igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ilib g i d /
d
.un
c.i ej.a
UJI EFEKTIVITAS dEKSTRAK LIDAH BUAYA (Aloe vera) i id . . c c c.id a a a . . . TERHADAP nKADAR KOLESTEROL LDL TIKUS PUTIH j j j ne .u e .uDIBANDING .une b b b i i i l l l HIPERKOLESTEROLEMIA i i i /dig /dig /dig / / / : : : p p p KOLESTIRAMIN t t t ht ht ht
SKRIPSI
Oleh Ni Putu Ricca Tiara Sari NIM 072010101004
FAKULTAS KEDOKTERAN UNIVERSITAS JEMBER 2010
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
UJI EFEKTIVITAS EKSTRAK LIDAH BUAYA (Aloe vera) TERHADAP KADAR KOLESTEROL LDL TIKUS PUTIH HIPERKOLESTEROLEMIA DIBANDING KOLESTIRAMIN
SKRIPSI diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat untuk menyelesaikan Program Studi Pendidikan Dokter (S1) dan mencapai gelar Sarjana Kedokteran
Oleh Ni Putu Ricca Tiara Sari NIM 072010101004
FAKULTAS KEDOKTERAN UNIVERSITAS JEMBER 2010
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
RINGKASAN
Uji Efektivitas Ekstrak Lidah Buaya (Aloe vera) Terhadap Kadar Kolesterol LDL Tikus Putih Hiperkolesterolemia Dibanding Kolestiramin; Ni Putu Ricca Tiara Sari, 072010101004; 2010: 67 halaman; Fakultas Kedokteran Universitas Jember.
Adapun tujuan dari penelitian ini adalah untuk mengetahui efektivitas ekstrak Aloe vera jika dibandingkan dengan kolestiramin dalam menurunkan kadar kolesterol LDL sekaligus mencari dosis efektif ekstrak Aloe vera untuk menurunkan kadar kolesterol LDL. Dalam penelitian ini yang digunakan sebagai objek penelitian adalah tikus putih (Rattus novergicus) strain wistar jantan yang dibuat hiperkolesterolemia terlebih dahulu dengan pemberian minyak babi. Penelitian ini dilakukan pada bulan Juli-September 2010 di Laboratorium Fisiologi dan Farmakologi Fakultas Kedokteran Universitas Jember. Rancangan vii
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
penelitian yang digunakan adalah post test only control group design. Sampel terdiri dari 30 ekor tikus putih (Rattus novergicus) strain wistar jantan yang dipilih secara acak kemudian dibagi ke dalam 6 kelompok. Awalnya semua tikus dibuat hiperkolesterolemia dengan pemberian minyak babi, selanjutnya tikus diberi perlakuan sesuai dengan kelompoknya masing-masing selama 14 hari. Kelompok 1 diberi perlakuan berupa ekstrak Aloe vera dengan dosis 0,2 gram/200 gram BB/hari, kelompok 2 diberi perlakuan berupa ekstrak Aloe vera dengan dosis 0,4 gram/200 gram BB/hari, kelompok 3 diberi perlakuan berupa ekstrak Aloe vera dengan dosis 0,6 gram/200 gram BB/hari, kelompok 4 diberi perlakuan berupa ekstrak Aloe vera dengan dosis 0,8 gram/200 gram BB/hari, kelompok 5 diberi kolestiramin dengan dosis 0,072 gram/200 gram BB/hari sebagai kontrol positif, dan kelompok 6 diberi aquadest sebagai kelompok kontrol negatif. Variabel yang diukur adalah kadar kolesterol LDLnya dan pengukuran dilakukan di laboratorium. Uji analisis data yang digunakan adalah One Way Anova. Sedangkan untuk mencari dosis efektif ekstrak Aloe vera dalam menurunkan kadar kolesterol LDL digunakan analisis probit. Berdasarkan data yang telah dianalisis, dapat disimpulkan bahwa tidak terdapat perbedaan efektivitas yang signifikan antara ekstrak Aloe vera dan kolestiramin dalam menurunkan kadar kolesterol LDL dan untuk dosis efektif Aloe vera, ditemukan hasil ED50 sebesar 0,682 gram/ 200 gram BB.
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil viii :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
DAFTAR ISI
ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id a a a . . . j j j e e e nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n Halaman u u u b b b i i i l l l i i i idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d / / / : : : / / / / / / p p p HALAMAN JUDUL ........................................................................................... i t t t hthttp hthttp hthttp HALAMAN PERSEMBAHAN ......................................................................... ii
d d HALAMAN MOTTO ......................................................................................... iii ac.i .id ac.i .id
ca.cid.id a c c . . . j j j a a . . . e e e nej nej nej .bu.n .bu.n .bu.n HALAMAN iPERNYATAAN ............................................................................. iv u u u b b b i i i l l l i i i i i idgigil idgigil idgigil :p//:d :p//:d :p//:d / / / / / / p p p HALAMAN PEMBIMBINGAN ........................................................................ v t t t t t t hhtt hhtt hhtt HALAMAN PENGESAHAN ............................................................................. vi
d d RINGKASAN ...................................................................................................... vii ac.i .id ac.i .id
ca.cid.id a c c . . . j j j a a e e e nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n u u u PRAKATA ........................................................................................................... ix b b b i i i l l l i i i idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d / / / : : : / / / / / / p p p t t t DAFTAR ISI ........................................................................................................ xi hthttp hthttp hthttp DAFTAR TABEL ............................................................................................... xiv
id id DAFTAR GAMBAR ........................................................................................... xv .ac.c.id .ac.c.id
ca.cid.id a . j j j a a . . . e e e nej....................................................................................... nej nej .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b DAFTAR LAMPIRAN xvi i i i l l l i i i i i i idgigil idgigil idgigil /:d :p/PENDAHULUAN :p//:d :p//:d / / / / / / p p p t t t BAB 1. .................................................................................. 1 t t t hhtt hhtt hhtt 1.1 Latar Belakang ................................................................................... 1
id id 1.2 Rumusan Masalah 3 .ac.c.id.............................................................................. .ac.c.id
ca.cid.id a . j j j a a e e e n nej. ............................................................................... nej. nej. .bu.Penelitian .bu.n .bu.n u u u b b b 1.3 Tujuan 4 i i i l l l i i i idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d / / / : : : / / / / / / p p p t t t 4 hthttp 2.1.1 Tujuan Umum .............................................................................. hthttp hthttp 2.1.2 Tujuan Khusus ............................................................................. 4
d d d d 1.4 Manfaat Penelitian 4 aj.ca.ci .id aj.ca.ci .id............................................................................. aj.ca.ci .id aj.ca.ci .id . . . . j j j j e e e e e ne nPUSTAKA ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i BAB 2. TINJAUAN ......................................................................... 5 l l l l i i i i i i i i ig il idgigil idgigil idgigil /:d //:d //:d //:d : : : / / / //dig / / / p p p t t t t t t 5 tp Lidah Buaya (Aloe vera)h..................................................................... hht2.1 hhttp http
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig i l /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
2.1.1 Taksonomi Lidah Buaya (Aloe vera)........................................... 5
d
d
ca.cid.id a . j e e e j. ej. neyang nBuaya nej. .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b i i i l l l 2.1.3 Zat-zat Terkandung dalam Lidah (Aloe vera) ......... 6 i i i idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d / / / : : : / / / / / / p p p t t t 7 hthttp 2.1.4 Manfaat Lidah Buaya hth(Aloe hthttp ttp vera) untuk Kesehatan....................
