URA Yves Malysse, Kiki Verbeeck & Joost Verstraete

Tentoonstelling 35m3 jonge architectuur

URA

Yves Malysse, Kiki Verbeeck & Joost Verstraete 20.09.2007 - 28.10.2007 Tentoonstelling / Exposition / Exhibition

INLEIDING

Van 2005 tot 2008 programmeren deSingel en het Vlaams Architectuurinstituut gedurende drie seizoenen gezamenlijk de tentoonstellingenreeks ‘35m3 jonge architectuur’. De titel verwijst naar de ruimte (283 x 408 x 303 cm) waarbinnen de actuele productie of de papieren visie van een nieuwe generatie architecten gepresenteerd wordt. Jonge veelbelovende architecten worden uitgedaagd creatief om te springen met de beperkingen van deze tentoonstellingsruimte. Aan de hand van één of meerdere realisaties, een statement, een visie, een theoretische reflectie, een installatie,… portretteren ze hun drijfveren, hun aanpak en praktijk. Tot op heden werden volgende architectenbureaus gepresenteerd: Office Kersten Geers David Van Severen (Gent), Van Belle & Medina (Antwerpen), Dessauvage & Mohammadi (Brugge), Kristoffel Boghaert (Gent), Jo Taillieu (Gent), De Vylder & Hofkens (Gent), NU architectuuratelier (Gent), noumenon (Brussel) en D’haeseleer & Kimpe & Poelaert (Antwerpen/Gent). Moritz Küng / Katrien Vandermarliere 

Het articuleren van de dagelijkse ruimte Een gesprek tussen URA - Yves Malysse, Kiki Verbeeck & Joost Verstraete - en Joachim Declerck. Opgetekend in Brussel, augustus 2007. Joachim Declerck: Ik wil dit gesprek starten vanuit één van jullie kleinere projecten, SJN, de speelplaats bij een lagere school in Brussel. Dit ontwerp lijkt veel technieken bloot te leggen die in andere projecten terugkomen. Hier beslissen jullie om, ondanks de uitdrukkelijke vraag van de opdrachtgever, geen speeltuigen op de speelplaats te voorzien. Verklaar. Kiki Verbeeck: Wij werden inderdaad gevraagd om een buitenspeelplaats met speeltuigen te bouwen bij een school voor kinderen van 6 tot 12 jaar. Voor ons is het belangrijk dat een kind zijn eigen handelingen bedenkt. Het is niet het standaard speeltuig dat een spel moet opleggen maar het kind zelf dat spelenderwijs inventief en creatief moet leren ontdekken. Daarom stelden wij een lijst op van allerhande acties (springen, hinkelen, fietsen, klimmen, …), die zijn uitgezet in een ‘woordenplan’. Dat is een principe dat we vaak gebruiken om de klemtoon van bij het begin van het ontwerpproces op het gebruik en de invulling van de ruimte te leggen. Het woordenplan vertaalden we vervolgens naar een reeks eilanden met abstracte vormen en patronen. 

Op basis van zijn fantasie kan het kind op die manier de functies zelf invullen. Joost Verstraete: We gaan bijvoorbeeld geen kant en klaar hinkspel uitwerken, maar door de vloer af te werken met een patroon van groene, donkergrijze en lichtgrijze tegels kunnen ook andere invullingen aan het plein gegeven worden. Kinderen zien er een hinkspel of een zebrapad in. We willen het gebruik niet determineren, maar tools aanbieden die zij dan creatief kunnen inzetten. JD: Als we naar één van jullie grootschalige projecten kijken, GAV, het masterplan voor een recreatieve pool in het natuurgebeid De Gavers in Harelbeke, dan lijkt daaruit dezelfde ambitie te spreken. Yves Malysse: In zekere zin wel. De vraag was om in een bestaand natuurlandschap een druk recreatief programma te realiseren. De uitdaging van het project was een subtiele synergie te ontwikkelen tussen de rust en de waarde van het natuurgebied en de drukte van de geplande programma’s. Vaak komen in het gebied grote groepen, en op sportdagen zijn er vaak 5000 mensen op en rond het water. We stelden ons meteen de vraag waar we het programma konden inplanten zodat iedere plek in het gebied maximaal wordt benut, maar ook opdat de inplanting van de gebouwen de passant maximaal in contact brengt met de

recreatieve functies én de natuurlijke kwaliteiten. In die zin zet dit ontwerp een stap verder: natuur en architectuur beschouwden we als gelijkwaardige elementen van de programmatische organisatie. Elk programmaonderdeel is daarom ingeplant op de meest adequate plek, zodat het gebouw steeds de natuur beïnvloedt, en de natuur het gebouw. De twee versterken elkaar. KV: Ja, dat is belangrijk. We gaan het echt orkestreren. Net als bij de speelplaats gaan we uit van het programma van eisen, om op basis daarvan een heel erg duidelijke ruimtelijke articulatie te geven op grote en kleine schaal. Die heldere ruimtelijke definitie schept een kader dat de bewoner, gebruiker of bezoeker vervolgens de mogelijkheid biedt de ruimtes zelf in te vullen. JD: Het omleggen van de beek was dus de strategische eerste zet om vervolgens in haar ‘oksel’ verschillende ruimtes te gaan karakteriseren? JV: De samenwerking met een landschapsarchitect was heel belangrijk. Hij wees ons op de natuurlijke kwaliteiten en potenties. Vroeger vormde de beek een barrière die maakt dat de bezoeker geen contact heeft met het meer. Maar door de beek aan te pakken en het traject te verleggen, creëren we interessante tussenzones tussen de beek en het meer en kunnen we gebieden bepalen die door het overlopen van die regenbeek bepaalde fauna en flora mogelijk maken. Precies naast de beek zijn we dan het onthaalgebouw gaan plaatsen. Zo zijn we het architecturale met de natuur gaan verweven. Ook op het recreatieve vlak is dat zo: het watersportgebouw herbergt alle

watergebonden materiaal en dat gaan we letterlijk op de grens plaatsen tussen land en water. Nog een ander voorbeeld is het kinderhotel. Daar dachten we terug aan wat het betekent voor een jong kind om in zo’n hotel te slapen. Met de oertypologie van de boomhut in gedachten hebben we dan het hotel net naast een bos geplaatst, en elk stapelbedje een raam met zicht op die bomen gegeven. Een herinnering dat het gebouw en het gebied een persoonlijke onderlaag geeft. YM: De beek is inderdaad de ruggengraat die deze verschillende gebieden aan elkaar bindt. Tegelijk verschilt ze telkens van karakter wanneer ze overstroomt, of wanneer ze door open landschap of door bos loopt. Daarnaast is het wandelpad een tweede organiserend traject door het park. Het pad verbindt de verschillende recreatieve programma’s met elkaar en maakt mogelijk dat grote groepen mensen op een georganiseerde manier door het park worden geleid. JD: De architectuur van de verschillende recreatieve programma’s laat zich op twee manieren lezen: enerzijds is ze intens verweven met haar directe omgeving, en anderzijds speelt ze een belangrijke rol in het stedenbouwkundig scenario. YM: Voor ons is dat essentieel. In plaats van één groot gebouw te maken, hebben we het programma opgesplitst in verschillende delen die telkens als stepping stone, als leitmotiv fungeren doorheen het gebied. De gebruiker wordt opzettelijk geconfronteerd met het programma. Er is geen wandelaar die niet alles gezien heeft. We hebben 

ook even de logica van pretparken bekeken. Daar wordt bewust gewerkt met aantrekkingspunten. In ons plan is elk gebouw zo’n aantrekkingspunt. De bezoeker gaat niet langs, maar neemt deel aan het natuurgebied. Dat is een URA strategie: programma’s op een bepaalde plek plaatsen om zo de gebruiker te stimuleren deel te nemen aan een functie of programma. KV: Dat komt neer op het creëren van een ruimtelijk kader, een heel gedefinieerde ruimtelijke enscenering. Maar dan zonder dat deze gaat determineren, zonder verstikkend te werken. Zo kan architectuur de aanzet geven en de heldere context bieden voor de verschillende invullingen van haar gebruikers. YM: Met dat ruimtelijk kader leggen we bewust een stimulans op aan de gebruiker. We geloven niet in een vrij plan. Of in flexibiliteit. JD: Dat zou een heldere omschrijving kunnen zijn van wat men als een loft zou typeren. De inrichting van BKA, een loftruimte in Antwerpen, was tevens jullie allereerste project. Misschien zouden we dat project best kunnen omschrijven als een ironische omkering van dat stereotype idee? JV: Het project voor deze loft is inderdaad tegengesteld aan de typische loftruimte, en aan de flexibiliteit die populair was in de jaren 90. KV: Elk project start vanuit het programma, maar we onderzoeken ook altijd de wens van de bouwheer diepgaand om die dan zeer letterlijk te vertalen. In het loftproject gaat het om een alleenstaande vrouw die een 

cascopand had gekocht, en die ons letterlijk vroeg om een witte, ‘minimalistische’, cleane loft te ontwerpen. Als je de vraag van de bouwheer interpreteert, dan betekent die eigenlijk: ik wil een woning, maar je mag het wonen niet zien. Een bezoek aan het gebouw bevestigde dit motto: aan de straatzijde is het een mooi industrieel pand, maar eens je via een streng bewaakte inkomhal op de binnenplaats komt, word je geconfronteerd met een postmodern gebouw waarin ‘pseudo-loften’ met hoogtes van amper twee en een halve meter worden verkocht. Daarenboven is er nog een reeks contractuele bepalingen die onder meer vastleggen dat de was niet zichtbaar mag opgehangen worden, dat er enkel witte verduistering aan de ramen mag komen, enz. Conclusie: het wonen – het programma waar we het hier over hebben – wordt van bij het binnenkomen genegeerd. Het draait hier om een schijnwereld waarin zien en gezien worden centraal staan. YM: Dat zijn we letterlijk gaan vertalen in het plan. Het ontwerp bestaat uit één actie: een wand die uit twee delen bestaat in een hoek van negentig graden, wordt schuin in de ruimte geplaatst. Zo wordt de gevraagde ‘minimalistische’ ruimte optisch vergroot. Achter de wand zijn alle woonfuncties in een logische sequens geschakeld. Het ritueel van het wonen kan met andere woorden volledig achter de coulissen plaatsvinden: opstaan in de slaapkamer, daarnaast de badkamer, via de berging naar de keuken, waar men ontbijt, en verder doorheen de bibliotheek naar buiten. Maar door de deuren die in de wand zitten verwerkt, kan het dagelijkse leven achter de 

wand ook worden opengesteld naar de leefruimte toe. Op die manier wordt het een keuze van de bouwheer om het dagelijks leven te tonen of niet. KV: Dat is het eerst project dat we samen hebben gedaan en is daarom ook bewust als opzet gebruikt voor de inrichting van de 35m3 tentoonstellingsbox. JD: Niet alleen in dit project, maar ook in PZE, de polyvalente zaal in Eeklo en DSA, de hoekwoning in Antwerpen, lijken jullie ernaar te streven om de complexe ontwerpvraag met één element, wand of structuur te beantwoorden. JV: Als je een concept ontwikkelt, zoek je steeds bewust of onbewust naar een expressiemiddel waarin de verschillende parameters samenkomen en inzichtelijk worden. Bijvoorbeeld in de loft BKA: uit die ene actie volgt dat de kolommen in de leefruimte wit moeten worden gepleisterd, terwijl deze achter de wand in ruw beton blijven. Door het concept scherp te stellen worden verdere beslissingen in het ontwerpproces, de uitvoering en detaillering, plots heel evident. YM: Het belang van het detail bestaat voor ons ook niet op zich. Een gebouw zal nooit vol met constructieve details zitten. Het draait om het ontwikkelen van een drager of principe. Op basis daarvan bepaal je hoe iets moet worden uitgewerkt zodat het principe zo helder en letterlijk mogelijk wordt gematerialiseerd. JD: Kan je even toelichten hoe PZE, de polyvalente zaal in Eeklo zo is ontwikkeld? JV: De stad Eeklo vroeg om een poly

vante zaal in te planten op een recreatief gebied. Het terrein was de perfecte afspiegeling van de typische Belgische achterbouw: totaal verschillende elementen, zoals een blokhut en containers, staan daar samen. De contouren van het ontwerp lagen reeds vast: de inplanting van het gebouw was bepaald, het zou 30 op 30 meter meten en een vaste basis van 3m hoog hebben. De uitdaging van dit ontwerp bestond erin om met een heel beperkt bouwbudget aan de technische vereisten te voldoen, maar tegelijk ook met de architectuur een uitspraak over de context te doen – een herkenbare plek te maken van deze achterkant. We hebben ons daarom toegelegd op het bovenste deel van de gevel en één uniforme gevelsamenstelling ontwikkeld waarin de verschillende ontwerpeisen tegelijk beantwoord worden: isolatiewaarde, lichtinval, kostprijs en articulatie van het gebouw. We zochten specifiek naar een gevelsamenstelling met materialen die typisch zijn voor de ons welbekende ‘achterbouw’. Uiteindelijk kwamen we tot een gelaagde opbouw van polycarbonaatplaat, OSB-panelen, zwarte isolatie en golfplaat op een houten stijl- en regelwerk. Terwijl we daardoor binnen een gedempt licht krijgen dat niet stoort tijdens het sporten, functioneert het gebouw ’s avonds als een lantaarn naar de omgeving en markeert het de plek. YM: De echte uitdaging was voor ons om binnen het heel beperkte budget de opbouw en detaillering van die gevel te ontwerpen. Daar gaat dan de hele ontwerpvraag rond cirkelen. Pas toen we met een model op ware grootte het project presenteerden, was de opdrachtgever overtuigd van deze stapeling van materialen. Interessant is dat 

je door die stapeling eigenlijk een nieuw materiaal ontwerpt. In eerste instantie gaat het voor ons helemaal niet over de esthetica van die gevel. KV: Inderdaad. Dat we bewust op basis van sferen en programma’s werken, laat ons toe om niet vanuit het esthetische te denken, en daarentegen op een heel pragmatische manier een puzzel te maken die organisatorisch werkt. We nemen nooit vanuit esthetische overwegingen beslissingen. De best mogelijke organisatie van het programma wordt vertaald in een belevingswereld en leidt op zijn beurt tot heel duidelijke ruimtelijke articulaties waarbinnen verschillende mogelijkheden tot invulling bestaan. Voor die ruimtelijke articulatie vallen we daarom dikwijls terug op oertypes. JD: Vandaar ook de naam van jullie bureau. Kan je hier even dieper op ingaan? KV: Ur is de naam van de eerste stad in de bijbel, en ook heel bewust als naam voor ons bureau gekozen. We willen bij elk project opnieuw van nul starten, heel onbevooroordeeld programma en eisen op mekaar leggen en zo aan onze organisatorische puzzel beginnen. Anderzijds gaan we, precies omdat we vanuit het esthetische geen ontwerpcriteria opstellen, in ons geheugen op zoek naar heel herkenbare architectuurtypologieën, -plannen en -vormentalen. Bij de speelplaats in Brussel (SJN) gaat het hem om primaire vormen (kubus, cilinder, …), maar in de woning in Roeselare (FAR) gaat het bijvoorbeeld om de zoektocht naar de vorm van een typische openluchtbarbecue, van een sauna, of van een bezinningsruimte. Het zwempaviljoen in De Gavers (GAV

