan mensen kamperen om zich vrijer te voelen en in de natuur te zijn. Dat kan tegenwoordig op veel verschillende manieren. Er zijn kampeerterreinen met maar heel weinig voorzieningen, bijvoorbeeld alleen water, maar je kunt ook een kant en klaar ingerichte, luxe tent huren die je zelf niet meer op hoeft te zetten. Met een caravan of camper neem je zelf alles mee wat je nodig hebt. Ook kun je tegenwoordig vaak kamperen bij boerderijen.
6
Jeugdvakanties
Aan het eind van de negentiende eeuw werden jonge kinderen die niet zo gezond waren of van wie de moeder rust nodig had, voor het eerst naar een ‘vakantiekolonie’ gestuurd. Dat was niet bepaald een pretje, want de kinderen werden zeer streng behandeld en kregen wel veel en gezond, maar niet lekker te eten. Toch was dit misschien het begin van de speciale vakanties voor de jeugd. Kort daarna gingen er meer organisaties speciale vakantiekampen voor kinderen organi seren. Vaak ging het om een ideaal: vakanties voor arme of zieke kinderen, vakanties van een vakbondsorganisatie of christelijke jeugdkampen. Daar werden kampvuren aange legd, er werd gezongen, brood gebakken en er werden allerlei activiteiten georganiseerd. Ook de padvinderij, nu scouting, was populair vanwege het kamperen. In 1912 werd voor de oudere jeugd, die eropuit wilde trekken zonder ouders, de eerste jeugdherberg opgericht in Duitsland en al gauw ook in Nederland. Er waren strenge regels en alles werd samen gedaan. De eigenaren van een jeugdherberg werden ‘vader’ en ‘moeder’ genoemd en alles gebeurde gezamenlijk: vroeg op en vroeg naar bed en er samen op uit. : n e g a r V n nu n kindere e d u o z n e In kinderkampen en en gaan? lke reden ntie kunn a 1. Om we k a v jeugdherbergen werd je t e ders m zo n d e r o u altijd ook opgevoed. ntie met vaka s r e d Tegenwoordig moeten u o zonder je g a a r g j ji kindervakanties vooral 2. Zou oe dan? a a r na a r t w n E ? leuk en gezellig zijn, met n gaa activiteiten en spelletjes. herberg een jeugd in s n e e al 3. Ben jij st? el) gewee (een host
7
ANWB In 1883 besloten enkele leden van de Haagse en de Haarlemse Vélocipède club (dat is zo’n ouderwetse fiets met een groot wiel voor) samen een bond op te richten om het rijden op de vélocipède aan te moedigen. In die tijd waren nog veel mensen bang voor de fiets en fietsers werden vaak bedreigd en aangevallen. De Nederlandsche Vélocipèdisten-Bond, die later de naam ANWB kreeg, Algemene Nederlandsche Wielrijders Bond, is vanaf 1905 bekend als de toeristenbond. Nu denken mensen bij de ANWB vaak aan auto’s, maar de bond werd twee jaar voor de uitvinding van de auto opgericht. De ANWB bood hulp aan fietsers, maar al gauw ook aan auto mobilisten, wandelaars, kampeerders, watersporters, ruiters en wintersporters. Al bijna meteen begon de bond met het uitgeven van het tijdschrift De Kampioen. Alle leden ontvangen dit blad en de ANWB is de grootste vereniging van Nederland. Intussen bestaat er voor vele takken van toerisme een eigen Kampioen, zoals de Waterkampioen. Iedereen kent de ANWB van de wegwijzers en de ‘padden stoelen’, maar de bond doet veel meer. Na de Tweede Wereldoorlog begon de ANWB ook met pechhulp (de Wegenwacht). De alarmcentrale, hulp bij rechtszaken, reisgidsen, een routeplanner en traumahelikopters, dat alles is nog maar een greep uit de activiteiten van de ANWB. Deze bond speelt daarom een zeer grote rol in het toerisme in Nederland.
Vragen: 1. Waar dach t jij het eerst aan bij ANW B? 2. Waarom zo
u het blad ‘De Kampioen ’ heten?