.ci .id Buaya (Aloe vera) ............................................ .i 2.1.2 Morfologi 5 j.acaLidah j.acac.id
2.2 Kolesterol ............................................................................................. 9
id id ca.cid.id a . j . . . e e e nej Kolesterol............................................................... nej nej .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b i i i l l l 2.2.2 Metabolisme 12 i i i i i i idgigil idgigil idgigil :p//:d :p//:d :p//:d / / / / / / p p p t t t t t t hhtt hhttxi hhtt .c.id . 2.2.1 Lipid dan .................................................................. 9 j.acaLipoprotein j.acac.id
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig i l /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
2.2.3 Kolesterol LDL ............................................................................ 18
2.2.4 Hiperkolesterolemia..................................................................... 19 c.id.id c.id.id
ca.cid.id a a a c c . . . j j j a a e e e n nej. nej. nej. .buAntihiperlipidemia .bu.n .bu.n 2.3 Terapi ................................................................. 21 u u u b b b . i i i l l l i i i idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d / / / : : : / / / / / / p p p 2.4 Kolestiramin ........................................................................................ 23 t t t hthttp hthttp hthttp 2.4.1 Farmakokinetik ............................................................................ 24
d d 2.4.2 Farmakodinamik 24 ac.i .id .......................................................................... ac.i .id
ca.cid.id a c c . . . j j j a a . . . e e e nejKlinis ............................................................................. nej nej .bu.n .bu.n .bu.n 2.4.3 Indikasi 25 u u u b b b i i i l l l i i i i i i idgigil idgigil idgigil :p//:d :p//:d :p//:d / / / / / / p p p 2.4.4 Efek Samping .............................................................................. 25 t t t t t t hhtt hhtt hhtt 2.4.5 Interaksi Obat .............................................................................. 26
d d 2.4.6 Dosis ............................................................................................ 26 ac.i .id ac.i .id
ca.cid.id a c c . . . j j j a a e e e j. ne........................................................................................ nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n u u u 2.5 Dosis Efektif 26 b b b i i i l l l i i i idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d / / / : : : / / / / / / p p p t t t 2.6 Kerangka Konseptual Penelitian ...................................................... 30 hthttp hthttp hthttp 2.7 Hipotesis Penelitan ............................................................................. 31
id id BAB 3. METODE PENELITIAN 32 .ac.c.id ...................................................................... .ac.c.id
ca.cid.id a . j j j a a . . . e e e nej ................................................................................... nej nej .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b 3.1 Jenis Penelitian 32 i i i l l l i i i i i i idgigil idgigil idgigil :p//:d :p//:d :p//:d / / / / / / p p p t t t 3.2 Rancangan Penelitian ......................................................................... 32 t t t hhtt hhtt hhtt 3.3 Tempat dan Waktu Penelitian .......................................................... 33
idd Besar Sampel ................................................ id 3.4 Populasi, Sampel, 34 .ac.c.idan .ac.c.id
ca.cid.id a . j j j a a e e e nej.dan Sampel Penelitianil................................................... nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b 3.4.1 Populasi 34 i i i l l i i idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d / / / : : : / / / / / / p p p t t t 34 hthttp 3.4.2 Besar Sampel Penelitian hthttp.............................................................. hthttp 3.5 Variabel Penelitian ............................................................................ 35
.id c.cid.id............................................................................ 3.5.1 Variabel 35 j.aBebas j.ac c.id
ca.cid.id a . j a a . . . e e e nejTerikat .......................................................................... nej nej .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b i i i 3.5.2 Variabel 35 l l l i i i i i i idgigil idgigil idgigil //:d //:d :p//:d : : / / / / / / p p p t t t t t t 35 hhtt 3.5.3 Variabel Terkendalih..................................................................... hhttp http 3.6 Definisi Operasional ........................................................................... 35
d
d
ca.cid.id a . j e e e nej. ................................................................................... nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b i i i l l l 3.8 Alat dan Bahan 38 i i i idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d / / / : : : / / / / / / p p p t t t 38 hthttp 3.8.1 Alat .............................................................................................. hthttp hthttp
.i .id .i 3.7 Kriteria Sampel 37 j.acac.................................................................................. j.acac.id