Z) bijvoorbeeld: het eerste idee dat in ons opkomt is de typische strandhut. Die herkenbare oertypologie gaan we gebruiken en in een nieuwe context inzetten. YM: We hebben vertrouwen en geloof in de kwaliteiten die in basistypologieën schuilen. Door confrontatie met een nieuwe setting kunnen we er iets nieuws mee uitbouwen. JD: Het interessante aan die attitude lijkt me dat jullie een relatief grote openheid kunnen tonen ten aanzien van de eisen van een opdrachtgever. Als hij een bepaalde ruimte of sfeer nastreeft, dan kan die deel worden van jullie project. De loft (BKA) is hiervan een voorbeeld, maar ook in de woning in Roeselare (FAR) is dit erg duidelijk. De specifieke eisen van de bouwheer vormen de ingrediënten van jullie programmatische puzzel. KV: Dat is juist. Hoe meer parameters, hoe concreter het pakket van eisen, hoe makkelijker wij onze weg vinden, omdat we juist op zoek zijn naar een enscenering van karakteristieke ruimtes. In FAR (woning in Roeselare) bijvoorbeeld gaat het om een georganiseerd gezin, die volgens een heel strikte, rationele dagindeling leeft, maar tegelijk in de woning het dagelijkse ritme wil kunnen ontvluchten. JV: Het was duidelijk dat de bouwheer vroeg naar een gebouw dat als een machine moest werken: hij vroeg een nader onderzoek naar de diverse stromen van het dagelijkse leven (afval bergen, wasgoed sorteren, boodschappen binnenbrengen). Alles moest op de meest economische manier zijn weg 

vinden: waskokers tot in de kelder, stofzuigersysteem ingebouwd in de wand, enzovoort. Anderzijds kwam ook de vraag om het huis in te vullen met follies, met een ontspanningsniveau: zwembad, sauna, barbecue, biljarttafel, plaats voor een feest of receptie, ... Hoe kan je die twee zaken nu met elkaar verzoenen? Die uitdaging bracht ons bij een werk van David Hockney, namelijk “The Bigger Splash”. Daarin voel je exact hetzelfde: een heel rechtlijnige rationele, orthogonale woning met zwembad ervoor. Boven het zwembad hangt nog het opgespatte water van een splash die net heeft plaatsgevonden. KV: De actie is verleden tijd, en je moet zelf invullen wat het is geweest. Dat is ook wat we nastreven in de woning: die heel sterke sfeerbepaling zit er in, maar het is steeds de bewoner die zelf het parcours bepaalt, die bepaalt wat hij er mee doet. YM: Binnen een heel rationeel strokenpatroon zijn we een aantal bepalende elementen gaan inplanten. Wat in de speelplaats de abstracte volumes zijn die tegelijk als herkenningspunten en als stoorzenders ten opzichte van het rationele geheel fungeren, zijn in de woning die extra ontspanningsprogramma’s. Die zijn helemaal ingekaderd tussen de andere reguliere woonprogramma’s. Die ontspanningsprogramma’s hebben steeds een specifieke articulatie en materialiteit gekregen. Ook hier zijn we daarvoor teruggegaan naar oertypologieën. JV: De nissen op de koppen van de woning bijvoorbeeld zijn heel erg ver uitgewerkt. Of die hedendaags zijn of niet, dat interesseert ons eigenlijk niet. Binnen het ontwerp klopt het om die 10

elementen als een follie te ontwerpen. Deze woning is in die zin een ver doorgedreven experiment: elk programma heeft een specifieke vertaling en sfeer gekregen, naar articulatie en materiaalgebruik. JD: Wat opvalt zijn de rationele lijnen die het geheel structureren, en waarbinnen jullie elk programma als het ware van binnenuit en onafhankelijk van de andere programma’s gaan ontwikkelen. YM: Inderdaad. Door binnen een strak strokensysteem te werken, gaat die articulatie weer op in het geheel. Die sferen staan nooit op zich, maar staan steeds in confrontatie met de aanpalende programma’s. Heel belangrijk is dat we de grens van de woning hier daarom niet op de buitenwand, maar op de perceelgrens leggen en doorzichten doorheen de volledige woning mogelijk maken. Zo kan je op elke plek de conceptuele gelaagdheid van de woning ruimtelijk ervaren, maar ook beslissen een doorzicht te sluiten door middel van een deur of gordijn. Op plan lijkt de organisatorische schikking heel duidelijk en overzichtelijk, maar in de woning zelf schuift dat in vele lagen over elkaar: die rationaliteit van de organisatie, de drie balken, de doorzichten, de materialen. Als aparte verhalen zijn ze heel makkelijk te vertellen, maar samen wordt het een heel complexe woning. KV: Die rationele lijnen, de doorzichten maken dat je de sequentie van de verschillende programma’s ervaart. Het fungeert als stimulans om je eigen parcours te bepalen. JD: Op een bepaalde manier is dit ontwerp, maar zeker ook BKA, de 11

loft, een systeem dat in zijn dagelijks gebruik steeds de specifieke wensen van de opdrachtgever zal blijven bloot stellen. Is een woning in die zin niet al te dwingend? YM: Dat is niet de initiële doelstelling. Via het eisenpakket van de opdrachtgever proberen we te komen tot een duidelijke uitspraak over hoe er wordt gewoond. De graad van dwang die deze uitspraak aan de bewoner oplegt varieert per project. Belangrijk is dat er steeds een achterpoortje aan dat systematisch organiseren zit: in FAR heb je doorzichten doorheen de hele woning op de context, in de loft kan je de deuren beheren en kan je dus weg uit de verborgen wereld. JD: Die dwang is ook de essentie van jullie winnende wedstrijdinzending voor de Vlaamse Huisvestingsmaatschappij (VHM). Het wedstrijdontwerp is een alternatief voor wat jullie een te ‘dwangmatige’ architectuur van sociale woningen zouden omschrijven. Kan je dit even toelichten? KV: Die wedstrijd had tot doel alternatieven te ontwikkelen voor de gangbare sociale huisvesting, maar tegelijk bleef je gebonden aan een regelgeving die maximaal toelaatbare oppervlaktes per functie vastlegt. Dat is dus paradoxaal. De basis voor onze inzending ligt in een onderzoek dat we daarvoor hadden gedaan naar hoe mensen hun woningen effectief gebruiken. Wat daaruit blijkt is dat de woning in de meeste gevallen niet wordt gebruikt zoals ze wordt uitgedacht en op plan staat. Vandaag de dag zijn er honderd en één mogelijke gezinssamenstel12

lingen, en dat maakt dat je niet langer in een traditioneel functioneel plan kan denken. Tegelijk valt op dat mensen toch hun woning willen inrichten zoals het hoort: iedereen heeft de obligate eiken eetplaats, terwijl die slechts zelden het decor vormt voor diners. Daarentegen wordt die eetplaats als wastafel, als computertafel, of als basis voor het lego-kasteel gebruikt. Het alternatief dat we hebben ontwikkeld voor die normerende bundel en voor die functioneel gedetermineerde ruimtes, gaat uit van plannen met ‘ruimtelijke articulaties’: een plan dat voldoet aan de vereiste oppervlaktes, en waarin elke ruimte een bepaalde karakteristieke sfeer of ruimtelijke kwaliteit heeft. Dat karakter wordt mede bepaald door de omliggende ruimtes. De specifieke ruimtelijke articulatie van elke kamer, en haar positie in het plan, geeft elk deel van de woning een karakter, zonder het gebruik daarmee vast te leggen. De woning determineert in die zin niet langer de programmatische organisatie, maar is een drager die door de bewoner zelf kan worden ingevuld. Voor die articulatie hebben we opnieuw teruggegrepen naar een aantal oertypologieën, zoals nissen, ommuurde buitenruimtes, enz. Iets wat ook terugkomt in andere projecten is de intense confrontatie tussen binnen en buiten die hier wordt nagestreefd. In plaats van de typische voor- of achtertuin is hier gekozen voor zijdelingse tuinen. Bij een aaneenschakeling van deze woningtypologie in een wijk ontstaat zo een gediversifieerd straatbeeld en worden de zijdelingse tuinen doorlopende groenruimtes. JD: Het project BTW voor sociale woningen in Boom is één van de 13

opdrachten die uit dit winnend wedstrijdvoorstel is gevolgd. Opvallend is hier dat jullie inzet op de articulatie van de woonruimtes samengaat met een belangrijke stedenbouwkundige ambitie. YM: De vraag van de opdrachtgever in Boom was vreemd: een twintigtal sociale appartementen zouden één van de laatste open ruimtes in een naoorlogse sociale woonwijk invullen. Onze reactie op die vraag is een opgetilde woonwijk. Dit voorstel zet niet enkel in op het wonen in de enge zin – de woning, maar bekijkt de opdracht eerst in zijn stedenbouwkundige context. Het gebouw zelf is een solide plaat met een aantal grote patio’s die het geheel leefbaar maken. Door het articuleren van bepaalde delen krijgt het gebouw toegangen onderaan en terrassen bij de woningen. JV: Door het gebouw op te heffen en de begane grond vrij te laten, beklemtonen we de mogelijkheid van doorgang tussen de verschillende wijken en ontstaat er een centrale publieke ruimte in plaats van een volgebouwde slaapwijk zonder mogelijkheid tot extra programma. De plek krijgt een karakter, een identiteit. JD: Dit brengt me tot één van de spanningsvelden waarin jullie opereren: sferen spelen een belangrijke rol in het ontwerp, maar worden steeds vertaald naar ruimtes die abstracter van aard zijn en daardoor ook verschillende gebruiken toelaten. Het onderzoek dat jullie doen om tot een organisatie te komen loopt steeds via het programma, zonder het programma letterlijk in scène te zetten of vast te leggen. Dat laatste is 14

ook heel duidelijk in DSA, het renovatieproject van AG Vespa voor een Antwerpse hoekwoning. YM: Heel bepalend voor het project was het feit dat het hoekpand meer geveloppervlakte heeft dan vloeroppervlakte. De gevel is ook architecturaal heel determinerend. We speelden met het historische gegeven dat het openmaken van ramen afhankelijk was van de belastingen die de bewoner betaalde voor ‘uitkijk’ en zicht op de straat. Dat hebben we toegepast om een nieuw verhaal voor de woning te schrijven: de gaten zijn dicht- of opengemaakt waar het achterliggende programma dat eist. De openingen vertellen eigenlijk het verhaal van de interne organisatie. Verder spelen we met een trompe l’oeuil effect vanuit de straat: door de nissen van de gesloten ramen zwart te schilderen lijkt het vanop straat alsof alle ramen transparant zijn. JD: Een tweede element is de trap, die qua materialiteit heel erg contrasteert met het witte interieur van de woning. Waarom zoeken jullie steeds dat contrast tussen verschillende materialiteiten op? KV: Juist omwille van die sterke vorm van het pand hebben we snel beslist om alles rond de vertikale circulatie af te breken. Zo wordt de oervorm van het hoekpand plots ook in het interieur van de woning zichtbaar. Op de minimaal noodzakelijke ruimte die dan overblijft, ontwerpen we de trap. En, iets wat we vaak in andere projecten doen, is de ontmoeting tussen twee programma’s accentueren door het contrast van materialen. Op die manier vergroot je de identiteit en de belevingswaarde van elk project. De aandacht die we

aan programmatische organisatie van elk project besteden, gaat met andere woorden ook steeds samen met de concrete materiële vertaling. JD: In tegenstelling tot FAR (woning in Roeselare), waar er een grote heterogeniteit zit in de ruimtelijke articulatie, wordt de ontwerpvraag in dit project opnieuw met een zo klein mogelijk aantal ingrepen beantwoord. Dat zagen we ook in BKA (de loft) en in PZE (de polyvalente zaal). Hoe zien jullie die ogenschijnlijke paradox tussen die projecten? KV: Afhankelijk van programma en eisen werken we steeds met dezelfde middelen. In PZE en BKA maakt het budget het nodig om te focussen op dat ene centrale belangrijke element, zodat we geen toegevingen moeten doen op ruimtelijke kwaliteit en articulatie. Daarentegen waren de eisen in FAR dermate complex, dat er volstrekt andere mogelijkheden en kwesties aan de orde waren. YM: Je zou de woning FAR als een laboratorium kunnen beschouwen. Het was een proces voor ons drie en het bureau, waarin elk programmaonderdeel afzonderlijk zeer verregaand is uitgewerkt. Het heeft iets weg van een onrustig kind. JD: In AGI, het project voor de woning te Ieper, komen een aantal van de technieken die jullie ontwikkeld hebben in het FAR-laboratorium terug. JV: Het verhaal is niet hetzelfde, en de specifieke wensen van de bouwheer waren volstrekt verschillend. Maar het klopt dat we dezelfde tools gebruiken.

KV: Het gaat hier om een uniek perceel: het is het eerste en het laatste perceel van de woonwijk. De officiële ingang van het terrein ligt aan de andere zijde, op het einde van een pijpenkop. Onze eerste beslissing is om het parcours op privaat terrein door te trekken. Daarenboven ligt net naast deze wijk een beschermd parkgebied, waardoor een grote strook van het terrein niet kon worden bebouwd. Deze omgevingsfactoren, gecombineerd met de vraag van de bouwheer naar een parkeergarage voor auto’s en moto’s, maakt dat de plek waar de woning kon worden ingeplant heel beperkt bleef. De woning is daarom opgevat als een zeer compact volume van twee verdiepingen. De parkeergarage ligt een halve verdieping lager, erboven is de transparante leefruimte met terras geplaatst die uitkijkt over de tuin en het parkgebied. YM: Het gebouw is opgevat als een L, waardoor de oksel eerder het private leven bevat en de buitenzijde eerder het representatieve deel van de woning, het gezicht. We zouden dat ook kunnen linken naar BKA, de loft: alles wat zich in het dagelijkse leven afspeelt is zichtbaar aan de binnenzijde, en langs de andere kant is alles afgesloten. In AGI, de woning in Ieper, komt de bewoner in de oksel binnen, terwijl de bezoeker via de andere, gesloten zijde de woning benadert. Om de verschillende karakters van de delen van het gebouw te accentueren zijn hier inderdaad technieken gebruikt die in FAR, de woning in Roeselare, voor het eerst zijn toegepast: hoogteverschillen, doorzichten doorheen de woning, verschillende plafondhoogtes, etc. Opvallend is hier ook de diagonale relatie tussen de 15

16

17

twee stroken van het gebouw: alle activiteiten spelen zich in en rond die binnenruimte af waardoor je ’s avonds van de ene zijde van de woning de andere zijde kan binnenzien. Ook de wand van de open haard in natuursteen loopt door over de volledige lengte van het gebouw, tot langs de parkinghelling. Deze wand is terug een herdenken van een karaktervol element uit vervlogen tijden, die in een andere context en programma zijn waarde terugkrijgt en nieuwe inzichten mogelijk maakt. JD: Als we jullie werk in zijn geheel beschouwen, dan valt de diversiteit aan projecten en programma’s op, alsook de verschillende schalen waarop jullie actief zijn. YM: We hopen inderdaad op die verschillende schalen dezelfde logica toe te passen. Die diversiteit van projecten is iets dat we echt opzoeken, die is voor ons essentieel. KV: De verscheidenheid in schaal en programma van de projecten houdt ons wakker. Steeds van nul te starten met de dissectie van de vraag én het programma, en die opnieuw gaan samenstellen. Dat laat ons ook toe om ons soms heel naïef op te stellen ten opzichte van een bouwheer, en dat is een belangrijk voordeel . JD: THB, de tramhalte in Brussel is in die zin belangrijk: een wedstrijd die jullie wonnen terwijl jullie de beperkingen van de wedstrijdvraag negeren. Precies waar het niet mag – op de samenkomst van de tramsporen – stellen jullie voor een overdekte publieke ruimte te ontwerpen. 18

YM: Inderdaad. Laat ons even denken op een andere manier: alles weg, terug naar de oergedachte. Dit is een plek waar duizenden mensen toekomen, en het is een van de meest onbepaalde plekken in Brussel. Wel, als we dat omkeren dan kan dat een belangrijke plek worden. KV: Door te argumenteren dat de tramhalte op deze perifere plek meer moet zijn dan een overkapping van de halte, dat die een toegangspoort tot het gebied van de Heizel moet zijn, hebben we die wedstrijd kunnen winnen. Tussen de bestaande iconen van het Atomium, het Eeuwfeestpaleis, enzovoort, moet de tramhalte naar onze mening tevens een icoon zijn. JD: Wat opvalt is dat jullie veel projecten hebben in perifere gebieden? YM: We hebben inderdaad meer aanknopingspunten waar het misschien op zich minder interessant is. Door onze onbezonnen houding ten opzichte van de programma’s die we ontwerpen, kunnen we iets ontwikkelen in contexten die voor velen niet interessant zijn. Een ruimte articuleren. JV: Maar, aangezien we allen in Brussel wonen, is de stad voor ons even essentieel. Het is onze dagelijkse omgeving. We hebben nu steun ontvangen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van Minister Pascal Smet om voor 100 plekken in het gewest ideeën te ontwikkelen voor hun articulatie. Niet noodzakelijk door middel van architectuur, maar door interventies. YM: Het is belangrijk dat dit project inzet op de ruimte van het dagelijkse leven. Die dagelijkse leefwereld vinden wij essentieel als interventieniveau. 19

Het BXL100 project heeft die doelstelling: interventies ontwikkelen op een selectie van plekken met een bepaald potentieel, en aantonen hoe die zouden kunnen evolueren. Het gaat niet alleen om Brussel als Europese hoofdstad maar als leefruimte van de burger. Die dagelijkse ruimte is de inzet van onze architectuur.

