V Nick Christy - winnaar Green Challenge 2011

newton 1

DECEMBER 2011

newton

Magazine ter inspiratie van E.ON-relaties

18 TweeSteden ziekenhuis een glimlachend en gezond ziekenhuis

59 GREEN DEALS

EN NU?

22 Slimme M/V Nick Christy winnaar Green Challenge 2011

26

Dubbelinterview Neele Kistemaker en Patrick Nanninga

newton 2

Newton

Sir Isaac Newton, Brits natuurkundige, wiskundige, filosoof en alchemist (4 januari 1643 - 31 maart 1727), ontdekte in de wiskunde onder meer de differen­ tiaalrekening en de integraalrekening (met Leibniz) en het Binomium. In zijn hoofdwerk Philosophiae Naturalis Principia Mathematica uit 1687 beschreef Newton onder andere de zwaartekracht en de drie wetten waarmee hij de grondlegger van de klassieke mechanica werd. Op het gebied van optica schreef hij het standaard-

11

werk Opticks, vond hij de naar hem genoemde telescoop uit en ontwikkelde hij een theorie over kleuren, gebaseerd op het prisma, dat van wit licht een zichtbaar spectrum maakt. Door de leden van de Britse Royal Society is Newton in 2005 gekozen als de grootste geleerde in de hele geschiedenis van de wetenschap.

03

100 woorden van...



Liesbeth van Tongeren - Tweedekamerfractie Groenlinks

16



04

“De kennis over energievoorziening is bedroevend”



Interview met John Kerkhoven



06

59 Green Deals. En nu?



Green Deal tempert enthousiasme





11

Decentrale opwekking:



explosie van energie

13

Is de energietransitie al bankroet?



Aankondiging FD Energiedebat





14

Duurzame energie:



waar zit de groei?

30 Colofon Newton is een publicatie van E.ON Benelux voor relaties.



16

Profiel: Algen





18

Tweesteden Ziekenhuis



Een glimlachend en gezond ziekenhuis



22

Slimme M/V



Nick Christy

24

Creatief energie besparen doe je zo



26

Dubbelinterview



Neele Kistemaker en Patrick Nanninga

30

Feiten en fabels



over kernenergie



Redactie Maxim Brouwer Ellen Hoogerdijk Edwin Kotylak Jacinta Janmaat Contactgegevens E.ON Benelux Postbus 8642 3009 AP Rotterdam www.eon-benelux.com [email protected]

Tekstbijdragen Jan Bletz, Wilmie Geurtjens, Maarten van der Schaaf, Veronique van der Waal, Michiel Zonneveld. Vormgeving LVB Networks, Amersfoort Productie Pilgrims Productions © 2011, E.ON Benelux Voor het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van artikelen of beeldmateriaal is toestemming nodig van E.ON Benelux. In de meeste gevallen zal die graag worden

Fotografie & beeldmateriaal Victor Koppelmans, Micha Marlissa, Hollandse Hoogte, NASA, MUZUS.

verleend. De mening van personen of organisaties in de artikelen vertegenwoordigt niet het standpunt van E.ON Benelux, tenzij nadrukkelijk aangegeven.



Omslagfoto Maxime Verhagen en Joop Atsma.

slimmeTITEL m/v KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

newton 3

100 woorden van...

Liesbeth van Tongeren

Zonder energie geen modern leven. Maar dat kan niet met onze huidige ouderwetse energiebronnen. Kijk eens omhoog, de zon geeft duizenden keer meer energie dan we op aarde op kunnen maken. De vraag is niet waarom we over moeten schakelen op schoon. De vraag moet zijn waarom er zo wordt vastgehouden aan vervuilende fossiele energie.

Gevestigde belangen? Gebrek aan visie? De enorme overheidsbijdragen? Zon, wind en aardwarmte raken niet op. Technisch kunnen we vrij snel over. Dan moeten we wel serieus aan de slag. Energiekeuze is aan alle Nederlanders. Zet zon op je dak, wordt lid van een wind­ coöperatie, isoleer je huis en laat je stem horen. 

newton 4

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

Interview met John Kerkhoven

“De kennis over energievoorziening is bedroevend” Voor wie de weg kwijt is in het energiedebat biedt het Energietransitiemodel uitkomst. Met dit computermodel kan iedereen inzicht verwerven waar het in het debat om gaat. Hoe ver kan je komen met kernenergie? Welke bijdrage kan je met zonne-energie leveren? En wat voor investeringen vereist dat bijvoorbeeld in het energienet? De bezoeker van de website www.energietransitiemodel.nl kan het allemaal zelf ontdekken. De bedenker van het model is John Kerkhoven, managing partner van het energieresearchbedrijf Quintel Intelligence.

STELLING Energiekunde zou een verplicht vak moeten worden! Bent u het eens of oneens met deze stelling. Laat het ons voor 31 december 2011 weten op www. eon-benelux.com/ newton. In de volgende uitgave van newton vermelden we de uitslag.

John Kerkhoven is duidelijk in zijn element als hij tijdens het gesprek laat zien hoe je met zijn computermodel aan de slag kunt gaan. Na een klik verschijnt de homepage waar je met het gratis Energietransitiemodel aan de slag gaat. Met nog een paar klikken laat hij zien wat het betekent als we vanaf vandaag op elk gebouw zonnepanelen zouden zetten. “Ziet u, zelfs dan zijn we er nog lang niet als we willen overstappen op duurzame energie. En kijk, dat vergt dan tot 2040 wel 70 miljard euro aan investeringen in het energienet.” Wat was voor u de reden om dit model te willen bouwen? “Ik heb lang gewerkt als strategie adviseur in de energiesector. Wat me dan steeds weer opviel, is hoe weinig mensen weten over het energievraagstuk. En dat terwijl we voor een gigantische energietransitie staan. Er zijn allerlei redenen waarom we ons energiegebruik zouden moeten aanpassen. Een reden kan schaarste of het opraken van energiebronnen zijn, de opwarming van de aarde of de vervuiling van onze lucht of de beschikbaarheid van nieuwe duurzame technologie. Een of meer van die redenen leiden op termijn tot een transitie die je kunt vergelijken met de overschakeling naar kolen aan het eind van de negentiende eeuw. “De directe aanleiding om met dit model aan de slag te gaan was een gesprek met mijn zoon. Die had op de middelbare

school les gekregen over het energievraagstuk. Toen ik vervolgens hoorde wat de docent had verteld dacht ik: ‘die man bedoelt het vast goed, maar hij heeft geen idee hoe het echt in elkaar zit.’ Al een tijdje liep ik er tegenaan dat zelfs mensen op belangrijke strategische functies bedroevend weinig weten over onze energievoorziening. In de Tweede Kamer zit welgeteld waarschijnlijk maar één man die op de hoogte is van de basics van de energiekunde. Bij veel leden van de Raden van Bestuur en Colleges van Bestuur van de grote energiebedrijven is het niet veel beter gesteld. Na dat gesprek met mijn zoon ben ik samen met een vijftal jonge consultants begonnen na te denken hoe het model in elkaar te zetten. We hebben daarvoor een jaar vrijgemaakt. Aan het eind van dat jaar zijn we gaan praten met mensen uit de top van de energiesector met de vraag of ze mee wilden doen. Gelukkig wilden onmiddellijk een paar grote spelers in de energiewereld meedoen. Daarna hebben nog meer dan twintig partijen zich bij het initiatief aangesloten.” Hoe verklaart u dat gebrek aan kennis? “Eigenlijk is dat heel begrijpelijk. In Nederland is energie tot nu altijd beschikbaar en relatief goedkoop geweest. De mensen hebben dus nooit over het energievraagstuk hoeven nadenken. Het zou alleen daarom al heel goed zijn als op scholen het vak energiekunde gegeven zou worden. De meeste mensen weten nu echt niet of 10 kWh meer is dan 5 m3 aardgas of andersom. Met Gasterra zijn we ook

newton 5

PERSONALIA: JOHN KERKHOVEN NAAM: John Kerkhoven FUNCTIE: Managing Partner, Quintel Intelligence

MEER INFORMATIE www.energyfuture.nl/energy-mixer www.energietransitiemodel.nl

bezig een progamma energiekunde voor de middelbare scholen en het hoger onderwijs te ontwikkelen.” Het is toch wel bekend dat olie en gas aan het opraken zijn? “Maar er is weinig besef van wat het bijvoorbeeld concreet betekent als de olieprijs door die schaarste binnen enkele jaren zou verdubbelen. Een verdubbeling betekent voor een gezin met drie personen al snel 600 euro extra uitgaven per maand. Mensen hebben verder ook nauwelijks een idee van hoe groot de rol is van fossiele brandstoffen nog is en hoe klein die van duurzame energiebronnen. Uit ons onderzoek blijkt dat de rol van aardgas en aardolie systematisch met een factor 2 tot 3 wordt onderschat en de rol van zon-, wind en kernenergie wordt overschat met een factor meer dan 10. ” Voor wie is het model bedoeld? “Voor iedereen: de Colleges van Bestuur van de grote energiebedrijven, scholieren, studenten, geïnteresseerde burgers. Met ons model kan je al aan de slag met een relatief eenvoudig scenario. Het is met ons model ook mogelijk inzicht te krijgen in de keuzes die je als energieconsument kan maken. Consumenten hebben bijvoorbeeld vaak geen idee hoe substantieel je het energiegebruik kan verminderen door voor een andere verwarmingstechnologie te kiezen dan een CV ketel. ”

Wat is het uiteindelijke doel van het model? Wilt u de mensen waarschuwen? “De meeste mensen haken af als je met waarschuwingen en moralistische verhalen begint. Het leuke van het model is dat mensen uiteindelijk zelf hun conclusies kunnen trekken. Verder zou al veel gewonnen zijn als het energiedebat • met meer kennis van feiten wordt gevoerd. ”

Extra module: de gevolgen voor bestaande centrales E.ON en Quintel Intelligence zijn in gesprek om gezamenlijk een module aan het model toe te voegen. Deze module kan de kosten van het systeem als geheel berekenen als ook rekening wordt gehouden met de beschikbaarheid van bronnen als wind en zon, die je niet op ieder moment aan kunt zetten. John Kerkhoven: “Buiten aanpassingen aan het elektriciteitsnet en investeringen in nieuwe flexibele centrales (functionaliteit die we nu al ontwikkeld wordt voor het energietransitiemodel

met de netbeheerders en GasTerra) willen we ook kunnen uitrekenen hoe de totale exploitatiekosten van alle bronnen bij elkaar – dus zon en wind, maar ook biomassa, kern en fossiel – veranderen als bepaalde technieken meer of minder worden ingezet. In het huidige model wordt gebruik gemaakt van gemiddelde kosten voor al deze technieken. Maar alleen het hebben van een gascentrale kost geld, ook als je hem minder gebruikt. Juist deze kosten worden op dit moment nog niet meegenomen in de berekening.”

newton 6

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

Minister Verhagen presenteerde met trots

59 GREEN DEALS

EN NU?