3.8.2 Bahan ........................................................................................... 38
id id ca.cid.id a . j . . . e e e nej Hewan Coba ................................................................. nej nej .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b i i i l l l 3.9.1 Adaptasi 39 i i i i i i idgigil idgigil idgigil :p//:d :p//:d :p//:d / / / / / / p p p t t t t t t hhtt hhttxii hhtt . . 3.9 Prosedur Penelitian 39 j.acac.id............................................................................ j.acac.id
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
3.9.2 Penentuan Dosis .......................................................................... 39
3.9.3 PenyiapancLarutan 39 .id.id Uji ................................................................. c.id.id
ca.cid.id a a a c c . . . j j j a a e e e nej. Pakan untuk Perlakuan nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n 3.9.4 Penyiapan ............................................... 40 u u u b b b i i i l l l i i i idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d / / / : : : / / / / / / p p p 3.9.5 Pembagian Kelompok Hewan Coba ............................................ 40 t t t hthttp hthttp hthttp 3.9.6 Pengambilan Darah Hewan Coba ................................................ 41
d 3.9.7 Perlakuan 41 .id.id ac..................................................................................... ac.i .id
ca.cid.id a c c . . . j j j a a . . . e e e n nej....................................................................................... nej nej .bu.Data .bu.n .bu.n 3.10 Analisis 42 u u u b b b i i i l l l i i i i i i idgigil idgigil idgigil :p//:d :p//:d :p//:d / / / / / / p p p 3.11 Alur Penelitian .................................................................................... 43 t t t t t t hhtt hhtt hhtt BAB 4. HASIL DAN PEMBAHASAN .............................................................. 44
d id.id 4.1 Hasil Penelitian 44 ac.................................................................................... ac.i .id
ca.cid.id a c c . . . j j j a a . e e e n nej....................................................................................... nej. nej. .bu.Data .bu.n .bu.n u u u 4.2 Analisis 53 b b b i i i l l l i i i idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d / / / : : : / / / / / / p p p t t t 4.3 Pembahasan ........................................................................................ 56 hthttp hthttp hthttp BAB 5. KESIMPULAN DAN SARAN .............................................................. 62
d id 5.1 Kesimpulan .......................................................................................... 62 ac.ci .id .ac.c.id
ca.cid.id a . j j j a a . . . e e e nej nej nej .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b 5.2 Saran .................................................................................................... 62 i i i l l l i i i i i i idgigil idgigil idgigil :p//:d :p//:d :p//:d / / / / / / p p p t t t DAFTAR PUSTAKA .......................................................................................... 64 t t t hhtt hhtt hhtt LAMPIRAN ......................................................................................................... 68
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig i l /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhttxiii
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
ca.cid.id ca.cid.id a a . . j j e e nej. BAB 1. PENDAHULUAN nej. .bu.n .bu.n u u b b i i l l i i idgigili idgigili /:d /:d / / : : / / / / p p t t hthttp hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
1.1 Latar Belakang
d d d ca.cid.id yang tidak sehat aj.ca.ci .id aj.ca.ci .id ajmodern aj.ca.ci .id . . . . j j j j Seiring dengan perkembangan zaman, gaya hidup . e e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i g masyarakat, g il diet yang tidak sehat. //Hal il il meningkat/ddi salah satunya /d adalah ig il idgigini /:d :p/://idig :p/://idig :p:d / //dig / p p p t t t t t t hhtt dengan tersedianya berbagai hhmakanan hhtt lemak tt didukung siap saji dengan kandungan yang tinggi. Munculnya makanan siap saji dianggap memberi kepraktisan, namun;
d.id ca.cid.id bila konsumsi makanan j.siap ca.cisaji ca.cid.idini dijadikan suatu ca.cid.id a a a a . . . dengan kandungan tinggi lemak j j j e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i akan membawa dampak kebiasaan, dtentu gigili ig ili idgyang iddapat igili buruk bagi kesehatan pserta /:d /://idgigilsaja /:d /:d / / / : : : / / //dig / / p p t t t hthttp hthttp adalah ttp dampak yang dapat terjadi menurunkan produktivitas. Salah hth satu hiperkolesterolemia (Dewi, 2009).
d dd d .cid.id peningkatan kadar kolesterol aj.ca.ci .id aj.caadalah aj.ca.ci .idalam aj.ca.ci .id Hiperkolesterolemia darah. Sekitar . . . . j j j j e e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i 70% dari kolesterol dalam darah akan ditranspor dalam bentuk Low Density i i i i ig il idgigil idgigil idgigil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t t hhtLDL hhttterjadinya hhtt Lipoprotein (LDL). Peningkatan dari berhubungan erat dengan aterosklerosis (Silbernagl dan Lang, 2006:236).