één van de draaideuren heeft geopend en een moment acteur is geweest. De gebruiker bepaalt het parcours en dus zijn eigen dagelijkse setting.

JD: Dat is wel heel specifiek aan jullie praktijk: de vraag van de bouwheer wordt niet onmiddellijk geconfronteerd met een vooraf gedetermineerde overtuiging of esthetica. Eerder vanuit een sterke werkmethodiek wordt die vraag zeer letterlijk deel van een systeem. De wensen van de bouwheer worden bijna pijnlijk voelbaar in elk van de ontwerpen, omdat ze niet eenvoudigweg zijn vertaald in een plan. Ze worden onderdeel van een organisatie. En dat is misschien ook wat de bezoeker bij het binnenkomen van de 35m3 tentoonstelling ziet: het aanbieden van ruimtes waar het dagelijkse in scène wordt gezet en meer oplevert dan als het gewoon zijn gang zou gaan. JV: Heel bewust gaan we die wensen van de bouwheer opnemen in een programmatische ordering. KV: Misschien is een ontwerp daarom wel pijnlijk, omdat er inderdaad een inzet wordt verwacht van de bewoner of bezoeker. Zij spelen een actieve rol. Dat is inderdaad waar de film in de 35m3 de nadruk op legt: het in scène plaatsen van programma’s, waarrond we ruimtes bouwen die heel concreet zijn. En die concrete ruimtes ziet de bezoeker in het tweede deel van de box, nadat hij 20

21

35m3 Installatie 4 houten blokplaten, 70 x 250 x 3,8 cm 4 hydraulische deurpompen wand met grijs naaldvilt, 283 x 303 cm “Woontaferelen”, 2007, DVD, 6’, projectie 4 digitale prints, 40x60 cm van de projecten: PZE, Eeklo, 2002 / AGI, Ieper, 2003 / DSA, Antwerpen, 2003 / GAV-Z, Kortrijk, 2004 Biografie URA (*) werd opgericht in de lente van 2002 door Yves Malysse, Kiki Verbeeck en Joost Verstraete. Yves Malysse (°1973) studeerde architectuur aan SintLucas Gent. Hij werkte bij Robert Winkel (Rotterdam/NL), MVRDV (Rotterdam/NL), theatervormgever Bart Clement (Staden/B) en Jo Crepain (Antwerpen/B) tot 2004. Hij is sinds 2002 gastcriticus aan de Academie van Bouwkunde in Tilburg en aan Sint- Lucas Hogeschool Gent en Brussel. Momenteel doceert hij aan de TU Delft. Kiki Verbeeck (°1974) studeerde architectuur aan Sint-Lucas Gent en Architectuurwetenschappen aan de Katholieke Universiteit Leuven. Ze werkte bij uapS (Parijs/FR), OMA (Rotterdam/NL), LABFAC (Parijs/FR), Bernard & Georges Baines (Antwerpen-Brussel/B) en Advisers (Brussel/B) tot 2005. In 2006-07 doceerde ze aan Sint-Lucas Gent. Joost Verstraete (°1974) studeerde architectuur aan Sint-Lucas Gent en werkte onder meer bij FCJZ Zhang Yung He (Peking/ Ch), Volvo Trucks (Gent/B), Architettura (Gent/B) en ARBR (Brussel/B) tot 2003. Medewerkers van URA sinds 2002 waren en zijn Tom Broes, Benny Geerinckx, Jan de Moffarts, Toon Vanobbergen en Christine Verdoodt. (*) sinds 2006, voorheen UR architecten. Projecten (selectie) 2007 KAU, Vlaams Gemeenschapsonderwijs, Turnzaal Atheneum, Ukkel, in uitvoering SAM, Open Oproep, Stad aan de Maas, Maaseik, besloten wedstrijd BVW, Eéngezinswoning met praktijkruimte, Wevelgem 2006 BSN, Open Oproep, Schoolgebouw Atheneum, Ninove, besloten wedstrijd RRA-B, Stad Antwerpen, Ontwerpend onderzoek bedrijventerrein Katwilgweg-Zand en Noorderlaan, Antwerpen, in uitvoering, ism Arcadis BTW, 20 woonunits, Boom, laureaat besloten wedstrijd, in uitvoering GAV-O, Onthaalgebouw Provinciedomein de Gavers, Harelbeke, laureaat wedstrijd, in uitvoering 2005 SMB, Invulling ondergrondse ruimten metronet Albert en Hallepoort, Brussel, laureaat besloten wedstrijd, in uitvoering, ism Technum SOR, AROHM, Studie ontwikkeling regionaal-stedelijk gebied, laureaat besloten wedstrijd, uitgevoerd, ism Topotronic 22

23

2004 2003 2002

THB, MIVB, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Ontwerp Tramhalte Heizel, Brussel, laureaat besloten wedstrijd, in uitvoering, ism Ney & Partners (structural engineering) SJN, Vlaamse Gemeenschapscommissie, ontwerp speelplaats Ten Nude, Brussel, laureaat besloten wedstrijd, in uitvoering CTL, Inbreidingsproject met 20 woonunits, Lokeren, laureaat besloten wedstrijd, in uitvoering SBW, Open Oproep, Schoolgebouw Atheneum, Beveren Waas, besloten wedstrijd VWD, Transformatie woning, Duffel, in uitvoering LPK, NV d’Ieteren Landschapsparking, Kortenberg, URA (concept) ism Quadrant (uitgevoerd) GAV-Z, Zwempaviljoen Provinciedomein de Gavers, Harelbeke, laureaat wedstrijd, uitgevoerd VHM, Ideeënwedstrijd nieuwe woonvormen (VMSW), 2 x laureaat wedstrijd AGI, Eéngezinswoning met interieur en tuin, Ieper, in uitvoering CKZ, Transformatie en uitbreiding halfopen woning, Zonhoven GAV, Provincie West-Vlaanderen, Masterplan natuur- en recreatiepark met paviljoenen Gavers Zuid, Harelbeke, laureaat besloten wedstrijd, in uitvoering, ism VCnK (landschap) DSA, AG Vespa, Transformatie hoekpand met handelsruimte, Antwerpen, uitgevoerd FAR, Eéngezinswoning met interieur en tuin, Rumbeke, in uitvoering SNA, Stadspark Spoor Noord, Antwerpen, wedstrijd, ism Ove Arup, Topotronic, UKurz PZE, Polyvalente Zaal, Eeklo, laureaat wedstrijd, uitgevoerd SNV, Spreekruimte voor kantoorgebouw, Roeselare, uitgevoerd BKA, Inrichting loft, Antwerpen, uitgevoerd

Artikels / Publicaties 2007 GAV en LPK, Knutselen aan het landschap, in: A+, nr207 2006 PZE, De VAi-projecten, in: Zone 02, nr160; Zone 03, nr286; Zone 09, nr190 PZE, Polyvalente Zaal ‘De Blokhutten’, Eeklo, in: Jaarboek Architectuur Vlaanderen 04 05 2004 GAV, ‘Provincie bouwt sportief-recreatieve site in De Gavers’, in: De Standaard, november PZE, Dag van de architectuur, in: Focus Knack, oktober VHM, Sociale huisvesting, Huisvesting herbekeken, in: A+, nr189 PZE, Cultuurprijs 2003, Filip De Pau, in A+, nr187 PZE, Belgium, Belgitudes. -The architect as troubleshooter-, in: Frame, nr39 2003 PZE, Rauwe architectuur met achtertuingegevens, in: de Architect, 2003

24

25

Tentoonstellingen 2007 35m3 jonge architectuur, deSingel internationale kunstcampus, Antwerpen 2004 URA, FIVE PROJECTS, naar aanleiding van lezingenreeks, Beida University, Peking/ China Laureaten Ideeënwedstrijd nieuwe woonvormen, VMSW (vroegere VHM), Brussel Lezingen / Evenementen 2007 14/10, PZE, Dag van de Architectuur, opendeur, georganiseerd door VAi 20/04, URA, in lezingenreeks ‘de jonge belgen’, Academie van Bouwkunst, Maastricht 16/04, URA, lezing en debat omtrent ‘collectieve woningbouw’, TU Eindhoven 14/02, URA, in lezingenreeks voor Archistenforum, Henry Van de Velde Instituut, Antwerpen 2004 24/10, PZE, Dag van de Architectuur, opendeur, georganiseerd door VAi 23/09, URA, lezing, FIVE PROJECTS, Beida University, Peking China Contact URA - Yves Malysse, Kiki Verbeeck, Joost Verstraete Stalingradlaan 100 1000 Brussel T 02 512 56 36 / F 02 512 56 37 [email protected] / www.ura.be Auteur Joachim Declerck (Brussel) is ingenieur-architect. Hij studeerde aan de Universiteit Gent en aan het Berlage Instituut in Rotterdam. Hij is actief als zelfstandig architect en als hoofd van het Center for Architectural Research and Development, de afdeling ontwerponderzoek van het Berlage Instituut.

26

27

Colofon Deze publicatie verschijnt naar aanleiding van de tentoonstelling ‘35m3 URA Yves Malysse, Kiki Verbeeck & Joost Verstraete’, van 20 september tot en met 28 oktober 2007 in deSingel Internationale Kunstcampus, Antwerpen. Uitgever: deSingel Internationale Kunstcampus, Antwerpen & VAi, Vlaams Architectuurinstituut, Antwerpen Algemeen directeur deSingel: Jerry Aerts Directeur VAi: Katrien Vandermarliere Programma tentoonstellingen: Moritz Küng Programma 35m3: Roeland Dudal, Moritz Küng, Katrien Vandermarliere Teksten: Joachim Declerck, Moritz Küng, Katrien Vandermarliere Eindredactie: Roeland Dudal Realisatie tentoonstelling, vormgeving: deSingel © 2007 deSingel © 2007 VAi © URA Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of welke andere wijze ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

28

Introduction

Pendant trois saisons, de 2005 à 2008, deSingel et l’Institut Flamand d’Architecture programment ensemble la série d’expositions ‘35m3 jeune architecture’. Le titre se réfère à l’espace (283 x 408 x 303 cm) au sein duquel sont présentées les réalisations actuelles ou conceptions d’une nouvelle génération d’architectes. De jeunes architectes prometteurs sont confrontés au défi d’utiliser de manière créative les limites de cet espace d’exposition. À travers une ou plusieurs réalisations, une formulation, une vision, une réflexion théorique ou une installation, ils présentent leurs motivations, leurs approches et leur pratique. Jusqu’à ce jour, les bureaux d’architectes suivants ont participé à ces événements: Office Kersten Geers David Van Severen (Gand), Van Belle & Medina (Anvers), Dessauvage & Mohammadi (Bruges), Kristoffel Boghaert (Gand), Jo Taillieu (Gand), De Vylder & Hofkens (Gand), NU architectuuratelier (Gand), noumenon (Bruxelles) et D’haeseleer & Kimpe & Poelaert (Anvers/Gand). Moritz Küng / Katrien Vandermarliere 

Articuler l’espace quotidien Entretien entre URA - Yves Malysse, Kiki Verbeeck & Joost Verstraete - et Joachim Declerck, Bruxelles, août 2007. Joachim Declerck: Je voudrais d’abord évoquer un de vos projets les moins spectaculaires : SJN, la cour de récréation d’une école primaire à Bruxelles, projet qui semble dévoiler de nombreuses techniques que l’on retrouve dans d’autres projets. Malgré la demande explicite du commanditaire, vous avez décidé de bannir les jeux dans la cour de récréation. Pouvez-vous nous expliquer pourquoi ? Kiki Verbeeck: En effet, on nous a demandé de construire une cour de récréation extérieure avec des jeux pour une école primaire. À nos yeux, il est important que l’enfant imagine ses propres actions. Ce ne sont pas les jeux standards qui doivent déterminer leur façon de jouer, mais plutôt l’enfant qui tout en jouant, doit faire ses propres découvertes de façon inventive et créative. C’est pourquoi nous avons établi une liste d’actions très diverses (sauter à pieds joints, sauter à cloche-pied, rouler à bicyclette, grimper, …), spécifiées dans un ‘lexique’. C’est là un principe que nous utilisons souvent dès le début du processus de création, pour mettre l’accent sur l’utilisation de l’espace. Nous avons ensuite représentés ce ‘lexique’ en une série d’îlots aux formes 

et patrons abstraits, dont l’enfant, en se basant sur son imagination, peut luimême déterminer les fonctions. Joost Verstraete: Nous n’allons par exemple pas dessiner de jeu de marelle tout à fait évident, mais plutôt réaliser au sol un dessin avec des dalles vertes, gris claires et foncées, où d’autres possibilités de jeu restent ouvertes. Les enfants peuvent tout aussi bien y voir un jeu de marelle qu’un passage clouté. Nous ne voulons pas déterminer l’utilisation, mais plutôt offrir les instruments leur permettant d’adopter une attitude créative. JD: La même ambition semble être à la base de vos projets à plus grande échelle, comme dans le cas de GAV, le ‘masterplan’ d’un pool récréatif situé dans la réserve naturelle De Gavers à Harelbeke. Yves Malysse: Effectivement, dans un certain sens. La demande était de réaliser un programme récréatif très chargé au sein d’un paysage naturel existant. Le défi du projet consistait en la réalisation d’une synergie subtile entre le calme et la richesse de la réserve naturelle, et l’activité débordante des programmes prévus. De grands groupes sont souvent présents dans ce domaine, et lors des journées sportives, il y a souvent de nombreuses personnes sur et autour de l’eau. D’emblée, nous nous sommes posés la question de savoir où implanter le programme afin d’utiliser de façon optimale

chaque parcelle de la superficie, mais aussi comment offrir au visiteur le contact le plus étroit possible tant avec les fonctions récréatives qu’avec la nature. Dans ce sens-là, ce projet va encore plus loin: dans l’organisation programmatique, nous avons considéré nature et architecture comme des éléments équivalents. C’est pourquoi chaque partie du programme a été prévue à l’endroit le plus approprié, pour que l’architecture puisse toujours influencer la nature et vice-versa. Ces deux éléments se renforcent mutuellement. KV: Oui, c’est important. Nous devons vraiment orchestrer la chose. Tout comme pour la cour de récréation, au départ, nous nous sommes basés sur la liste des exigences pour réaliser une articulation spatiale très claire, tant à petite qu’à grande échelle. Cette définition spatiale claire crée un cadre qui donne ensuite la possibilité à l’habitant, l’utilisateur ou le visiteur de remplir luimême la fonction attribuée à l’espace. JD: La déviation du ruisseau a donc été la première manœuvre tactique afin d’implanter ensuite plusieurs espaces dans son ‘lit’ ? JV: La coopération avec un architecte paysagiste a été très importante. Il a attiré notre attention sur les qualités et potentialités naturelles du site. Auparavant, le ruisseau formait une barrière qui rendait le contact entre visiteur et lac impossible. Mais en s’attaquant au ruisseau et en modifiant son cours, on a créé entre celui-ci et le lac d’intéressantes zones intermédiaires, et grâce à la crue de ce ruisseau, des endroits à la faune et flore bien particulières. Aussi avons-nous construit le bâtiment d’accueil exactement à côté

du ruisseau, créant ainsi un lien étroit entre architecture et nature. Il en est de même du point de vue récréatif: le bâtiment destiné aux sports aquatiques, qui héberge également le matériel adéquat, se situe littéralement sur la frontière de l’eau et de la terre. Encore un autre exemple : l’hôtel destiné aux enfants. En nous souvenant de ce que signifie pour un jeune enfant dormir dans un tel hôtel, et ayant à l’esprit la typologie de base d’une hutte dans les arbres, nous avons construit l’hôtel juste à côté du bois, et prévu pour chaque lit superposé une vue sur les arbres du bois. Un souvenir qui confère au bâtiment et au domaine un caractère personnel. YM: Le ruisseau est en effet la colonne vertébrale qui relie ces différents endroits entre eux. En même temps, celui-ci présente différents caractères selon qu’il déborde, traverse un paysage ouvert ou un bois. À côté de cela, le sentier de promenade est le second trajet qui structure le parc. Il relie entre eux les différents programmes récréatifs et permet de guider de façon organisée de grands groupes de personnes à travers le parc. JD: L’architecture des différents programmes récréatifs peut être interprétée de deux manières: d’une part, elle est étroitement liée à son environnement direct, d’autre part elle joue un rôle important dans le scénario urbanistique. YM: Pour nous, c’est essentiel. Au lieu de réaliser un seul grand bâtiment, nous avons scindé le programme en différentes parties qui dans le domaine, jouent le rôle de « stepping stone », de leitmotiv. L’utilisateur est consciemment confronté au programme. Il n’y 

