urbanapps laat het gebeuren!

urbanapps laat het gebeuren!

eerste uitgave november 2011

www.urbanapps.nl [email protected] urbanapps is een samenwerking tussen: Tarra architectuur en stedenbouw Contactpersoon: Jeroen van de Ven en Niels Walters Veemarktkade 8 5222 AE ‘s-Hertogenbosch +31 (0)73 6841 448 http://www.tarra.nl Gerrichhauzen en Partners Contactpersonen: Gertjan Arts en Pamela van den Berg Johan de Wittstraat 31 3311 KG Dordrecht +31 (0)78 614 41 66 http://www.genp.nl

1

urbanapps laat het gebeuren!

urbanapps is een samenwerking tussen Tarra architectuur & stedenbouw (’s-Hertogenbosch) en Gerrichhauzen en Partners (Dordrecht). De bureaus hebben voor urbanapps hun visie, kennis en ervaring in fysieke en sociale vraagstukken gebundeld. De samenwerking heeft tot doel om gezamenlijk tot grensoverschrijdende oplossingen te komen. De samenwerking tussen de bureaus staat tevens symbool voor de nieuwe organisatievormen die nodig zijn in wijken, buurten, gebieden en gebouwen.

2

Filosofie van urbanapps

De keuze voor een natuurlijke ontwikkeling betekent kleinere ingrepen en investeringen met een groot effect. Maar wel vanuit een duidelijk perspectief op de middellange en lange termijn. Stadsdelen, wijken, straten of gebouwen kunnen zich met de strategie van urbanapps voortdurend blijven ontwikkelen in een natuurlijk, bij een zich steeds veranderende vraag passend tempo.

3

Mensen en steden veranderen continu. Urbanapps werkt vanuit de opvatting dat een stadsdeel, wijk, straat of gebouw niet langzaamaan devalueert – stilstand is immers achteruitgang – maar dat zij zich voortdurend blijft versterken, aanpassen en vernieuwen. De levensloop van een gebouw, wijk of stad en de snel veranderende behoeften aan de kant van bewoners, bepalen de levensduur van een interventie. Vraag en aanbod passen niet altijd meer op elkaar. We zien steeds vaker een mismatch tussen (grillige) vraagstukken uit de maatschappij en het antwoord daarop in grootschalige beleidsmaatregelen en lange termijn masterplannen. De toekomst lijkt stuurbaar, maar in de tussentijd doen zich allerlei veranderingen voor.

Werkwijze van urbanapps Uitgangspunt voor de visie van urbanapps vormen de behoeften, vragen en mogelijkheden van de stedelijke omgeving en haar bewoners. Urbanapps biedt een nieuwe werkwijze die op zoek gaat naar de mogelijkheden van het bestaande in relatie tot de vaak sterk gedifferentieerde vraag. Het richt zich op kwaliteit die blijft, zowel voor de fysieke als de sociaal-economische en organisatorische aspecten van de opgaven. Het realisme waarmee urbanapps kijkt naar de interactie tussen vraag en aanbod zorgt voor efficiency en effectiviteit. Deze interactie wordt geordend op:

- het werkelijke vraagstuk wat vanuit een wederkerig voordeel tussen vraag en aanbod aangepakt kan worden; - de belangen die spelen, zowel aan de vraag- als aan de aanbodzijde, en op wederkerigheid moeten worden getoetst; - de tijdslijn die ervoor zorgt dat niet alle vraagstukken en alle belangen tegelijkertijd op de agenda staan of letterlijk aan tafel zitten. Professionals zijn onderdeel van de interactie, maar vaker faciliteren zij het verkeer tussen vraag en aanbod. Urbanapps laat het gebeuren, en erkent dat professionals in feite bijzaak zijn in transformatieprocessen.

4

Hoe krijg ik zicht op de geldstromen in de wijk?

Hoe om te gaan met de oplopende beheerkosten?