Het verwachtingsvol enthousiasme bij de aankondiging ruim een jaar geleden van een grote Green Deal voor Nederland heeft plaatsgemaakt voor gereserveerd optimisme en eerste kritiek. Minister Verhagen (ELI) en staatssecretaris Atsma (Milieu) presenteerden op 3 oktober vol trots 59 Green Deals. De politieke

newton 7

oppositie is kritisch. De plannen zouden niet ver genoeg gaan. D66 kamerlid Stientje van Veldhoven vindt de Green Deal zelfs ‘een gerecyclede versie van de voorstellen uit het kabinet Balkenende 2’. Dit cynisme klinkt ook door in reacties van bedrijfsleven en de wetenschap. De vraag lijkt gerechtvaardigd: Wat nu?

newton 8

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

“Ik was blij toen Nederland in navolging van de UK en VS een Green Deal aankondigde. We zouden meer aandacht gaan besteden aan onze energie van de toekomst en politiek en bestuurlijk echt de tijd nemen om naast de andere grote vragen aandacht te besteden aan energie,” zegt prof. dr. Ernst Worrell, hoogleraar Energie, Grondstoffen en Technologische Verandering aan de Universiteit van Utrecht in een toelichting. Nu, een jaar en veel aankondigingen later is zijn enthousiasme gedempt. Veel experts zijn teleurgesteld omdat de financiering ontbreekt om de Green Deal ambities waar te maken. De Nederlandse versie is geïnspireerd door de Amerikaanse Green New Deal die in 2008 ontstond vanuit de gedachte dat de economie in een tijd van crisis gestimuleerd moest worden met milieuvriendelijke initiatieven. De naam refereert aan de New Deal, het baanbrekende reddingsplan dat Roosevelt

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

Maxime Verhagen en Joop Atsma krijgen uitleg over duurzame energie uit rioolslib. De rioolwaterzuivering van De Stichtse Rijnlanden voorziet hiermee in een groot deel van haar eigen energiebehoefte

in de jaren 30 uitrolde om de grote recessie te lijf te gaan. Zowel toen als in 2008 werd heel veel geld in de economie gepompt. De Green Deal investeringen stimuleren groei en geven richting aan de economische, technologische en mogelijk zelfs de sociale ontwikkeling van de samenleving.

Geen geld Nederland heeft voor de Green Deals geen extra geld over. De overheid richt zich primair op het faciliteren van investeringen en het creëren van gunstige randvoorwaarden. Het gaat om partijen bij elkaar brengen; kennis en kunde aandragen, of zorgen voor snellere

DOSSIER : Green Deals in de rest van de wereld

Niet alleen voor de wereld, ook voor de wereldeconomie De Nederlandse Green Deal staat niet op zichzelf.

op Europa. De EU-commissie besloot om samen

Groot-Brittannië zet via een Green Deal zwaar in

De Green Deal is politiek een centraal thema sinds

met lidstaten meer dan 400 miljard euro in de eco-

op energiebesparing. Het nieuwe beleid moet

2008.

nomie te pompen. Energie en breedband-internet

7 miljard pond aan investeringen van private

kregen speciale aandacht binnen EERP om de

partijen en 250.000 banen opleveren.

De milieuorganisatie van de VN lanceerde in

transitie te versnellen naar een CO2-arme economie

Het Britse plan is eenvoudig en concreet. Het moet

november 2008 een groot economisch duurzaam-

met efficiënt grondstofverbruik.

de installatie van energiebesparende apparatuur in huishoudens tot een no brainer maken. De over-

heidsplan. Want, aldus UNEP, de beste manier om de wereldeconomie weer op de rails te krijgen en

Frankrijk presenteerde in 2008 voorstellen die een

heid gaat bedrijven selecteren om de installaties

klimaatverandering te bestrijden, is via investe­

Green Deal doen vermoeden. Op 13 juli dit jaar

te financieren. Zij krijgen die terugbetaald via de

ringen in schone technologie en natuurlijke infra-

kwam er goedkeuring voor een pakket maatre-

besparing op het huishoudelijk energiebudget. De

structuur zoals bossen en bodem.

gelen onder de wet ‘Grenelle II’. Het belangrijk-

financiering loopt dus via de stroom- en gasmeter,

ste onderdeel gaat over regelgeving omtrent

en niet via de huishoudbeurs. Daarmee schakelt

De VS koos voor een groot programma waarbij de

windturbines. Praktisch komt die erop neer dat

de overheid veel hindernissen uit. De doortastende

overheid miljarden dollars investeert in duurzame

windmolens hoger dan 50 meter sneller vergund

benadering van de overheid levert veel positieve

economische initiatieven. Achter het plan gaat een

worden. Een aantal belangrijke uitgangspunten,

reacties van de Britse samenleving op.

economisch herstelprogramma schuil.

bijvoorbeeld dat 50 meter turbines niet binnen 500 meter van bebouwde omgeving mogen staan,

De EU benaderde het omgekeerd. In 2008 werd het

blijven ongewijzigd. Critici halen dit voorbeeld vaak

European Economic Recovery Plan aangekondigd,

aan om te onderstrepen dat de Franse Green Deal

ingegeven door een ongekende economische druk

veel pretendeert maar praktisch weinig doet.

newton 9

59: alle Green Deals die zijn gesloten

1 en eenvoudiger vergunningsprocedures. Het investeren van harde euro’s is aan de markt en dus moet het initiatief komen van burgers en bedrijven. Minister Verhagen: “In plaats van met wetten en regels de mogelijkheden tot creatief groen ondernemerschap in te perken, wil ik via de Green Deal juist ruimte scheppen voor nieuwe projecten.” Zelfs optimisten als Worrell fronsen bij dit soort beloftes toch hun wenkbrauwen. Het moet nog maar eens in de praktijk blijken of de ambtelijke organisatie en het wetgevend kader ruimte genoeg laat voor de noodzakelijke flexibiliteit en snelheid. Marktpartijen die moeten investeren, willen daarnaast zekerheid en een stabiel lange termijn beleid. Nederland heeft geen sterk track record op dit vlak. Onduidelijkheid en stoplichtbeleid heeft investeerders kopschuw gemaakt en de overheid mag niet zomaar verwachten dat mensen en organisaties zonder zekerheden over die schaduw proberen te springen. De Green Deal omvat 59 deals met veel grote en een aantal kleinere en bijzonder innovatieve deals. De presentatie deed vermoeden dat Nederland wereldwijd voorop loopt op het gebied van duurzame technologie en dat het land ver gevorderd is met duurzame energie. Het tegendeel lijkt waar. Cijfers van het IEA bevestigen dat het aandeel duurzame energie in de Nederlandse energiemix in 2010 is gedaald ten opzichte van 2009 naar 3,8 procent. Daarmee heeft Nederland een positie in de Europese achterhoede en moet het nog veel doen om de klimaatdoelen voor 2020 te halen. De Green Deal bevat plannen om die grote stappen te maken. Bijvoorbeeld met een plan voor 6.000 MW wind op land. Een prachtige gedachte. Hoe realistisch is het echter gelet op de felle tegenstand die zich de afgelopen jaren keer op keer manifesteerde bij projecten voor wind op land? Welke marktpartij voelt zich geroepen om dit maatschappelijk debat aan te gaan als er ook andere alternatieven voor verduurzaming zijn? Persbureau Reuters opende zijn berichtgeving over de Green Deal met de opmerking dat

Groen Gas: van 30 miljoen via 300 miljoen

Overijssel: restwarmte benutting

naar 3 miljard m3

en investeringsfonds

The New Motion

Noord-Brabant: inzet op zon-pv

Energie Nederland

Limburg: twee duurzame energiecentrales

Amsterdam: IT, smart city en warmte

Gelderland: biogasnet en kenniscluster zon

Zeafuels biogasproductie

DE-on: Flevoland energieneutraal in 2020

metaal en gieterijen

Noord Nederland: 50 energieprojecten

warmtebenutting in Oosterhout

Groningen: nieuw model financiering

Vogelaar: biobased economy

zonnepanelen

Biobased Park Westland

NWEA: goedkopere offshore windenergie

Tata Steel

Duurzaam Beton

Gescheiden afvalinzameling

Elektrisch rijden: op naar 20.000

Energieneutrale kwekerij

vergisters bij SuikerUnie

Tuinbouw: warmteopslag

Life Sciences: MicroZoo

Materialen

Zuivel: ‘Melk, de groene motor’

Jaap Eden IJsbaan: biomassa en restwarmte.

Holland Solar: kwaliteitsborging

Huntsman: vergroening polyurehtaan

Groen Gas bij 200 bedrijven

productie

Financiering duurzame projecten

hogere slagingskans lokale energiebedrijven

Tuinbouw: op zoek naar diepe aardwarmte

Green Filmmaking.

Tuinbouw: Kas als energiebron

Bio Energie centrale Cuijk

Breken en Sorteren: energiebesparing en

vloeibaar biogas

warmte

Windcentrale: nieuw burgerparticipatiemodel

Amsterdam Fashion: business plan competitie

recycling tapijt

Sublean: 4D oppervlakte-ontwikkeling

CO2 voor glastuinbouw

Natuur & Milieu: slimme meters voor

Bedrijven en Biodiversiteit

consumenten

Groene Zaak: oplossen van knelpunten

Recreatie ondernemers investeren in natuur

Agro-Papier-Chemie

Shell: Warmtekrachtkoppeling

Netbeheerders: Smart Grids

Akzo Nobel en Nyrstar werken aan duurzame

Waterschappen: 12 energiefabrieken

energie centrale

Rotterdam: halvering CO2 emissie

MKB gericht op energiebesparing

Zuid-Holland: Warmte Koude opslag

KLM sluit Green Deal over biobrandstoffen

Zeeland: restwarmte benutting

‘offshore wind en grootschalige zonne-energie opvallend afwezig zijn’. Vanwege de relatief hoge kosten. Niet alleen Greenpeace, maar ook energiebedrijf Nuon is bezorgd dat Nederland de doelstelling voor duurzame transitie in 2020 alleen kan halen door grootschalig in te zetten op offshore windenergie. Te korte termijn Getuigt de Green Deal van een korte termijn, terwijl een langetermijnvisie is gevraagd? Energie is een zaak is van lange adem. Achter de vraag wat we met onze energievoorziening willen, moet een visie schuilgaan over wat Nederland op de lange termijn met de samenleving wil, hoe economische groei gerealiseerd moet worden en wat de rol van Nederland moet zijn op het wereldtoneel. De

59

grote spelers op het gebied van energie zijn hun positie op het energieveld opnieuw aan het definiëren. China kondigde eind september aan meer dan 200 miljard dollar te gaan investeren in energie-efficiency en duurzame opwekking. De VS weten wat ze willen, maar nog niet hoe. Duitsland stopt met kernenergie maar heeft nog niet bepaald hoe de brandstofmix er daardoor voor de lange termijn uit gaat zien. Degene die de technologie beheerst, kan wereldwijd een cruciale rol spelen op het gebied van energie. Wil Nederland aanhaken? Nieuwe partnerships Energiebesparing en infrastructuur bieden beslist mooie kansen. De Nederlandse burger gaat hoe dan ook meer merken van energie. Als we onze duurzame energiedoelen willen >>

newton 10

Dossier:2015

Verplicht duurzaam

“In plaats van met wetten en regels de mogelijkheden tot creatief groen ondernemerschap in te perken, wil ik via de Green Deal juist ruimte scheppen voor nieuwe projecten”

De Nederlandse energiesector heeft binnen de Green Deal een afspraak gemaakt over een leveranciersverplichting voor de stimulering van duurzame energie. In 2015 komt er een verplicht aandeel groene stroom uit het stopcontact. Dit bevordert de verduurzaming en laat tegelijkertijd voldoende ruimte voor concurrentie en marktwerking. De overheid stopt vanaf 2015 ook definitief met subsidiering van duurzame energie die dan bijna rendabel zou moeten zijn. Energieleveranciers worden wettelijk verplicht een bepaald aandeel duurzame elektriciteit te leveren en producenten moeten zorgen dat er voldoende aanbod van duurzame elektriciteit is. De kosten voor duurzame stroom zullen naar verwachting in 2015 nog steeds wat hoger zijn. Leveranciers verdisconteDrijvend ijsblok bij Groenland ren die extra kosten in de energieprijs. Marktwerking, lees: concurrentie, zal zorgen dat leveranciers en producenten de extra kosten en hogere prijs zo laag mogelijk houden. De invoering van de leveranciersverplichting kan leiden tot een kostenbesparing van in totaal ongeveer 1 miljard euro over de periode 2014-2035. De energiesector zal voorlopig vooral inzetten op biomassa en wind. Sommige wetenschappers en NGO’s zijn minder enthousiast dan de sector. Vooral de afspraken over biomassa

halen dan moeten we meer decentraal. Er is onvoldoende ruimte om al die duurzame capaciteit centraal op te stellen. Decentrale opwekking impliceert dat de energievoorziening integraal onderdeel wordt van de woonen werkomgeving. Energie wordt zichtbaarder, voelbaarder. En dit alles maakt goede infrastructuur onmisbaar. Worrell: “Nu is het nog Winter in Helsinki van een grote centrale eenrichtingsverkeer naar de verbruiker. In de toekomst gaat het veel meer twee kanten op. Dat vergt enorme investeringen in kennis en aanleg van netwerken en de besturing van energie- en datastromen.” Er is nog enorm veel aan kennis te ontwikkelen. Nederland heeft de middelen en de mensen om zich daarmee te onderscheiden. Nu de motivatie van alle stakeholders nog. Los daarvan zal duurzame energie voorlopig relatief duur blijven. Energie-efficiency ligt erg voor de hand en doelen zijn relatief goedkoop haalbaar. Overal. Adviesbureau Roland Berger becijferde eind 2009 een wereldwijd business potentieel voor besparing van ruim 2.000 miljard dollar.

klinken mooi, zeggen ze, maar het is oude wijn in nieuwe zakken. Het percentage biomassa waar de sector zich vanaf 2015 aan verbindt, wordt nu namelijk al bijgestookt. Daarnaast kunnen er windfall proffits ontstaan door het meestoken van biomassa.