ca.cid.id ca.cid.id penyakit arteri yang berkembang ca.cid.id perlahan, dimana ca.cid.id Aterosklerosis merupakan a a a a . . . . j j j j e e e e ej. nej. nmenyebabkan nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l secara bertahap akan penyempitan dan kekakuan pada lumen arteri. i i i i ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t thttp terjadi perdarahan dan hpembentukan thttp Pada tersebut akan hmudah tp hthtpenyempitan trombus. Trombus inilah yang akan memblok aliran darah sehingga jaringan yang
d d d .cid.id dan Lang, aj.ca.ci .id seharusnya mendapatejsuplai aj.ca.ci .idoksigen menjadi iskemik aj.ca(Silbernagl aj.ca.ci .id . . . . j j j e e e ne ne terutama terjadi padailibarteri-arteri ne kecil, misalnya arteri ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b i i i 2006:236). Hal tersebut l l l i i i i i i i ig il idgigil idgigil idgigil /:d //:d //:d //:d : : : / / / //dig / / / p p p t t t t t t serebri p arteri koronaria, karenahitulah, hhttdan hhttp sebagai http aterosklerosis dapat dikatakan salah satu penyebab dari stroke (Mardjono dan Sidharta, 2008:270) dan sebagai
id.id 2006:218). koroner (Silbernagl .dan id ca.cid.id penyebab utama dari penyakit ca.cid.jantung ca.cLang, ca.cid.id a a a a . . . j j j j . e e e e nej. nej.koroner dan stroke iltermasuk nejpenyakit nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b Penyakit jantung kardiovaskular. i i i i l l l i i i ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t Penyakit thttp utama yang menyebabkan hthttp kardiovaskular merupakanhpenyakit hthttpkematian pada penduduk dunia. Sekitar 17,1 juta orang meninggal akibat penyakit
d d d .cid.id Ini merupakan 29% dari .penyebab aj.ca.ci .id kardiovaskular pada tahun aj.ca2004. aj.ca.ci .id kematian secara ej.aj.ca.ci .id . . j j j e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i ig i l idgigil idgigil idgigil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t hhtt hhtt hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e 2 .u.n ne u b i l i b i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id a a a a . . . . j j j j global. Dari jumlah nkematian tersebut, 7,2 juta disebabkan oleh penyakit jantung neej. e e nej. nej. nej. .bu.n .bu.ue .bu.n u u b b b i i i iibli.bu.un l l l l i i i i i i i l l l g g g g i i i i i i i koroner /dan 82% ig juta oleh stroke. Sekitar /:d dig :p/:d :p//:d :p//:d /d5,7 /dig dari angka total kematian /akibat //dig / / / p p t t thtp t t t t t h h h t kardiovaskular terjadi di hnegara t ht sampai penyakit dengan pendapatan rendah menengah. Pada tahun 2030, diperkirakan sekitar 23,6 juta orang meninggal akibat
d ca.cid.id yang disebabkan olehj.apenyakit ca.cid.id jantung koroner ca.cid.id aj.ca.ci .id penyakit kardiovaskular, ajterutama a . . . j j j . . . e e e e ne ne nej nej .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i dan stroke. Peningkatan jumlah kematian terbesar ig il idgigil idgigiladalah di kawasan Asia :Tenggara idgigil /:d //:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t hhtt2009). hhtt hhttp (WHO, Saat ini, tata laksana penyakit kardiovaskular yang disebabkan oleh
d.id ca.cid.id hiperkolesterolemia adalah ca.cidengan ca.cid.idkolesterol melalui ca.cid.id a a a a . . . . cara menurunkan kadar j j j j e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i penggunaan sintetik. Terdapat diberbagai terapi gigili ig ili idgiobat-obat id gili /:d /:d /://dgigili macam obat untuk /:d / / / : : : / / //dig / / p p p t t t thttp yang berbeda-beda. Keputusan hthttp hthttp untuk hiperkolesterolemia dengan cara h kerja menggunakan terapi obat pada hiperkolesterolemia harus diambil atas dasar kelainan
d d .cid.id ca.cid.id aj.ca.ci .id metabolisme spesifik edan aj.capotensinya aj.aterosklerosis aj.ca.ci .id yang menyebabkan (Katzung, . . . . j j j j e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i 1997:550). Salah satu obat yang dapat digunakan adalah resin pengikat asam empedu i i i i ig il idgigil idgigil idgigil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t hhtt hhtt hhtt 1997:552). (Katzung, Kolestiramin merupakan resin pengikat asam empedu di dalam lumen usus
id ca.cid.id sehingga dapat mencegah ca.cid.id dari asam empedu dalam ca.cid.yeyenum ca.cid.id reabsorpsi dan ileum. a a a a . . . . j j j j e e e e j. n nej. nej. neakan nej. .bu.n .bukolestiramin .bu.n .bu.n u u u u b b b b . i i i i l l l l Dengan pemberian ini, ekskresi asam empedu meningkat dan kadar i i i i ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t asam di darah menurun sehingga kolesterol hthempedu hthttp terjadi peningkatan konversi hthttp ttp menjadi asam empedu dalam hepar. Hal ini otomatis berakibat pada penurunan
d d d d 2007:382). aj.ca.ci .id kolesterol dalam tubuheterutama aj.ca.ci .idkolesterol LDL (Suyatna, aj.ca.ci .id aj.ca.ci .id . . . . j j j j e e e e ne ntermasuk ne efek samping apabila ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i Obat sintetik kolestiramin, memiliki l l l l i i i i i i i i ig il idgigil idgigil idgigil /:d //:d //:d //:d : : : / / / //dig / / / p p p t t t t t t digunakan. hhttp Pada pemberian kolestiramin hhttp efek samping yang lazimhadalah http mual, muntah, dan konstipasi (Suyatna, 2007:382), sehingga perlu upaya untuk mencari
ca.cid.id obat alternatif alami darij.atanaman ca.cid.id untuk memberi efek pengobatan. ca.cid.id Salah satu obat ca.cid.id a a a . . . j j j e e e e nej. nej. Aloe vera. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b alternatif tersebut misalnya i i i i l l l l i i i i ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t p vera atau yang secara awam p satu hthttAloe hthttpdisebut lidah buaya merupakan hthttsalah tanaman obat fungsional yang semua bagiannya dapat dimanfaatkan. Berdasarkan
