Ulrich Libbrecht Uitgeverij Garant, 2015

Boekpresentatie  

De  bricoleur  en  de  dummies   Een  boek  voor  jonge  denkers  en  dromers    

Ulrich  Libbrecht   Uitgeverij  Garant,  2015  

  Toespraak  door  Els  Janssens  en  Mira  de  Boose   Oudenaarde,  Bernarduscollege,     21  mei  2015  

      Het  is  een  eer  en  een  groot  genoegen  dat  wij  hier  omringd  door  zoveel  mensen  dit  kleine   pareltje  van  prof.dr.  Ulrich  Libbrecht  mogen  voorstellen.  Hiernaast  willen  wij  ook  van  de   gelegenheid  gebruik  maken  om  de  professor  en  wat  hij  in  zijn  lange  en  rijkelijk  gevulde  leven   gedaan  heeft  nog  eens  in  het  licht  te  plaatsen.     Ik  heb  de  indruk  dat  ook  u  blij  en  misschien  trots  bent  dat  u  erbij  mag  zijn.  Uit  de  vele   reacties  op  onze  uitnodiging  bleek  hoe  prof.  Libbrecht  mensen  enthousiast  kan  maken.  Dit   blijkt  zo  sterk  te  zijn  dat  hij  mensen  kan  aanzetten  om  zich  in  te  zetten  voor  de  verspreiding   van  zijn  gedachtegoed,  zoals  het  Libbrechtgenootschap;  voor  de  huisvesting  van  zijn   bibliotheek,  zoals  het  Bernarduscollege;  voor  de  ontwikkeling  van  de  comparatieve  filosofie   zoals  in  de  School  voor  Comparatieve  Filosofie  Antwerpen;  voor  het  behoud  van  het   landschap  van  de  Vlaamse  Ardennen  in  het  Milieufrond  Omer  Wattez  en  van  de  natuur  in   het  algemeen  bij  Natuurpunt;  voor  de  organisatie  van  deze  avond;  voor  het  bijwonen  van   deze  avond,  enz.     Het  berust  allemaal  op  vrijwillige  inzet,  belangeloos  en  met  enthousiasme.  Hoe  komt  dat?     Misschien  omdat  prof.  Libbrecht  altijd  zelf  enthousiast  is  en  nog  altijd  boordenvol  ideeën  zit.   Nog  steeds  loopt  hij  warm  voor  de  wereld,  voor  de  natuur,  voor  zijn  medemensen.  Nog   steeds  wil  hij  dit  alles  verder  leren  kennen,  zoekt  hij  op,  leest  hij  en  denkt  hij  hierover  na.     En  nog  steeds  wil  hij  dit  delen  met  anderen.  Misschien  ligt  hier  wel  de  sleutel  tot  het   enthousiasme  van  ons  allemaal:  hij  heeft  zijn  rijke  kennis,  zijn  ingewikkeld  denkparcours  en   zijn  diepe  ervaringen  niet  voor  zichzelf  gehouden.  Hij  heeft  ze  gedeeld  met  iedereen  die  wil   luisteren  of  lezen,  niet  alleen  binnen  de  wereld  van  de  universiteit,  niet  alleen  binnen  de   wereld  van  de  filosofen  of  de  oriëntalisten  maar  ook  met  de  dummies  -­‐zij  die  hier  niet  in   thuis  zijn.  Met  dit  boekje  richt  hij  zich  naar  de  jongste  onder  de  dummies:  de  jonge  denkers   en  dromers.       “Ik  weet  dat  veel,  vooral  jonge  mensen,  filosofische  dummies  zijn,  vooral  omdat  het   onderwijs  (dat  in  dit  opzicht  onder-­‐wijs  is)  nog  steeds  niet  zwaar  tilt  aan  filosofische   scholing  of  aan  interculturele  wereldbeelden.  Toch  is  een  groot  deel  van  de  jeugd  wel   degelijk  geïnteresseerd  in  de  grote  levensvragen,  vooral  nu  de  religie  in  de  opvoeding   een  steeds  marginalere  plaats  inneemt.”    (U.  Libbrecht,  De  bricoleur  en  de  dummies,   p.7)  

 