Aanleiding voor urbanapps

identiteit en beleven Vanaf eind 19e eeuw zijn steden meer en meer collectief in wijken ontwikkeld. Een belangrijke basis werd gelegd door de ‘Garden Cities’; repeteerbare stedenbouwkundige entiteiten die in omvang, samenstelling en collectief gebruik tot (nieuwe) steden werden samengevoegd. De ‘Wijkgedachte’ is een sociaalstedenbouwkundige visie die als planologische onderlegger fungeert sinds de naoorlogse jaren in de vorige eeuw. Doel van de Wijkgedachte is een stuurbaar, maakbaar en ideaal eindbeeld van een wijk. Een blauwdrukplan dat in korte tijd wordt gerealiseerd en zo lang mogelijk gekoesterd. Wijk, woningtypen en voorzieningen zijn als één planologische entiteit ontworpen. Dit uitgangspunt zet de toon voor een ‘stedelijk gemiddelde’ waarop in wijkvernieuwing en -beheer nog steeds wordt teruggegrepen. Het regiemodel ‘Wijkgedachte’ geeft geen antwoord op vragen over dynamiek en verandering. 1 Verdienmodellen Door de financiële crisis valt het economisch model weg onder grootschalige herstructurering. Grote vernieuwingsprojecten stokken omdat verkoopaantallen en ingeschatte opbrengsten uit de verkoop van nieuwe woningen sterk achterblijven bij de verwachtingen. Er is een noodzaak om vanuit andere verdienmodellen te gaan werken. Vanuit ‘bestaand geld’ en niet meer vanuit ‘nieuw geld’. Vanuit ‘exploitatie’ en niet vanuit ‘investering’.

Is het Is de woningaanbod woonomgeving nog passend voor nog aantrekkelijk bewoners in het genoeg? gebied?

Hoe om te gaan met de nieuwe wijken die zich aandienen?

wonen en leven

Wat is identiteit v gebou

Hoe kan met weinig financiële middelen toch nog ontwikkeling on de wijk worden gerealiseerd?

Hoe doelgroepen huisvesten die buiten de corporatie doelgroep zitten?

2 Omvang en aard van de opgave Er zijn steeds nieuwe wijken en buurten die aandacht nodig lijken te hebben. Voor grootschalige aanpak is niet vanzelfsprekend geld, en op termijn misschien ook Hoe om te gaan met de oplopende beheerkosten?

5

Het verdienmodel van wijkvernieuwing is weg. Hoe kunnen nieuwe financierings

ondernemen en ontwikkelen

geld stromen en beheren

Hoe om te gaan met wijken met een imagoprobleem?

sociale samenstelling

Hoe kan ik slimmer en flexibeler beheren?

Hoe maak ik de buurt veiliger?

de van het uw?

Is de buurt veilig/ leefbaar genoeg?

organiseren en verbinden

Hoe kan ik de organisatie slim inrichten/veranderen zodat faalkosten worden vermindert?

Werkt het openbaar gebied als ontmoetings plek?

geen materialen of fysieke kracht meer. De opgave is onverminderd groot en ziet er tegelijkertijd heel anders uit. Zal in ieder geval veel meer vanuit wat er al is, geformuleerd moeten worden. Zijn de veranderingen een aantasting van het te behouden beeld of van de afgesproken samenstelling? Welke waarden zijn blijvend? Welke kwaliteiten kunnen versterkt worden? En op welk moment grijp je daarop in? Moet je dat als gemeente of corporatie van bovenaf regelen, of kun je het grotendeels aan de bewoners overlaten? 3 Demografische ontwikkelingen De bevolkingsgroei in Nederland stabiliseert. In sommige gebieden van het land krimpt de bevolking inmiddels. De vergrijzing van dorpen en wijken zorgt echter ook in nog groeiende steden en dorpen voor een onomkeerbare transformatie met gevolgen voor gebruik en sociaal en fysiek beheer. De transformatie vindt plaats binnen de bestaande woningvoorraad en vanuit de bestaande buitenruimte. ‘Het bestaande’ zal zich aan moeten passen aan een vraag die steeds weer verandert. 4 Beheer in de hoofdrol De opgave verschuift steeds meer van uitbreidingslocaties naar binnenstedelijke terreinen. Het beheer van wijken en buurten komt centraal te staan. Zorgvuldig en doordacht beheer van wat er al is, bepaalt of er nog sprake is van ontwikkelingsmogelijkheden voor een gebouw, buurt of wijk. Beheer van het bestaande bepaalt verdere ontwikkeling en niet meer andersom.

Hoe betrek ik andere partijen/verhaal ik kosten op andere partijen?