a pas de promeneur qui n’ait pas tout vu. Nous nous sommes aussi penchés sur la logique des parcs d’attraction, où l’on utilise consciemment des points d’attraction. Dans notre plan, chaque bâtiment représente un tel point d’attraction. Le visiteur ne passe pas à côté de la réserve naturelle, mais en fait partie. C’est une stratégie d’URA: prévoir des programmes à des endroits bien précis pour stimuler l’utilisateur à participer à une fonction ou un programme. KV: Cela signifie créer un cadre spatial, une mise en scène spatiale très étudiée, mais sans que celle-ci soit déterminante ou écrasante. L’architecture peut ainsi en même temps constituer le moteur et le contexte précis des différentes interprétations que les utilisateurs lui donneront. YM: À travers ce cadre spatial, nous stimulons consciemment l’utilisateur. Nous ne croyons pas en la pertinence d’un plan dépourvu de cadre, entièrement flexible. JD: Ceci pourrait correspondre à la définition précise d’un loft. L’agencement de BKA, espace loft à Anvers, était également votre tout premier projet. Peut-être pourrions-nous mieux définir ce projet comme un retournement ironique de cette idée stéréotypée? JV: Le projet de ce loft se situe en effet aux antipodes de l’espace loft typique, et de la flexibilité qui caractérise les années 90. KV: Chaque projet part du programme, mais nous n’oublions jamais d’étudier en détail les désirs du maître d’ouvrage, afin de les traduire le plus fidèlement 

possible. Dans le projet loft il s’agissait d’une femme seule qui avait acheté un immeuble avec la demande très précise de créer un loft blanc, clean et ‘minimaliste’. En interprétant cette demande du maître d’ouvrage, nous nous rendions compte qu’elle exprimait en fait un désir d’habiter, mais de façon invisible. Une visite au bâtiment a confirmé cette thèse: côté rue, il s’agit d’un bel immeuble industriel, mais dès qu’on pénètre dans la cour intérieure par un hall d’entrée étroitement surveillé, on est confronté à un bâtiment postmoderne où l’on vend des ‘pseudo-lofts’ d’à peine deux mètres et demi de haut. En outre, une série de dispositions contractuelles stipulent notamment que le linge ne peut pas être mis à sécher de façon visible, que les fenêtres ne peuvent être occultées que par des écrans blancs, etc. Conclusion: y habiter - et c’est bien ce dont il s’agit ici - est nié dès le départ. C’est un monde artificiel où voir et être vu est le seul but recherché. YM: Et c’est que nous avons littéralement traduit dans le plan. Le projet se compose d’une seule action : une paroi comprenant deux parties dans un angle de nonante degrés, est disposée en diagonale dans la pièce, ce qui permet d’agrandir visuellement l’espace ‘minimaliste’ souhaité. Derrière la paroi se trouvent toutes les fonctions d’habitat disposées en séquence logique. Le rituel d’habitat peut autrement dit avoir lieu exclusivement dans les coulisses: se lever dans la chambre à coucher, à côté la salle de bains, puis la cuisine via l’espace rangement, où l’on prend son petit déjeuner, et ensuite la sortie par la bibliothèque. Mais grâce aux portes intégrées dans la paroi, la vie quotidi-

2 2

3 3

3 2

4 4

4

3

5 5

4 5

2

5

1 1

1 filmprojectie URA Woontaferelen filmprojectie URADujardin Woontaferelen 2 1PZE fotograaf Filip 2 PZE fotograaf Filip Dujardin 3 AGI fotograaf Frederik Vercruysse AGIfotograag fotograafStijn Frederik Vercruysse 43 DSA Bollaert 4 DSA fotograag Stijn Bollaert 5 GAV-Z fotograaf Stijn Bollaert 5 GAV-Z fotograaf Stijn Bollaert

35m3, 2007 35m3, 2007 

JD: Pouvez-vous nous raconter 

OMHEINING muziek avontuur graven

V E R H O O GV E R H O O G springen springen

NOODTRAP kamp

toneel

NOODTRAP kamp

ZANDBAK rondhangen OMHEINING vallen muziek KLIMREK avontuur duikelen graven

glijden

glijden

rondhangen

KLIMREK NIS voetballen duikelen verstoppen verkeer TEGELPATROON

ZANDBAK keepere n vallen NIS IN MUUR verstoppen zitten keepere n NIS IN MUUR

NIS hinkelen voetballen verstoppen verstoppen zitten zitten ruiken verkeer BOOM TEGELPATROON WATER hinkelen drinken rusten HELLING reflectie zitten verstoppen BESCHUTTING ruiken ontmoeten BOOM knikkeren WATER n voelen drinkenterugtrekke TAFEL rusten HELLING reflectie kaatseballe n praten verstoppen BESCHUTTING HOEK schilderen ontmoeten verstoppen knikkerenWAND terugtrekke n voelen TAFEL kaatseballe n praten HOEK schilderen verstoppen WAND

toneel

JD: Pas seulement dans ce projet, mais aussi à PZE, la salle polyvalente d’Eeklo, et DSA, la maison d’angle d’Anvers, vous semblez vouloir répondre à la demande complexe par un concept comprenant un seul élément, paroi ou structure. JV: Lorsque vous développez un concept, consciemment ou non, vous cherchez toujours un moyen d’expression où les différents paramètres se rejoignent et deviennent intelligibles. Par exemple dans le loft BKA: de cette action unique découle que les colonnes de l’espace de séjour doivent être plâtrées en blanc, alors que celles qui se trouvent derrière la paroi demeurent en béton brut. En cernant clairement le concept, les décisions ultérieures du processus de création, d’exécution et de recherche de détails deviennent subitement très évidentes. YM: Pour nous, l’importance du détail n’existe pas indépendamment du reste. Un bâtiment ne pourra jamais être rempli de détails constructifs. Il s’agit de développer un principe moteur sur la base duquel on décide comment réaliser les choses de façon à matérialiser le principe le plus clairement et fidèlement possible.

comment PZE, la salle polyvalente d’Eeklo s’est développée ? JV: La ville d’Eeklo a demandé d’implanter une salle polyvalente sur un domaine récréatif. Le terrain correspondait à l’image typique des arrière-bâtiments belges : des éléments totalement disparates, tels une cabane et des containers, s’y trouvaient réunis. Les modalités du projet étaient prédéfinies et stipulaient que le bâtiment devait correspondre à des dimensions de 30 mètres sur 30, avec une base de 3 mètres de haut. Le défi de ce projet était de réussir à satisfaire les conditions techniques avec un budget de construction très restreint, tout en agissant sur le contexte architectural - transformer cet arrière-bâtiment en un endroit à l’identité bien définie. C’est pourquoi nous nous sommes concentrés sur la partie supérieure de la façade en développant pour celle-ci une composition uniforme tout en respectant les différentes exigences du projet : isolation, lumière, coût et articulation du bâtiment. Pour la façade, nous avons cherché des matériaux typiques de la ‘construction arrière’. Finalement, nous nous sommes décidés pour une structure superposant différents matériaux tels des panneaux en polycarbonate, en OSB, de l’isolation noire et des panneaux de tôle ondulée sur une structure en bois. Cela permet d’obtenir une lumière tamisée qui ne dérange pas la pratique d’un sport, mais qui en même temps, le soir, permet au bâtiment de faire fonction de point lumineux et de le mettre en évidence. YM: Pour nous, le vrai défi était de réaliser la création et les détails de cette façade avec un budget très restreint. C’est autour de cet élément que

MUUR MUUR klimmen klimmen

enne qui se déroule derrière celle-ci peut également être visible dans l’espace de séjour. Ainsi, c’est le maître d’ouvrage qui choisit ou non de montrer sa vie quotidienne. KV: C’est le premier projet que nous avons réalisé en commun et c’est pourquoi nous l’avons aussi consciemment choisi pour le box d’exposition de 35m3.

SJN, 2005-07 Buitenspeelplaats, Brussel

SJN, 2005-07 Buitenspeelplaats, Brussel



toute la demande de projet tournait. C’est seulement lorsque nous avons présenté le projet avec un modèle aux dimensions réelles que le commanditaire a été convaincu par la superposition de matériaux. Il est intéressant de voir comment cette superposition crée en fait un nouveau matériau. De prime abord, ce n’est pas l’esthétique de la façade qui nous importe. KV: En effet. Le fait que nous fonctionnions consciemment sur la base d’atmosphères et de programmes, nous permet de ne pas fonder notre réflexion sur l’esthétique, mais au contraire de réaliser de façon très pragmatique un puzzle qui fonctionne de façon organisatrice. Nous ne prenons jamais de décisions sur la base de considérations esthétiques. L’organisation optimale du programme se traduit en un univers mental dont découlent à leur tour des articulations spatiales très précises au sein desquelles existent différentes possibilités d’applications. C’est pourquoi pour ces articulations spatiales, nous nous référons souvent aux typologies de base. JD: D’où également le nom de votre bureau. Pouvez-vous nous éclairer davantage à ce sujet? KV: Ur est le nom de la première ville de la Bible, et c’est tout à fait consciemment que nous avons choisi ce nom pour notre bureau. À chaque projet, nous voulons repartir de zéro et examiner, sans préjugés, programme et attentes afin de pouvoir mettre ainsi en place notre puzzle organisateur. En outre, précisément parce que du point de vue esthétique nous n’établissons pas de critères de projet, nous allons à la recherche, dans notre mémoire, 

de typologies, plans et langages des formes. Pour la cour de récréation à Bruxelles (SJN), le projet tourne autour de formes primaires (cube, cylindre, …), mais pour la maison de Roeselare (FAR) il s’agit plutôt de la recherche formelle d’un typique barbecue de plein air, d’un sauna, ou encore, d’un espace de méditation. Prenons le pavillon de natation à De Gavers (GAV-Z), par exemple: notre première idée est la typique cabane de plage. Nous allons utiliser cette typologie de base identifiable et la placer dans un nouveau contexte. YM: Nous avons confiance et foi en les qualités des typologies de base. En les confrontant à un nouveau setting, nous pouvons les utiliser pour construire quelque chose de neuf.

12

11 12

10

5

9

8

11

13

14 10

13

3 7

5

5

15 9

14 14

8

JD: Il me semble que l’avantage de cette attitude est qu’elle permet une ouverture relativement grande à l’égard des exigences d’un commanditaire. S’il recherche un espace ou une atmosphère particulière, celle-ci peut s’intégrer à votre projet. Le loft (BKA) en est un exemple, mais c’est aussi très clair dans la maison de Roeselare (FAR). Les exigences spécifiques du maître d’ouvrage ont constitué les ingrédients de votre puzzle programmatique. KV: C’est exact. Plus il y a de paramètres, plus l’ensemble des exigences est concret, plus facile il nous est de tracer notre chemin, parce que nous sommes justement à la recherche d’une mise en scène d’espaces caractéristiques. À FAR (maison à Roeselare) par exemple, il s’agit d’une famille organisée, qui vit selon un horaire très strict et rationnel, mais qui en même temps recherche

4 3 2

1 3

7

6 5

4

3 15

14

6

16 N

2

1 : 5000 1

16

N 1 PARKING 2 HOOFDTOEGANG DOMEIN 3 NIEUWE GAVERBEEK 4 ATRIUM MET BLOEMENEILANDEN 5 HOOFDPAD 6 ONTHAALGEBOUW MET NATUURKLASSEN 7 BOTENPARKING 8 WATERSPORTGEBOUW 1 : 5000 & STEIGER 9 ALLEWEERSVOORZIENINGEN MET KINDERHOTEL & SPEELWEIDE 10 SPEELBOS 11 ZWEMPAVILJOEN & LIGWEIDE 12 DUIKERSSITE 13 FINSE LOOPPISTE 14 LANENSTELSEL MET BOMENRIJEN 15 SURVIVALBOS 16 MOLEN & BIJENHUT 1 PARKING 2 HOOFDTOEGANG DOMEIN 3 NIEUWE GAVERBEEK 4 ATRIUM MET BLOEMENEILANDEN 5 HOOFDPAD 6 ONTHAALGEBOUW MET NATUURKLASSEN 7 BOTENPARKING 8 WATERSPORTGEBOUW & STEIGER 9 ALLEWEERSVOORZIENINGEN MET KINDERHOTEL & SPEELWEIDE 10 SPEELBOS 11 ZWEMPAVILJOEN & LIGWEIDE 12 DUIKERSSITE 13 FINSE LOOPPISTE 14 LANENSTELSEL MET GAV, 2003-10 BOMENRIJEN 15 SURVIVALBOS 16 MOLEN & BIJENHUT

Masterplan Gavers Zuid, Harelbeke/Kortrijk

GAV, 2003-10 Masterplan Gavers Zuid, Harelbeke/Kortrijk



dans la maison une échappatoire à ce rythme quotidien. JV: Il était clair que le maître d’ouvrage demandait une maison qui puisse fonctionner comme une machine: il désirait une étude spécifique des différents courants engendrés par la vie quotidienne (stockage des déchets, tri du linge, rangement des courses). Tout devait fonctionner le plus économiquement possible : gaines d’évacuation du linge sale jusque dans la cave, système d’aspiration intégré dans le mur, etc. D’autre part, la maison devait aussi comprendre des éléments de luxe ayant une fonction de détente: piscine, sauna, barbecue, table de billard, endroit destiné aux fêtes ou réceptions, ... Comment concilier ces deux exigences? Ce défi nous a conduits à une œuvre de David Hockney, “The Bigger Splash”. On y perçoit exactement la même chose: une habitation orthogonale, aux lignes très droites et rationnelles, avec une piscine devant. Au-dessus de la piscine flottent encore des gouttelettes d’eau après un splash qui vient d’avoir lieu. KV: L’action est passée, on doit soimême déterminer son déroulement. C’est aussi ce que nous recherchons dans une habitation : une atmosphère bien précise y est présente, mais c’est l’habitant lui-même qui définit le parcours, qui décide ce qu’il veut en faire. YM: Au sein d’un patron linéaire très rationnel, nous avons implanté une série d’éléments déterminants. Les programmes de détente supplémentaires d’une habitation sont comparables aux volumes abstraits de la cour de récréation, qui jouent le rôle de points de reconnaissance et de perturbateurs par rapport à l’ensemble rationnel. 10

Ces programmes sont complètement intégrés dans les autres programmes d’habitation ordinaires, et ont toujours reçu une matérialité et articulation spécifique. Pour cela aussi, nous nous sommes tournés vers des typologies de base. JV: Les niches sur la haut de la maison sont par exemple très travaillées. Qu’elles soient contemporaines ou non ne nous intéresse en fait pas. Dans le projet, il est bien de concevoir ces éléments comme purement décoratifs et fantaisistes. Dans ce sens-là, cette maison est une expérience très poussée: des points de vue de l’articulation et de l’utilisation des matériaux, chaque programme a reçu une atmosphère et traduction spécifique. JD: Ce qui frappe sont les lignes rationnelles qui structurent l’ensemble, et au sein desquelles vous développez chaque programme pour ainsi dire de l’intérieur et indépendamment des autres. YM: En effet. En travaillant avec un système linéaire strict, cette articulation s’intègre à nouveau dans l’ensemble. Seules, ces atmosphères sont dépourvue de sens, elles n’en acquièrent qu’en les confrontant aux programmes voisins. C’est pourquoi il est très important de ne pas placer les limites de la maison à sa façade extérieure, mais aux limites du terrain, et de prévoir des transparences à travers toute la maison. À chaque endroit, on peut ainsi percevoir la stratification conceptuelle de la maison, mais également décider de fermer une transparence grâce à une porte ou une tenture. Sur plan, la disposition organisatrice semble