1  

Daarom  heeft  prof.  Libbrecht  dit  boekje  geschreven,  hij  is  zich  van  deze  leemte  bewust  en  hij   voelt  zich  geroepen  om  vanuit  zijn  lange  levenservaring  naar  de  jeugd,  voor  wie  het  leven   nog  maar  begint,  toe  te  stappen.  “Leven  doet  men  voorwaarts,  filosoferen  achterwaarts”   een  citaat  van  Schopenhauer  dat  prof.  Libbrecht  vaak  gebruikt  heeft.       Maar  hij  heeft  het  ook  geschreven  omdat  hij  de  waarde  kent  van  het  nutteloze,  van  het  niet   rendabele,  van  datgene  wat  niet  tot  een  onmiddellijk  resultaat  leidt,  zoals  filosofieonderwijs.     Waarvoor  is  dat  nodig?   We  leven  in  een  tendens  waarin  jongeren  zoveel  mogelijk  gevormd  en  ingeschakeld  worden   in  de  wereld  van  de  technologie.   Waar  is  de  humaniora  die  gericht  was  op  de  humanitas,  op  het  ‘mens-­‐worden’,  op  het   ontwikkelen  van  onze  menselijke  mogelijkheden?  Zijn  we  nu  niet  teveel  gericht  op  wat  wel   door  de  mens  wordt  voortgebracht,  computers,  technologie,  …  maar  de  mens  zelf  niet  meer   is.  Waar  is  de  mens  van  vlees  en  bloed  die  denkt  en  voelt?   Net  het  denken,  maakt  de  mens  tot  mens,  zeggen  de  Griekse  filosofen.  Moeten  wij  dat  dan   niet  ontwikkelen?  Ik  hoor  sommige  leerlingen  al  denken:  “Dat  doen  we  toch  genoeg  op   school”.  Inderdaad,  jullie  moeten  heel  veel  nadenken,  maar  waarover  moeten  jullie   nadenken?  Leren  jullie  niet  vooral  nadenken  over  vragen  waarop  het  antwoord  al  bestaat,  al   vastligt?  Moeten  we  jongeren  ook  niet  laten  nadenken  over  vragen  waarop  geen  eenduidig   antwoord  bestaat,  of  waarop  het  antwoord  persoonlijk  is?  Moeten  we  niet  gewoon  het   denken  op  zich  gaan  stimuleren?  De  innerlijk  monoloog,  oprecht  zoekend  en  vorsend,  het   met  onszelf  in  gesprek  gaan?  Dit  is  wat  filosofie  onderscheidt  van  wetenschap:  wetenschap   zoekt  naar  eenduidige  onweerlegbare  antwoorden.  Filosofie  leert  ons  kritisch  nadenken  en   stil  staan  bij  wat  niet  vanzelfsprekend  is.     In  het  magnum  opus  van  prof.  Libbrecht,  zijn  vierdelige  Inleiding  in  de  Comparatieve   Filosofie,  schrijft  hij  in  een  reflectie  over  het  onderwijs:  “Men  mag  niemand  de  werkelijkheid   insturen  zonder  een  wereldbeeld,  niet  als  een  opgedrongen  structuur,  maar  als  een  waaier   aan  menselijke  mogelijkheden,  waarvan  de  beginselen  tot  de  bagage  van  iedere  intellectueel   moeten  behoren.”  (U.  Libbrecht,  Inleiding  Comparatieve  Filosofie  IIIA,  p.  97)   Als  onze  18-­‐jarigen  in  Vlaanderen  het  secundair  onderwijs  verlaten  om  hun  eerste  stappen   in  de  grote  wereld  te  zetten,  hebben  zij  dan  al  een  ‘voorlopige  schets’  van  een  soort   wereldbeeld,  een  landkaartje  waarin  ze  ervaringen  en  situaties  kunnen  plaatsen,  van  waaruit   ze  een  zin  kunnen  ontwikkelen  of  een  richting  kunnen  uitgaan.  Zijn  ze  zich  bewust  van   waarden  die  hun  kunnen  helpen  keuzen  te  maken?   Zoals  dat  zo  vaak  bij  prof.  Libbrecht  het  geval  is,  staat  hij  niet  langs  de  weg  om  toe  te  kijken   en  commentaar  te  geven,  maar  stapt  hij  zelf  de  weg,  handelt  hij.  In  dit  boekje  geeft  hij  aan   de  jeugd,  en  aan  iedereen  die  geïnteresseerd  is,  zijn  wereldbeeld  mee.  Niet  zomaar  een   vluchtige  interpretatie,  maar  één  die  gedurende  zijn  86-­‐jarige  leven  gerijpt  is,  na  het   doorploegen  van  heel  wat  wetenschappelijke,  filosofische,  religieuze  en  historische   literatuur  uit  de  ganse  wereld.  In  dit  boekje  schets  hij  de  weg  die  hij  aflegde  om  de  mens,  de   wereld  en  zijn  eigen  ervaringen  te  begrijpen.  Hij  doet  dit  niet  theoretisch,  maar  vertelt,  zoals   een  grootvader  dat  aan  een  geïnteresseerd  kleinkind  zou  doen,  puttend  uit  zijn  rijke  levens-­‐   en  leeservaring.  Hij  stelt  vragen,  vertelt  over  gebeurtenissen  uit  zijn  leven,  beschrijft  zijn   verwondering  en  ontroering.  Hij  laat  ons  in  zijn  gedachten  en  in  zijn  hart  binnenkijken.      

 