Gouden Driehoek Natuurlijk vergt dit focus, en nieuwe vormen van samenwerking, maar ook en vooral een langetermijnvisie en beleid dat verschillende regeerakkoorden overleeft. Nederland heeft immers geen dominante overheid zoals in China

die zaken centraal en van bovenaf kan afdwingen. Ons land heeft ook geen venture capitalist cultuur als in de VS. Investeerders worden in Nederland vooral overtuigd door stabiel beleid. Gekoppeld aan de Hollandse deugd om goed te willen samenwerken en de ambitie om op kennisontwikkeling en innovatie te excelleren, zou dit ruimte kunnen scheppen voor nieuwe allianties en initiatieven. De breed opgezette analyse van onze vaderlandse topsectoren vormt een goede aanleiding om binnen de ‘ gouden driehoek’ tussen bedrijven, kennisinstellingen en de overheid ook op het gebied van verduurzaming en energie de handen veel steviger ineen te slaan. Nederland heeft de kennis en partijen in huis om op het gebied van efficiency als infrastructuur internationaal onderscheid te maken. En waar de overheid zich bij de Green Deal toelegt op het creëren van gunstige randvoorwaarden, maakt het voor de topsectoren, waaronder energie, wel 1,5 miljard euro vrij op de begroting. Dat is dan • toch maar mooi meegenomen. 

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

explosie van energie Decentrale opwekking

Het wemelt van de nieuwe kleinschalige initiatieven in de energiemarkt. Burgers laten zonnepanelen op hun daken leggen of verenigen zich in coöperaties om hun eigen windmolens aan te leggen; gemeenten promoten energiebesparing met isolatieprogramma’s en kleinschalige duurzame energiebedrijven schieten als paddenstoelen uit de grond.

DIALOOG

INSPIRATIE

E•ON

newton 11

newton 12

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

DeRUIM overheid wilVOOR de komende jaren meer op land. Een overzicht BAAN WINDMOLENS OPwindmolens LAND van de bestaande windparken in Nederland. Verdeling totaal vermogen (2002 MW in 2010) over provincies Overige 6%

Groningen

Friesland 7,8% Zeeland 10,4% Zuid-Holland 12,2%

Assen

Noord-Holland 15,3%

Groningen 18,1%

Amsterdam

Flevoland 30,1%

N

Apeldoorn

E

D

E

R

L

A

N

D

Rotterdam Windparken in ontwikkeling Breda

Windenergieproject 20km bron: wind.nl / cbs / senternovem

≥ 50 MW 10-50 MW <10MW

NB: eind 2010 stonden in Nederland 1.867 windturbines op land. Windenergie (op land en op zee samen) heeft in 2010 bijna 4% van het binnenlands elektriciteitsgebruik geleverd.

De kleinschalige lokale opwekking van duurzame energie met behulp van zonnepanelen, windmolens, biomassa- en waterkrachtcentrales zal de komende jaren een steeds belangrijkere rol gaan spelen in de energievoorziening. Burgers organiseren zich al sinds begin jaren negentig in coöperaties om windmolen­parken te realiseren, maar de laatste tijd schieten zulke initiatieven als paddenstoelen uit de grond. “Energie Utrecht, Onze Energie Amsterdam Noord, Texel Energie en windcoöperatie Zuidenwind in Limburg zijn er de afgelopen twee jaar bijgekomen,” zegt Danny Steenhorst, woordvoerder van windcoöperatie Windvogel, een van de oudste windcoöperaties van het land. Windvogel groeide in twintig jaar gestaag van 25 naar circa 1.800 leden – voornamelijk particulieren, maar ook bedrijven en gemeenten. In 1991 ontwikkelde de coöperatie zijn eerste windmolen in Nederland. Inmiddels bezit Windvogel er vijf met een vermogen variërend van 75 KW (de oudste) tot 2 MW. Andere coöperaties beheren grotere projecten. In het windrijke Zeeland beschikt Zeeuwind over 35 windmolens met een totaal vermogen van 35,5 MW en Deltawind over 22 windmolens met een totaal vermogen van 25 MW. Volgens

de website van de Organisatie voor Duurzame Energie (ODE) zijn er inmiddels al veertien van zulke windcoöperaties. Windcoöperaties kijken in toenemende mate ook naar zonne-energie, omdat er voor het plaatsen van zonnepanelen geen vergunningen nodig zijn in tegenstelling tot windmolens. Projecten kunnen zo sneller gerealiseerd worden. Zon Bij Solvari, een onderneming die sinds 2009 gratis offertes aanbiedt van verschillende leveranciers van zonnepanelen, warmtepompen en zonneboilers, loopt het storm. “Elke maand krijgen we tussen de 500 en 1.000 aanvragen,” vertelt Dennis van den Bos. “Het aantal aanvragen neemt niet alleen toe, ze worden ook steeds concreter. Mensen zijn verder in hun oriëntatie en weten beter wat ze willen.” Volgens Van den Bos is daar een simpele verklaring voor: “De elektriciteitsprijzen zullen gaan stijgen, terwijl de kosten van zonne-energie in rap tempo dalen. Daardoor wordt het steeds aantrekkelijker om voor zonne-energie te kiezen.” Zuinig met groen Hoewel de interesse voor zonne-energie “onvoorstelbaar groot” is, hamert Hans van Dijk van voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal erop dat het verduurzamen van de energievoorziening begint met energiebesparing. “Ook met groene stroom moet je zuinig zijn”, luidt zijn motto. “Je kan beter eerst je huis optimaal isoleren, voordat je zonnepanelen aanlegt. Isoleren is veel goedkoper en levert bovendien grotere besparingen op voor de portemonnee en het milieu. Een spouwmuurisolatie kan je alleen niet aan je buurman laten zien, terwijl je wel kunt pronken met je zonnepanelen.” Van Dijk twijfelt er overigens niet aan dat decentrale energieopwekking de toekomst heeft. “De eisen voor huizenbezitters worden steeds strenger. Vanaf 2020 moet alle nieuwbouw energieneutraal zijn. Omdat huizen altijd energie zullen verbruiken, betekent dat per definitie dat huizen ook energie moeten gaan opwekken. De regelgeving pusht bouwers en particulieren dus naar decentrale energieopwekking.” Slimme meters De aandacht voor energiezuinige huizen is ook de net­ bedrijven in Nederland, zoals Alliander, Enexis en Stedin, niet ontgaan. Ze bereiden zich voor om slimme elektriciteitsmeters vanaf 2014 grootschalig uit te rollen. Vanaf 2012 wordt de slimme meter geïnstalleerd in de nieuwbouw, bij renovaties en bij particulieren en bedrijven die er graag een willen hebben. Stimulering door overheid Gemeenten ten slotte kunnen de gang naar een decentrale energieopwekking faciliteren met de regeling Stimulering

newton 13

Lokale Klimaatinitiatieven (SLOK) van de Rijksoverheid. In de regio rondom Leiden hebben vijftien gemeenten gezamenlijk SLOK-subsidie aangevraagd om het klimaatprogramma ‘Energie voor de toekomst’ uit te rollen. “Een unieke samenwerking in Nederland,” aldus Liesbeth van Greuningen van de Milieudienst West-Holland die het programma coördineert. Het programma richt zich op particulieren, bedrijven en de overheid zelf. Er worden oplaadpunten voor elektrische vervoermiddelen aangelegd, campagnes gevoerd voor energiebesparing en decentrale energieopwekking wordt gepromoot. “Vorig jaar hebben we een actie georganiseerd waarin huizenbezitters die hun huis wilden laten isoleren 25 procent korting konden krijgen bij bepaalde installateurs. Dat is een heel groot succes geworden. Dit jaar gaan we dat weer doen.” Daarnaast voerde de Milieudienst een scan uit naar de mogelijkheden om elektriciteit te winnen uit biomassa uit de regio. “Zo’n centrale zou een derde van de benodigde 14 procent duurzame energie kunnen produceren – onze klimaatdoelstelling voor 2020.” Rol energiebedrijven Als de trend in de richting van een decentrale energievoorziening doorzet, zullen energiebedrijven zich moeten aanpassen. “Ik denk dat energiebedrijven steeds meer een faciliterende, dienstverlenende rol zullen krijgen,” zegt Steenhorst van De Windvogel. “Je ziet sommige energiebedrijven al bewegen in die richting.” Van Dijk van Milieu Centraal verwacht dat de grote energiebedrijven meer energiezuinige producten en diensten zullen gaan verkopen. “Ze zullen geld gaan verdienen aan energiebesparing. Maar hoe hun rol precies zal veranderen? Dat durf ik niet te • voorspellen.”

13 december 2011 Locatie: De Bazel, Amsterdam

Is de energietransitie al bankroet? Doe mee aan het debat over de financiering van de energietransitie Wie gaan de miljarden betalen die er nodig zijn om de economie te verduurzamen? Hoeveel hebben we eigenlijk nodig? Energiebedrijven kunnen het niet alleen. Maar ook institutionele investeerders willen meer zekerheid over het beleid van de overheid voordat ze grote investeringen maken. Kunnen we het niet alleen aan de markt overlaten? Wat betekent dit voor de transitiedoelstellingen? Moeten we een capital crunch vrezen? Tijdens het tweede FD Energiedebat kruisen een prominente investeerder, een beleidsmaker, een wetenschapper en een energy professional hierover de degens. U kunt bij dit debat aanwezig zijn door u aan te melden op fd.nl/fdenergiedebat

Windcoöperaties kijken steeds meer naar zonnepanelen omdat voor plaatsing vaak geen vergunning nodig is, in tegenstelling tot windmolens

newton 14

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

Duurzame energie

waar zit de gro Om te voldoen aan de Europese doelstelling van 14 procent hernieuwbare energie in 2020, zal Nederland de komende jaren veel meer duurzame energie moeten produceren. Niet elke energiebron leent zich even goed voor snelle groei. Zeker de kansen voor het meestoken van biomassa in centrales lijken beperkt. Hoe zit het met het groeipotentieel van andere duurzame energiebronnen? Eerst maar het goede nieuws: met het huidige kabinetsbeleid stijgt het aandeel hernieuwbare energie in Nederland van de huidige 3,8 procent naar 9 tot 12 procent in 2020. Het slechte nieuws is dat Nederland daarmee niet toekomt aan de 14 procent die nodig is om te voldoen aan de Europese doelstelling. Een en ander blijkt uit een nieuw rapport van het Economisch Bureau van ING, ‘Hernieuwbare Energie in Nederland tot 2020’. Er zal de komende jaren dus een groeiversnelling moeten plaatsvinden, wil Nederland voldoen aan de Europese normen voor duurzame energie. Daarbij zal niet alleen méér duurzame energie moeten worden afgenomen, maar zal ook de samenstelling van het huidige aanbod aan duurzame energiebronnen veranderen. De ene energiebron biedt nu eenmaal meer groeimogelijkheden dan de ander. Momenteel is de belangrijkste bron van hernieuwbare

Productie (ktoe) en groei hernieuwbare energie in NL Jaarlijkse groei 2005 - 2010