BKA, 2002-03 Loftorganisatie, Antwerpen

BKA, 2002-03 Loftorganisatie, Antwerpen 11

très claire et évidente, mais dans la maison elle-même, elle se superpose en différentes couches: la rationalité de l’organisation, les trois poutres, les transparences, les matériaux. En tant qu’histoires séparées, elles sont faciles à conter, mais ensemble, elles se transforment en habitation très complexe. KV: Les lignes rationnelles, les transparences nous font percevoir les séquences des différents programmes, et servent de stimulant pour déterminer leur propre parcours. JD: D’une certaine façon, ce projet, tout comme le loft BKA d’ailleurs, est un système qui dans son utilisation quotidienne, continuera à refléter les souhaits spécifiques du commanditaire. Une maison n’est-elle pas trop contraignante dans ce sens ? YM: Ce n’est pas le but initial. À travers les exigences du commanditaire, nous essayons d’arriver avec celui-ci à un accord très précis sur le type d’habitation. Le degré de contrainte que cet accord impose à l’habitant dépend du projet. Ce qui est important est de toujours se ménager la possibilité d’échapper à cette organisation systématique : au FAR, on a prévu des transparences à travers toute l’habitation, dans le loft il existe la possibilité de gérer les portes de façon à pouvoir s’échapper du monde caché. JD: Cette contrainte constitue aussi l’essence de votre projet primé au concours du Société flamande du logement (VHM). Ce projet présenté au concours est une alternative à ce que vous définiriez comme une architecture trop 12

‘contraignante’ des habitations sociales. Pouvez-vous nous éclairer un peu à ce sujet ? KV: Ce concours visait à développer des alternatives à l’habitat social classique, tout en continuant à se conformer à une législation déterminant les superficies maximales permises selon les fonctions. C’est donc paradoxal. Notre participation se base sur une étude que nous avons effectuée préalablement, examinant comment les gens utilisent leur habitation en pratique. Ce qui en ressort est que dans la majorité des cas, celle-ci n’est pas utilisée selon sa conception et son plan. De nos jours, les familles sont composées des façons les plus diverses, ce qui rend l’idée d’un plan fonctionnel traditionnel dépassée. En même temps, il est frappant que les gens cherchent quand même à aménager leur habitation selon les normes: tout le monde possède une salle à manger en chêne alors que celle-ci ne constitue que rarement le décor d’un dîner. Cette salle à manger est par contre utilisée comme lingerie, bureau, ou pour construire un château en Lego. L’alternative que nous avons développée à cet ensemble normatif et aux espaces déterminés du point de vue fonctionnel, se base sur des plans aux ‘articulations spatiales’: un plan qui se conforme aux exigences de superficie, et dans lequel chaque espace possède une atmosphère caractéristique ou des qualités spatiales. Ce caractère est en partie déterminé par les espaces environnants. L’articulation spatiale de chaque pièce, ainsi que sa position sur le plan, confère un caractère à chaque partie de la maison, sans toutefois en déterminer l’utilisation. Dans ce sens-là, la maison ne détermine plus l’organisation programmatique, mais

PZE, 2002-03 Gevelopbouw Polyvalente zaal, Eeklo

PZE, 2002-03 Gevelopbouw Polyvalente zaal, Eeklo

13

est plutôt un support dont la fonction peut être déterminée par son habitant lui-même. Pour cette articulation, nous nous sommes à nouveau référés à un certain nombre de typologies de base, comme des niches, des espaces extérieurs entourés de murs, etc. Un élément que l’on retrouve également dans des autres projets est l’intense confrontation entre intérieur et extérieur que l’on recherche ici. Au lieu du jardin avant ou arrière typique, on a opté ici pour des jardins latéraux. Lorsqu’on combine ce type d’habitation dans un quartier, on crée un aspect de rue diversifié, et on transforme les jardins latéraux en espaces verts continus. JD: Le projet BTW d’habitations sociales à Boom est un des projets primés de ce concours. Ce qui est remarquable ici, est que votre démarche sur l’articulation des espaces de vie va de pair avec une grande ambition urbanistique. YM: La demande du commanditaire de Boom était curieuse: une vingtaine d’appartements sociaux devaient occuper un des derniers espaces vierges d’un quartier d’habitations sociales d’après-guerre. Notre proposition à cette demande fut un quartier surélevé, qui ne considère pas seulement l’habitat dans le sens restreint du terme, mais examine d’abord la commande dans le cadre de son contexte urbanistique. L’habitation elle-même consiste en une plaque solide avec plusieurs grands patios qui rendent l’ensemble vivable. Par l’articulation de certaines parties, le bâtiment prévoit des terrasses et des accès par le bas. JV: En surélevant la construction et en libérant le sol, nous soulignons la pos14

sibilité de passages entre les différents quartiers, créant un espace public central au lieu d’une cité dortoir remplie de constructions qui ne permettraient pas de programmes supplémentaires. L’endroit acquiert un caractère, une identité. JD: Ceci nous mène à une des zones de tension dans lesquelles vous opérez: dans le projet, les atmosphères jouent un rôle important, mais sont toujours traduites en espaces par définition plus abstraits, permettant ainsi aussi différentes utilisations. L’étude que vous effectuez pour arriver à une organisation passe par le programme, sans toutefois le déterminer ou le mettre littéralement en scène. Ceci est également très clair dans DSA, le projet de rénovation d’AG Vespa pour une maison d’angle anversoise. YM: Un élément décisif du projet est le fait que le bâtiment d’angle possède davantage de superficie en façade qu’au sol. D’un point de vue architectural, la façade est très déterminante. Nous avons joué avec la donnée historique selon laquelle l’ouverture des fenêtres dépendait des impôts que l’habitant payait pour la vue sur la rue et l’extérieur. Nous l’avons utilisée pour écrire une nouvelle histoire pour la maison : les trous sont ouverts ou fermés d’après les exigences du programme. En fait, les ouvertures racontent l’histoire de l’organisation interne. À côté de cela, nous jouons avec un effet trompe-l’œil à partir de la rue: en peignant les niches de fenêtres fermées en noir, à partir de la rue, les fenêtres semblent toutes transparentes.

JD: Un deuxième élément est l’escalier, qui du point de vue du matériau, contraste beaucoup avec l’intérieur blanc de l’habitation. Pourquoi recherchezvous toujours ce contraste entre les différents matériaux ? KV: Justement en raison de la forme puissante de la construction, nous avons rapidement décidé de tout abattre autour de la circulation verticale, ce qui permet à la forme originale de la construction d’angle de devenir également visible à l’intérieur de la construction. Sur l’espace minimal nécessaire qui reste, nous prévoyons alors l’escalier. Et, chose que nous faisons d’ailleurs souvent dans d’autres projets, nous accentuons la rencontre de deux programmes par le contraste des matériaux. De cette façon, vous soulignez l’identité et la perception de chaque projet. Autrement dit, l’attention que nous attachons à l’organisation programmatique de chaque projet va toujours de pair avec sa traduction matérielle concrète. JD: Contrairement à FAR (habitation à Roeselare), où il existe une grande hétérogénéité dans l’articulation spatiale, vous répondez à nouveau à la demande de conception de ce projet par le moins possible d’interventions. C’est ce qui nous frappe aussi vu à BKA (le loft) et à PZE (la salle polyvalente). Comment voyez-vous le paradoxe apparent entre ces projets? KV: D’après le programme et les exigences, nous travaillons toujours avec les mêmes moyens. À PZE et BKA, pour ne pas devoir faires des conces-

sions au niveau de la qualité spatiale et de l’articulation, le budget nous a contraints de nous centrer sur cet élément central important. Par contre, les exigences à FAR étaient tellement complexes que d’autres possibilités et questions furent évoquées. YM: On pourrait considérer la maison FAR comme un laboratoire. Il s’agissait de tout un processus tant pour nous trois que pour le bureau, où chaque partie du programme a été développée à l’extrême. On pourrait établir le parallèle avec un enfant turbulent. JD: Dans AGI, le projet pour une habitation à Ypres, on retrouve une série des techniques développées dans le laboratoire FAR. JV: L’histoire est différente, et les souhaits spécifiques du maître d’ouvrage étaient complètement différents. Mais en effet, nous utilisons les mêmes outils. KV: Il s’agit ici d’une parcelle unique: c’est la première et la dernière qui délimite le quartier. L’entrée officielle du terrain est située de l’autre côté, près de la limite d’un système de canalisations. Notre première décision a été d’en prolonger le parcours au terrain privé. En outre, juste à côté de ce quartier se situe une zone de parc protégée, interdisant toute construction sur une grande bande du terrain. Ces facteurs environnementaux, combinés à la demande du maître d’ouvrage d’un emplacement de parking destiné aux voitures et motos, rendent l’espace disponible pour implanter la maison très limité. C’est pourquoi l’habitation est conçue comme un volume très compact de deux étages. Le garage est situé un demi-étage en contrebas ; 15

INKOM

TOILET

KEUKEN

BERGING

EETZONE 2

SPEELZONE

KIND 2

TOILET

EETZONE 1

WASCEL

VRIENDEN KAMER

BIBLIOTHEEK HAARD 1

ZITVLAK

SPEELTERRAS

VIJVER

VERSTROOIINGS TERRAS

ZONNETERRAS

HELLING

ZITRUIMTE HAARD 2

ZWEMVIJVER

GROENSTROOK

GROENSTROOK

KIND 1

DRESSING

VESTIAIRE

BURO

ONTVANGST

WASCEL

OUDERS

BADKAMER

SAUNA

BBQ TERRAS

N

FAR, 2002-08 Woning te Roeselare

16

17

au-dessus de celui-ci se situe l’espace de vie transparent avec terrasse et vue sur le jardin et le parc environnant. YM: Le bâtiment est conçu en L, ce qui fait que la vie privée se déroule plutôt dans la partie d’angle, et la partie représentative, le ‘visage’ de l’habitation dans la partie extérieure. Nous pourrions aussi établir le lien avec BKA, le loft: tout le déroulement de la vie quotidienne est visible à l’intérieur, et de l’autre côté, tout est caché. Dans AGI, la maison d’Ypres, l’habitant pénètre par la partie d’angle de la maison, alors que le visiteur aborde celle-ci par l’autre côté, fermé, de l’habitation. Afin d’accentuer les différents caractères des parties du bâtiment, nous avons en effet appliqué certaines techniques utilisées pour la première fois à FAR, la maison de Roeselare: différences d’hauteur, espaces transparents à l’intérieur de l’habitation, différentes hauteurs de plafond, etc. Ce qui est aussi frappant ici, est la relation diagonale entre les deux parties du bâtiment: toutes les activités se déroulent autour et au sein de cet espace intérieur qui permet le soir de voir l’habitation en transparence. La paroi du feu ouvert en pierre naturelle se prolonge aussi sur toute la longueur du bâtiment, jusqu’au long de la pente du parking. Cette paroi évoque un élément de caractère appartenant au passé, qui dans un nouveau contexte et programme, retrouve ce caractère et permet une nouvelle approche. JD: En examinant l’ensemble de votre œuvre, ce qui frappe est la diversité des projets et des programmes, ainsi que les différentes échelles auxquelles vous êtes actifs. 18

YM: En effet, nous espérons appliquer la même logique à ces différentes échelles. Cette diversité de projets est vraiment une chose que nous recherchons, qui est essentielle pour nous. KV: C’est la diversité des échelles et programmes qui nous permet de rester sur le qui-vive. Toujours partir de zéro en analysant la demande et le programme, et à nouveau en construire le concept : cela nous permet aussi parfois une approche très fraîche par rapport au maître d’ouvrage, et c’est un avantage substantiel. JD: Dans ce sens-là, THB, l’arrêt de tram à Bruxelles est important: un concours que vous avez gagné alors que vous n’aviez pas tenu compte de toutes les restrictions imposées par le concours. Juste à l’endroit l’on ne l’attendrait pas - là où les voies des trams se rejoignent-, vous proposez de prévoir un espace public couvert. YM: En effet. Pensons un instant autrement: oublions tout et retournons à une considération de base. C’est un endroit où des milliers de personnes arrivent, et c’est un des endroits les plus indéfinis de Bruxelles. Eh bien, en inversant la chose, cet endroit peut se transformer en lieu important. KV: C’est en avançant l’argument qu’à cet endroit périphérique, on doit faire davantage que construire un abri audessus de l’arrêt -qui doit constituer une porte d’accès vers le quartier du Heysel-, que nous avons pu gagner ce concours. D’après nous, parmi les icônes existantes comme l’Atomium, le Palais du Centenaire, etc, l’arrêt de tram doit aussi se transformer en icône.

7.

6.

5.

7.

6.

5.

2. 3.

2.

3. 8.

4.

1.

8.

4.

1.

1. PORTIEK 2. LUIFEL 3. GROENTAPIJT 4. KABINET 5. TUINKAMER 6. BINNENKAMER 7. BUITENKAMER 8. BINNENTUIN 9. VERBLIJF 10. NIS 1. PORTIEK 2. LUIFEL 3. GROENTAPIJT 4. KABINET 5. TUINKAMER 6. BINNENKAMER 7. BUITENKAMER 8. BINNENTUIN 9. VERBLIJF 10. NIS

gescheiden vrouw met 2 zonen (10j + 12j)

getrouwd koppel met dochter (6j) + zoon (12j)

islamitisch koppel met 2 zonen (14j + 17j)

getrouwd koppel met babydochter (4m) + zoon

gescheiden vrouw met 2 zonen (10j + 12j)

getrouwd koppel met dochter (6j) + zoon (12j)

islamitisch koppel met 2 zonen (14j + 17j)

getrouwd koppel met babydochter (4m) + zoon

koppel met bedlegerige vader

hindoe koppel met baby (2m)

gepensioneerd koppel met mentaal-gehandicapte zoon

samenwonend koppel met dochter (8j)

GEBRUIKERSPLAN VAN hindoe VERSCHILLENDE WOONVORMEN koppel met bedlegerige koppel met gepensioneerd koppel met vader

baby (2m)

mentaal-gehandicapte zoon

samenwonend koppel met dochter (8j)

GEBRUIKERSPLAN VAN VERSCHILLENDE WOONVORMEN

VHM (VMSW), 2004 IdeeÎnwedstrijd Huisvesting herbekeken VHM (VMSW), 2004 IdeeÎnwedstrijd Huisvesting herbekeken 19

JD: Ce qui frappe est le grand nombre de vos projets dans des régions périphériques? YM: En effet, nous possédons davantage de points d’attaches dans des endroits peut-être moins intéressants en soi. Grâce à notre attitude impulsive par rapport aux programmes que nous concevons, nous sommes à mêmes de développer quelque chose dans des contextes inintéressants aux yeux de beaucoup d’autres. Et d’articuler l’espace. JV: Mais, comme nous vivons tous à Bruxelles, la ville est aussi importante pour nous tous. C’est notre environnement quotidien. Nous avons maintenant reçu le soutien du ministre de la Région de Bruxelles-Capitale, Pascal Smet, pour développer des idées dans 100 endroits de cette région. Pas forcément à travers l’architecture, mais à travers diverses interventions. YM: Il est important que ce projet ait un lien avec l’espace de vie quotidien, que nous considérons essentiel en tant que niveau d’intervention. C’est ce que le projet BXL100 veut: développer des interventions dans une sélection d’endroits ayant un certain potentiel, et démontrer comment ceux-ci pourraient évoluer. Il ne s’agit pas seulement de Bruxelles en tant que capitale de l’Europe, mais aussi en tant qu’espace de vie du citoyen. Cet espace quotidien concerne notre architecture. JD: C’est bien ce qui est spécifique à votre pratique: la demande du maître d’ouvrage n’est pas immédiatement confrontée à une éthique ou des convictions préalablement déterminées. C’est plutôt à partir d’une méthode de 20

travail très présente que cette demande se transforme littéralement en partie d’un système. Les désirs du maître d’ouvrage deviennent presque douloureusement perceptibles dans chacun de vos projets, tout simplement parce qu’ils ne sont pas traduits en plan. Ils deviennent partie d’une organisation. Et c’est peut-être ce que le spectateur voit en entrant dans l’exposition 35m3: la présentation d’espaces où le quotidien est mis en scène, avec un résultat bien meilleur que si l’on laissait simplement les choses suivre leur cours. JV: C’est très consciemment que nous intégrons les désirs du maître d’ouvrage dans un ordre programmatique. KV: C’est peut-être la raison pour laquelle un projet est par définition pénible, parce qu’en effet, nous attendons une participation de l’habitant ou du visiteur. Ils jouent un rôle actif. C’est ce que souligne le film dans 35m3: la mise en scène de programmes, autour desquels nous construisons des espaces très concrets. Ce sont ces espaces concrets que le visiteur voit dans la deuxième partie du box, après avoir ouvert une des portes pivotantes et avoir été acteur pendant un moment. L’utilisateur détermine le parcours et donc son propre setting quotidien.