2  

Het  boekje  is  een  opstap  naar  de  comparatieve  filosofie.  Hierin  worden  de  filosofische   tradities  uit  verschillende  culturen  met  elkaar  vergeleken.  Als  professor  in  de  sinologie  en  in   het  bijzonder  in  de  Chinese  filosofie  werd  prof.  Libbrecht  op  het  einde  van  zijn  carrière  door   het  Hoger  Instituut  voor  Wijsbegeerte  van  de  KULeuven  gevraagd  om  dit  vak  te  geven.  Hij   ontwikkelde  hiervoor  een  model  om  de  verschillende  culturen  op  een  gelijkwaardige  manier   te  vergelijken,  zonder  één  traditie  bovenaan  te  plaatsen.  Het  was  het  begin  van  zijn  groot   levenswerk,  hij  ontwikkelde  zich  van  pionier  tot  autoriteit  in  de  comparatieve  filosofie.         Het  Bernarduscollege  biedt  comparatieve  filosofie  als  keuzevak  aan  en  ik  denk  dat  ze  hierin   uniek  zijn  in  Vlaanderen.  Het  model  van  Libbrecht  is  hierbij  een  leidraad.  We  kijken  bv.  welke   verschillende  antwoorden  er  gegeven  worden  op  dezelfde  grote  levensvragen.  Het  is   boeiend  om  te  zien  hoe  bv.  de  Chinese  manier  van  denken  zich  uit  totaal  andere   basisuitgangspunten  heeft  ontwikkeld  dan  de  westerse.  Is  dit  niet  noodzakelijk  in  een  wereld   die  steeds  kleiner  wordt  en  waarin  landen  als  China  en  India  een  belangrijke  rol  gaan  spelen?   Als  we  enkel  over  Europa  leren,  bv.  in  het  vak  geschiedenis,  kennen  we  slechts  iets  over     8,2%  van  de  wereldbevolking.  Is  dit  geen  te  eng  perspectief?   Met  comparatieve  filosofie  leren  we  de  anderen  beter  begrijpen,  maar  we  leren  ook  om  een   eigen  interpretatie  van  het  leven  te  ontwikkelen  die  ruimer  is  dan  wat  in  onze  westerse   cultuur  vanzelfsprekend  is.     Op  het  einde  van  het  schooljaar  organiseerden  we  een  bezoek  aan  de  filosoof  zelf  om  hem   rechtstreeks  de  vragen  te  kunnen  stellen  waarmee  we  nog  zaten.  Een  namiddag  was  meestal   te  kort  voor  zijn  antwoord  en  ook  daarom  schreef  hij  het  neer  in  dit  boekje.     Mira  de  Boose  was  de  eerste  die  er  voluit  voor  koos  om  dit  vak  te  volgen  en  omdat  dit   enthousiasme  na  2  jaar  hoger  onderwijs  nog  steeds  aanwezig  is,  wou  zij  graag  de  stem  van   de  jeugd  laten  klinken  in  deze  presentatie.     Getuigenis  door  Mira   Ik  heb  een  jaar  comparatieve  filosofie  gevolgd  bij  Els.  Naast  Grieks  en  Latijn  was  dat  mijn   favoriete  vak.  Dat  komt  omdat  dat  eigenlijk  de  enige  plaats  was  waar  we  konden  praten  met   elkaar  over  vragen  waar  geen  direct  antwoord  op  is.  Er  was  vooral  ruimte  om  even  stil  te  zijn   en  naar  binnen  te  kijken.  Ik  herinner  me  een  les  waarin  we  samen  een  meditatiemoment   hielden.  Daarna  was  er  de  tijd  om  onze  ervaringen  te  delen  met  elkaar.  Voor  mij  werkte  dat   heel  inspirerend,  ik  kreeg  ideeën  door  de  vrijheid  die  ik  mijn  binnenste  gaf.     Maar  wat  Els  vooral  deed  was  ons  wereldbeeld  verrijken.  En  dat  is  wat  nodig  is  in  de   middelbare  scholen.  Als  filmstudente  is  het  natuurlijk  mijn  stokpaardje,  maar  het  is  zo   belangrijk  dat  jongeren  zich  bewust  worden  van  de  impact  van  de  beeldcultuur.       De  engheid  van  de  media-­‐info  is  bijvoorbeeld  een  groot  probleem.  Hoe  wij  allemaal  ’s  avonds   naar  TV  kijken  en  alles  wat  wij  zien  als  ‘objectief’  aannemen,  zonder  dat  we  nog  beseffen  dat   dit  het  standpunt  is  van  één  iemand.     Bovendien  vind  ik  dat  de  mens  zich  door  de  overname  van  de  beeldcultuur  en  het  niet-­‐kritisch   zijn  opsluit  in  een  virtuele  wereld  en  gevoellozer  wordt.  Jongeren  worden  verplicht  om  aan   deze  cultuur  deel  te  nemen.  Door  de  constante  stroom  aan  beelden,  zien  we  de  prachtige   levende  wereld  rondom  ons  niet  meer.  Libbrecht  schrijft  over  onze  maatschappij  als  een   wereld  die  gedomineerd  wordt  door  de  economie!  Maar  maakt  zo’n  economistische   ingesteldheid  ons  gelukkig?  Merken  we  niet  dat  we  iets  missen  in  ons  leven?    

 