3. Zoek op w aar het eerste fietspa d lag?
Massatoerisme Vanaf het begin was de trein een belangrijk transportmiddel voor de toerist. De eerste personentrein reed in 1839. Met de spoorwegen kwam het massatoerisme: allerlei plaatsen werden snel en gemakkelijk bereikbaar. De spoorwegmaat schappijen zetten bijvoorbeeld ‘goedkoope’ treinen in, dit waren treinen waar het gewone volk mee reisde. Ze werden ook wel ‘pleziertreinen’ genoemd, omdat er jenever in over vloed werd gedronken tijdens deze reisjes.
Doordat er steeds meer vervoersmogelijkheden kwamen, konden mensen steeds verder weg. Maar ze wilden het wel graag gemakkelijk hebben en niet teveel moeite hoeven doen. De Engelsman Thomas Cook zag een gat in de markt. Hij werd de eerste reisorganisator. Hij organiseerde reizen over de hele wereld en zorgde voor het transport, eten en drinken en slaap plaatsen. Hij ging eerst zelf de vakantiebestemming verkennen, zodat hij zijn klanten kon wijzen op de belangrijkste attracties. Hij onderhandelde ook over prijzen om te zorgen dat minder rijke mensen ook op reis konden.
8
Vragen:
in je 1. Is het ook leuk om is te vakantie dicht bij hu n blijven? Wat zou je da doen? zelf 2. Als jij je vakantie dan mocht kiezen, zou je naar een reisbureau ? gaan of zelf iets regelen
In 1885 werd het eerste VVV-kantoor geopend, de Vereniging voor Vreemdelingenverkeer, en dat was in Valkenburg. Ook deze VVV’s zijn er om het de toerist gemakkelijk te maken. De toerist kan daar terecht met al zijn toeristenvragen over die streek.
R ugzak toerisme 9
Vragen:
1. Wat de
nk je, is h et gevaar lijk om in je eentje d o o r een vreemd la nd te reiz en?
2. Wat m
oet je altij d in je rugzak m eenemen als je op reis ga at?
3. Wat zo
u je als ru gzaktoeris kunnen d t oen als je je rugzak m et al je sp ullen kwijtraak t?
Veel jonge mensen kiezen voor een avontuurlijke vakantie, waarbij ze vaak naar verre landen trekken. Daarbij is het natuurlijk belangrijk dat je zo weinig mogelijk bagage bij je hebt, en daarom heet dit rugzaktoerisme (backpacken). Vroeger trokken jongelui, vaak in groepjes, daarbij van jeugdherberg naar jeugdherberg en deze mogelijkheid bestaat nog steeds, alleen noemen wij dit nu hostels. Het is een manier om goedkoop ergens te slapen en de strenge regels van vroeger zijn er niet meer. Vaak lopen rugzaktoeristen, maar liften is ook populair. Omdat er zo veel liefhebbers zijn voor deze vorm van reizen, zijn er speciale gidsen uitgebracht om het gemakkelijker te maken. Meestal reizen backpackers alleen of hooguit met z’n tweeën. Vaak gaat de reis naar Australië of Zuidoost-Azië en de landen in deze streken hebben dan ook vaak veel goedkope voorzieningen en informatie speciaal voor rugzaktoeristen. Vaak trekken ze een tijdje met elkaar op en gaan dan weer apart verder. Wie openstaat voor contacten, kan een hoop kennissen en vrienden opdoen op zo’n tocht. Vroeger reisden alleen jongens met een rugzak door vreemde landen, tegenwoordig zijn er steeds meer meisjes die er in hun eentje op uit trekken. Zo’n avontuurlijke reis is zeer geschikt om los te komen van het ouderlijk huis en over te gaan naar het zelf beslissen. Voor de ouders van rugzaktoeristen betekent het vaak ook een spannend avontuur.
A vontuurlijke vakanties
10
Naast rugzaktoerisme bestaan er nog veel meer mogelijkheden om avontuurlijk op vakantie te gaan, ook met het hele gezin. De behoefte aan spanning en het losgelaten worden in een gebied met allerlei uitdagingen is voor veel landen een mogelijkheid om toeristen te trekken. Wat dacht je van een reis naar exotische gebieden als Oceanië, Namibië of Oezbekistan? Sommige mensen vinden het fijn om bij de leden van een uitheems volk op bezoek te gaan, anderen zoeken een uitdaging in het beklimmen van bergen of duiken in ruige oceanen en zelfs zijn er mensen die graag naar landen trekken waar een oorlog woedt, of waar een ramp is gebeurd.