BTW (VMSW), 2006-09 Appartementen, Boom

BTW (VMSW), 2006-09 Appartementen, Boom

21

35m3 Installation 4 panneaux bloc en bois, 70 x 250 x 3,8 cm 4 ferme portes hydrauliques Paroi avec du feutre aiguilleté gris, 283 x 303 cm “Woontaferelen”, 2007, DVD, 6’, projection 4 prints digitaux, 40x60 cm des projets: PZE, Eeklo, 2002 / AGI, Ypres, 2003 / DSA, Anvers, 2003 / GAV-Z, Courtrai, 2004 Biographie URA (*) fut créé au printemps 2002 par Yves Malysse, Kiki Verbeeck et Joost Verstraete. Yves Malysse (°1973) a étudié l’architecture à Sint-Lucas à Gand. Il a travaillé chez Robert Winkel (Rotterdam/NL), MVRDV (Rotterdam/NL), le créateur de théâtre Bart Clement (Staden/B) et Jo Crepain (Anvers/B) jusqu’en 2004. Depuis 2002, il est critique invité à ‘l’Academie van Bouwkunde’ à Tilburg et à la Sint- Lucas Hogeschool à Gand et à Bruxelles. Actuellement, il enseigne à la TU Delft. Kiki Verbeeck (°1974) a étudié l’architecture à Sint-Lucas à Gand et les Sciences de l’Architecture à la Katholieke Universiteit Leuven. Elle a travaillé chez uapS (Paris/FR), OMA (Rotterdam/NL), LABFAC (Paris/FR), Bernard & Georges Baines (Anvers-Bruxelles/B) et Advisers (Bruxelles/B) jusqu’en 2005. En 2006-07, elle a enseigné à Sint-Lucas à Gand. Joost Verstraete (°1974) a étudié l’architecture à Sint-Lucas à Gand et travaillé entre autres chez FCJZ Zhang Yung He (Pékin/Ch), Volvo Trucks (Gand/B), Architettura (Gand/B) et ARBR (Bruxelles/B) jusqu’en 2003. Ont travaillé ou travaillent encore avec URA depuis 2002 : Tom Broes, Benny Geerinckx, Jan de Moffarts, Toon Vanobbergen et Christine Verdoodt. (*) depuis 2006, avant cela UR architecten. Projets (sélection) 2007 KAU, Vlaamse Gemeenschapsonderwijs, Salle de gymnastique, Athénée d’Uccle, en cours SAM, Appel d’offre ouvert, Stad aan de Maas, Maaseik, concours fermé BVW, Maison unifamiliale avec espace professionnel, Wevelgem 2006 BSN, Appel d’offre ouvert, Bâtiment Athénée, Ninove, concours fermé RRA-B, Ville d’Anvers, Etude de concept terrain d’entreprise Katwilgweg-Zand et Noorderlaan, Anvers, en cours, en collaboration avec Arcadis BTW, 20 unités d’habitation, Boom, lauréat concours fermé, en cours GAV-O, Bâtiment d’accueil domaine provincial de Gavers, Harelbeke, lauréat concours, en cours 2005 SMB, Conception des espaces souterrains du réseau de métro Albert et Porte de Halle, Bruxelles, lauréat concours fermé, en cours, en collaboration avec Technum 22

TEASE MI NT

TEASE MI NT

DSA, 2003-06 Transformatie hoekwoning, Antwerpen

DSA, 2003-06 Transformatie hoekwoning, Antwerpen

23

SOR, AROHM, Etude de développement régional et communal, lauréat concours fermé, réalisé, en collaboration avec Topotronic THB, STIB, Région de Bruxelles-Capitale, concept arrêt de tram Heysel, Bruxelles, lauréat concours fermé, en cours, en collaboration avec Ney & Partners (structural engineering) SJN, Vlaamse Gemeenschapscommissie, concept cour de récréation Ten Nude, Bruxelles, lauréat concours fermé, en cours CTL, projet immobilier avec 20 unités d’habitation, Lokeren, lauréat concours fermé, en cours SBW, Appel d’offre ouvert, Bâtiment scolaire Athénée, Beveren Waas, concours fermé VWD, Transformation habitation, Duffel, en cours 2004 LPK, NV d’Ieteren parking, Kortenberg, URA (concept) en collaboration avec Quadrant (réalisé) GAV-Z, Pavillon de natation Domaine provincial de Gavers, Harelbeke, lauréat concours, réalisé VHM, Concours d’idées nouvelles formes d’habitat (VMSW), 2 x lauréat concours 2003 AGI, Maison unifamiliale avec intérieur et jardin, Ypres, en cours CKZ, Transformation et agrandissement d’une habitation mi-ouverte, Zonhoven GAV, Province Flandres Occidentale, Masterplan parc naturel et récréatif avec pavillons Gavers Sud, Harelbeke, lauréat concours fermé, en cours, en collaboration avec VCnK (paysage) DSA, AG Vespa, Transformation habitat d’angle avec espace commercial, Anvers, réalisé FAR, Maison unifamiliale avec intérieur et jardin, Rumbeke, en cours 2002 SNA, Parc communal Spoor Noord, Anvers, concours, en collaboration avec Ove Arup, Topotronic, UKurz PZE, Salle polyvalente, Eeklo, lauréat concours, réalisé SNV, cabinet pour bureaux, Roeselare, réalisé BKA, Aménagement loft, Anvers, réalisé Articles / Publications 2007 GAV et LPK, Knutselen aan het landschap, dans: A+, nr207 2006 PZE, De VAi-projecten, dans: Zone 02, nr160; Zone 03, nr286; Zone 09, nr190 PZE, Salle polyvalente ‘De Blokhutten’, Eeklo, dans: Jaarboek Architectuur Vlaanderen 04 05 2004 GAV, ‘Provincie bouwt sportief-recreatieve site in De Gavers’, dans De Standaard, novembre PZE, Journée de l’Architecture, dans: Focus Knack, octobre VHM, Sociale huisvesting, Huisvesting herbekeken, dans: A+, nr189 PZE, Cultuurprijs 2003, Filip De Pau, dans A+, nr187 24

ONTSLUITING

ONTSLUITING

H.

B.

A.

10. H. G.

F.

C.

D. B.

E. A.

9. 10.

7. G.

F.

6. C.

8.

5.

9. 4. 7.

D.

E.

2.

1.

3.

A.

6.

8.

5.

4.

2.

3.

1.

A.

N

1. ONTVANGST 2. VERDIEPTE BOEKENKAMER 3. DOORKIJKHELLING 4. TRANSITZONE 5. GARAGE- EN KELDERTRAP 6. TOILET 7. BERGING 8. LEEFKEUKEN 9. EETPLAATS 10. ZITPLAATS MET BAR- EN HAARDWAND A. INTERNE PARKEER- EN SPEELSTRAAT B. FIETS-, MOTO- EN AUTOHELLING C. VERDIEPT SPEELVLAK D. GROENE BUITENKAMER E. BOOM F. TUINTERRAS G. TUINZONE H. TUINHUIS

N

1. ONTVANGST 2. VERDIEPTE BOEKENKAMER 3. DOORKIJKHELLING 4. TRANSITZONE 5. GARAGE- EN KELDERTRAP 6. TOILET 7. BERGING 8. LEEFKEUKEN 9. EETPLAATS 10. ZITPLAATS MET BAR- EN HAARDWAND A. INTERNE PARKEER- EN SPEELSTRAAT B. FIETS-, MOTO- EN AUTOHELLING C. VERDIEPT AGI, 2004-07 SPEELVLAK D. GROENE BUITENKAMER E. BOOM F. TUINTERRAS G. TUINZONE H. TUINHUIS

Woning, Ieper

AGI, 2004-07 Woning, Ieper

25

2003

PZE, Belgium, Belgitudes. -The architect as troubleshooter-, dans Frame, nr39 PZE, Rauwe architectuur met achtertuingegevens, dans: de Architect, 2003

Expositions 2007 35m3 jeune architecture, deSingel campus des arts international, Anvers 2004 URA, FIVE PROJECTS, à l’occasion d’une série de conférences, Beida University, Pékin/ Chine Lauréats Concours d’idées nouvelles formes d’habitat, VMSW (ancien VHM), Bruxelles Conférences / Événements 2007 14/10, PZE, Journée de l’Architecture, journée portes ouvertes, organisée par le VAi 20/04, URA, dans une série de conférences ‘de jonge belgen’, Academie van Bouwkunst, Maastricht 16/04, URA, conférence et débat au sujet de la ‘construction collective’, TU Eindhoven 14/02, URA, dans une série de conférences pour l’Archistenforum, Institut Henry Van de Velde, Anvers 2004 24/10, PZE, Journée de l’Architecture, journée portes ouvertes, organisée par le VAi 23/09, URA, conférence, FIVE PROJECTS, Beida University, Pékin Chine Contact URA - Yves Malysse, Kiki Verbeeck, Joost Verstraete Avenue de Stalingrad 100 1000 Bruxelles T 02 512 56 36 / F 02 512 56 37 [email protected] / www.ura.be Auteur Joachim Declerck (Bruxelles) est ingénieur et architecte. Il a étudié à l’Université de Gand et au Berlage Instituut à Rotterdam. Il est actif en tant qu’architecte indépendant et il dirige également le Center for Architectural Research and Development, département conception du Berlage Instituut. Cette publication paraît dans le cadre de l’exposition ‘35m3 URA Yves Malysse, Kiki Verbeeck & Joost Verstraete’, du 20 septembre au 28 octobre 2007 inclus à

THB, 2005-09 Tramstation Heizel, Brussel

THB, 2005-09 Tramstation Heizel, Brussel 26

27

ColoPHone deSingel Campus des arts international, Anvers. Éditeur: deSingel Campus des arts international, Anvers & VAi, Institut Flamand d’Architecture, Anvers Directeur général de deSingel: Jerry Aerts Directeur VAi: Katrien Vandermarliere Programme expositions: Moritz Küng Programme 35m3: Roeland Dudal, Moritz Küng, Katrien Vandermarliere Textes: Joachim Declerck, Moritz Küng, Katrien Vandermarliere Rédaction définitive: Roeland Dudal Réalisation exposition, mise en forme: deSingel © 2007 deSingel © 2007 VAi © URA Tous droits réservés. Aucune partie de cette publication ne peut être reproduite ou mise en mémoire dans un fichier de données automatisé ou rendue publique par impression, par photocopie ou par quelque procédé que ce soit, sans l’autorisation préalable de l’éditeur.

28

Introduction

Over the three seasons from 2005 to 2008, deSingel and the Flanders Architecture Institute are together programming a series of exhibitions called ‘35m3 young architecture’. This title refers to the room (283 x 408 x 303 cm) in which a new generation of architects’ current projects or visions on paper are presented. Promising young architects are given the challenge of dealing creatively with the limitations of this exhibition space. They outline their motives, approach and practice on the basis of one or more completed projects, a statement, a vision, a theoretical reflection, an installation or whatever else they may choose. The architectural firms that have been shown so far are: Office Kersten Geers David Van Severen (Ghent), Van Belle & Medina (Antwerp), Dessauvage & Mohammadi (Bruges), Kristoffel Boghaert (Ghent), Jo Taillieu (Ghent), De Vylder & Hofkens (Ghent), NU architectuuratelier (Ghent), noumenon (Brussels) and D’haeseleer & Kimpe & Poelaert (Antwerp/Ghent). Moritz Küng / Katrien Vandermarliere 

The articulation of everyday space A conversation between URA – Yves Malysse, Kiki Verbeeck & Joost Verstraete – and Joachim Declerck. Brussels, August 2007. Joachim Declerck: I would like to start this conversation on the basis of one of your smaller projects, the playground for a primary school in Brussels, SJN. Its design seems to display a lot of techniques that recur in other projects. Contrary to the express wishes of the client, you decided not to install any play apparatus on the playground. Why? Kiki Verbeeck: We were indeed asked to build an outdoor playground with apparatus in a school for children from 6 to 12 years old. We consider it important that a child thinks up its own activities. One should not have a situation where the standard apparatus imposes play on a child, but one where the child can make discoveries inventively and creatively in the course of play. So we drew up a list of all sorts of actions (jumping, hopping, cycling, climbing, etc.) which we set out in a ‘word plan’. This is a principle we often use to put the emphasis on the use and the filling of the space from the very beginning of the design process. We then translated the word plan into a series of islands with abstract forms and patterns. The child can then put them to whatever use his imagination comes up with. Joost Verstraete: For example, we do not figure out a ready-made game 

of hopscotch, but the pattern of green, dark-grey and light-grey tiles used on the ground mean the area can be put to other uses. Children may see in it a game of hopscotch or a zebra crossing. We do not want to determine the way it is used, but to offer tools that they can use creatively. JD: When we look at one of your large-scale projects, the GAV, the masterplan for a recreational pool at De Gavers nature domain in Harelbeke, it seems to display the same intentions. Yves Malisse: Yes, in a certain sense. The brief was to create an intensive recreational programme in an existing natural landscape. The challenge was to generate a subtle synergy between the restfulness and value of the natural area and the intensity of the planned programmes. The domain often has to accommodate large groups, and on sports days there may well be 5000 people on and around the water. We immediately asked ourselves where we could locate the programme so that every part of the domain would be used to the full, and also so that the location of the buildings puts the passer-by in the closest possible contact with the recreational functions and the qualities of the natural surroundings. In that sense this design took us a step further: we saw nature and architecture as elements of equal weight in the organisation of the programme. So

each part of the programme is located on the most effective site so that the building always has an influence on the natural setting and vice versa. The two enhance each other. KV: Yes, that’s important. We are really going to orchestrate it. Just as with the playground, we start out from the set of requirements and on that basis we give it an extremely clear spatial articulation on both the small and large scale. This clear spatial definition creates a framework that gives the occupant, user or visitor the opportunity to allot their own uses to the spaces. JD: So the diversion of the stream was the first strategic move, and it enabled you to characterise several spaces on the inside of its bend. JV: Our cooperation with a landscape architect was very important. He pointed out the natural qualities and potential. The stream had previously formed a barrier that meant the visitor had no contact with the lake. But by tackling the stream and changing its course, we create interesting intermediate zones between the stream and the lake and can define areas where the flooding of this stream makes particular types of flora and fauna possible. We then placed the reception building right next to the stream. We thereby interweave the architectural with nature. The same thing applies in the recreational areas: the water-sports building houses all the water-associated equipment and so we locate it literally on the boundary between land and water. Another example is the children’s hotel. For that we remembered what it was like for a young child to sleep in this sort of

hotel. With the basic typology of the treehouse in mind, we located the hotel right next to a wood, and each bunkbed has a window with a view of the trees. This is a recollection that gives the building and the area a personal undertone. YM: The stream is indeed the backbone that links the various areas together. At the same time its character changes when it floods, and when it runs through woods or an open landscape. In addition, the path is a second route through the park that also organises the space. The path links together the various recreational programmes and makes it possible for large groups of people to be led through the park in an organised manner. JD: The architecture of the various recreational programmes can be read in two different ways: on the one hand it is closely interwoven with its immediate surroundings, and on the other it plays an important part in the urban planning scenario. YM: We consider that essential. Instead of making one big building, we have divided the programme up into several parts, each of which acts as a leitmotiv, a stepping stone, throughout the domain. The user is deliberately brought face to face with the programme. No one who walks here can avoid seeing everything. We also took a brief look at the logic of amusement parks, where deliberate use is made of poles of attraction. In our plan each building is a pole of attraction. The visitor does not pass by, but participates in each natural area. This is a URA strategy: locating programmes in a 

particular place to stimulate the user to participate in a function or programme. KV: It comes down to creating a spatial framework, a distinctly defined spatial setting. Not one that plays a determining role, but one that does not suffocate. In this way, architecture is able to initiate and provide a clear context for the various purposes its users put it to. YM: We deliberately impose a stimulus on the user by means of this spatial framework. We do not believe in an open plan. Or in flexibility. JD: That might be used as a lucid description of what one would characterise as a loft. The design of BKA, a loft in Antwerp, was in fact your very first project. Perhaps we could best describe it as an ironic reversal of that stereotypical idea? JV: The plan for the loft was indeed set in contrast to the typical loft space, and to the flexibility that was popular in the 90s. KV: Every project starts on the basis of a programme, but we also make an in-depth study of the client’s wishes and then translate them very literally. For the loft project it was a single woman who had bought an empty shell and literally asked us to design a white, minimalist and clean loft. When you interpret the client’s request, it actually means ‘I want a home, but the habitation should be invisible’. A visit to the building confirmed this: on the street side it is a fine industrial building, but once you go through a tightly monitored entrance hall onto the courtyard, you come face to face with a postmodern building in which ‘pseudo-lofts’ are sold that are barely two and a half 

metres high. On top of that there is a series of contractual stipulations that lay down, among other things, that no washing may be hung in view, that only white curtains (or similar) may be hung at the windows, and so on. The conclusion is that the act of habitation – the programme we are talking about here – is denied from the moment you enter. It is a world of illusion centred on seeing and being seen. YM: We translated this literally in the plan. The design consists of one single act: a wall in two parts forming a 90° angle is located in the room diagonally. This optically enlarges the ‘minimalist’ space requested. All the domestic functions are linked together in a logical sequence behind the wall. In other words the ritual of domestic life can take place entirely in the wings: getting up in the bedroom, then into the bathroom, through the storeroom to the kitchen, where one has breakfast, and on through the study to the outside. But the doors inserted into the wall mean that the everyday life that goes on behind the wall can also be opened up towards the living room. This makes it the client’s choice whether she shows her everyday life or not. KV: That was the first project we did together and that’s why it was deliberately chosen as the basis for the design of the 35 cubic metre exhibition box. JD: It seems that, not only in this project, but also in PZE, the multipurpose hall in Eeklo, and DSA, the corner house in Antwerp, you endeavour to respond to the complex design brief with a single element, wall or structure. JV: When you developing a concept,