3  

  Filosofie  in  de  middelbare  school  is  noodzakelijk  om  jongeren  kritisch  te  doen  nadenken.     Er  moet  ruimte  zijn  om  met  jongeren  te  praten  over  hoe  wij  leven  in  de  huidige  maatschappij   en  hoe  wij  ons  daarbij  voelen.     Libbrecht  zet  de  jongeren  aan  tot  kritisch  denken,  maar  heeft  tegelijk  een  kinderlijke   verwondering  over  de  natuurlijke  wereld  waarin  alles  zich  vanzelf  ontplooit.         Boekpresentatie  door  Els   Het  boek  bestaat  uit  vier  delen.  De  twee  grootste  zijn  “Ik  denk”  en  “Ik  voel”.   Het  zijn  de  twee  manieren  waarop  wij  de  wereld  waarin  wij  leven  kunnen  leren  kennen.  We   krijgen  informatie  van  buitenaf,  vb.  we  zien  de  pruimenlaar  in  onze  tuin  bloesems  en   blaadjes  krijgen.  We  zien  ’s  nachts  de  grote  ruimte  met  al  die  sterren,  …  en  we  kunnen   daarover  beginnen  nadenken.  Wat  is  dit?  Waarom  gebeurt  dit?       In  dit  boekje  gaat  prof.  Libbrecht  al  heel  vlug  naar  de  essentie  van  de  werkelijkheid.  Hij  denkt   na  over  wat  er  wezenlijk  is.  Wat  ligt  er  aan  de  basis  van  die  duizenden  vormen  die   voortdurend  veranderen,  ontstaan  en  vergaan?  Wat  is  er  wezenlijk  in  mezelf?  Wat  houdt   ‘letterlijk’  de  wereld  draaiende?  Wat  is  er  fundamenteel  in  heel  het  kosmische  proces?   Zijn  antwoord  hierop  is:  de  energie.   Hij  vertelt  hoe  hij  tot  deze  energie  kwam:  via  het  Ch’i-­‐begrip  in  China,  het  rajas-­‐begrip  in   India,  maar  vooral  ook  door  de  vooruitgang  van  de  wetenschappen  nauwlettend  te  volgen.   Ten  slotte  was  hij  zelf  leraar  wiskunde  en  heeft  hij  die  wetenschappelijke  aanpak  en  die   interesse  altijd  behouden.       Het  eerste  hoofdstuk  van  dit  boekje  zal  de  wetenschappers  onder  jullie  dan  ook  zeker   bevallen.  Het  benadert  de  vragen  over  het  ontstaan  van  de  wereld,  over  de  evolutie,  over  de   natuur,  over  wat  ons  tot  mensen  maakt,  over  ons  brein,  over  vrijheid,  …  en  hij  doet  dit  niet   alleen  wetenschappelijk  (hij  haalt  er  heel  wat  biologie  en  zelfs  wat  quantenfysica  bij)  maar   ook  filosofisch.   Hier  voegt  hij  werkelijk  iets  toe  wat  het  onderwijs  niet  doet.  Heel  wat  jonge  mensen  volgen   zware  wetenschappelijke  richtingen  en  worden  hierin  ook  zeer  goed  gevormd,  maar  zelden   hebben  zij  de  kans  om  dit  ook  filosofisch  te  benaderen,  samen  met  iemand  die  op  beide   terreinen  thuis  is.  Hij  is  zo  eerlijk  om  naast  het  vertellen  van  wat  we  wetenschappelijk   weten,  ook  te  vertellen  wat  we  niet  weten,  en  wat  we  misschien  nooit  zullen  weten.  Zo   schrijft  hij:  “Waar  de  energie  vandaan  komt,  weten  we  niet.”  (U.  Libbrecht,  De  bricoleur  en   de  dummies,  p.20.)     “Ik  beschouw  de  natuur  niet  alleen  als  basis  voor  alle  wetenschap,  maar  ook  als  een   groot  mysterie.  De  wetenschap  moet  echter  voor  ogen  houden  dat  zij  alleen   betrekking  heeft  op  het  informatief  aspect  (het  vormaspect)  van  de  natuur  en  dat   ook  voor  haar  de  energie  een  groot  mysterie  is.  Aangezien  ik  mijn  groenten  zelf   kweek,  word  ik  vaak  geconfronteerd  met  het  mysterie  van  het  zaad.  Ik  sta  in   bewondering  voor  het  feit  dat  men  het  genoom  (het  geheel  van  genen)  kent  en  aldus   het  informatieve  aspect  kan  verklaren.  Maar  ik  ben  echt  ontroerd  als  ik  denk  aan  de   levenskracht  die  in  dat  onnozel  zaadje  aanwezig  is,  d.i.  de  energie  die  dat  groeiproces  

 

4  

mogelijk  maakt.  Ik  heb  dan  het  gevoel  dat  ik  geconfronteerd  word  met  het  diepste   mysterie  van  het  heelal.”  (Ibidem,  p.23)  

  Het  werkelijke  leven  kunnen  we  niet  in  boeken  of  cursussen  leren  kennen,  we  moeten  het   ervaren.  Als  ik  u  zou  vragen  om  mij  uit  te  leggen  hoe  deze  bloesem  ruikt,  dan  zal  u  mij  vlug   antwoorden:  “Ruik  er  eens  aan”.  Alleen  dan  zullen  we  het  kennen  en  herkennen.  Daarom  is   Libbrechts  uitgangspunt  voor  filosofie:  de  filosofie  moet  de  wetenschap  als  betrouwbaar   uitgangspunt  nemen  én  daarnaast  de  ervaringswereld  ernstig  nemen.  Geen  speculaties  dus   in  de  filosofie,  enkel  wat  we  wetenschappelijk  kunnen  aantonen  én  daarnaast  wat  we   kunnen  kennen  door  het  te  ervaren!  Dit  laatste  heeft  in  het  westerse  wereldbeeld  nooit  een   erkende  plaats  gekregen,  uiteraard  niet  in  de  wetenschappen  omdat  ze  objectiviteit   nastreven  en  ervaring  altijd  subjectief  is,  maar  ook  nooit  in  de  filosofie.  Onder  invloed  van  de   oosterse  filosofie  geeft  Libbrecht  onze  innerlijke  belevingswereld  een  terechte  plaats.     Ervaren  is  iets  dat  vanbinnen  gebeurt,  in  onze  innerlijke  belevingswereld,  waar  we  bewogen   worden,  voelen.  In  dit  boekje  uit  hij  dit  heel  expliciet:  na  het  hoofdstuk  “Ik  denk”,  komt  het   hoofdstuk  “Ik  voel”.  Kennis  en  beleving  (of  emotie)  zijn  in  het  model  van  Libbrecht   evenwaardige  bronnen  van  informatie.  Wat  bepaalt  belangrijke  keuzen  in  jouw  leven  (Wat   wil  je  studeren?  Met  wie  ga  je  samenleven?  Wat  wil  je  in  jouw  leven  doen?)  Wordt  dat   bepaald  door  wat  je  daar  logisch  over  gedacht  hebt?  Of  door  wat  je  innerlijk  voelt?  Waar  je   je  goed  bij  voelt?  Waar  je  van  houdt?     Prof.  Libbrecht  is  een  realist:  “We  zijn  nooit  zonder  gevoelens”  schrijft  hij.  “Laten  we  ze  dus   ernstig  nemen.”  Daarom  staat  hij  eerst  stil  bij  de  verschillende  soorten  emoties.  Hij  baseert   zich  hiervoor  op  de  chakra-­‐leer  uit  het  Verre  Oosten  en  maakt  ons  ervan  bewust  dat  naast   de  emoties  die  in  het  lichaam  zelf  ontstaan  zoals  welbehagen,  pijn,  genot,  …  er  ook  hogere   belevingen  zijn  die  moeten  getriggerd  worden  door  iets  rondom  ons.  De  eerste  groep  noemt   hij  ego-­‐intentioneel:  ze  zijn  gericht  op  het  overleven  van  het  ‘ik’:  verlangen  naar  eten,  naar   seksualiteit,  naar  comfort,  maar  ook  de  angst  om  niet  genoeg  te  hebben,  de  angst  om  geen   erkenning  te  krijgen,  de  angst  om  pijn  te  hebben,  om  dood  te  gaan,  …   Maar  er  zijn  ook  emoties  die  niet  op  ons  ‘ik’  gericht  zijn.  We  worden  ontroerd  door  iets  waar   we  zelf  geen  baat  bij  hebben,  zoals  een  landschap  of  een  bloem,  we  leven  mee  met  het   verdriet  van  iemand  anders,  vaak  iemand  die  we  zelfs  niet  kennen.       Net  als  het  verstand  scholing  en  oefening  nodig  heeft  om  zich  te  ontwikkelen,  heeft  onze   emotionaliteit  dit  ook  nodig,  bepleit  hij.  Het  heeft  geen  zin  alleen  maar  te  zeggen:  “Je  moet   goed  zijn  voor  anderen.”  en  het  als  een  wet  op  te  leggen  die  kan  bestraft  worden.  Ook  de   emotionaliteit  heeft  training  nodig  zodat  ze  fijngevoeliger  kan  worden  en  goedheid  en   zachtheid  een  spontane  attitude  kunnen  worden.     Het  doet  me  denken  aan  een  overlevende  van  de  concentratiekampen  die  na  de  oorlog   rondtrok  met  zijn  getuigenis.  Toen  hij  in  en  zaal  vol  Joden  sprak,  vroeg  iemand  in  de  zaal:   “Hoe  kunnen  we  vermijden  dat  onze  kinderen  in  de  toekomst  hetzelfde  zouden  moeten   ondergaan?”  Zijn  antwoord  was:  “Het  is  veel  belangrijker  bekommerd  te  zijn  over  de  vraag:   hoe  kunnen  we  vermijden  dat  onze  kinderen  de  beulen  worden.”      