d vera antijamur, ca.cid.iddapat berfungsi sebagaij.aantiinflamasi, ca.cid.id ca.cid.id aj.ca.ci .id hasil penelitian, Aloeej.a a . . j j . . . e e e ne nej nej nej .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i ig i l idgigil idgigil idgigil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t hhtt hhtt hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e 3 .u.n ne u b i l i b i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id a a a a . . . . j j j j antibakteri, regenerasi sel, menurunkan kadar gulanedarah, . menstimulasi imun, une . e e nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.unej .b.unej u u b b b b i i i i l l l l i i i i gigilifungsi lainnya. Salah satu ig ili idgigili kulit, dan masih banyak idlagi idgigili laksatif, /perawatan fungsi /:d /:d /:d /:d / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t hthttpdari Aloe vera yang berkaitan hthdengan hthadalah ttp hiperkolesterolemia disini ttp Aloe menarik vera disebutkan mampu membantu menstabilkan kadar kolesterol darah, dimana yang
d dd did d aj.ca.ci .id digunakan dalam hal ini aj.ca.ci .igel aj.ca.ci .2005:11). aj.ca.ci .id . . . . j j j j adalah dari Aloe vera (Furnawanthi, e e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i il Aloe vera terkandung berbagai Dalam adalah ig il idgiggel idgigil macam zat, salah satunya idgigil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t t hhtt hhtdalam hhttSerat larut glukomanan yang merupakan serat larut air (Furnawanthi, 2005:12). air dapat menurunkan kadar kolesterol serum dengan cara mengikat asam empedu di
d.id .cid.id ca.cid.id usus halus (Khomsan, 2006). ca.ciHal cakolestiramin. ca.cid.id a a a a . . . . ini serupa dengan cara kerja j j j j e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i Dalam gel Aloe vera diolah ekstrak dengan pelarut ili ili ili ig ili idgigpenelitian, idgigmenjadi idgigair. /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t p tp hthttberupa hthtdiperlukan, ttp memperoleh zat aktif yang Pelarut air digunakan denganhth tujuan yaitu glukomanan yang bersifat larut air. Berdasarkan penelitian sebelumnya oleh
d d d ca.cid.idvera terbukti mampu menurunkan aj.ca.ci .id Hartanto (2008), ekstrak aj.Aloe aj.ca.ci .id kadar kolesterol ej.aj.ca.ci .id . . . j j j e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i dalam darah. Hal ini menjadi alasan penulis untuk melakukan penelitian lanjutan i i i i ig il idgigil idgigil idgigil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t t hhtefektif hhmenurunkan hhbertujuan yang untuk mengetahui dosis ekstrak Aloe vera dalam tt tt kadar kolesterol LDL serum secara optimal sekaligus mengetahui efektivitasnya jika
ca.cid.id dibandingkan dengan kolestiramin. ca.cid.id ca.cid.id a a a . . . j j j e e e nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b i i i l l l i i i ig ili idgigili idgigili /:d /:d /:d / / : : / / //dig / / p p t t hthttp hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
1.2 Rumusan Masalah
d ca.cid.id yang telah disampaikan, ca.cid.idpermasalahan yang ca.cid.id Berdasarkan latarj.a belakang maka aj.ca.ci .id a a . . . j j j . . . e e e e u.n ne nej nej nej .bu.n .badalah: .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i dapat dirumuskan l l l l i i i i i i i i ig il idgigil idgigil idgigil /:d //:d //:d //:d : : : / / / //dig / / / p p p t t t t t t a. hBagaimanakah efektivitas ekstrakh lidah http http buaya (Aloe vera) dalam hberbagai http dosis jika dibandingkan dengan kolestiramin dosis efektif dalam menurunkan kadar
id hiperkolesterolemia? j.aca.cid.id ca.cid.id kolesterol LDL padaj.tikus ca.cid.putih ca.cid.id a a a . . j j e e e e n nej. nej. ekstrak lidah buaya (Aloe nej.dalam menurunkan kadar nej. .bu.n .bu.n .bu.vera) .bu.n u u u u b b b b b. Berapakah dosis efektif i i i i l l l l i i i i ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t thttp LDL pada tikus putih hiperkolesterolemia? hkolesterol hthttp hthttp
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig i l /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e 4 .u.n ne u b i l i b i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id a a a a . . . . j j j j 1.3 Tujuan Penelitian e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i ig ili idgUmum idgigili idgigili 1.3.1 Tujuan igili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t thttp t ttp p hthttTujuan umum dari penelitianhini adalah mengetahui efektivitashh ekstrak lidah buaya (Aloe vera) jika dibandingkan dengan kolestiramin dalam menurunkan kadar
d d ca.cid.idhiperkolesterolemia. aj.ca.ci .id kolesterol LDL pada tikus aj.putih aj.ca.ci .id . . . j j j e e e ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b i i i l l l i i i i i i ig il idgigil idgigil /:d :p//:d :p//:d / / //dig / / p p t t t t hhTujuan hhtt tt 1.3.2 Khusus
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
Tujuan khusus dari penelitian ini adalah:
ca.cid.id a. mengetahui kadar kolesterol ca.cid.idLDL pada tikus putih yangj.adiberi ca.cid.iddiet tinggi lipid; ca.cid.id a a a . . . j j j e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i b. mengetahui pemberian ekstrak d ili ili terhadap kadar kolesterol ig ili idgigpengaruh idgigvera idgLDL igili /:d /:d /:/Aloe /:d / / / : : : / / / //dig / / p p p t t t thttptikus putih hiperkolesterolemia; hpada hthttp hthttp
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
c. mengetahui dosis efektif ekstrak lidah buaya (Aloe vera) dalam menurunkan
.id
.id
c id c id kadar kolesterol LDL .ac.tikus putih hiperkolesterolemia. ej.ajpada ej.aj.ac.
ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
1.4 Manfaat Penelitian
d adalah mengetahui efektivitas ca.cid.id ca.cid.iini ca.cid.idekstrak lidah buaya ca.cid.id Manfaat dari penelitian a a a a . . . . j j j j e e e e nej. nej. dengan pemberian ikolestiramin nej. dan mengetahui dosis nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l (Aloe vera) dibandingkan i i i ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t p pada efektif lidah buaya (Aloe vera) tp hthtekstrak hthdalam hthttLDL ttp menurunkan kadar kolesterol tikus putih hiperkolesterolemia.