50 %

Wind op zee

40 % Geothermisch

30 % 20 % 10 %

Zon ther‑ Waterpompen misch

Biobrandstof Zon photovoltaïsch

Wind op land Biogas

Biomassa (vast)

0 % 0%

5%

10%

15 %

20 %

25 %

30 %

Verwachtte Jaarlijkse groei 2010 - 2020 (ECN)

- omvang bolletje geeft productieomvang in 2010 weer in kiloton olie-equivalent - WKO is doorgaans een combinatie van geothermie en warmtepompen Bron: ECN & EEA (2011)

35%

40%

energie in Nederland biomassa die wordt meegestookt in centrales, op afstand gevolgd door biobrandstoffen en wind. Deze vormen van duurzame energie zijn nu goed voor 96 procent van de Nederlandse productie van duurzame energie. Maar of dit de komende jaren zo zal blijven? Waarschijnlijk niet. Om de doelstelling van 14 procent duurzame energie in 2020 te behalen, is een groei van gemiddeld 13 procent per jaar nodig. Het meestoken van biomassa in centrales zal dat tempo waarschijnlijk niet kunnen bijbenen, waardoor het aandeel zal terugvallen. Dat stellen onderzoekers van het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) en de European Environment Agency (EEA). Zij verwachten dat de productie van deze biomassa de komende jaren met ‘slechts’ 5 procent per jaar zal groeien. Stormachtige groei: vier bronnen • Volgens ECN en EEA zal vooral het aandeel van wind – wind op zee, om precies te zijn – de komende jaren stormachtig toenemen: met niet minder dan 37 procent per jaar tot aan 2020, slechts iets minder dan het in de afgelopen jaren heeft gedaan. Logisch, zou je zeggen, al was het maar vanwege de gunstige ligging van Nederland (aan zee, veel wind), de sterke offshore sector en de goed uitgeruste havens. Toch deelt niet iedereen de visie van EEA en ECN. Zo ziet ING nogal wat ‘praktische bezwaren’ om deze groei te realiseren. ‘De business case is moeilijk financierbaar door de hoge risico’s en de bezwaren van de visserij en scheepvaart.’ Een adviesraad onder leiding van oud-Shell-topman Jeroen van der Veer signaleerde onlangs in het rapport ‘Energie in beweging’ dat ‘wind op zee’ nog niet rendabel is. ‘Kostenreductie in de technologie is nodig.’

newton 15

roei? • ECN en EEA verwachten veel van zonne-energie uit zonnecellen (photovoltaïsch). Het aandeel van photovoltaïsch (PV) in het aanbod van duurzame energie is nu verwaarloosbaar, slechts 6 kiloton olie-equivalent (ktoe) op een totale productie van 2.133 ktoe. Maar voor de komende jaren kan wellicht een groei plaatsvinden van ruim 20 procent per jaar. In 2020 is PV dan waarschijnlijk goed voor 49 ktoe op een totaal van 7.405 ktoe aan duurzame energie. Wellicht dat zonneenergie op lange termijn ondanks het weinig zonnige Nederlandse klimaat nog veel belangrijker wordt – ING spreekt van ‘overweldigende kansen’ – maar zo ver is het nog niet, dan moeten zonnecellen nog veel verder in prijs dalen. “Voorlopig is PV één van de duurste duurzame energietechnieken die in de markt wordt gefinancierd.” Dat constateert Wouter van Westenbrugge, associate van Groenvermogen, dat investeringen in groene energie voor bedrijven begeleidt. De vraag naar zonnecellen in Nederland zal volgens hem de komende jaren hoofdzakelijk van particulieren komen. “PV is een kleine, snel groeiende markt die sterk inspeelt op kleinschalige toepassingen voor decentrale opwekking”, denkt ook ING. • De derde vorm van duurzame energie die de komende jaren snel marktaandeel kan winnen is geothermie, oftewel aardwarmte. ECN en EEA verwachten een groei van rond de 20 procent. “Een interessante outsider”, noemt Van Westenbrugge deze energiebron. “Aardwarmte krijgt, vaak in combinatie met ondergrondse warmte-koude opslag, nu bijvoorbeeld duidelijk momentum in de Nederlandse glas- en tuinbouw.” • Tot slot hebben biobrandstoffen en biogas in de ogen van de meeste deskundigen een hoog groeipotentieel. Zeker biogas, ook wel groengas genoemd, dat ontstaat door vergisting van biomassa zoals mest of organisch afval. EEA en ECN achten een groei van bijna 20 procent denkbaar. Ook Van Westenbrugge verwacht veel van groen gas: “Een kansrijke nieuwkomer, die synergie haalt uit de in Nederland beschikbare kennis over gas, • logistiek en grondstoffenhandel.”

AANDEEL HERNIEUWBARE ENERGIE in EU IN 2020 20,7% (doelstelling 2020: 20%) Other biofuels

Hydropower

Renewable electricity

Geotheral electricity

Hydrogen from renewables

Solar electricity Tidal, wave and ocean electricity

Biodiesel Bioethanol/ bio-ETBE

Wind power Biomass electricity

Renewable energy from heat pumps

Geothermalheat Solar thermal

Biomass heat Bron: www.ecn.nl/nreap - februari 2011

POLITIEK: GroenGas petitie Eind oktober is door een groot aantal

energiebelasting en het afschaffen van

partijen uit de groengasketen (waaron-

kortingen.

der E.ON, Eneco en Essent) een petitie aan de Tweede Kamer aangeboden. In



U kunt het persbericht

deze petitie verzoeken ondertekenaars



nalezen op

politici om initiatieven te nemen om

nalezen op www.eon-benelux.com/

Groengas te stimuleren in plaats van

newton

te ontmoedigen door verhoging van de

PROFIEL: European Environment Agency (EEA) Het European Environment Agency (EEA) is

samenhang met de druk die wordt uitgeoe-

een agentschap van de Europese Unie en

fend door economische en sociale krachten.

heeft als taak betrouwbare, objectieve in-

Het EEA werkt ook aan de ontwikkeling van

formatie over het milieu te verstrekken. Zij

scenario’s, de evaluatie van beleid en de

zijn een informatiebron voor iedereen die

kwaliteitsbeoordeling van gegevens.

betrokken is bij de ontwikkeling, aanname, Meer informatie:

invoering en evaluatie van milieubeleid. Het



EEA voorziet in een brede reeks beoorde-

www.eea.europa.eu

lingen waarin de toestand van het milieu en milieutrends worden geanalyseerd in

TITEL

newton 16

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

20.000 KG /

newton 17

/ HA PROFIEL: ALGAE PARC WAGENINGEN Biobrandstof uit algen wordt vaak be-

voedsel of ander gebruik van planten en

onderzoek gedaan en geëxperimenteerd

schouwd als de derde generatie biobrand-

dat het klimaatneutraal is. Een nadeel van

met betrekking tot de productie. 17 juni

stof. Uit de algen worden lipiden gewonnen,

de productie van biobrandstof uit algen is

2011 is het AlgaePARC van de Universiteit

die als grondstof gebruikt worden voor

dat het (nog) duur is vergeleken met andere

Wageningen geopend. Op deze onder-

de productie van biodiesel. Algen met een

energiebronnen. De sterk gestegen prijs van

zoeksfaciliteit wordt de productie van

hoge concentratie lipiden zijn de meest

aardolie maakt de kweek van algen voor

microalgen onderzocht. Doel is te komen

geschikte algen voor biobrandstofproductie.

gebruik als biobrandstof echter mogelijk

tot groot­schaliger, efficiënter, goedkoper en

Een hectare groene algen produceert jaar-

economisch interessant voor de toekomst.

duurzamer productiesystemen van algen. Om dit te bereiken heeft de universiteit

lijks zo’n vijftien tot twintig ton bio­diesel. Deze vorm van biobrandstof heeft als

Biobrandstof uit algen wordt nog maar op

met de participatie van 18 bedrijven dit

voordeel dat het niet concurreert met

beperkte schaal gebruikt. Er wordt wel veel

onderzoeksprogramma opgezet.

TITEL

newton 18

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

Een glimlachend en gezond

ziekenhuis

Iedereen wil een betrouwbare energievoorziening, maar voor een ziekenhuis is het absoluut cruciaal. Tegelijkertijd moet het verbruik en daarmee de kosten zo laag mogelijk zijn. Hoe doe je dat in een bonte verzameling van oudere en nieuwe gebouwen? Het Tilburgse TweeSteden ziekenhuis zet de nodige stappen.

newton 19

“Medewerkers en patiënten zien en voelen de energierekeningen niet. Je moet hen vertellen dat het anders kan en moet.”

“Vorig jaar was ons stroomnet overbelast. Een gedeelte viel uit. We hebben een noodvoorziening, maar door die gebeurtenis werden we goed wakker geschud! Voor de korte termijn hebben we het stroomvoorzieningsprobleem op kunnen lossen, maar voor de lange termijn waren we er nog niet. De vraag was: moeten we de infrastructuur uitbreiden, of gaan we besparen? Besparen was de beste optie, want dat levert het ziekenhuis het meeste op.” Jan Willem van der Wel, hoofd Bouw en Techniek bij het TweeSteden ziekenhuis, klinkt beslist. Hij zal er de komende jaren de handen aan vol hebben, want in zo’n grote organisatie gaat zuinig zijn met energie heel wat verder dan het gebruik van LED-lampen en thermostaatkranen. Stroomslurpers Het TweeSteden ziekenhuis is gebouwd in de jaren zestig, toen nog nooit iemand van energiebesparing had gehoord. Het grootste deel is laagbouw, de ramen hebben enkelglas en er is een overdaad aan in- en uitgangen. De afgelopen jaren werden de operatiekamers en de verpleegafdelingen gerenoveerd. Weliswaar zijn die nu goed geïsoleerd, maar uit metingen na de stroomstoring blijkt dat de veelheid aan apparatuur en de nieuw aangebrachte koeling de energierekening hoger maken dan ooit. Ook de noodzakelijke, maar almaar uitdijende ICT is een stroomslurper. Een HBO afstudeerder elektrotechniek maakte na de metingen een rapport met daarin alle verbeterpunten die hij tegenkwam. Hij zag, om maar wat te noemen, dat ’s nachts op veel plaatsen onnodig licht brandde, en plekken die tegelijkertijd verwarmd en gekoeld werden.

Plan met prioriteiten Jan Willem van der Wel: “Aan de hand van zijn rapport hebben we een plan met prioriteiten opgesteld. Voor de binnenklimaatbeheersing hebben we bijvoorbeeld al warmtekoude opslag in de bodem. Die willen we gaan optimaliseren. We zullen onderzoeken of warmtekracht, waarbij we zelf warmte en elektriciteit maken uit aardgas, lonend is. Op veel plekken kunnen we LED-TL’s plaatsen in bestaande armaturen. In het laboratorium bijvoorbeeld is dat harde heldere licht zinvol. Al is licht een kostenpost, het is zeker niet de grootste. Dat is de koeling. Kan die ’s zomers wellicht op 25 graden in plaats van 23 graden? Zo’n klein verschil betekent op jaarbasis een paar duizend euro minder op de elektriciteitsrekening. Water verbruiken we niet superveel, maar bij vernieuwing van sanitair plaatsen we wc’s die zuinig spoelen, wasbakkranen met een waterbesparend mondstuk, spaardouches en thermostaat­ kranen. Diezelfde afstudeerder treedt per 1 januari in vaste dienst en werkt de plannen verder uit. Ik verwacht dat hij zijn salaris met groot gemak terugverdient.”