 

5  

 

 

 

“Confucius  (551-­‐479  v.C.)  zei  dat,  om  mensen  fijngevoeliger  te  maken,  men  ze  moet   leren  luisteren  naar  goede  muziek.  Dit  is  voor  mij  een  pars  pro  toto  (een  deel  voor   het  geheel)  voor  alle  verfijnde  aspecten  van  wereld  en  samenleving.  De  spanningen   in  de  wereld  kunnen  wij  niet  milderen  door  wetten  en  verdragen  alleen,  men  kan   immers  geen  stevig  gebouw  optrekken  met  slechte  stenen,  ook  als  men  nauwgezet   de  voor-­‐  schriften  van  de  architect  volgt.  Wat  wij  nodig  hebben  is  een  emotionele   opvoeding.  In  de  plaats  van  alle  aandacht  te  richten  op  het  economische  aspect  van   het  leven,  wordt  het  dringend  tijd  voor  een  alter-­‐intentionele  scholing.  Daarvoor  is   een  gelegenheidstraan  bij  een  ramp  en  een  zuinige  gift  niet  voldoende,  daar  deze   bewogenheid  snel  verdampt.  Wat  wij  ouderen,  die  zoveel  barbaarsheid  hebben   meegemaakt,  moeten  bijbrengen  is:  zachtmoedigheid.  Al  te  veel  van  het   entertainment  (tv,videospelletjes,  romans,  ...)  is  afgestemd  op  geweld  en  brutaliteit.”   (Ibidem,  p.79)     “Er  zijn  zo  veel  ontroerende  dimensies  eigen  aan  het  leven:  planten,  dieren,   landschappen,  sterren  ...  bekoren  ons  alleen  al  door  hun  aanwezigheid.  Waarom   leggen  wij  dan  altijd  zo  de  nadruk  op  de  ‘struggle  for  life’(Darwin)  of  op  ‘L’enfer,  c’est   l’autre’  (Sartre)?  En  de  mensen?  Velen  onder  hen  denken  dat  ze  slechts  langs   bikkelharde  wegen  hun  levensdoel  kunnen  bereiken,  een  doel  waarvan  zij  zelf  altijd   het  middelpunt  zijn.  Dan  zijn  al  de  anderen  obstakels  die  moeten  verwijderd  worden.   Opvoeding  betekent  op  de  eerste  plaats:  afstand  doen  van  het  extreem   egocentrisme.  Dat  is  evenwel  ontzettend  moeilijk  in  een  wereld  die  zijn  economie   baseert  op  dat  egocentrisme  en  niet  op  rechtvaardigheid.  Zolang  er  één  mens  honger   lijdt  of  werkloos  is  hebben  we  ons  doel  niet  bereikt.”  (Ibidem,  p.79)   “Toen  in  de  herfst  van  1944  ons  dorp  door  de  Engelsen  bevrijd  was,  kwam  er  een   aan-­‐  zienlijke  Duitse  troepenmacht  uit  West-­‐Vlaanderen  binnenvallen.  Het  militaire   treffen  vond  plaats  op  enkele  honderden  meter  van  ons  huis.  Toen  de  veldslag  (twee   dagen  en  een  nacht)  voorbij  was,  liep  ik  al  vlug  op  het  slagveld,  waar  meer  dan  dertig   doden  lagen.  Ik  zal  nooit  het  gezicht  vergeten  van  die  Engelse  soldaat  –  hij  had  een   Clark  Gable  snorretje  –  die  zijn  schuttersputje  aan  het  graven  was,  en  die  de  hersens   uit  zijn  hoofd  geschoten  was.  Hij  bleef  voor  mij  het  symbool  van  de  eenvoudige   soldaat,  die  voor  de  statistieken  slechts  een  nummer  was,  maar  voor  mij  een  jongen   met  verlangens,  dromen  en  liefde  –  net  als  ik.  Ik  kan  zijn  gelaat  niet  vergeten.”   (Ibidem,  p.91)     “Ik  was  twaalf  jaar  toen  de  oorlog  uitbrak  op  10  mei  1940,  een  schitterende  lentedag.   Ik  was  waarschijnlijk  de  enige  die  blij  was  dat  het  oorlog  was.  Ik  had  op  9  mei  een   schrijfstraf  opgelopen  van  100  regels  en  ik  had  ze  niet  geschreven.  Met  een  lang   achterste  trok  ik  naar  school.  Wat  was  ik  blij  dat  de  oorlog  uitgebroken  was  en  we   weer  naar  huis  gejaagd  werden.  Zo  zie  je  maar  dat  er  in  de  duisterste  nacht  nog  een   lichtstraal  kan  schijnen!”  (Ibidem,  p.94)   “En  omdat  het  pesten  op  school  of  het  bespotten  van  gebrekkigen  al  een  vorm  van   kleine  oorlog  is,  kunnen  we  daar  al  onze  zachtmoedigheid  in  de  praktijk  brengen.  Een   fijngevoelig  iemand  is  altijd  vervuld  van  wat  de  boeddhisten  karuna  (mededogen)   noemen,  en  dit  is  geen  gelegenheidsattitude.  Iemand  met  een  gave  innerlijkheid  is  