2 2

3 3

3 2

4 4

4

3

5 5

4 5

2

5

1 1

1 filmprojectie URA Woontaferelen filmprojectie URADujardin Woontaferelen 2 1PZE fotograaf Filip 2 PZE fotograaf Filip Dujardin 3 AGI fotograaf Frederik Vercruysse AGIfotograag fotograafStijn Frederik Vercruysse 43 DSA Bollaert 4 DSA fotograag Stijn Bollaert 5 GAV-Z fotograaf Stijn Bollaert 5 GAV-Z fotograaf Stijn Bollaert

35m3, 2007 35m3, 2007 



OMHEINING muziek avontuur graven

V E R H O O GV E R H O O G springen springen

NOODTRAP kamp

toneel

NOODTRAP kamp

ZANDBAK rondhangen OMHEINING vallen muziek KLIMREK avontuur duikelen graven

glijden

glijden

rondhangen

KLIMREK NIS voetballen duikelen verstoppen verkeer TEGELPATROON

ZANDBAK keepere n vallen NIS IN MUUR verstoppen zitten keepere n NIS IN MUUR

NIS hinkelen voetballen verstoppen verstoppen zitten zitten ruiken verkeer BOOM TEGELPATROON WATER hinkelen drinken rusten HELLING reflectie zitten verstoppen BESCHUTTING ruiken ontmoeten BOOM knikkeren WATER n voelen drinkenterugtrekke TAFEL rusten HELLING reflectie kaatseballe n praten verstoppen BESCHUTTING HOEK schilderen ontmoeten verstoppen knikkerenWAND terugtrekke n voelen TAFEL kaatseballe n praten HOEK schilderen verstoppen WAND

toneel

JD: Can you briefly explain how PZE, the multipurpose hall in Eeklo, developed along those lines? JV: Eeklo town council asked for a multipurpose hall sited in a recreational area. The site was a perfect reflection of the typical Belgian rear extension: elements completely different in nature, such as a cabin and containers, are all combined there. The outlines of the design were already laid down: the location of the building had been fixed, it would measure 30 m square and would have a fixed base 3 m high. The challenge was to comply with the technical requirements on a very limited budget, while at the same time also making a statement about the context through the architecture – to make this space at the back a recognizable place. For this reason we concentrated on the upper part of the facade and developed

a single uniform facade composition in which the various design requirements were fulfilled at the same time: insulation, natural light, cost and the articulation of the building. More specifically, we sought a facade that used materials typical of the ‘rear extension’ so familiar to us. We ended up with a layered composition of polycarbonate sheeting, OSB panels, black insulation and corrugated sheeting on a wooden framework. While this gave us subdued light inside that did not hamper the sports activities, in the evening the building acted as a lantern towards its surroundings and marked the location. YM: Our real challenge was to design the composition and detailing of this facade within the very restricted budget. So then the whole design problem starts to revolve around that. It was only when we presented the facade in the form of a full-sized model that the client was convinced of the quality of this layering of materials. The interesting thing is that by means of this layering one actually designs a new material. We are not in the first instance at all concerned with the aesthetics of the facade. KV: That’s right. The fact that we deliberately work on the basis of settings and programmes means we do not have to think in terms of aesthetics, but conversely, and very pragmatically, to make a puzzle that works in organisational terms. We never take decisions on the basis of aesthetic considerations. The best possible organisation of the programme is translated into an experience and this in its turn leads to very clear spatial articulation with various possible uses. For this reason we often return to fundamental types for

MUUR MUUR klimmen klimmen

you always look consciously or unconsciously for a means of expression in which the various parameters come together and provide insight. In the BKA loft, for example, from that one action it followed that the columns in the living room had to be plastered in white, while those behind the wall remain in bare concrete. By focusing the concept, later decisions in the design process, execution and detailing suddenly become quite self evident. YM: We do not consider details to have an importance in themselves. None of our buildings will ever be filled with constructional details. It all revolves around the development of a foundation or a principle. On that basis you determine how something should be carried out so that the principle is materialised as clearly and literally as possible.

SJN, 2005-07 Buitenspeelplaats, Brussel

SJN, 2005-07 Buitenspeelplaats, Brussel



this spatial articulation. JD: Which also explains the name of your firm, I suppose? Will you explain that a little more? KV: Ur is the name of the first city in the Bible, and was also a very deliberate choice for the name of our firm. Our intention is to start from zero on every new project, to put the programme and the requirements together in an open-minded way and so start on our organisational puzzle. On the other hand, precisely because we do not formulate any design criteria on the basis of aesthetics, we try to recall highly recognisable architectural types, plans and formal idioms. On the playground in Brussels (SJN) it is a matter of elementary forms (cube, cylinder, etc.), but in the house in Roeselare (FAR), for example, it is about the search for the form of a typical open-air barbecue, a sauna, or a meditation room. Take the swimming pool pavilion at De Gavers (GAV-Z), for example: the first idea we came up with was the typical beach hut. We use this recognizable fundamental type and put it in a new context. YM: We trust and believe in the qualities to be found in basic types. By confronting them with a new setting we are able to develop something new with them. JD: It seems to me that the interesting thing about that attitude is that you are relatively open to the client’s requirements. If he aspires to a particular space or atmosphere, that can be part of your project. The loft (BKA) is an example of this, but it is also very clear in the house in Roeselare (FAR). The clients’ 

specific requirements provide the ingredients for your programmatic puzzle. KV: That’s right. The more parameters there are, the more concrete the set of requirements, the easier it is for us to find our way, because in fact we are looking to produce characteristic spaces. In the house in Roeselare (FAR), for example, it is an organised family that lives in accordance with a very strict and rational daily timetable, but at the same time wants to be able to escape this daily rhythm within the home. JV: It was clear that the client was asking for a building that had to work like a machine: he asked for a closer study of the various flows of daily life (storing waste, sorting wash, bringing in the shopping). Everything had to take the most economic route: tubes that carry dirty washing down to the cellar, a vacuum cleaner system built into the wall, and so on. On the other hand there was the request to fill the house with follies, sources of relaxation: swimming pool, sauna, barbecue, billiard table, a place for a party or reception, and so on. How can one reconcile these two things? This challenge led us to the work of David Hockney, more specifically The Bigger Splash. In that painting you feel exactly the same thing: a very rectilinear, rational, orthogonal house with a swimming pool in front of it. Over the swimming pool hangs the water from a splash that has just taken place. KV: The action is in the past, and it is up to you to say what it was. That is what we endeavour to do in the house as well: it has a very strongly defined atmosphere, but it is always the occupant who sets the course, who decides what he does with it.

12

11 12

10

5

9

8

11

13

14 10

13

3 7

5

5

15 9

14 14

8 4 3 2

1 3

7

6 5

4

3 15

14

6

16 N

2

1 : 5000 1

16

N 1 PARKING 2 HOOFDTOEGANG DOMEIN 3 NIEUWE GAVERBEEK 4 ATRIUM MET BLOEMENEILANDEN 5 HOOFDPAD 6 ONTHAALGEBOUW MET NATUURKLASSEN 7 BOTENPARKING 8 WATERSPORTGEBOUW 1 : 5000 & STEIGER 9 ALLEWEERSVOORZIENINGEN MET KINDERHOTEL & SPEELWEIDE 10 SPEELBOS 11 ZWEMPAVILJOEN & LIGWEIDE 12 DUIKERSSITE 13 FINSE LOOPPISTE 14 LANENSTELSEL MET BOMENRIJEN 15 SURVIVALBOS 16 MOLEN & BIJENHUT 1 PARKING 2 HOOFDTOEGANG DOMEIN 3 NIEUWE GAVERBEEK 4 ATRIUM MET BLOEMENEILANDEN 5 HOOFDPAD 6 ONTHAALGEBOUW MET NATUURKLASSEN 7 BOTENPARKING 8 WATERSPORTGEBOUW & STEIGER 9 ALLEWEERSVOORZIENINGEN MET KINDERHOTEL & SPEELWEIDE 10 SPEELBOS 11 ZWEMPAVILJOEN & LIGWEIDE 12 DUIKERSSITE 13 FINSE LOOPPISTE 14 LANENSTELSEL MET GAV, 2003-10 BOMENRIJEN 15 SURVIVALBOS 16 MOLEN & BIJENHUT

Masterplan Gavers Zuid, Harelbeke/Kortrijk

GAV, 2003-10 Masterplan Gavers Zuid, Harelbeke/Kortrijk



YM: We inserted a number of defining elements into a highly rational pattern of strips. In the house, the element which in the playground became the abstract volumes that act as points of recognition while also upsetting the rational ensemble, takes the form of these extra relaxation programmes. They are entirely contained within the other standard living programmes. In every case they have been given a specific articulation and materiality. Here too we returned to basic typologies. JV: The recesses at the ends of the house, for example, are done in great detail. It does not really interest us whether they are contemporary or not. In the context of the whole it is appropriate to design these elements as a folly. In this sense this house is a quite extreme experiment: each programme has been translated in a specific way, with a specific atmosphere, in terms of articulation and materials. JD: One striking element is the series of rational lines that structure the whole and within which you develop each programme from the inside out and independently of the other programmes. YM: Yes, by working within a rigid system of strips, this articulation is again absorbed into the whole. These atmospheres never stand alone, but always in confrontation with the adjoining programmes. It is very important here that we do not set the limits of the house at the outside wall but on the boundary of the plot and make views through the entire house possible. This means you can spatially experience the conceptual layering of the house wherever you are in it, but you can also 10

decide to close off a view by means of a door or curtain. On the plan, the organisational arrangement seems very clear and obvious, but in the house itself it is superimposed in many layers: the rationality of the organisation, the three oblongs, the through views, and the materials. They are very easy to tell as separate stories, but together they form a very complex house. KV: The rational lines and through views enable you to experience the sequence of programmes. This stimulates you to define your own course. JD: This design, and the loft too (BKA), is in a certain way a system that will always continue to reveal the client’s specific wishes in its daily use. Doesn’t a house in this sense play too imperative a role? YM: That was not the initial objective. On the basis of the client’s requirements we try to arrive at a clear arrangement about how they are going to live. The degree of compulsion this statement imposes on the occupant varies from project to project. The important thing is that there is always a way out of this systematic organisation: in FAR you have views of the surroundings through the whole house, and in the loft you can arrange the doors so as to escape from the hidden world. JD: This compulsion is also the essence of your prize-winning competition entry for the Flemish housing company (Vlaamse Huisv estingsmaatschappij, VHM). That design is an alternative to what you would describe as the too ‘relentless’ architecture of social

BKA, 2002-03 Loftorganisatie, Antwerpen

BKA, 2002-03 Loftorganisatie, Antwerpen 11

housing. Can you explain that a little? KV: The aim of that competition was to develop alternatives to current social housing, but at the same time one remains tied to regulations that lay down the maximum permissible area per function. So it’s a paradox. The basis for our entry is to be found in a study we had done into the way people actually use their homes. What it showed was that in most cases the home is not used as it was conceived and drawn on the plan. Nowadays there are a thousand and one possible forms of family, and that means you can no longer think in terms of a traditional functional plan. At the same time it is striking that people nevertheless want to design their homes as is expected: everyone has the obligatory oak dining suite, whereas it is very rare for diners to use it. Conversely, this dining table is used for the wash, the computer or as the foundation for a Lego castle. The alternative we developed to this set of norms and for these functionally determined rooms is based on plans with ‘spatial articulations’: a plan that complies with the required floor areas, and in which each room has a specific characteristic atmosphere or spatial quality. This character is in part determined by the surrounding rooms. The specific spatial articulation of each room and its position on the plan gives character to each part of the house without thereby fixing its use. In this sense, the house no longer determines the programmatic organisation, but is a basis which the occupant himself can fill in. For this articulation we once again returned to a number of fundamental typologies, such as recesses, walled 12

outdoor spaces, and so on. Another thing that recurs in other projects is the intense confrontation between indoors and outdoors that is aimed for here. Instead of the typical back or front garden we have here opted for sidelong gardens. In this way, when a series of houses of this type are built in succession in the neighbourhood, it gives rise to a varied street front and the sidelong gardens become continuous green spaces. JD: The BTW social housing project in Boom is one of the briefs that resulted from this winning competition entry. The striking thing here is that your intentions regarding the articulation of the living rooms is combined with a substantial aspiration in terms of urban planning. YM: What the client in Boom asked was unusual: twenty flats to fill in one of the last remaining open spaces on a postwar social housing estate. Our response to this request was an elevated residential district. This proposal had a view not only to habitation in the narrow sense – the home – but first looked at the brief in its urban planning context. The building itself is a solid slab with several large patios that make the whole thing livable. The articulation of certain parts gives the building entrances at the bottom and terraces attached to the homes. JV: By raising the building and leaving the ground level open, we emphasise the possibility of passage between the different neighbourhoods and a central public space is created instead of a fully built-up dormitory district with no potential for additional programmes.