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig i l /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
ca.cid.id ca.cid.id a a . . j j . 2. TINJAUAN PUSTAKA e e nejBAB nej. .bu.n .bu.n u u b b i i l l i i idgigili idgigili /:d /:d / / : : / / / / p p t t hthttp hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
2.1 Lidah Buaya (Aloe vera)
d did d d aj.ca.ci .id 2.1.1 Taksonomi LidaheBuaya aj.ca.ci .(Aloe aj.ca.ci .id aj.ca.ci .id . . . . j j j j vera) e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i il Aloe lidah buaya di Indonesia, ig il idgivera idgigdengan idgigil gil atau yang sering disebut /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t hhtt tanaman yang banyak dimanfaatkan hhtt tt merupakan di bidang kosmetika,hhfarmasi, dan pangan. Pemakaiannya di bidang farmasi pertama kali dilakukan sekitar tahun 1750
.cid.id d ca.cid.id SM (Furnawanthi, 2005:4). caTaksonomi ca.cid.iberikut: ca.cid.id a a a a . . . . Aloe vera adalah sebagai j j j j e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i Kingdom: d ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:/Plantae /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / p p p t t t p htht:tAngiospermae hthttp hthttp Divisi Klas : Monocotyledoneae
d d aj.ca.ci .id Ordo : Liliales aj.ca.ci .id . . j j e e ne ne .bu.n .bu.n u u b b i i l l i i Famili : Liliaceae i i ig il idgigil /:d :p//:d / //dig / p t t hht:t Aloe Genus
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
Spesies : Aloe vera (Jatnika dan Saptoningsih, 2009)
ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id a a a a . . . . j j j j e e e e ej. nej. nBuaya nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l 2.1.2 Morfologi Lidah (Aloe vera) i i i i ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t p vera (Gambar 2.1) merupakan hthttAloe hthttp tanaman asli Ethiopia (Afrika). hthttp Famili Liliaceae ini merupakan tanaman semak rendah yang menyukai lingkungan hidup
d d d d tropis, dengan aj.ca.ci .id yang kering. Di daerah aj.ca.ci .idAloe vera dapat tumbuh aj.ca.ci .idmudah dan cepat, ej.aj.ca.ci .id . . . j j j e e e n ne ne (Padmadisastra et al., ne ne .bu.n .bu.berpasir .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i terutama pada lahan 2003). l l l l i i i i i i i i ig il idgigil idgigil idgigil /:d //:d //:d //:d :Terdapat : : / / / //dig / / / p p p t t t t t t lebih dari 350 jenis hAloe hhttp hhini ttpmemiliki httpvera. Secara umum, tanaman ciri-ciri berbatang pendek, daun berwana hijau, berbentuk tombak yang tersusun
bagian bawah menyembung, id ca.cid.id bersap-sap melingkar (roset) ca.cid.dengan ca.cid.id berdaging tebal ca.cid.id a a a a . . . . j j j j e e e e n ej. mendominasi, memilikib.lapisan u.n nej. nyang nej.lilin pada permukaannya, nej. .bu.n .buair .bu.n u u u u b b b dengan kandungan . i i i i l l l l i i i i b ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t danhmemiliki 2005). thttp bunga berbentuk lonceng hth(Furnawanthi, hthttp ttp Aloe vera termasuk jenis tumbuhan CAM (Crassulance Acid Metabolism)
d .cid.id kering. Dari segi budi.adaya, ca.cid.idtanaman Aloe vera ca.cid.id aj.ca.ci .id sehingga dapat tumbuhejdi aj.cadaerah a . . . j j j . . e e e ne ne nej nej .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i ig i l idgigil idgigil idgigil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t hhtt hhtt hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e 6 .u.n ne u b i l i b i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id a a a a . . . . j j j j mudah untuk dikembangkan dan merupakan tanamanne tahunan . yang dapat dipanen une . e e nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.unej .b.unej u u b b b b i i i i l l l l i i i i ili ili ig ili idgigdengan idgig(Furnawanthi, idgigili berulang-ulang masa produksi 7-8 tahun 2005). /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t hthttp hthttp hthttp
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
Gambar 2.1 Aloe vera (Sumber: http://www.naturephoto-cz.eu/aloe-vera-picture-10115.html)
ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id a a a a . . . . j j j j e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i ig ili idgyang idgigili(Aloe vera) idgigili 2.1.3 Zat-zat Buaya igili Terkandung dalam Lidah /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t p hthttAloe hthttpkomponen diantaranya air yang hthttpmencapai vera mengandung berbagai
d.id 99,5%, lemak 0,067%, karbohidrat d.id 0,043%, protein 0,038%, cvitamin d.id A 4,594 IU; dan d i i i . . . c c aj.ac vitamin C 3,476 mg (Aloevera aj.ac center dalam Jatnika danejSaptoningsih, aj.ac aj.ca.ci .id . . . . j j j e e e 2009:6). Gel ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i gigil dan zat-zat yang dimanfaatkan ig il idgigil bagian yang kaya akan idnutrient idgigil Aloe vera d /:d :p//:merupakan :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t t hhtpengobatan. hhdalam tt gel Aloe vera adalah: hhtt dalam Kandungan nutrient
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
a. asam amino, meliputi asam aspartat, asam glutamat, alanin, isoleusin, fenilalanin,
b.
.cid.id .cid.id .cid.id c c c a a a . . . j j j a a a threonin, prolin, nvalin, leusin, histidin, serin, glisin, methionin, lysine, arginin, neej. e nej. nej. .bu.ue .bu.n u b b bli.bu.un i i i l l l i i i i i l l g g g i i i i i i tyrosin, tryptophan; :p//:d :p//:d :p//:d /dig /dig /dig / / / p p t t thtp t t t t t henzim-enzim, h h t ht ht amilase, meliputi enzim proteolitik, karboksipeptidase, katalase, lipase, protease, dan oksidase;
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig i l /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e 7 .u.n ne u b i l i b i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id a a a a . . . . j j j j c. vitamin, meliputinvitamin C, vitamin B12, vitamin B6, vitamin B1, vitamin A, neej. e e nej. nej. nej. .bu.n .bu.ue .bu.n u u b b b i i i iibli.bu.un l l l l i i i i i i i l l l g g g g i i i i i i i niacin, kholin, /:d :p//:d :p//:d :p//:d /dig dan asam folat; /dig /dig //dig / / / p p t t thtp t t t t t h h h t t ht d. mineral, meliputi kalsium, besi, h belerang, fosfor, mangan, aluminium, silica, boron, barium, magnesium, kalium, natrium, dan tembaga;
d d.id d d aj.ca.ci .id e. karbohidrat polisakarida aj.ca.cidan aj.ca.ci .id aj.ca.ci .id . . . . j j j j monosakarida, meliputi glukomanan, aldopentosa, e e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i il rhamnosa, galaktan, D-glukosa, arabinosa, galaktosa, ig il idgigarabinan, idgD-manosa, idgidan gil igil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t hxylosa; hhtt hhtt htt f. komponen spesifik senyawa glikosida antrakinon, berupa aloin, barbaloin, asam
d asam sinamat, ca.cid.id aloetat, aloe emodin,j.aiso-barbaloin, ca.cid.id ca.cid.iester ca.cid.id a a a . . . anthranol, antrhacene, j j j e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i asam krisophanat, ig ili idgigili eteral oil, dan resistanol; idgdan idgigili igili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t thttp lainnya seperti lignin, saponin, hthttp dan asam salisilat (Padmadisastra hthttp et al., g. hZat-zat 2003; Vogler dan Ernst,1999; dan Furnawanthi, 2005).