6  

een  gevoelig  mens,  het  is  niet  nodig  dat  men  op  kunstmatige  wijze  zijn  medelijden   opwekt.”  (Ibidem,  p.79)  

  Een  belangrijke  boodschap  in  heel  het  werk  van  Ulrich  Libbrecht  is  de  integratie  van  de   verschillende  aspecten  van  de  werkelijkheid:  de  natuur,  de  wijsheid  van  het  lichaam,  het   denken  en  het  voelen.  In  onze  maatschappij  en  ook  in  het  onderwijs  zijn  we  nogal  vlug   geneigd  alles  in  vakjes  en  richtingen  te  verdelen;  we  hebben  allemaal  ons  ‘profiel’.  Hierbij   kan  wel  eens  de  vraag  ontstaan,  die  prof.  Libbrecht  zich  ook  stelt:  “Kan  ik  tegelijkertijd   verstandig  zijn  en  gevoelig?”  Zijn  antwoord  hierop  is  dat  je  het  moèt  zijn.     “Kernenergie  is  wetenschap,  maar  de  atoombom  is  gebrek  aan  liefde  en  dus  een   ethisch  probleem.  Ethiek  is  geen  louter  sociale  conventie,  maar  wordt  gevoed  vanuit   het  hart.  Tijdens  de  oorlog  maken  strategen  allerlei  plannen  op  stafkaarten  –  dat   moge  dan  rationeel  zijn  –  maar  op  het  slagveld  sterven  duizenden  jonge  mannen  –  en   dat  is  gebrek  aan  liefde  en  medelijden.”  (Ibidem,  p.86)     Ook  de  vraag  of  het  mogelijk  is  om  én  een  wetenschappelijke,  kritische  rationele  mens  te   zijn  én  tegelijkertijd  een  religieuze,  beweegbare  mens.     “Ondanks  mijn  grote  eerbied  voor  de  wetenschap,  ben  ik  altijd  in  dat  Wonder  blijven   geloven.  Het  grijpt  mij  aan,  het  ontroert  mij,  het  stemt  mij.  Het  is  een  oceaan  waarin   alles  drijft.  Sommigen  noemen  het  ‘God’,  maar  what’s  in  a  name?  Het  maakt  de  mens   tot  een  religieus  wezen  als  men  nooit  vergeet  dat  de  mystieke  ervaring  kern  en  grond   is  van  alle  religies.  Ik  hoop  dat  de  religies  eenmaal  beseffen  dat  zij  niet  moeten   pretenderen  de  waarheid  te  bezitten  –  in  de  oppervlaktestructuur  bestaat  de   waarheid  niet  –  maar  dat  zij  bewaarders  zijn  van  symbolen  die  ons  moeten  verbinden   met  de  onpeilbare  diepte.  Zo  niet  wordt  de  religie  magie  en  zal  ze  door  de   rationaliteit  verpletterd  worden.”  (Ibidem,  p.112)     In  het  voorlaatste  hoofdstuk,  getiteld  “Afscheid”  vertelt  prof.  Libbrecht  hoe  zijn  leven   verlopen  is;  hoe  hij  een  steen  verlegd  heeft  in  de  rivier;  hoe  hij  een  houding  van  ‘handelen,   lachen  en  zwijgen’  heeft  ontwikkeld.       Getuigenis  van  Mira   In  sommige  anekdotes  van  prof.  Libbrecht  heb  ik  mezelf  herkend.       “Ik  heb  mijn  leven  lang  van  de  stilte  gehouden.  In  onze  collegejaren  moesten  we  elk   jaar  drie  dagen  in  retraite  –  uiteraard  met  de  bijbedoeling  God  de  kans  te  geven  in   onze  jonge  harten  een  priesterroeping  te  doen  ontwaken.  Daarbij  was  absolute  stilte   geboden.  De  enige  boeken  die  we  mochten  lezen  waren  heiligenlevens,   onvoorstelbaar  saaie  lectuur.  Ik  heb  toen  beslist  geen  heilige  te  worden!  Maar  ik   hield  wel  van  die  stilte.  Ik  ben  altijd  meditatief  gebleven,  al  ben  ik  nooit  gek  geweest   op  gemilitariseerde  meditatie  met  allerlei  formele  voorschriften.  Wanneer  ik  er  aan   deelnam,  heb  ik  vaak  zitten  snakken  naar  het  verlossend  belletje.  Ik  vind  dat   meditatie  een  permanente  houding  is  en  niet  dat  voorgeschreven  halfuurtje.  Ik  heb   geen  afkeer  van  yoga,  die  ongetwijfeld  haar  nut  heeft.  Maar  ik  ben  voorstander  van  