PROFIEL: TweeSteden ziekenhuis Het TweeSteden ziekenhuis is een algemeen, regionaal opleidingsziekenhuis. Het heeft drie locaties: Tilburg, Waalwijk en Oisterwijk. De zorgverlening is breed, maar elke vestiging heeft haar eigen accent. Patiënten die met spoed zorg nodig hebben, kunnen terecht in Tilburg. Hier zijn zeer moderne faciliteiten voor acute zorg zoals een nieuw OK-complex, een eveneens nieuwe afdeling voor spoedeisende hulp, en intensive care en medium care afdelingen. In Waalwijk vinden operaties en behandelingen plaats die planbaar zijn, en waarvan

Twee ton besparen “Om de bedrijfsvoering energiezuiniger en milieuvriendelijker te maken, houden we ons zowel bezig met grote plannen als met details. Met techniek en mentaliteit. Dat laatste is een continu proces. Medewerkers en patiënten zien de energierekeningen niet, ze voelen het niet rechtstreeks in hun eigen portemonnee. Je moet hen vertellen dat het anders kan en moet.” Het afgelopen jaar realiseerde Van der Wel al een besparing van 40.000 euro op de energierekening. Dat heeft niets met techniek of zuinig gedrag te maken. Na onderhandelingen met vijf >>

wordt verwacht dat ze zonder complicaties zullen verlopen. In Oisterwijk is een buitenpoli. Hier vinden eenvoudige medische handelingen plaats als bloed prikken en echo’s maken. Cardiologen en dermatologen houden er hun polikliniekspreekuren. De aanwezigheid van vier huisartsen maakt de lijnen voor intercollegiale samenwerking kort. Het TweeSteden ziekenhuis beschikt over zo’n 500 bedden. Er zijn ruim 2.200 medewerkers, waaronder 150 medisch specialisten.

newton 20

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

grote energieaanbieders kreeg hij het beste aanbod voor groene stroom van E.ON. Bovendien werken de twee organisaties op dit moment samen aan monitoring van het energieverbruik en aan energiebesparende oplossingen. Met die inspanningen verwacht hij dat de besparing voor 2012 oploopt tot twee ton ten opzichte van de huidige energieprijs. Lange termijn huisvestingsplan Het TweeSteden ziekenhuis heeft voor de komende twintig jaar nog heel wat bouw- en verbouwplannen. Ze zijn vastgelegd in het langetermijn huisvestingsplan. Omdat in de loop der jaren allerlei afdelingen zijn bijgebouwd, is de indeling van het complex veel minder efficiënt en logisch geworden. Loopafstanden zijn vaak lang. Daarom wordt een aantal oude gebouwen gesloopt. In plaats daarvan komt onder andere een nieuw gebouw waarin alle poliklinieken bij elkaar zitten, en de hoofdentree wordt volledig vernieuwd. Ook de Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis krijgt alle afdelingen onder één

dak. Dus zowel verpleegafdeling als psychotherapeutisch dagcentrum en de polikliniek psychiatrie en psychologie. In de vestiging Waalwijk zal eveneens worden gesloopt en gebouwd. Van der Wel: “En dan kun je alles vanaf het begin meteen goed doen. Drie, vier verdiepingen hoog, de schil goed dicht, minder losse ingangen maar een paar op centrale plaatsen, met goeie carrouseldeuren. Verbeterde logistiek, alle mogelijke technische aanpassingen. We investeren liever nu wat meer in plaats van te beknibbelen. Dan weten we zeker dat onze bedrijfsvoering de komende twintig jaar een stuk zuiniger is.“ BreeamNL en EPC Het TweeSteden ziekenhuis is overladen met keurmerken voor de geboden zorg. Bij de nieuwbouw streeft het daar niet per se naar. Wel is de beoordelingsmethode voor het keurmerk BreeamNL gebruikt als leidraad voor de ontwikkeling van de plannen. BreeamNL is het belangrijkste en meest gebruikte duurzaamheidskeurmerk voor gebouwen ter wereld. Op oudere gebouwen is de methode niet toepasbaar. Ook is gelet op de Energieprestatiecoëfficient, een index die de energetische efficiëntie van een gebouw aangeeft. Van der Wel: “Dat zijn bepaalde normen, die voor ons echter niet bepalend zijn.” Met een brede glimlach: “Wij willen er in de nieuwe polikliniek nog eens tien procent ónder zitten.” De gezonde instelling Energiebesparing is een enorm belangrijk onderdeel van duurzaam ondernemen, maar tegenwoordig gaan veel bedrijven en organisaties verder en is maatschappelijk verantwoord ondernemen het uitgangspunt. Een veel breder begrip, dat behalve over milieu ook over welzijn gaat. Dus noemt het TweeSteden ziekenhuis zich niet alleen ‘Het ziekenhuis met een glimlach’, waar een vriendelijke benadering de norm is. Het heeft ook andere aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen al behoorlijk ingebed in haar cultuur. Het beschouwt een duurzame relatie tussen personeel, organisatie, maatschappij en financiën als noodzakelijk voor een sterk en gezond ziekenhuis. Onder de noemer ‘De gezonde

newton 21

PERSONALIA: Jan Willem van der Wel NAAM: Jan Willem van der Wel FUNCTIE:Hoofd Bouw en Techniek OVER VAN DER WEL: wil graag dat de hele organisatie midden in de maatschappij staat en een plek is waar mensen zich goed voelen

instelling’ besteedt de organisatie daar steeds bewuster aandacht aan. Het TweeSteden ziekenhuis wil een plek zijn waar patiënten en medewerkers zich goed voelen, waar vriendelijkheid en veiligheid de norm zijn. Met een hoog niveau van service en zorg, gezonde financiën, goed opgeleide medewerkers, maar ook zoiets als locaal ingekocht biologisch voedsel en bij de broodmaaltijden keuzemogelijkheden voor patiënten. Van der Wel: “Ook een vorm van besparen trouwens. Op de cijfers heb ik geen zicht, maar ik weet wel dat we daardoor minder eten hoeven weg te gooien.” Bus Een ziekenhuis kan niet zonder openbaar vervoer, zelfs niet in een tijd waarin autorijden de norm lijkt te zijn. Er zijn immers nog altijd heel wat patiënten, bezoekers en medewerkers die met de bus komen. Tot nu toe stopt die voor de deur, maar Van der Wel vertelt enigszins verbijsterd over de plannen van de gemeente om de halte een halve kilometer te verleggen. “Voor mensen die slecht ter been zijn, is dat veel te ver. De verplaatsing heeft te maken met bussen die niet meer over de vlakbij gelegen brug mogen. Naast de ongemakken voor OV-reizigers vrees ik daardoor grote parkeerproblemen. Zelf vinden we de bereikbaarheid per fiets heel belangrijk, ook voor het personeel. We hebben voorzieningen getroffen, zodat ze niet meer met hun fietsen over het parkeerterrein hoeven te rijden. Er is een goede stalling en een veilige en snelle routing over het terrein. Bij de nieuwe poli­kliniek doen we het meteen goed. Daar komt een overdekte fietsenstalling bij de hoofdingang.” Samenwerken met anderen In een structureel overleg met andere ziekenhuizen over energie besparen en gerelateerde MVO-zaken ziet het TweeSteden ziekenhuis weinig toegevoegde waarde. “Dat hoeft ook niet en kan vaak niet, want elk ziekenhuis is anders”, vertelt Van der Wel. “Er is een aantal centrale clubs in Nederland dat veel informatie verzamelt over het onderwerp. Daar kun je altijd terecht. We lezen er ook veel over. Overigens hebben we wel contact met het andere ziekenhuis hier in de stad, het Sint Elisabeth

ziekenhuis. Zij hebben al warmtekracht, dan nemen we daar eens een kijkje. En ik las dat het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft gestart is met biogas, gemaakt van eigen afval. Misschien ook wat voor ons, denk ik dan. Ik hoop dat onze architect en adviseurs daar maximaal in meedenken.”

Wens voor de toekomst Op alle fronten is het TweeSteden ziekenhuis in beweging. Jan Willem van der Wel heeft voorlopig ook genoeg te doen. Heeft hij desondanks nog bijzondere wensen voor de toekomst? Van der Wel: “Ik zie graag dat de hele organisatie midden in de maatschappij staat. Een plek blijft waar mensen zich goed voelen. Dat het hele facilitair bedrijf steeds meer maatschappelijk verantwoord werkt. Energiebesparing en inkoopbeleid valt daar ook onder. Gezondheidszorg wordt almaar duurder. Wij zorgen dat de kosten op energiegebied in ieder geval niet stijgen. Bij de aanschaf van spullen letten we op wat ze verbruiken Zo dragen we ons steentje bij. Het is ten • slotte gemeenschapsgeld dat je uitgeeft.” 

newton 22

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

SIimme m/v

Nick Christy Uitvinding

Ontwikkeling van een gepatenteerde douche die 70 procent water en energie bespaart zonder de pret te bederven. Met deze duurzame uitvinding won hij 500.000 euro in de Postcode Lottery Green Challenge 2011. Douchen verslindt in een gemiddeld huishouden het meeste water en staat op de tweede plaats van energieverbruik. Er waren wel duurzame oplossing maar dan moesten mensen vooral korter douchen met minder en kouder water. Hoe lekker is dat?

Prestatie De douche van Nick combineert een pomp, 3 filters en een elektrisch onderdeel. Het maakt water in minder dan 30 seconden schoon en pasteuriseert al het water voordat het wordt gerecirculeerd. Elke douchebeurt begint met 100 procent schoon water. Niemand hoeft zich dus te wassen met douchewater van een ander.

Eureka moment “Het idee ontstond na mijn verhuizing naar Australië. Daar kampte men al meer dan 10 jaar met grote droogte. Er waren veel waterbeperkingen, zoals een voorschrift om douchekoppen te gebruiken met lage doorstroming en maximaal 4 minuten te douchen. Dat vond niet iedereen even makkelijk. Dus zocht ik een oplossing om langer te douchen en toch minder water te gebruiken.”

Verrassingen “De meest gestelde vraag is ‘Wat gebeurt er als de persoon voor me in de douche heeft geplast?’ We moesten er in het begin om lachen. Maar hoe dieper we in de ontwikkeling doken, hoe meer we beseften dat ons antwoord een cruciale succesfactor zou zijn. Als mensen denken dat dit kan gebeuren en ons product er niet goed op zou inspelen, dan gaat niemand het kopen. Onze douche begint elke douchebeurt met schoon water. Het hergebruikt dus alleen

je eigen water. En dat wordt op 3 manieren schoongemaakt. Zeer hygiënisch dus.”

Geluk

“Ons grootste geluk was dat we een nieuwsbrief ontvingen van de Green Challenge net voor de definitieve inzendingsdatum. Maar goed dus dat ik mijn mail even checkte toen ik bij een pizzeria moest wachten op de bestelling voor laat doorwerkende ingenieurs.”

Te koop

“De douche is hopelijk vanaf voorjaar 2013 te koop in Nederland. We zoeken nog een distributeur die ook alles rond installatie en service wil organiseren. Onze klanten moeten namelijk niet alleen zeker weten dat ze een milieuvriendelijk product kopen, maar ook dat het economisch en betrouwbaar is. Mocht een lezer van newton interesse hebben, let us know!”

Van accountant naar loodgieter “Ik zie het niet als overstap. Accountancy gaat over competenties en talenten die ook in de douche business elke dag goed van pas komen. Uitvinden is niet genoeg om succes te hebben. Je moet ook een business opbouwen, verkoop voor elkaar krijgen, de cijfers moeten deugen, en natuurlijk, klanten moeten tevreden zijn. “

Geld opmaken

“Het prachtige geldbedrag wordt geïnvesteerd in productontwikkeling en verkoop. Wij krijgen gelukkig ook fiscaal een paar voordeeltjes en steun van een Australisch overheidsproject dat nieuwe bedrijven aanmoedigt. We doen er alles aan om onze douche zo snel mogelijk daadwerkelijk in de badkamers te krijgen. “

Droom “De douche een succes maken. Voor zoveel mogelijk mensen. Dat is goed voor hen en voor de wereld waarin we leven.”

newton 23

Naam Nick Christy Beroep Accountant Geboren 27 augustus 1972, Londen Opleiding Economie, Registeraccountant Meer informatie www.recyclingshower.com.au

“

De meest gestelde vraag is ‘Wat gebeurt er als de persoon voor me in de douche heeft geplast?’

newton 24

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

Universiteiten zijn een belangrijke bron van jonge innovatieve ondernemingen met creatieve oplossingen voor het energievraagstuk en het klimaatprobleem. Voorbeelden hiervan zijn de Evening Breeze, Holland Container Innovations en Oasys Water. Stuk voor stuk jonge ondernemingen die voortkomen uit afstudeerprojecten of onderzoek van universiteiten.