6

Natuurlijke ontwikkeling door urbanapps

Omslag Er is een omslag nodig van denken in projecten en impulsen, naar denken in continuïteit en aandacht. Er is aandacht nodig voor zowel de korte, als de middellange en lange termijn. Ingrepen moeten plaatsvinden op verschillende momenten in de tijd, op het moment dat het stadsdeel, gebouw, de wijk of de straat en de bewoners zelf eraan toe zijn. Natuurlijke, continue ontwikkeling doet recht aan de complexiteit van de stedelijke opgave. Onderhoud zal ‘sexy’ worden, en niet alleen als noodzakelijk kwaad worden benoemd omdat het vaak achterstallig is en kostbaar. Dit geldt zowel voor de fysieke als voor de sociale sector. De sleutel ligt in nieuwe beheerconcepten voor het integraal sturen op kwaliteit, veiligheid, kosten en risico’s. Voor een proces zonder ‘eindbeelddenken’ waarin natuurlijke ontwikkeling en kwaliteit die blijft centraal staan, is een vorm van ‘ontwikkelend beheer’ ideaal. 7

Ontwikkelend beheer Ontwikkeling en beheer zijn momenteel twee gescheiden werelden. Ontwikkelaars denken meestal in termen van ‘nieuw’ en ‘anders’ en werken graag met een schone lei. Zij zijn gewend aan grote investeringen met een korte termijn perspectief. Beheerders zijn vooral bezig met behoud van het bestaande. Zij zijn gericht op kostenbesparingen en lange termijnplanningen. Binnen woningbouwcorporaties en gemeenten hebben beide disciplines hun eigen afdeling, organisatie, beleid en directie. Urbanapps pleit voor een samensmelting van ontwikkeling en beheer. Wie kiest voor ontwikkelend beheer, gaat ervan uit dat een gebouw, wijk of stad nooit af is. Een vergelijking tussen planmatige, eenmalige vernieuwing (ontwikkeling domineert beheer) en natuurlijke, continue ontwikkeling (ontwikkelend beheer) laat zien wat de voordelen zijn van de nieuwe optie. Dit geldt zowel voor het sociale als het fysieke domein en alle interacties daartussen.

Gescheiden disciplines: ontwikkeling domineert beheer • Ontwikkelen gebeurt vanuit een gesloten structuur • Centrale sturing is noodzakelijk • Er is een duidelijk begin en een duidelijk einde, het resultaat is voorspelbaar • De snelheid van ontwikkelen bepaalt het tempo van vernieuwen • Er wordt toegewerkt naar een (stedelijk) gemiddelde • Ambitie is integraliteit met een continue balans in aandacht voor fysieke en sociale aspecten • Professionals in de stedelijke vernieuwing weten precies wat ze willen

Samensmelting van disciplines: ontwikkelend beheer • Ontwikkelend beheren werkt vanuit een dynamisch perspectief • Samenwerking en vertrouwen zijn noodzakelijk • Er wordt cyclisch gewerkt, via deelprojecten en deelprocessen, met een open einde • het aanpassingsvermogen van bewoners en wijk bepaalt het tempo van vernieuwingen • Er wordt toegewerkt naar een duidelijk profiel en een eigen perspectief, dat af kan wijken van een (stedelijk) gemiddelde • Sectoraal werken is mogelijk, soms alleen sociaal of fysiek, zolang de samenhang op een langere termijn niet verloren gaat • Professionals in de stedelijke vernieuwing stellen zich open en kwetsbaar op en zoeken met anderen, in wisselende coalities, naar de juiste koers en oplossingen

8

Nieuwe aanpak van urbanapps van urbanapps

vastleggen

Urbanapps denkt in een continu dynamisch perspectief van vraag en aanbod. Het legt vraag en aanbod op tafel, met de aanwijzing welke match wanneer te maken is. De kernwaarden van een gebied of gebouw bepalen het succes en de (vastgoed)waarde van een gebied, wijk of ruimte. Deze moeten continuïteit vertegenwoordigen. Tegelijkertijd moeten gebouw en gebied flexibel genoeg zijn om de veranderende vraag te accommoderen. Als professional of leverancier zijn wij gewoon producten of diensten vanuit gezond verstand als zelfbedacht aanbod te leveren. Maar kennen wij de werkelijke vraag? En kunnen we de vraag niet zelfmodulerend (steeds de meest actuele versie) maken? Sleutelactiviteiten zijn ‘vastleggen’, ‘verbinden’ en ‘faseren’.