 

7  

integrale  yoga,  die  het  hele  bestaan  omvat.  Dit  betekent  dat  men  het  innerlijk  licht   nooit  uitblaast,  het  is  geen  gelegenheidskaars.  De  Indische  filosoof  Radhakrishnan   zegt  dat  we  niet  allemaal  in  een  cel  kunnen  leven,  maar  dat  we  allen  een  cel  in  ons   hart  kunnen  bouwen,  waarin  we  ons  in  stilte  kunnen  terugtrekken.”  (Ibidem,  p.107)  

  Het  plekje  dat  ik  heb  in  mezelf  waar  ik  altijd  naar  kan  terugkeren  is  heel  belangrijk  voor  mij  in   de  huidige  maatschappij.  Het  is  een  rustpunt,  een  bol  leegte  van  waaruit  nieuwe  dingen   ontstaan.  Hier  woont  de  creativiteit.  Ik  denk  dat  het  zoals  Libbrecht  zegt,  belangrijk  is  dat  we   zo  een  plek  ontwikkelen  en  dat  sterker  maken.  Het  is  een  permanente  houding.         Het  boek  eindigt  met  een  “Boodschap  aan  de  jeugd”  waarin  deze  drie  attitudes  (handelen,   lachen  en  zwijgen)  samenkomen  met  de  drie  pijlers  van  het  leven:  natuur,  waartoe  ook  ons   lichaam  behoort,  rationeel  denken  en  voelen.  Omdat  ze  zo  kernachtig  de  onderstroom  in   gans  het  boekje  samenvatten,  lezen  we  ze  voor  u  voor:     “Ten  aanzien  van  de  Natuur,  de  lichamelijkheid  en  de  sterrenhemel  wens  ik  jullie   aandachtige  aanwezigheid.  Onze  tijd  is  gekenmerkt  door  onrust,  waardoor  mensen   geen  tijd  meer  hebben  om  rustig  stil  te  staan  bij  de  dingen,  bij  het  voorbij  stromend   Worden  dat  onze  leefwereld  is.  Een  ster,  een  bloem,  je  eigen  lichaam  hebben  alle   recht  op  je  aandacht.  Onze  tijd  gelijkt  op  een  hollend  paard  dat  geen  tijd  meer  heeft   voor  bezinning.  Je  moet  de  moed  hebben  om  ook  eens  in  de  graskant  te  gaan  zitten  en   de  reclamestoet  te  laten  voorbijtrekken.  En  vergeet  ook  niet  eens  op  te  kijken  naar  de   sterren.     Ten  aanzien  van  het  kenbare  moet  je  een  kritische  rationaliteit  ontwikkelen.  Geloof   niet  alles  wat  op  papier  staat  of  wat  men  op  tv  verkondigt.  Vraag  je  af  of  het  wel  waar   is  en  sla  er  desnoods  andere  bronnen  op  na.  En  laat  je  zeker  niet  beïnvloeden  door   commerciële  en  politieke  praatjes:  vraag  u  steeds  af  wat  hun  uiteindelijk  doel  is.  Hou   altijd  je  hoofd  koel  (en  je  voeten  warm,  zei  de  oude  spreuk)  en  bedenk  dat  je   tegenstrever  ook  wel  eens  gelijk  kan  hebben.  En  leer  ook  zwijgen.  Dit  brengt  vaak   vrede  in  de  wereld  en  vrede  in  je  hart.     Ten  aanzien  van  de  emotionaliteit  moet  je  je  ontroerbaar  opstellen  met  volle  aandacht   voor  je  eigen  gevoelens,  ze  zijn  het  mooiste  part  van  je  wezen.  Maar  leg  je  niet  neer  bij   egocentrische  ervaringen:  ze  zijn  niet  verboden,  maar  moeten  ingeperkt  blijven  door  al   ‘het  andere’,  dat  in  u  hogere  ervaringen  kan  opwekken.  Het  mooiste  in  een   mensenleven  is  dat  hij  in  contact  leeft  met  het  Grote  Wonder,  meer  zelfs:  dat  hij  het   Grote  Wonder  is.  Laat  je  erdoor  ‘stemmen’.  Wens  je  dat  ‘God’  te  noemen,  geen   bezwaar,  maar  zorg  dan  dat  het  geen  woord  blijft.  Dit  geldt  ook   voor  ‘nirvana’.”  (Ibidem,  p.111-­‐112)       Mira   Tot  slot  heb  ik  een  gedicht  uitgekozen  dat  aansluit  bij  het  gedachtegoed  van  prof.  Libbrecht.     Ik  herken  er  het  eeuwige  wordingsproces  in,  de  natuur,  de  liefde  tussen  mensen…   Het  gedicht  heet  “Trilboom”  en  komt  uit  de  bundel  “De  Niemandsroos”  van  Paul  Celan.      