Creatief energie b ENERGIEBESPARING: de Evening Breeze, het airco bed van en ontwikkelden de Evening Breeze, een apparaat dat bestaat uit een koelunit, bediening en een luchtverdeler. Thomas van den Groenendaal: “Grote airco’s blazen met veel geweld slaapkamers koel, terwijl mensen eigenlijk alleen een prettig slaapcomfort willen hebben. De Evening Breeze neemt lucht op van onder het bed en koelt, zuivert en ontvochtigt die lucht met behulp van een zeer efficiënt, ozonvriendelijk koelmiddel. Vervolgens laat de luchtverdeler die lucht los uit een grote textiele kap die boven het bed hangt. Omdat gekoelde lucht zwaarder is dan de lucht in de kamer, zakt de lucht langzaam naar beneden over het bed.”

Airco’s maken herrie en de lucht wordt vaak zo droog dat je er keelklachten van krijgt. Bovendien vreten airco’s energie. Behoorlijk problematisch als je een luxe resort runt in de Tropen waar gasten tot wel 1.000 euro per nacht betalen. Hoe zorg je ervoor dat je gasten heerlijk slapen en fris wakker worden? En hoe druk je die alsmaar oplopende energierekening? Met die vragen klopte een vader van een vriendin aan bij Yoeri Nagtegaal (31) en Thomas van den Groenendaal (29). De toenmalige studenten maakten er hun afstudeerproject International NRG Battle Om innovatieve en duurzame oplossin-

duurzame oplossingen in de energiesector.

gen te stimuleren is er onder andere de

Voor de studenten is het een uitgespro-

International NRG Battle, een jaarlijkse wed-

ken mogelijkheid om ervaring op te doen

strijd waarin multidisciplinaire teams van

en kennis te maken met de top van het

studenten tegen elkaar strijden. Bedrijven,

energiesector.

zoals o.a. GasTerra, E.ON, Siemens en Alliander, leveren hiervoor casussen aan. Het doel van de NRG Battle is dat studenten samen met bedrijven werken aan innovatieve en

Meer informatie: www.nrgbattle.nl

Het slaapcomfort verbetert enorm, stelt Van den Groenendaal: “Herrie is het resultaat van luchtsnelheid en turbulentie. Bij ons systeem zijn beide zeer laag waardoor het apparaat fluisterstil is. Als mensen bij ons in de showroom staan vragen ze vaak of we het apparaat even aan willen zetten, maar dan staat ‘ie al lang aan. Dat is wel een mooi compliment natuurlijk.” Het koelsysteem zorgt ook voor een prettig binnenklimaat. “Als je koelt, wordt de lucht droger, maar gewone airco’s slaan daarin door. De Evening Breeze haalt minder vocht uit de lucht. Bovendien kan je daarbij ook rustig een raampje open laten staan – met een airco kan dat niet.” Behalve een verbeterd slaapcomfort zorgt de vinding van Van den Groenendaal en Nagtegaal voor een fikse energiebesparing. “Resorts proberen de energierekening nu vaak te drukken met timers en sensoren, maar dat is eigenlijk symptoombestrijding. Met ons product kan je in de tropen 60 tot 80 procent besparen op je energieverbruik – dat is meer dan het jaarverbruik van een gemiddeld Nederlands gezin.” Ook in minder warme gebieden is er voldoende vraag. “De markt is gigantisch, niet alleen resorts, ook particulieren hebben interesse. Alleen al in Nederland hebben 500.000 mensen een airco in hun slaapkamer. Die gebruiken ze gemiddeld 50 dagen per jaar. De energiebesparing is minder dan in de tropen, maar nog altijd significant.” Meer informatie: www.evening-breeze.com

newton 25

esparen doe je zo RUIMTEBESPARING: Opvouwbare ZEEcontainers van HCI Holland Container Innovations (HCI) is ook zo’n energie- en kostenbesparende start-up die voortkomt uit onderzoek aan de TU Delft. Met de inklapbare container die directeur Simon Bosschieter en zijn medestudenten bedachten, kunnen transporteurs op weg en op zee een ruimte- en kostenbesparing realiseren van 25 procent, evenals een fikse reductie van hun CO2-uitstoot. Momenteel spenderen rederijen en transportbedrijven jaarlijks circa 20 miljard euro aan het verplaatsen van lege containers – het resultaat van de onbalans in de mondiale handelsstromen.

havenapparatuur binnen 10 minuten in te klappen en voldoet uitgevouwen aan exact dezelfde eisen als een standaard zeecontainer. Momenteel zit de inklapcontainer in de laatste fase van ontwikkeling. Volgend jaar zal de marktintroductie plaatsvinden in samenwerking met een grote Aziatische containerbouwer en een rederij. Bosschieters verwachtingen zijn hoog gespannen: “Onze container zal een revolutionaire verandering teweeg brengen in het wereldwijde containertransport.”

Meer informatie: www.hcinnovations.nl

Bosschieter: “Dit is de eerste inklapbare container ter wereld die het testprogramma van de Container Safety Convention heeft doorstaan. Die testen zijn zwaar. De container wordt onder meer opgetild en geladen met twee keer het maximaal toegestane gewicht. Dat is meer dan 60 ton, het gewicht van een volle Boeing 737. Hij hield het glansrijk.” De stalen container van HCI is met standaard

waterBESPARING:Snel water ontzilten, OASYS WATER Aan Amerikaanse universiteiten zitten studenten natuurlijk ook niet stil. Zo is het Amerikaanse bedrijf Oasys Water ontstaan als spin-off van onderzoek aan de vooraanstaande Yale University in Boston. Oasys Water heeft een technologie ontwikkeld waarmee de ontzilting van zeewater sneller, goedkoper en veel energiezuiniger kan plaatsvinden. De meest gebruikte techniek om van zout water zoet water te

maken heet omgekeerde osmose. Daarbij wordt zeewater met enorm veel kracht door een zuiverend membraan gestuwd. Een andere manier is het verhitten van zeewater waarbij het zout achterblijft en de stoom wordt afgevangen en vervolgens gekoeld. Beide processen zijn enorm energie-intensief. “Oasys past een techniek toe – voorwaartse osmose – die 90 procent minder elektriciteit verbruikt dan omgekeerde os-

mose,” licht CEO Aaron Mandell toe. Meer informatie: “Bij deze techniek wordt zeewater www.oasyswater.com als het ware door het membraan getrokken door het gebruik van een mix van koolstof en ammonium. Vervolgens wordt de mix verwarmd waarbij de koolstof en de ammonium verdampt en drinkwater overblijft. Het verwarmen, de enige energiebron die in dit proces nodig is, kan worden geleverd door zonne-energie.”

newton 26

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

Stroom is stroom, gas is gas, water is water. Het maakt niet uit van wie je het afneemt. Dat is de gedachte bij de meeste ondernemers. Hoe kun je je dan toch onderscheiden? E.ON Business to Business weet mede door het onderzoek van designbureau Muzus aan welke producten en diensten MKB-ers nu werkelijk behoefte hebben. “Deze kennis vormt de basis waarop we met onze klanten willen omgaan.”

Op een nieuwe ma Dubbelinterview Neele Kistemaker en Patrick Nanninga

PERSONALIA: NEELe KISTEMAKER NAAM: Neele Kistemaker FUNCTIE: User centered designer OVER Kistemaker: Neele is medeoprichter van Muzus, houdt van ontwerpen en houdt van mensen. Door de gebruiker centraal te stellen in het werk van Muzus geeft ze opdrachtgevers inzicht in de leefwereld van hun klanten.

“Ik had laatst een zakelijke dienstverlener en daar kon ik mee onderhandelen aan de telefoon. Toen werd ik toch wel weer vrolijk. Want dan spreek ik iemand waar ik wat aan heb. Even kijken met wie dat was, daar heb ik toen het contract bij afgesloten…oh, dat was met E.ON!” Ondernemer Martin Marquering doet zijn verhaal in een filmpje dat Muzus maakte voor de presentatie van de onderzoeksuitkomsten. “We deden dus iets goed!”, constateert Patrick Nanninga, senior manager B2B bij E.ON Benelux. “Alleen is het niet blijven hangen. Door het onderzoek weten we nu dat dat een van onze uitdagingen is: zorgen dat klanten bij energievragen aan óns denken”. Niet zomaar enquêtes Hoewel E.ON al leverde aan de (zeer) groot zakelijke markt, startte het in 2006 pas als energieleverancier voor het MKB. Het MKB beslaat zo’n 80 procent van de totale zakelijke markt. Het

eerste jaar was het marktaandeel twee procent. Anno 2011 is dat al gestegen naar tien procent. Maar E.ON wil graag verder groeien. De vraag was wat daar voor nodig is. Nanninga: “ We zijn al goed in acquisitie, en bestaande klanten willen we natuurlijk graag behouden. Je kunt wel ongeveer bedenken wat ze nodig hebben. Netjes behandeld worden, duidelijke prijsafspraken, niet van het kastje naar de muur gestuurd worden. Toch wilden we weten waar de focus écht moet liggen. Daarom hebben we Muzus gevraagd voor ons te onderzoeken hoe de MKB-markt aankijkt tegen grote dienstverleners. Behalve over energiebedrijven gaat het dan ook over banken, de belastingdienst, telefonieaanbieders enzovoort. Muzus doet niet zomaar enquêtes. Met hun aanpak krijg je een duidelijk beeld welk product of dienst je dan wél moet aanbieden.” Context mapping “Hun aanpak” heet context map-

newton 27

anier verkopen ping. Neele Kistemaker, user centered designer en partner bij Muzus, licht de methode toe. “Als je simpelweg vragen stelt, krijg je alleen te horen wat top of mind is. Bij context mapping leid je mensen met creatieve technieken steeds dieper in de materie en komen hun behoeftes veel beter boven. Voor dit onderzoek stuurden we zo’n 25 ondernemers uit het MKB een pakketje dat hen aanzette tot nadenken over energie. Er zat onder andere een dagboekje in, waarin ze konden noteren hoe hun dag als ondernemer eruit ziet. En hoe ze tijdens de dag te maken hebben met zakelijke dienstverleners. Later lieten we hen collages in elkaar zetten. Wat ze opschreven en maakten was de basis voor open vragen tijdens persoonlijke interviews.” Nieuwe manier “Vervolgens legden we alle creaties bij elkaar en bekeken welke informatie opviel, wat clusterde. Waar dacht iedereen hetzelfde

over, waar zaten de verschillen? Dat resulteerde in vijf hoofdthema’s. Een bewerkelijke methode ja, maar zo leer je hun dagelijks leven kennen. Je kunt je daarna heel goed in hen inleven.” Patrick Nanninga, enthousiast: “Dat is precies wat we willen. De resultaten waren geen totale verrassing, maar je ziet wel waar de nadruk ligt. Deze uitkomsten hebben gevolgen voor bepaalde nuances in de training van ons personeel. We zullen redelijk wat veranderen in de communicatie met de klant. Maar wat we vooral gaan doen, is héél goed kijken naar hun wensen. Op het gebied van risico, prijs, groen en communicatie. En dan bedenken hoe we daar op in kunnen spelen. We gaan op een nieuwe manier verkopen en afhandelen. Dit betekent een verandering in het bedrijfsproces.”  >>

PERSONALIA: Patrick Nanninga NAAM: Patrick Nanninga FUNCTIE: Senior Manager Business to Business OVER Nanninga: Patrick is getrouwd en heeft 2 kinderen. Hij heeft een passie voor innovatie en ondernemerschap, en zet zich in om dit te stimuleren binnen en buiten E.ON.