d d id.id ca.cid.idyang terkait dengan aj.ca.ci .id aj.ca.cterkandung aj.atas, aj.ca.ci .id Dari semua zateyang dalam Aloe veraejdi . . . . j j j e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i fungsi menurunkan kadar kolesterol adalah glukomanan. Glukomanan merupakan i i i i ig il idgigil idgigil idgigil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t t hhtmanosa hhtt dalam air hhtt polisakarida yang mempunyai polimer rantai panjang yang larut (Mulyaningsih dan Darmawan, 2006). Manosa berupa serat yang larut dalam air.
id kolesterol serum dengan id mengikat asam ca.cid.id Serat ini dapat menurunkan ca.cid.kadar ca.cid.cara ca.cid.id a a a a . . . . j j j j e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l empedu di usus halus (Khomsan, 2006). i i i i ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t hthttp hthttp hthttp 2.1.4 Manfaat Lidah Buaya (Aloe vera) Untuk Kesehatan
d d id.id fungsi, dimana .cid.id yang memiliki banyak Aloe vera adalah aj.ca.ci .id aj.catanaman aj.ca.csekali aj.ca.ci .id . . . . j j j j e e e e e u.n ne nbagian ne bagi kesehatan. Selain ne .bu.n .bpada .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i daunnya terutama gel banyak mempunyai manfaat l l l l i i i i i i i i ig il idgigil idgigil idgigil /:d //:d //:d //:d : : : / / / //dig / / / p p p t t t t t t manfaatnya hhttp bagi tubuh karena kayahakan ttp dan http kandungan nutrisi baik ituhhvitamin mineral, Aloe vera memiliki fungsi dalam mengatasi penyakit. Manfaat Aloe vera
.cid.id internal maupun ca.cid.id untuk kesehatan dapat jdiperoleh ca.cid.id baik dengan penggunaan casecara ca.cid.id a a a a . . . . j j j e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b eksternal (Adam, 2007). i i i i l l l l i i i i ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t p sistem pencernaan, Aloe hthttPada hthvera hthpencernaan, ttp dapat mengatasi gangguan ttp mengatur keasaman lambung, meningkatkan kinerja lambung, menekan populasi
d did did d laksatif untuk mengatasi dan dapat aj.ca.ci .id mikroorganisme usus tertentu, aj.ca.ci .sebagai aj.ca.ci .konstipasi, aj.ca.ci .id . . . . j j j j e e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i ig i l idgigil idgigil idgigil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t hhtt hhtt hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e 8 .u.n ne u b i l i b i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id a a a a . . . . j j j j mengobati luka di dinding usus terutama ulkus (Adam, 2007; Mar dan Bent, 1999; neej. e e e nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b i i i iibli.bu.un l l l l i i i i i i i l l l g g g g i i i i i i i dan Alternative 2005). Terkait sistem /:d /:d dig :p//:d :p/Furnawanthi, :p//:d /dig Medicine Journal dalam /dig /imun, //dig / / / p p t t thtp t t t t t h h h t dapat menstimulasi fagositosis ht dan limfosit B sehingga menghasilkan ht Aloe vera antibodi, menstimulasi komplemen dalam rangka mendestruksi bakteri intravascular,
d d d d aj.ca.ci .id dan pada penderita HIV, aj.ca.ci .id dalam Aloe vera dapatemeningkatkan aj.ca.ci .id aj.ca.ci .id . . . . j j j j mannose fungsi sel-sel e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i gigil il imun, sebagai dan meningkatkan hidup dari sel-sel ig il idgigantiviral, idkemungkinan idgyang igil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t t hhtt (Danhof, Tanpa Tahun; hdan hhtJournal terinfeksi of htt Furnawanthi,2005). Japanese Cancer Research (dalam Furnawanthi, 2005:23) mengatakan bahwa Aloe vera dapat
d.id .cid.id ca.cid.id menekan pertumbuhan jsel cakanker, ca.civera ca.cid.id a a a a . . . . dimana lectin dalam Aloe dapat mencegah j j j e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i pertumbuhan ig ili idgigselili kanker, meningkatkan://sistem idgigili pertahanan tubuh dengan idgcara d igili /:d /:d /:d / / : : / / / //dig / / / p p p : t t t p tp faktor hthttp hthttmelepas hthtdan mengaktifkan makrofag yang berperan interferon, interleukin, nekrosis tumor, serta mendorong pertumbuhan sel yang sehat. Pada ginjal, Aloe vera
d d.id d .cid.id penyakit batu aj.ca.ci .id bermanfaat melindungieginjal aj.ca.ci dari aj.camencegah aj.ca.ci .id infeksi saluran kemihedan . . . . j j j j e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i ginjal. Selain itu, Aloe vera juga melindungi tubuh dari oksalat yang terkandung i i i i ig il idgigil idgigil idgigil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t t maupun teh (Adam, 2007; t Hosseini dan Fakhraee, Tanpa hhtdan hhtt Tahun). hhtkopi dalam Aloe vera memiliki fungsi memperbaiki kualitas darah sehingga terhindar dari
id berdampak signifikan dalam id ca.cid.id terbentuknya sumbatan.j.Hal ca.cid ca.cid.mencegah ca.cid.id . ini terjadinya a a a a . . . j j j . e e e e n u.n nej. nej. Terkait dengan radikal nejkandungan nej. .bu.n .bu.jantung. .bbebas, .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l stroke dan serangan vitamin C dan i i i i ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t thttp antioksidan, salah satu efeknya vitamin hthttpE dalam Aloe vera berfungsihsebagai hthttp adalah dapat memperlambat penuaan dan mencegah terjadinya penuaan dini (Adam, 2007;