9

1 Vastleggen Het documenteren van kernwaarden of vragen van een gebied, gebouw, gebruiker en planner, zowel aan de vraag- als aan de aanbodkant, maar ook met betrekking tot de interactie tussen beide. Urbanapps ontwikkelt een quick sense waarmee de gemeenschappelijk beleefde waarde van een gebied wordt vastgelegd. Hiermee wordt zichtbaar welk profiel van (vaste) waarden in de wijk en bij de bewoners leeft, of moet gaan leven. De vaste waarden bieden inzicht in een gebieds- of gebouwprofiel, dat wellicht meer bijzonder en anders is dan het ooit beoogde gemiddelde profiel. Deze waarden vormen de basis voor een visie die in de eerste plaats kansen definieert. Welke waarden zouden behouden moeten blijven? Welke kunnen toegevoegd worden om het profiel te versterken of op termijn te veranderen?

verbinden

faseren

2 Verbinden Het stekkeren en verbinden van de waarden. Door veranderingen zijn de bestaande of gewenste koppelingen niet altijd (meer) mogelijk of vanzelfsprekend. Urbanapps geeft een beeld van de mogelijkheden om op een nieuwe of meer vanzelfsprekende manier nieuwe relaties te ontwikkelen. Vanuit de (veranderde) vraag kan worden bezien of wijk en bewoners, gebouw en gebruiker, hiervoor voldoende flexibiliteit in huis hebben. 3 Faseren Het in de tijd zetten van initiatieven en veranderingen. Vastleggen en verbinden maken duidelijk welke toevoeging of ingreep nu, straks of later nodig is. Vanuit de wetenschap van ‘veranderlijkheid’ is het onmogelijk en onwenselijk om direct alles vast te leggen. Ontwikkeling en beheer

worden in het groeiprofiel (korte-middellange-lange termijn) aan elkaar gekoppeld. Op een meer organische manier worden alleen die ingrepen gedaan, die op dat moment aansluiten bij de vraag naar verandering. Niet alle professionals en bewoners hoeven daarvoor tegelijkertijd ‘aan de bak’. Het faseren en doseren zorgt ervoor dat niet alle vraagstukken en alle belangen tegelijkertijd op de agenda staan of letterlijk aan tafel zitten. Van een onoverzichtelijke kluwe aan maatregelen en onduidelijke rollen en verantwoordelijkheden, naar een efficiente en effectieve aanpak.

20

Agenda van urbanapps

Open Source Portal Kiemkaart

De aanpak van urbanapps is in ontwikkeling. Inherent aan de gehanteerde filosofie is een gegeven dat ook hier ‘natuurlijk’ en ‘organisch’ sleutelbegrippen zijn. Uitgangspunt is de weg die de gebruiker (user) vindt naar het aanbod (providor) en vice versa. Het is een continu traject, dat door actuele en interactieve invulling van data steeds ‘matched’. We ontwikkelen een aantal producten en diensten, parallel zowel analoog alsook digitaal. Deze zijn zoveel mogelijk toepassingsgericht. We kiezen voor een grotendeels ‘open source’ benadering en werken daarnaast met ‘aandeelhouders’. Ook via concrete projecten op het vlak van wijk- en gebiedsontwikkeling wordt de agenda concreet uitgewerkt en ingevuld. Deze projecten zijn in alle gevallen in de dagelijkse praktijk effectief, maar ook proeftuinen om de agenda continu te voorzien van nieuwe verdiepingsslagen. 11

1. Portal; vraag, aanbod en interactie Het ontwikkelen van een werkwijze waarin een quicksense in een klein aantal stappen de waarde van een wijk (aanbodgestuurd*) en haar bewoners (vraaggestuurd*) vastlegt. Deze dient als basis voor het ‘verbinden’ en het ‘faseren’. De quick-sense registreert tevens de mogelijkheden om tot een ‘interactie’ tussen vraag en aanbod te komen. Naast analoge methoden en technieken (zoals de quick-sense) is een digitale portal in ontwikkeling. In bestaande en nieuwe opgaven wil je snel tot de kern van de opgave kunnen komen, bij voorkeur door een steeds geactualiseerde scan van de markt. Doel voor urbanapps is die actualiteit te kunnen leveren. De digitale portal biedt ruimte voor vraag en aanbod, voor diensten, voor overleg etc, op de vlakken van wonen, zorg en welzijn. De databank is een toegankelijke bibliotheek voor vrager en aanbieder. Feitelijk faciliteert de portal de vragers door