DIALOOG

dit sp e

ZAKEN

d

“De MKBer bestaat niet”

dit sp e

t’s

MKB MKB

persoon contact

t MKB n he ri e t el specialisme belangrijker dan prijs

ze te klein zijn voor het tafelkleed en te groot klant altij serieus ne voor het servet. Dat ze niet serieus worden genomen. Het is voor E.ON B2B als kleine afdecommunicat ling heel eenvoudig om daar op in te spelen.” eerlijk & dui Nanninga: “We hebben een jong, dealgedreven “Ik vind dat je duidelijk moe team Deze informatie helpt ons om hen ervan je gasten biedt en wat ze da En dat verwacht je van and bewust te maken hoe ondernemers denken. Zodat ze die beter begrijpen enm leren hoe ze et oplossen hunprobleem belangen in het oog moeten houden. Dat he "Wij zijn een productiebedrijf en waarde er t M KB ze gaan kijken waar wij nou kunnen gaan wel eens dingen fout. Sorry wij toevoegen voor dehet klant.” zijn mensen. Maar punt is veel

ke er

het draait om relaties

d

groene boodschap lijkt marketing truc

grote diens tv er er ov groot dilog ote = ens r gr tv e MKB-er er ov groot = log MKB-er

"Je krijgt een brief maar datDat doen ze alleen bij voordeel te kunnen halen. is heel bijzonder.” nieuwe klanten. En dan ben je al jaren klant en dan moet je naar een ander toegaan om voordeel te kunnen halen. Dat is heel bijzonder.”

do’s en do n

“Het is helemaal niet realistisch van de wereld zonder stroom.." om te zeggen van we willen geen kernenergie. Zonder kernenergie zit dadelijk de helft van de wereld zonder stroom.."

t’s

do’s en persoonlijk do contact n persoonlijk klant altijd contact serieus nemen klant altijd communicatie: serieus nemen eerlijk & duidelijk “Ik vind dat je duidelijk moet communiceren wat je communicatie: je gasteneerlijk biedt en wat ze daar voor moeten betalen. & duidelijk t’s

t MKB n he ri te el t MKB especialisme in h r belangrijker te el dan prijs specialisme belangrijker het draait relaties danom prijs “Ja, ik ben zelf, ook weer op basis

van een stukje opbouwen van een het draait om relaties relatie, ben ik zelf vrij honkvast.“

probleem oplossen

“Ja, ik ben zelf, ook weer op basis van een stukje opbouwen van een “Alle MKB-ers hebben lasthonkvast.“ relatie, ben ikdaar zelf vrij van... te klein voor het tafellaken, maar te groot voor het servet.” “Alle MKB-ers hebben daar last van... te klein voor het tafellaken, maar te groot voor het servet.”

En dat verwacht je van anderen ook natuurlijk.” “Ik vind dat je duidelijk moet communiceren wat je je gasten biedt en wat ze daar voor moeten betalen. En dat verwacht je van anderen ook natuurlijk.”

"Wij zijn een productiebedrijf en er

gaan wel eens dingen fout. Sorry wij probleem oplossen

en en rk erk we en w sa m e sanm

m m

zijn mensen. Maar het punt is veel "Wij endoen. er " meerzijn wateen gaproductiebedrijf je daar achteraan gaan wel eens dingen fout. Sorry wij zijn mensen. Maar het punt is veel meer wat ga je daar achteraan doen." ontzorgen

meedenken ontzorgen

“Wat ik heel erg belangrijk vind... dat ze meedenken. Dus ook meegaan in een bedrijfsvoering. Het kan ook

meedenken een beetje wat beangstigend zijn, maar het kan juist

et et

he he

“Wat ik heel belangrijk vind... dat ze meedenken. ook een heleerg goede wisselwerking zijn.” Dus ook meegaan in een bedrijfsvoering. Het kan ook een beetje wat beangstigend zijn, maar het kan juist

tM ook een hele goede wisselwerking zijn.” KB t M KB

n

helemaal groen kan dat wel? “Het is helemaal niet realistisch om te helemaal groen zeggen van we willen geen kernenergie. kan dat wel? Zonder kernenergie zit dadelijk de helft

Dit speelt er in het MKB groene boodschap meedenken lijkt marketing truc Het MKB hecht veel waarde aan relaties, “Wat ik heel erg belangrijk vind... dat ze meedenken. betrouwbaarheid, continuïteit van de onderneDus ook meegaan in een bedrijfsvoering. Het kan ook een beetje wat beangstigend zijn, maar het kan juist ming, milieubewust bezig zijn. Men is trots op ook een hele goede wisselwerking zijn.” het eigen bedrijf en vindt het specialisme van m et hhelemaal toeleveranciers een toegevoegde waarde, die et M groen kan dat Kwel? B zwaarder weegt dan de laagste prijs. E.ON’s “Het is helemaal niet realistisch om te B2B blijkt veel van die waarden en eigenschapzeggen van we willen geen kernenergie. Zonder kernenergie zit dadelijk de helft pen te delen. Ondanks de basis in een groot van de wereld zonder stroom.." Internationaal bedrijf is B2B een kleine organisatie van tachtig medewerkers. Neele Kistemaker: “Ondernemers verwachten totaal niet dat het nog zo klein is. Zoiets moet je laten weten, et MKB in h want in de ogen van veel MKB-ers staan er r t e Beeld van de energiewereld hoge muren om energiebedrijven, waar ze niet el specialisme MKB-ers vinden dat energiebedrijdoorheen komen. Die kleinschaligheid verlaagt De meeste belangrijker ven allemaal hetzelfde verhaal vertellen. Dat drempels. Dus niet communiceren dat je zo dan prijs ze om het hardst schreeuwen om klanten te groot bent.” winnen en zich afzetten tegen concurKistemaker: “Een uitspraak die we heel typehet draait om daarbij relaties “Ja, ik benOndernemers zelf, ook weer op basis renten. weten niet hoe prijzen rend vonden, was het gevoel van MKB-ers dat van een stukje opbouwen van een zijn opgebouwd dus ook relatie, ben ik zelf vrij en honkvast. “ niet of ze een oplos goede deal gesloten hebben. Ze weten probleem niet "Wij zijn een productieb hoe hebben energie geproduceerd wordt, of groene “Alle MKB-ers daar last gaan wel eens dingen f van... te klein voor het tafellaken, stroom wel echt groen is. Ze zijn van mening zijn mensen. Maar het p maar te groot voor het servet.” meer wat ga je daar ac dat energiebedrijven investeren in verkeerde en achterhaalde technieken. Positief is dat ontz verwarming en stroom eigenlijk altijd werken. Gelukkig maar, want ze willen bezig zijn met meedenk hun core business, niet met energie.

ke er

slechte zorg voor bestaande klanten "Je krijgt een brief maar slechte zorg voordat doen ze alleen bij nieuwe klanten. En dan ben je al jaren klant bestaande klanten en dan moet je naar een ander toegaan om

energi n de ew va er d l el ontzorgen e e

d

energi n de ew va er ld el energi ee n de ew va groene boodschap er d l el lijkt marketing truc ee

t M KB

meer wat ga je daar achteraan doen."

b

he

t M KB

dit sp e

he

sa m en w

et

rs rs ne ne le le

b

“Alle MKB-ers hebben daar last van... te klein voor het tafellaken, maar te groot voor het servet.”

d

b

n

“Ja, ik ben zelf, ook weer op basis van een stukje opbouwen van een relatie, ben ik zelf vrij honkvast.“

et

do’s

sa m en w

t’s

do’s en do do’s en n do n

“De MKBer bestaat niet”

m

"Je krijgt een brief maar dat doen ze alleen bi nieuwe klanten. En dan ben je al jaren klant en dan moet je naar een ander toegaan om voordeel te kunnen halen. Dat is heel bijzond

MKB-er MKB-er

m

MKB

slechte zorg voor “De MKBer bestaat n bestaande klanten

DE THEMA’S

rs rs ne ne le le

b

grote diens tv er er ov ote dien r gr stv e er ov

d

b

energi n de ew va er ld el energi ee n de ew va er d l el ee

en en rk erk we en w sa m e sanm

e

MENSEN

“Het is helemaal niet realistisch om te zeggen van we willen geen kernenergie. Zonder kernenergie zit dadelijk de helft van de wereld zonder stroom.."

et MKB in h er lt et MKB in h r e lt

e

KENNIS

rs

newton 28

lijkt marketing truc t MKB n he INSPIRATIE E.ON ri e t el helemaal groen kan dat wel?

sa m en w

ke er

“Wat ik heel erg Dus ook meega een beetje wat ook een hele go

n

“Ik vond hun oordeel nog mild”, zegt Patrick m Nanninga. “De dienstverlening komt eer redelijk th positief uit.” Kistemaker: “De groene boodschap et M KB zien ze als een marketingsausje, omdat ze denken dat het niet kan, helemaal groen zijn.

t’s

do’s en MKB do

et MKB in h

“De MKBer bestaatnniet” dit sp e

t’s

sa m en w

KB

bestaat niet”

et MKB in h r te el specialisme belangrijker dan prijs

klant al serieus

communic eerlijk & d

“Ik vind dat je duidelijk m je gasten biedt en wat ze En dat verwacht je van a

het draait om relaties

ke er

“Ja, ik ben zelf, ook weer op basis van een stukje opbouwen van een relatie, ben ik zelf vrij honkvast.“

probleem oplossen "Wij zijn een productiebedrijf en er gaan wel eens dingen fout. Sorry wij zijn mensen. Maar het punt is veel meer wat ga je daar achteraan doen."

n

van hun eigen account manager. Dan Voor hen betekent groen kleinschalig en dichtvragen “Alle we MKB-ers naar hun mening over de bij. Bijvoorbeeld samen met E.ON iets opzetten hebben daar last van... te klein voor het tafellaken, m facturatie, de bejegening, de snelheid om locaal energie op te kunnen wekken.” maar te groot voor het servet.” et van afhandelen. Wat beter kan is Nanninga: “Samenwerken is zeker een optie. he t M KB het ondersteunen van de klant. We We doen al pilots met zonnepanelen bij partilaten soms kansen liggen om te culieren, we hebben veel geïnvesteerd in microkracht, in windmolens, in zon. Binnen E.ON energi te d en wat voor hen belangoachterhalen n de zit een ew r gr rijk is -igroen, stvprijs, risico – en daar schat van informatie over energie. Die e va er v erop aan te passen.” ovoor onze informatie kennis moeten weetoegankelijk maken de groot = log l Kistemaker: “Je kunt ook verschillende tachtig medewerkers bij B2B. Er komen steeds groene boodschap MKB-er m wij heen willen ondernemers bij elkaar brengen en hen meer keuzes truc in energie. Waar lijkt marketing et is dat mensen naar ons toe komen hevoor advies input geven op energiegebied. Nanninga: t M KB “Ja!! Bijvoorbeeld een aantal branches of bij die keuze..” slechte zorg voor Samen kijken waar de potentie voor Kistemaker: “Ze moeten weten dat het een eer- ketens. bestaande klanten "Je krijgt een verduurzaming brief maar dat doen alleen bij We houden al wel eens lijk advies is. Dateje ook zegt als bepaalde maal groen nhet ezed tzit. erg ens grjeoenergie, i zou je er goed nieuwe klanten. En dan ben al jareniklant n de r over avonden overigens ook om onaan at wel? dingen t e vaniet geschikt zijn, alew er en dan moet je naar toegaan om ve ov een ander ld el r dernemers een nieuw netwerk te geven.” elemaal nieteverdienen. realistisch om te is cruciaal bij het opbouwen Dit van groot = log voordeel te kunnen halen. Dat is heel bijzonder.” M e geen kernenergie. KweBwillen van een relatie.” groene boodschap

sa m en w

sa m en w

b

et

he

t M KB

Samenwerken Het MKB zoekt meedenkende , flexibele, actiegerichte partners die hen ontzorgen en waar ze een band mee op kunnen bouwen. Dialoog is cruciaal. Fouten maken mag, zolang ze eerlijk en duidelijk gecommuniceerd worden en er daarna een oplossing wordt gezocht. Wat grote bedrijven daarvoor nodig hebben, is kennis van het MKB, de specifieke branches en, voor een passend advies, van hun eigen • producten en diensten.

communicatie: do ’s eerlijk & duidelijk

en do n “Ik vind dat je duidelijk moet communiceren wat je persoonlijk je gasten biedt en wat ze daar voor moeten betalen. En dat verwacht je van anderen ook natuurlijk.” contact

do’s

probleem oplossenen

do n "Wij zijn een productiebedrijf en er

klant altijd serieus nemen

t’s

"Je krijgt een brief maar dat doen ze alleen bij nieuwe klanten. En dan ben je al jaren klant om relaties en dan moet je naar een ander toegaan om ook weer op basis voordeel te kunnen halen. Dat is heel bijzonder.” opbouwen van een het M“ KB elf vrij inhonkvast.