PZE, 2002-03 Gevelopbouw Polyvalente zaal, Eeklo

PZE, 2002-03 Gevelopbouw Polyvalente zaal, Eeklo

13

The place takes on a character, and identity. JD: That leads me to one of the areas of tension in which you operate: atmospheres play an important part in the designs, but are always translated into spaces that are more abstract in nature and thereby also allow for several uses. The research you do before arriving at a form of organisation always goes via the programme, without transposing it literally or tying it down in any way. This is also clear to see in DSA, the AG Vespa renovation project for a corner house in Antwerp. YM: One of the defining elements in this project was that the building’s facade was larger in area than the floor. The facade also very much determines the architecture. We played around with the historical fact that the number of windows one inserted was dependent on the tax the occupant paid for his ‘view’ of the street. We applied this to writing a new story for the house: the openings are opened or closed depending on the requirements of the programme inside them. So the openings tell the story of the internal organisation. We also use a trompe l’oeil effect seen from the street: by painting the recesses of the blocked windows black, from the street it looks as if all the windows are transparent. JD: The stairs are a second element, one whose materials contrast sharply with the white interior of the house. Why do you always look for such contrasts between materials? 14

KV: Precisely because the building has such a powerful form, we soon decided to remove everything that had been constructed around the vertical circulation shaft. In this way the basic form of the corner house suddenly becomes visible in the interior too. We then designed the staircase in the remaining essential minimum space. And something we often do in other projects is to accentuate the contact between two programmes by means of contrasting materials. In this way you enhance the identity and experience of each project. In other words, the attention we pay to the programmatic organisation of each project is always accompanied by the actual materials it is conceived in. JD: Unlike FAR (house in Roeselare), where the spatial articulation is very heterogeneous, in this project a response with the fewest possible changes has once again been given to the brief. We saw the same thing in BKA (the loft) and PZE (the multipurpose hall). How do you see this apparent paradox between these projects? KV: We always use the same means, depending on the programme and requirements. For the PZE and BKA the budget necessitated a focus on that one main element, so that we did not have to compromise on spatial quality and articulation. By contrast, the requirements at FAR were so complex that it involved completely different possibilities and issues. YM: You might consider the FAR house as a sort of laboratory. For all three of us, and for the firm, it was a process in which the development of each individual part of the programme was taken

to extremes. It’s something like a restless child. JD: Several of the techniques you developed in the FAR laboratory recur in AGI, the project for a house in Ypres. JV: The story is not the same, and the client’s wishes were completely different, but it is true that we use the same tools. KV: It was a unique plot of land: the first and last in this residential area. The official entrance to the area is on the other side, at the end of a U-bend. Our first decision was to extend the public way over private land. In addition, there is a piece of protected parkland adjacent to this area, which meant that a substantial strip of the site could not be built on. These factors, combined with the client’s request for a garage for cars and motorbikes, meant that the spot on which the house could be located was very limited. For this reason the house was conceived as a highly compact volume with two floors. The garage is half a floor lower, and above it is the transparent living room with terrace that looks out over the garden and parkland. YM: The building is conceived as an L-shape, whereby the inner angle is the private area and the outer side the more representative part of the house, its face to the world. We might also link it to BKA, the loft: everything that goes on in daily life is visible on the inside, and on the other side everything is closed off. At AGI, the house in Ypres, the occupant enters through the inner angle, while visitors approach from the other, closed side. To accentuate the difference in character of the parts of

the building we did indeed use techniques we had first used in FAR, the house in Roeselare: height differences, views right through the house, ceilings at different heights, and so on. Another striking thing is the diagonal relationship between the two parts of the building: all the activities take place in and around this inner space, so that in the evening you can look in from one side and see the other side. The wall with the stone fireplace also runs the entire length of the building, extending alongside the slope to the garage. This wall is again a recollection of a distinctive element from bygone days, which regains its significance in a new context and programme and makes new insights possible. JD: When we look at your work as a whole, it is striking for its diversity of projects and programmes, and also the variety of scales you work on. YM: It’s true that we hope to be able to apply the same logic to these differing scales. We definitely look for a wide variety of projects, and actually find it quite essential. KV: The difference in scale and programme in the projects keeps us alert. We always start from zero by dissecting both the problem and the programme and then putting them back together again. That sometimes also allows us to act very naively with regard to the client, and that is a major advantage. JD: In that sense, the bus-stop in Brussels (THB) is quite important: a competition which you won despite disregarding the restrictions 15

INKOM

TOILET

KEUKEN

BERGING

EETZONE 2

SPEELZONE

KIND 2

TOILET

EETZONE 1

WASCEL

VRIENDEN KAMER

BIBLIOTHEEK HAARD 1

ZITVLAK

SPEELTERRAS

VIJVER

VERSTROOIINGS TERRAS

ZONNETERRAS

HELLING

ZITRUIMTE HAARD 2

ZWEMVIJVER

GROENSTROOK

GROENSTROOK

KIND 1

DRESSING

VESTIAIRE

BURO

ONTVANGST

WASCEL

OUDERS

BADKAMER

SAUNA

BBQ TERRAS

N

FAR, 2002-08 Woning te Roeselare

16

17

of the competition assignment. You proposed designing a covered area for the public at precisely the place where it is not allowed – where tramlines meet. YM: That’s right. Let’s take a different approach: get rid of everything and go back to the basic idea. This is a place where thousands of people arrive and is one of the most indeterminate spots in Brussels. Well, if we turn that around it can become a place with some significance. KV: We were able to win the competition by arguing that the tram-stop on this peripheral spot should be more than just a roof over the stop, and that it should be a gateway to the Heizel site. In our opinion the tram-stop should be a new icon amidst existing icons: the Atomium, the Centenary Palace and so on. JD: It is striking that you have a lot of projects in peripheral areas. YM: It’s true that we have points of contact with places which are in themselves perhaps less interesting. Our impetuous attitude to the programmes we design enables us to develop things in settings that many others find uninteresting. To articulate a space. JV: But since we all live in Brussels, the city is equally essential to us. It is our everyday environment. We have now received support from the Brussels Capital Region and Minister Pascal Smet to generate ideas for shaping 100 spots in the region. Not necessarily by means of architecture, but by interventions too. YM: It is important that this project starts out from spaces where daily life takes place. We consider this everyday 18

environment essential as a level for interventions. The aim of the BXL100 project is to generate interventions on a selection of spots with a certain potential, and to show how they might evolve. It’s not just about Brussels as the capital of Europe but also as a place where its citizens live. This everyday space is the starting point of our architecture. JD: That is a very specific aspect of your practice: the client’s request is not immediately confronted with a predetermined conviction or aesthetics. It is more that this request very literally becomes part of a system, on the basis of a strong working method. The client’s wishes become almost painfully tangible in each design, because they are not simply translated into a plan. They become part of a form of organisation. And that is perhaps also what the visitor sees when they enter the 35m³ exhibition: the offer of spaces where the everyday is staged and yields more than if it were simply to take its own course. JV: We very deliberately incorporate the client’s wishes into ordering the programme. KV: Perhaps that is why a design may be painful, because an effort is indeed expected from the occupant or visitor. They play an active part. That is what the film in the 35m3 show emphasises: the staging of programmes around which we build highly concrete spaces. The visitor then sees these spaces in the second part of the box, after he has opened one of the doors and has been an actor for a moment. The user

7.

6.

5.

7.

6.

5.

2. 3.

2.

3. 8.

4.

1.

8.

4.

1.

1. PORTIEK 2. LUIFEL 3. GROENTAPIJT 4. KABINET 5. TUINKAMER 6. BINNENKAMER 7. BUITENKAMER 8. BINNENTUIN 9. VERBLIJF 10. NIS 1. PORTIEK 2. LUIFEL 3. GROENTAPIJT 4. KABINET 5. TUINKAMER 6. BINNENKAMER 7. BUITENKAMER 8. BINNENTUIN 9. VERBLIJF 10. NIS

gescheiden vrouw met 2 zonen (10j + 12j)

getrouwd koppel met dochter (6j) + zoon (12j)

islamitisch koppel met 2 zonen (14j + 17j)

getrouwd koppel met babydochter (4m) + zoon

gescheiden vrouw met 2 zonen (10j + 12j)

getrouwd koppel met dochter (6j) + zoon (12j)

islamitisch koppel met 2 zonen (14j + 17j)

getrouwd koppel met babydochter (4m) + zoon

koppel met bedlegerige vader

hindoe koppel met baby (2m)

gepensioneerd koppel met mentaal-gehandicapte zoon

samenwonend koppel met dochter (8j)

GEBRUIKERSPLAN VAN hindoe VERSCHILLENDE WOONVORMEN koppel met bedlegerige koppel met gepensioneerd koppel met vader

baby (2m)

mentaal-gehandicapte zoon

samenwonend koppel met dochter (8j)

GEBRUIKERSPLAN VAN VERSCHILLENDE WOONVORMEN

VHM (VMSW), 2004 IdeeÎnwedstrijd Huisvesting herbekeken VHM (VMSW), 2004 IdeeÎnwedstrijd Huisvesting herbekeken 19

defines the route and thus also his own everyday setting.

BTW (VMSW), 2006-09 Appartementen, Boom

BTW (VMSW), 2006-09 Appartementen, Boom

20

21

35m3 Installation 4 sheets of blockboard, 70 x 250 x 3.8 cm 4 hydraulic door pumps wall clad in grey felt, 283 x 303 cm ‘Woontaferelen’ (Domestic Scenes), 2007, DVD, 6 min., projected 4 digital prints of the projects (40 x 60 cm): PZE, Eeklo, 2002 / AGI, Ypres, 2003 / DSA, Antwerp, 2003 / GAV-Z, Kortrijk, 2004 Biography URA (*) was set up in spring 2002 by Yves Malysse, Kiki Verbeeck and Joost Verstraete. Yves Malysse (1973) studied architecture at St Luke’s in Ghent. He worked for Robert Winkel (Rotterdam/NL), MVRDV (Rotterdam/NL), the theatre designer Bart Clement (Staden/B) and Jo Crepain (Antwerp/B) until 2004. Since 2002 he has been a visiting critic at the Academy of Building in Tilburg and at St Luke’s College in Ghent and Brussels. He is currently a lecturer at the TU Delft. Kiki Verbeeck (1974) studied architecture at St Luke’s in Ghent and Architectural Studies at the Catholic University of Leuven. She worked at uapS (Paris/FR), OMA (Rotterdam/NL), LABFAC (Paris/FR), Bernard & Georges Baines (AntwerpBrussels/B) and Advisers (Brussels/B) until 2005. In 2006-07 she lectured at St Luke’s in Ghent. Joost Verstraete (1974) studied architecture at St Luke’s in Ghent and worked at FCJZ Zhang Yung He (Peking/CN), Volvo Trucks (Ghent/B), Architettura (Ghent/B), ARBR (Brussel/B) and elsewhere until 2003. Members of staff at URA since 2002 have included Tom Broes, Benny Geerinckx, Jan de Moffarts, Toon Vanobbergen and Christine Verdoodt. (*) since 2006 (previously UR architects) Projects (a selection) 2007 KAU, Flemish Community Education, gymnasium at the Athenaeum, Ukkel, under construction SAM, Open Call, Stad aan de Maas, Maaseik, limited competition BVW, Single-family home with consulting room, Wevelgem 2006 BSN, Open Call, School building for the Athenaeum, Ninove, limited competition RRA-B, City of Antwerp, design-based research for industrial estate Katwilgweg-Zand and Noorderlaan, Antwerp, under construction, in association with Arcadis BTW, 20 housing units, Boom, winner of limited competition, under construction GAV-O, Reception building, De Gavers provincial domain, Harelbeke, competition winner, under construction

22

TEASE MI NT

TEASE MI NT

DSA, 2003-06 Transformatie hoekwoning, Antwerpen

DSA, 2003-06 Transformatie hoekwoning, Antwerpen

23

2005 2004 2003 2002

SMB, new uses for spaces on the underground railway network, Albert and Hallepoort in Brussel, winner of limited competition, under construction, in association with Technum SOR, AROHM, Study for the development of a regional-urban area, winner of limited competition, built, in association with Topotronic THB, MIVB, Brussels Capital Region, Design for Tram-stop in Heizel, Brussels,winner of limited competition, under construction, in association with Ney & Partners (structural engineering) SJN, Flemish Community Commission, design of playground, Ten Nude, Brussels, winner of limited competition, under construction CTL, In-fill project of 20 housing units, Lokeren, winner of limited competition, under construction SBW, Open Call, School building, Athenaeum, Beveren Waas, limited competition VWD, Conversion of house, Duffel, under construction LPK, NV d’Ieteren Landscaped car park, Kortenberg, URA (concept) in association with Quadrant (built) GAV-Z, Swimming pool pavilion, De Gavers provincial domain, Harelbeke, winner of competition, built VHM, Competition for ideas for new forms of housing (VMSW), twice winner AGI, Single-family home, plus interior and garden, Ypres, under construction CKZ, Conversion and extension of semi-detached house, Zonhoven GAV, Province of West Flanders, Masterplan for nature and recreational park with pavilions, Gavers Zuid, Harelbeke, winner of limited competition, under construction, in association with VCnK (landscape) DSA, AG Vespa, Conversion of corner house with shop, Antwerp, built FAR, Single-family home with interior and garden, Rumbeke, under construction SNA, Spoor Noord municipal park, Antwerp, competition, in association with Ove Arup, Topotronic, UKurz PZE, Multipurpose hall, Eeklo, winner of competition, built SNV, Consultation room for office building, Roeselare, built BKA, Interior of loft, Antwerp, built

Articles / Publications 2007 GAV and LPK, ‘Knutselen aan het landschap’, in: A+, no. 207 2006 PZE, ‘De VAi-projecten’, in: Zone 02, no. 160; Zone 03, no. 286; Zone 09, no. 190 PZE, ‘Polyvalente Zaal ‘De Blokhutten’, Eeklo’, in: Jaarboek Architectuur Vlaanderen 04 05

24

ONTSLUITING

ONTSLUITING

H.

B.

A.

10. H. G.

F.

C.

D. B.

E. A.

9. 10.

7. G.

F.

6. C.

8.

5.

9. 4. 7.

D.

E.

2.

1.

3.

A.

6.

8.

5.

4.

2.

3.

1.

A.

N

1. ONTVANGST 2. VERDIEPTE BOEKENKAMER 3. DOORKIJKHELLING 4. TRANSITZONE 5. GARAGE- EN KELDERTRAP 6. TOILET 7. BERGING 8. LEEFKEUKEN 9. EETPLAATS 10. ZITPLAATS MET BAR- EN HAARDWAND A. INTERNE PARKEER- EN SPEELSTRAAT B. FIETS-, MOTO- EN AUTOHELLING C. VERDIEPT SPEELVLAK D. GROENE BUITENKAMER E. BOOM F. TUINTERRAS G. TUINZONE H. TUINHUIS

N

1. ONTVANGST 2. VERDIEPTE BOEKENKAMER 3. DOORKIJKHELLING 4. TRANSITZONE 5. GARAGE- EN KELDERTRAP 6. TOILET 7. BERGING 8. LEEFKEUKEN 9. EETPLAATS 10. ZITPLAATS MET BAR- EN HAARDWAND A. INTERNE PARKEER- EN SPEELSTRAAT B. FIETS-, MOTO- EN AUTOHELLING C. VERDIEPT AGI, 2004-07 SPEELVLAK D. GROENE BUITENKAMER E. BOOM F. TUINTERRAS G. TUINZONE H. TUINHUIS

Woning, Ieper

AGI, 2004-07 Woning, Ieper

25

2004 2003

GAV, ‘Provincie bouwt sportief-recreatieve site in De Gavers’, in: De Standaard, November PZE, ‘Dag van de architectuur’, in: Focus Knack, October VHM, ‘Sociale huisvesting, Huisvesting herbekeken’, in: A+, no. 189 PZE, ‘Cultuurprijs 2003, Filip De Pau’, in A+, no. 187 PZE, ‘Belgium, Belgitudes. The architect as troubleshooter’, in: Frame, no. 39 PZE, ‘Rauwe architectuur met achtertuingegevens’, in: de Architect, 2003

Exhibitions 2007 35m3 young architecture, deSingel international arts campus, Antwerp 2004 URA, FIVE PROJECTS, to accompany a series of talks, Beida University, Peking, China Winners of competition for ideas on new forms of housing, VMSW (formerly VHM), Brussels Talks / Events 2007 14/10, PZE, Dag van de Architectuur, open day, organised by VAi 20/04, URA, in ‘de jonge belgen’ series of talks, Academie van Bouwkunst, Maastricht 16/04, URA, talk and debate on ‘collective housing’, TU Eindhoven 14/02, URA, in series of talks for Archistenforum, Henry Van de Velde Instituut, Antwerp 2004 24/10, PZE, Dag van de Architectuur, open day, organised by VAi 23/09, URA, talk, FIVE PROJECTS, Beida University, Peking, China Contact URA - Yves Malysse, Kiki Verbeeck, Joost Verstraete Stalingradlaan 100 1000 Brussels T 02 512 56 36 / F 02 512 56 37 [email protected] / www.ura.be Author Joachim Declerck (Brussels) is an engineer-architect. He studied at Ghent University and the Berlage Institute in Rotterdam. He works as a freelance architect and as head of the Center for Architectural Research and Development, the design research department of the Berlage Institute.

THB, 2005-09 Tramstation Heizel, Brussel

THB, 2005-09 Tramstation Heizel, Brussel 26

27

imprint This publication appears on the occasion of the exhibition ‘35m3 URA Yves Malysse, Kiki Verbeeck & Joost Verstraete’, from 20 September to 28 October 2007 at deSingel International Arts Campus, Antwerp. Publisher: deSingel International Arts Campus, Antwerp & VAi, Flanders Architecture Institute, Antwerp General Director of deSingel: Jerry Aerts Director of VAi: Katrien Vandermarliere Exhibition Programme: Moritz Küng 35m3 Programme: Roeland Dudal, Moritz Küng, Katrien Vandermarliere Writers: Joachim Declerck, Moritz Küng, Katrien Vandermarliere Editor: Roeland Dudal Design and production of exhibition: deSingel © 2007 deSingel © 2007 VAi © URA All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopy, recording or any other information storage or retrieval system, without prior permission in writing from the publisher.

28

2007-2008 architectuur theater dans muziek deSingel Desguinlei 25 . B-2018 Antwerpen ma > vr 10 > 19 uur / za 16 > 19 uur www.desingel.be [email protected] T +32 (0)3 248 28 28 F +32 (0)3 248 28 00 Vlaams Architectuurinstituut Jan Van Rijswijcklaan 155 . B-2018 Antwerpen www.vai.be / [email protected] T +32 (0)3 242 89 70 F +32 (0)3 242 89 79

Het Vlaams Architectuurinstituut wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van