Urbanapps

Verdienmodel

diensten te leveren en aanbieders door het zichtbaar maken van informatie op individueel en huishoudensniveau. Wederkerigheid intensiveert het dataverkeer. De urbanapps portal levert diensten en krijgt of vraagt data terug: - de interactie tussen beide en die als opvraagbare dynamische uitkomst kan worden vastgelegd; - de match die tot stand kan worden gebracht, en waardoor diensten of producten kunnen worden geleverd; - het gebruik van een databank, onder andere voor monitoring op complex-, buurt-, wijk- en stedelijk niveau. 2. Kiemkaart; publieke en collectieve ruimte Het ontwikkelen van een dynamische stedenbouwkundige ‘kiemkaart’ met framewerk en velden. De kaart is geen blauwdruk van een na te streven eindbeeld, maar een duurzaam en waardevast raamwerk voor een wijk, gebied of gebouw dat continuïteit biedt en waarin ingezaaide

initiatieven en veranderende vragen tot bloei en wasdom kunnen komen. Het raamwerk geeft vorm aan de schurende publieke ruimte van pleinen, avenues, parken en openbare gebouwen, die buurten aan de wijk, en die wijken aan de stad verbindt. De velden geven vorm aan de collectieve ruimten van de buurten, de directe gezamenlijke woonomgeving van bewoners. De kiemkaart kan interactief worden gekoppeld aan het digitaal platform of de portal. Daarmee is de kiemkaart steeds de meest actuele vertaling van vraag, aanbod en interactie met de onderleggers, investeringen, vragen en initiatieven voor nu, straks en later. De portal maakt een online-registratie mogelijk.

12

Agenda van urbanapps

Kiem kaart

Portal

3. Urbanapps; de toepassingen ten dienste van natuurlijke wijk- en gebiedsontwikkeling Vanuit de portal ontwikkelt urbanapps een aantal producten en diensten, parallel zowel analoog alsook digitaal. Parallel aan de portal worden kleinere deeltoepassingen geproduceerd; urbanapps. De ‘apps’ brengen toepasbare ordening en efficiency in wijk- en gebiedsontwikkeling. Deze is gebaseerd op ervaring van Tarra en GenP, opgedaan in vele, verschillende situaties en trajecten. De ‘apps’ vormen tools, die op maat zijn gemaakt voor een specifieke wijk, op grond van onderzoek. De tools zijn vaak ook voor andere situaties bruikbaar, al dan niet aangepast, en kunnen in verschillende combinaties functioneren.

13

4. Verdienmodel; ontwikkelend beheer De hiervoor beschreven ordening zelf en de daarbinnen gefaseerde en over partijen verdeelde interventies (al dan niet ondersteund via apps) zorgen op zichzelf al voor verdieneffecten. Daarnaast is een financieel model in ontwikkeling waarbij geredeneerd wordt vanuit exploitatie, in plaats van investeringen. De ‘portal vraag en aanbod’ en de apps voor natuurlijke wijk- en gebiedsontwikkeling zijn belangrijke faciliteiten om tot een succesvol nieuw verdienmodel te kunnen komen. Een belangrijk onderdeel van het model is de organisatieontwikkelende component ervan: verdieneffecten vanuit exploitatie zijn alleen te behalen door het anders organiseren binnen, maar vooral ook tussen professionele organisaties. De grootste winst moet behaald worden door middel van de inzet op zelfbeheer

Open Source Urbanapps

Verdien model

door bewoners en huurders. Ook dat vereist het aanpassen van professionele organisaties. Een tweede belangrijk element in het model is de invulling van thema duurzaamheid. We monitoren vaak de duurzaamheidaspecten van een gebiedsontwikkeling aan de aanbodzijde en reflecteren deze aan het (landelijk) ‘stedelijk gemiddelde’. Via de portal van urbanapps kunnen ook duurzaamheidaspecten worden ingebracht. Energie, bereikbaarheid, woongenot, adaptiviteit, dierbaarheid, zijn kernaspecten waar je doelen voor kunt stellen. De doelen kunnen worden omgezet naar gerichte vragen vanuit de gebruiker, naar proefballonnen vanuit de aanbieder, of naar ambities vanuit een collectief belang. Vanuit de proeftuin kunnen coalities worden gesmeed, waardoor vooraf een zekere, duurzame uitkomst kan worden voorspeld.

14