d d .cid.id Tahun). Penggunaan Aloe .cid.idsecara internal juga aj.ca.ci .id dan Hosseini dan Fakhraee, aj.caTanpa aj.cavera aj.ca.ci .id . . . . j j j j e e e e n ne ne menurunkan kadar glukosa ne pada penderita diabetes ne .bu.n .buuntuk .bu.n .bu.n u u u u b b b b . i i i i memiliki manfaat darah l l l l i i i i i i i i ig il idgigil idgigil idgigil /:d //:d //:d //:d : : : / / / //dig / / / p p p t t t t t t mellitus hhttpkarena sifatnya yang hipoglikemik, hhttp membantu dalam mengontrol hhttp tekanan darah pada hipertensi, dan menurunkan kadar kolesterol dalam darah (Adam, 2007;
ca.cid.id dan Furnawanthi, 2005).j.aca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id a a a . . . j j j e e e e ej. vera dapat digunakan buntuk ej. nej. nAloe nmengobati nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b Secara topikal herpes, psoriasis, i i i i l l l l i i i i ig ili idgigili idgigili idgigili /:d /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p p t t t danhdermatitis serta mempercepat penyembuhan luka termasuk lukahbakar thttp thttp dengan hthttp cara mempercepat regenerasi sel dan reepitelisasi jaringan (Mar dan Bent, 1999).
d d d .cid.id digunakan untuk aj.ca.ci .id Selain itu, Aloe vera ememiliki aj.ca.ci .idefek anti-inflamasi sehingga aj.cadapat aj.ca.ci .id . . . . j j j j e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i ig i l idgigil idgigil idgigil /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t hhtt hhtt hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
igliiblib.u g i d i /://d
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
igliiblib.u g i d i :// /d hthtp ttp:/
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e 9 .u.n ne u b i l i b i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id ca.cid.id a a a a . . . . j j j j mengurangi sensasi nyeri misalnya pada penyakit arthritis. Aloe vera juga digunakan neej. e e e nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n u u u b b b i i i iibli.bu.un l l l l i i i i i i i l l l g g g g i i i i i i i sebagai antifungi g dan Vogler dan Ernst,1999). /:d :p//:d :p//:d :p//:d /dig dan antibakteri (Furnawanthi, /di2005; /dig //dig / / / p p t t t t t t t hthtp h h t ht ht
d d d d aj.ca.ci .id 2.2 Kolesterol aj.ca.ci .id aj.ca.ci .id aj.ca.ci .id . . . . j j j j e e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i Kolesterol melalui ig il idgigil (Gambar 2.2) diperoleh idgigil absorpsi makanan dari://dsaluran idgigil /:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p : t t t t t t p hh(kolesterol hhtthasil sintesis oleh tubuh sendiri hhtt(kolesterol tt cerna eksogen) maupun dari endogen). Kolesterol diperlukan oleh tubuh karena memiliki banyak manfaat, yaitu
id.id ca.cid.id sebagai bahan pembentuk ca.lipoprotein, ca.cid.idsteroid, dan asam ca.cid.id a a a a c . . . . membran sel, hormon j j j j e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i empedu (Guyton gigili metabolisme kolesterol//terdapat ig ili idgigilidan Hall, 1997:1087-1088). idDalam idgigili d /:d /:d /:d / / : : : / / / //dig / / / p p p : t t t hthttp penting yaitu sintesis, pengangkutan, hthttp hthttp(Murray, 3 proses dan eksresi kolesterol
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig il /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /:d //dig
2003:270).
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i idgigili /:d / : / / p t hthttp
Gambar 2.2 Kolesterol (Sumber: http://tarshish-earnest.yourjournal.in/10051705/cholesterol-
structure/) d.id d d d i . c aj.ac aj.ca.ci .id aj.ca.ci .id aj.ca.ci .id . . . . j j j j e e e e ne ne ne ne .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i i i i i il ig il idgigLipoprotein idgigil idgigil 2.2.1 Lipid dan /:d :p//:d :p//:d :p//:d / / / //dig / / / p p p t t t t t t hhttLipid plasma terdiri dari hkelompok htt htt lipid yang meliputi htriasilgliserol,
fosfolipid, kolesterol bebas, dan kolesterol ester yang bersifat tak larut dalam air.
.cid.id ca.cid.id Oleh karena sifat tersebut, catimbul ca.cid.id ca.cid.id a a a a . . . . j j j j permasalahan tentang pengangkutan lipid dalam e e e e nej. nej. nej. nej. .bu.n .bu.n .bu.n .bu.n u u u u b b b b i i i i l l l l i i i i gigili plasma yang terbesarnya adalah /air ig ili idgkomponen idg(Murray iddapat d igili igili et al., 2003:254). pAgar /:d /:d /:d / / / : : : / / / //dig / / / p p : t t t tp dalam hthttpdalam sirkulasi, lipid dimodifikasi hthttp membentuk lipoprotein yang hthtlarut diangkut
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i ig i l /:d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili /d //dig
air (Suyatna, 2007:374; dan Ganong, 2002:292).
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
d aj.ca.ci .id . j e ne .bu.n u b i l i i idgigil :p//:d / / p t t hhtt
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig
ca.cid.id a . j e nej. .bu.n u b i l i ig ili ://d //dig