 

8  

     

 

 

 

Trilboom     Een  woord   waaraan  ik  jou  graag  verloor:   het  woord   nimmer.       Er  was,     en  soms  wist  ook  jij  dat,     sprake   van  een  vrijheid.     We  dreven.       Weet  je  nog  dat  ik  zong?     Met  de  trilboom  zong  ik,  het  stuur.     We  dreven.       Weet  je  nog  dat  je  dreef?     Open  lag  je  voor  me,     voor  mij,  lag   je  voor  mijn   vooruit-­‐   springende  ziel.     Ik  dreef  voor  ons  beiden.  Ik  dreef  niet.     De  trilboom  dreef.       Dreef  hij?  Er  was   immers  een  plas.  Het  was  het  oneindige  water.     Zwart  en  oneindig  hing  hij  daar,     hing  hij  daar,  wereld-­‐   afwaarts.       Weet  je  nog  dat  ik  zong?       Die  -­‐     o  die  drift.       Nimmer.  Wereldafwaarts.  Ik  zong  niet.  Open   lag  je  voor  mijn   zeilende  ziel.    

9  

U  heeft  zich  misschien  al  heel  de  tijd  het  volgende  afgevraagd:  “Die  dummies,  dat  begrijp  ik,   maar  die  bricoleur  in  de  titel,  wat  betekent  dat?”   Kent  u  die  mensen  die  allerlei  leuke  dingen  verzamelen  en  daar  dan  iets  nieuws  mee  in   elkaar  knutselen?  Daarmee  vergelijkt  prof.  Libbrecht  zichzelf.     “Zelf  compenseer  ik  het  woord  ‘dummies’  door  ‘bricoleur’.  Ik  heb  mezelf  nooit   beschouwd  als  een  gewichtige  academische  filosoof,  en  ik  noem  mezelf  met  graagte   ‘un  philosophe  bricoleur’.  Ik  heb  weinig  origineels  bedacht  en  ben  schatplichtig  aan   veel  grote  geesten.  Wel  heb  ik  geprobeerd  het  denken  van  anderen  –  en  dat  in  Oost   en  West  –  in  een  vergelijkend  patroon,  een  model,  onder  te  brengen,  dat  meer   belang  hecht  aan  het  ongelijke  dan  aan  het  gelijke.  Ik  heb  altijd  mijn  best  gedaan  om   ‘de  ander’  te  begrijpen.”  (Ibidem,  Inleiding)     We  hebben  de  mond  vol  van  tolerantie  tegenover  andere  culturen.  Maar  hoe  voel  jij  je  als  ik   jou  zeg:  “Ik  tolereer  jou”?  Tolereren  is  niet  genoeg.  Comparatieve  filosofie  is  een  oprechte   interesse  in  de  andere,  in  hoe  hij  denkt  en  hoe  hij  van  hieruit  handelt.     Inter-­‐esse  betekent:  er  tussen  zijn,  erin  zijn.  Het  is  tussen  de  anderen  gaan  staan,  zich   inleven  in  de  andere.  Prof.  Libbrecht  heeft  in  dit  boekje  bewezen  dat  hij  dit  niet  alleen  kan  in   andere  culturen  maar  ook  in  de  jeugd  die  bijna  70  jaar  jonger  is  dan  hij.     Maar  ook  het  creatief  ‘bricoleren’  maakt  het  boek  zo  boeiend  en  uniek.  Hij  brengt   verschillende  gebieden  samen:  natuurwetenschappen,  filosofie,  godsdienst,  geschiedenis,   kosmologie  maar  ook  de  Chinese,  de  Indiase,  de  Japanse  filosofie  en  cultuur.     Wie  heeft  er  een  grootvader  die  dat  kan?       Zeven  jaar  geleden  vierden  wij  hier  in  Oudenaarde  uw  tachtigste  verjaardag,  professor.   Precies  zeven  jaar  geleden,  op  17  mei  2008,  vierden  we  ook  uw  tachtigste  verjaardag  in  de   door  u  opgerichte  School  voor  Comparatieve  Filosofie.  Ik  heb  mijn  toespraak  toen  besloten   met  de  tweede  strofe  uit  Rilkes  “Herbsttag”:     “Gebied  de  laatste  vruchten  vol  te  zijn.   Verleen  hun  nog  twee  mooie,  warme  dagen,   stuw  hen  naar  de  voleinding  en  wil  jagen   de  laatste  zoetheid  in  de  zware  wijn.”     Ik  ben  dankbaar  dat  onze  wensen  van  toen  uitgekomen  zijn.  U  hebt  nog  prachtige  vruchten   voortgebracht  waarin  de  ‘nawarmte’,  de  gloed  van  uw  leven  verder  uitstraalt.  Ik  hoop  en  ik   wens  dat  het  hierbij  nog  niet  zal  stoppen.     Ondertussen  stroomt  uw  leven  en  uw  ideeën  al  verder  in  zoveel  anderen.  Omdat  niet   iedereen  zoveel  energie  en  talenten  als  u  heeft,  zijn  we  met  zo  velen  om  uw  werk  verder  te   zetten,  in  de  natuurverenigingen,  in  de  School  voor  Comparatieve  Filosofie,  in  het   Libbrechtgenootschap,  in  het  Bernarduscollege,  ….     We  doen  dat  omdat  we  het  waardevol  vinden,  omdat  we  voelen  dat  we  het  goede  moeten   doorgeven,  omdat  we  denken  dat  de  wereld  er  beter  van  kan  worden.    

 

10  

Omdat  jij  een  steen  verlegd  hebt  in  de  rivier,  is  ons  water  anders  beginnen  stromen  en   omdat  uw  steen  nogal  groot  was,  heeft  hij  ons,  kleinere  steentjes,  in  zijn  beweging   meegenomen.   U  hebt  ons  het  voorbeeld  gegeven  om  vanuit  een  innerlijke  bewogenheid  ons  in  te  zetten   voor  wat  ons  waardevol  lijkt.  We  zijn  u  ontzettend  dankbaar  en  we  wensen  u  en  uw  vrouw   een  mooie  ‘vol-­‐einding’  van  jullie  prachtig  ingevulde  leven.   Van  harte  gefeliciteerd!  

 

11