“Wat ik heel erg belangrijk vind... dat ze meedenken. Dus ook meegaan in een bedrijfsvoering. Het kan ook een beetje wat beangstigend zijn, maar het kan juist ook een hele goede wisselwerking zijn.”

n

do n

"Je krijgt een brief maar dat doen ze alleen bij nieuwe klanten. En dan ben je al jaren klant klant altijd en dan moet serieus je naar een nemen ander toegaan om voordeel te kunnen halen. Dat is heel bijzonder.”

“Het is helemaal niet realistisch om te cialisme zeggen van we willen geen voor kernenergie. slechte zorg angrijker Zonder kernenergie zit dadelijk de helft bestaande klanten zonder stroom.. " n prijs van de wereld

er

m

t’s

slechte zorgpersoonlijk voor contact bestaande klanten

rs ne le

MKB-er

meedenken

rs ne le

d

grote diens tv er v er o groot = log

helemaal groen kan dat wel?

ontzorgen

ke er

rs ne le

n ke er d

do’MKB-er s en

kernenergie zit dadelijk de helft wereld zonder stroom.." lijkt marketing truc

KB

specialisme persoonlijk gaan wel eens dingen fout. Sorry wij Beeld van grote dienstverleners belangrijker communicatie: zijn mensen. Maar het punt is veel contact Log, moeilijk rompslomp bij over- doen."Do’s and dont’s meer wat ga je daar achteraan dan prijs te bereiken, eerlijk & duidelijk Wat niet: starre procedures, valse verwachstappen en angst om dan zonder de gewenste “Ik vind dat je duidelijk moet communiceren wat je klant altijd tingen wekken, passief zijn,biedt problemen dienst te relaties zitten, ongeïnteresseerde medewerje gasten en wat zeniet daar voor moeten betalen. het draait om serieus nemen ontzorgen En dat verwacht je van anderen ook natuurlijk.”

t’s

aar last afellaken, servet.”

sa m en w

ke er

oplossen. Kistemaker: “Regel een is: serieus dieweer weinig moeite doen om problemen op “Ja, ik benkers zelf, ook op basis van een stukje opbouwen van een nemen. Veel organisaties hebben het over te lossen, slechte zorg voor communicatie: bestaande klanten. meedenken relatie, ben ik zelf vrij honkvast.“ transparantie en geven veel informatie over Het is geen vreugdevol beeld. probleem oplossen eerlijk & duidelijk “Wat ik heel erg belangrijk vind... dat ze meedenken. ook meegaan in een bedrijfsvoering. Het kan MKB ook nodig heeft, is eerlijk en zichzelf. Wat “De slechte zorg voor klanten staat “Ikbestaande vind Dus dat je duidelijk moet communiceren wat je "Wij zijn een productiebedrijf en er het MKB-ers hebben daar last een beetje beangstigend zijn, maar hetwij kan juist je gasten biedt engaan wat vinden”, ze moeten betalen. weldaar eensvoor dingen fout. Sorry duidelijk advies, naast inzicht waarvoor ze nou echt haaks op wat MKB-ers belangrijk te klein voor het tafellaken, ook een hele goede wisselwerking zijn.” je van anderen ookhet natuurlijk.” zijn mensen. Maar punt is veel m En dat verwacht te groot voorzegt het servet.” precies betalen.” Kistemaker.e“Bij ons was dat voor een meer wat ga je daar achteraan doen." t

n

he deel ook zo, en dat verbeteren duurt wel even”, t

Wel doen: het belang van de klant centraal stellen, bereikbaar zijn, luisteren en meevoelen, n een productiebedrijf en ermaar door proactief in te spelen op ontzorgen fatsoenlijke omgang, handelsbevoegdheid cadeautjes, wel eens dingen fout. Sorry wij van de persoon aan de telefoon, persoonlijk hun behoeftes. Bijvoorbeeld door op de juiste ensen. Maar het punt is veel meedenken te informeren over contractverwat ga je daarmomenten achteraan doen. " “Wat ik heelcontact. erg belangrijk vind... dat ze meedenken. Dus ook meegaan in een bedrijfsvoering. Het kan ook lenging en door regelmatige klantbezoeken

sa m en w

M KB leem oplossen antwoordt Nanninga. “We doen dat niet met

m

een beetje wat beangstigend zijn, maar het kan juist ook een hele goede wisselwerking zijn.”

n

meedenken

ke er

ontzorgen

et

he

t

perso conta

newton 29

newton 30

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E.ON

Het thema kernenergie zorgt al vele jaren voor een fel en emotioneel debat tussen voor- en tegenstanders. Kernenergie is goed voor het milieu, goedkoop en veilig, claimen voorstanders. Volgens tegenstanders is het juist duur en zadelt kernenergie ons op met extra terroristische dreigingen en een complex afval­

Feiten & Fabels

probleem. Kernenergiedeskundige Tim van der Hagen geeft zijn visie.

Kernenergie kernenergie in Nederland?

We hebben kernenergie hard nodig

IN PERSPECTIEF: HET AFVALPROBLEEM RADIOACTIEF RESTPRODUCT

“De eerste kerncentrale van Nederland werd in 1969 geopend in Dodewaard. Deze centrale is sinds 1997 buiten werking. De enige nog werkende kerncentrale in Nederland staat in Borssele. In Delft en Petten staan daarnaast twee onderzoeksreactoren voor materiaalonderzoek en medische toepassingen. Nutsbedrijf DELTA is een vergunningaanvraag voor nog een kerncentrale in Borssele aan het voorbereiden.”

%

60

1 Ontmanteling

Onderhoud

20 1 Omzetting 3 Maken van splijtstofstaven 5 Uranium

Brandstofcyclus

20

5 Opslag kernafval 6 Verrijking

Per gezin in Nederland wordt 0,4 gram uranium verspleten tot afval

Dat is 1 Rubiks Cube radioactief afval per mensen­ leven in Nederland

Uranium komt vaak uit politiek instabiele landen

Kostenopbouw

Investering

“Ja! We zijn als mensheid verslaafd aan energie en elektriciteit en hebben vooralsnog steeds meer nodig. Denk ook aan groeimarkten als China, Brazilië en India. Als we geïnteresseerd zijn in een grootschalige, betaalbare energievoorziening met oog voor het milieu, dan kunnen we nu niet om kernenergie heen.”

“Het uranium wat in kerncentrales wordt gebruikt, komt voornamelijk uit Canada, Australië en Kazachstan. Borssele doet alleen zaken met fatsoenlijke leveranciers, het mijnen voldoet aan strenge ISO-normen en de keten streeft transparantie na. Onder druk van de samenleving en de milieubeweging is de branche gelukkig genoodzaakt aan zijn hoge standaard te blijven voldoen. De zorg over kwaadwillende groeperingen die nucleaire technologie willen misbruiken is terecht, maar het is niet zo dat de terroristische dreiging groter wordt door de bouw van meer kerncentrales.”

Waarom een tweede kerncentrale als we ook energie uit het buitenland kunnen halen? “Je kunt niet naar kernenergie kijken alsof er een hek om Nederland staat. Je moet het in de Europese context plaatsen. Er hoeft in Nederland niet per se een kerncentrale te komen als er vijftig kilometer over de grens ook een centrale wordt gebouwd. Het is wel belangrijk dat wij als land onze voorzieningszekerheid op orde hebben. In dat opzicht lijkt het verstandig als Nederland meer in de buurt komt van de Europese elektriciteitsmix, waar kernenergie zo’n 30 procent van uitmaakt. In Nederland is dat slechts 4 procent.”

newton 31

AANDEEL KERNENERGIE IN DE TOTALE ENERGIEMIX 80

%

70

PERSONALIA: Prof. dr. ir. Tim van der Hagen 60

NAAM: Prof. dr. ir. Tim van der Hagen (1959) FUNCTIE: Hoogleraar reactorfysica aan de Technische Universiteit Delft, directeur van het Reactor Instituut Delft en decaan van de

50

faculteit Technische Natuurwetenschappen.

40

Kernenergie is CO2-neutraal “Een operationele kerncentrale stoot geen CO2 uit. Bij de bouw van een kerncentrale komt wel CO2 vrij, maar dat geldt ook voor zonne- en windenergie. De CO2-uitstoot over de totale levensduur van een kerncentrale is te vergelijken met die van een windpark.”

30

20

10

0

LT FR BE HU CH SE BG JP DE VS UK RU NL

De voorraden uranium zijn beperkt

Kernenergie verdringt We zadelen volgende duurzame ontwikkelingen generaties op met een afvalprobleem

“Dat is echt een broodje aap. De hoeveelheid uranium in de aardkorst is feitelijk onuitputtelijk. We hebben er alleen nog nooit specifiek naar gezocht. Dat is ook niet nodig aangezien er volop spotgoedkoop uranium kan worden gewonnen. Bovendien zal met de komst van de volgende generatie kerncentrales het uranium honderd keer efficiënter worden benut. Wel kan het een uitdaging worden om bij een sterke mondiale groei van het aantal kerncentrales de logistiek van de splijtstofvoorziening op orde te houden. Oftewel, hoe krijg je uranium in de juiste vorm op het juiste moment op de juiste plek?”

“Zeker niet. Het kost veel tijd om duurzame initiatieven als zonne-energie en ‘wind op zee’ goed door te ontwikkelen. Deze systemen worden weliswaar nu al toegepast, maar kijkend naar de totale kostencurve zou het wellicht beter zijn om daarmee te wachten tot ze op grote schaal betaalbare stroom kunnen leveren. Een significante bijdrage van de duurzame bronnen aan onze energievoorziening zal helaas nog wel vijftig jaar duren. Kernenergie is nu al grootschalig inzetbaar en betaalbaar, het beperkt de CO2-uitstoot en is daarmee een heel geschikte overbruggingsoplossing. Een duurzame energiemix heeft de toekomst.”

“Het radioactief afval is een nadeel van kernenergie, maar dit is technisch beheersbaar. De geologische ondergrond biedt een veilige eindberging. Aangezien deze oplossing momenteel op weinig draagvlak kan rekenen, heeft de Nederlandse overheid ervoor gekozen om al het radioactief afval (ook medisch en industrieel) tijdelijk veilig op te bergen in een bunker. De hoeveelheid afval is zo gering, dat we daarmee zo’n honderd jaar de tijd hebben om een beter geaccepteerde oplossing te ontwikkelen.”

TITEL De wereld rond

newton 32

KENNIS

MENSEN

ZAKEN

DIALOOG

INSPIRATIE

E•ON E.ON

Eén oogopslag

De wereld rond

0,3%

De Sahara is met een oppervlakte van ruim 9 miljoen vierkante kilometer de grootste woestijn op aarde. De zon is hier zo sterk, dat een zonnepaneel driemaal meer elektriciteit opwekt dan in Noord-Europa. Om Europa van energie te voorzien, hoeft men in theorie slechts 0,3 procent van de Sahara te bedekken met zonnepanelen. Onderzoek vindt plaats naar een super grid; een elektriciteitsnet dat Europa met elkaar én met de Sahara verbindt. Wetenschappers en bedrijven bekijken de mogelijkheden voor het bouwen van zonne-energie-installaties in de woestijn, die op dit grid worden aangesloten. Het project zal naar verwachting in zijn geheel rond de 450 miljard euro kosten. Tegen 2050 hoopt men zo’n 100GW aan zonne-energie op te kunnen wekken in de Sahara.

Jacques Descloitres, MODIS Rapid Response Team at NASA GSFC