Vragen:
1. Zou je
tot rust k omen met een a vontuurli jke vakantie ?
2. Welk a vontuur z ou jij wel eens in je vaka ntie willen beleven?
Het kan ook wat simpeler: survivalvakanties met de kinderen of raften op een wildstromende rivier, een tochtje op een kameel of zwemmen met dolfijnen. Avontuur is niet hetzelfde als gevaar. Het is natuurlijk al een heel avontuur als je in je eentje op reis gaat en voor alle smaken zijn er reizen in de aanbieding.
3. Welk d
eel van d e wereld ha d jij zelf willen on tdekken?
De oude ontdekkingsreizigers gingen ons voor met hun a vontuurlijke reizen. Al is bijna de hele wereld in kaart gebracht, het is toch nog iets anders om zelf een stukje van de wereld te ontdekken.
Luxe en all-in
11
Wie het zat is om elke dag zelf te koken, het huis schoon te maken en na te denken over wat je die dag gaat doen, kan het zichzelf heel gemakkelijk maken voor de vakantie. Alle luxe die je thuis mist, of juist gewend bent en niet kwijt wilt, kun je op vakantie hebben. Een grote villa, met verwarmd zwembad, een waterbed of een luxe auto voor de rondrit jes: alles is te huur. Wil je in een kasteel logeren? Een eigen sauna? Het kan! Zelfs kam peerders kunnen op de luxe toer met een compleet ingerichte tent of caravan, en maaltijdarrangementen. Grote groepen gaan naar ‘all-in’ vakantieoorden waar je helemaal niet meer na hoeft te denken over wat iets kost. Je betaalt een totaalbedrag en dat is goed voor alles wat je eet of drinkt of waar je aan meedoet op die plek. Alleen als je van het terrein af gaat, moet je weer zelf dingen betalen maar je hoeft er niet af, want alles is op het park aanwezig. Kinderen worden de hele dag bezig houden, dus daar heb je geen kind aan.
Vragen:
kiezen a voor luxe j ji u o z t 1. Wa betalen? je het kon
ls
t e r na a r , zou jij la je k n e d t ing 2. Wa bestemm ie t n a k a v zo’n luxe r welke zo ja, naa n E ? n le wil g? stemmin droombe
Waar de een behoefte heeft aan cultuur en aan beweging, kiest de ander voor lekker lui aan het zwembad, een massage en vooral heel veel service. Het is maar net hoe je in elkaar zit. Droomreizen naar droombestemmingen, zo worden ze vaak aangeprezen.
E en geestelijke behoefte
12
Een oude Romeinse dichter zei: ‘Een gezonde geest in een gezond lichaam.’ Een gezond lichaam hoort samen te gaan met een gezonde geest. Wie reist doet veel nieuwe erva ringen op, een gezonde beweging voor de geest. En ook de geest is in andere streken ‘met vakantie’, wanneer hij zich bezig kan houden met andere dingen dan tijdens het gewone, dagelijkse leven.
Vragen:
1. Welk so
ort reis zou het beste zijn v oor jouw geest, denk je?
Reizen is dus als voedsel voor de geest en een mens heeft ook behoefte aan afwisseling. Een goed voorbeeld zijn de pelgrimsreizen, die mensen kiezen om bezig te zijn met geestelijke zaken of om hun denken eens goed tot rust te laten komen. Rustig wandelen wordt zelfs wel gezien als een manier om te mediteren.
2. Waarom
zou juist andelen w belangrijk zijn voor je geest?
3. Wie hee
ft er in jou w omgeving behoefte a an een vakan tie denk je ?
De reizen die jonge mensen vaak maken na hun school tijd, als voorbereiding op een nieuwe periode, kunnen ook worden gezien als een groeimogelijkheid voor de geest. Vaak komt iemand heel wat volwassener terug van zo’n reis, waarbij hij of zij allerlei in z’n eentje allerlei besluiten heeft moeten nemen zonder leiding van een volwassene. Mensen die overbelast zijn door hun dagelijkse plichten, kunnen daar soms na het maken van een reis heel anders mee omgaan.
Colofon Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed F.C. Dondersstraat 1 3572 JA Utrecht www.volkscultuur.nl
[email protected] www.immaterieelerfgoed.nl Tekst: Anneke Munnik Tekeningen: Sandra Kleine Staarman Vormgeving: Icarus, grafisch ontwerp
