Erfgoed Hoogstraten GESCHIEDENIS en ERFGOED van het LAND VAN HOOGSTRATEN
NIEUWSBRIEF MEI 2006
UITSTAP: Klein Seminarie Hoogstraten op zondag 28 mei Elk jaar bezoeken we met Erfgoed Hoogstraten een monument in eigen streek. De laatste jaren kwamen we al in Maxburg, het Withof, de kerk van Meerle en Loenhout, en Heerle. Zoals al aangekondigd in onze vorige nieuwsbrief gaan we dit jaar naar het Klein Seminarie.
1933: eerste steenlegging van de kapel van het Klein Seminarie door Kardinaal van Roey
Op zondag 28 mei brengen we onder leiding van Guido Landuyt een bezoek aan het `pastoorfabriekske`. We spreken af om 14.00 uur aan de receptie in het midden aan de voorgevel. Leden gratis, niet-leden 2€. 1
ERFGOEDBOEK 2006 Het grootste stuk van ons erfgoedboek zal dit jaar ingenomen worden door de publicatie van een thesis over de bouwgeschiedenis van het kasteel van Hoogstraten. Ze werd geschreven door van Line Mertens, student kunstwetenschappen in Leuven. Momenteel studeert ze echter in het zuiden van Frankrijk, maar we wisten haar te strikken voor een `e-mailinterview`. De meeste leden van Erfgoed Hoogstraten zullen je waarschijnlijk niet kennen. Stel je eens voor ! Mijn naam is Line Mertens en ik ben geboren en getogen in Turnhout. Van jongs af aan hebben kunst en cultuur me enorm geboeid. Mijn ouders hebben deze interesse gewekt, enerzijds door me in te schrijven aan de muziekacademie, anderzijds door uitstappen naar musea en concerten. Ook brachten zij hun liefde voor de Italiaanse renaissance op mij over. Mijn keuze om me via de richting Kunstwetenschappen verder in deze wereld te verdiepen is dan ook niet zo vreemd. Op dit moment volg ik een bijkomende éénjarige studie van de Franse taal in Aix-en-Provence. Hoe ben je bij het kasteel van Hoogstraten gekomen ? Eigenlijk ben ik geheel toevallig bij het kasteel van Hoogstraten uitgekomen. Mijn keuze voor architectuur als specialisatie lag al snel vast en daarnaast heb ik een grote voorliefde voor de zestiende eeuw onder keizer Karel V. In de Nederlanden speelden het hof en de entourage van de keizer een enorm belangrijke rol als opdrachtgevers voor kunstenaars en architecten. Men kan spreken van een cultureel hoogtepunt voor onze regio.
Het kasteel van
Hoogstraten past perfect binnen dit plaatje en bovendien waren het bouwkundige aspect en de reconstructie nog vrijwel volledig onontgonnen gebied. Hoelang ben je bezig geweest? In totaal ben ik de twee licentiejaren aan het werk geweest. In eerste instantie heb ik me het onderwerp eigen gemaakt door veel te lezen en gelijkaardige studies ter hand te nemen. Ook ging ik op zoek naar oude gravures van het kasteel in de verschillende archieven. Vervolgens heb ik de zestiende-eeuwse bouwrekeningen onderzocht en natuurlijk het kasteel bezocht voor het nodige veldonderzoek.
Het archiefmateriaal werd getoetst aan de
zestiende-eeuwse realiteit door vergelijking met het huidige kasteel en de beeldbronnen.
2
Vervolgens werd de opeenvolging van de ruimten onder de loep genomen. En ten slotte volgde een vergelijking met de situatie in gelijktijdige kastelen.
De belegering van het kasteel van Hoogstraten in 1603
Wat vond je het interessantste tijdens je onderzoek ? Op een gegeven moment kwam een kadasterkaart van het kasteel uit 1716 boven water. Dit betekende echt een doorbraak, want tot dan vormde het ontbreken van een grondplan het grootste obstakel voor het onderzoek.
Deze kaart maakte veel duidelijk, bijvoorbeeld de
ligging van de oude pentagonale binnenburcht, maar ook het bestaan en de plaatsing van een open galerij werden bevestigd voor de voorburcht. Wat waren de moeilijke zaken aan je onderzoek ? De bouwkundige reconstructie was pionierswerk waarvoor ik volledig op mezelf was aangewezen. Daarnaast vormde het ontbreken van een bouwplan lange tijd een hinderpaal, tot de kadasterkaart gevonden werd. Het is ook erg jammer dat verschillende delen van de bouwrekening ontbreken, zodat het beeld onvolledig blijft.
3
Zijn er nog zaken waar je niet aan toegekomen bent, maar eigenlijk nog de moeite om te onderzoeken zijn ? Waar het de opeenvolging van de verschillende ruimtes betreft, heb ik een mogelijke indeling gegeven.
Natuurlijk is deze opeenvolging verantwoord en werd ze getoetst aan andere
gelijktijdige kastelen, maar ze blijft hypothetisch. Andere mogelijke hypothesen worden niet uitgesloten, en het is zeker de moeite waard om deze nader te onderzoeken.
Wat zijn je plannen voor de toekomst ? In juni rond ik mijn studie in Aix-en-Provence af en keer ik terug naar België. Ondertussen ben ik begonnen met solliciteren, zowel naar werk als naar stageplaatsen, en dit binnen de culturele sector. Maar of het nu gaat om het voeren van wetenschappelijk onderzoek of om het organiseren van tentoonstellingen en evenementen, beide mogelijkheden spreken me aan dus mijn professionele toekomst kan nog alle kanten uit. Wat vind je van ons stadje ? Tijdens mijn thesisjaren ben ik vaak te gast geweest in Hoogstraten. Gedurende enkele maanden was ik wekelijks te vinden in het archief, een aantal keren ben ik rondgeleid in het Penitentiair Schoolcentrum en ook in het Stedelijk Museum kon je mij vinden. Overal kon ik rekenen op een warme ontvangst en een buitengewoon flexibele opstelling. Het is treffend dat de Hoogstratenaars die ik ontmoet heb, steeds oprecht geïnteresseerd waren in mijn onderzoek.
Hoogstraten heeft bij mij de indruk nagelaten van een hechte en warme
gemeenschap, waar ook de eigen geschiedenis zijn plaatsje heeft. 4
LE NOUVEAU BEAUJOLAIS EST ARRIVÉ … … in de vorm van twee nieuwe bestuursleden. Jawel, ons bestuur wordt versterkt. In april traden Sonia Van Coillie – Dierickx en Stijn Cools tot ons bestuur toe. Ze stellen zich kort voor …
Stijn Cools
Ik ben afkomstig van Hoogstraten, maar woon tegenwoordig in Leuven. Na mijn studies burgerlijk ingenieur-architect volgde ik de masteropleiding monumentenzorg aan het Raymond Lemaire International Centre for Conservation van de KULeuven. Sinds 2004 ben ik gestart als zelfstandig ingenieur-architect gespecialiseerd in de restauratie en renovatie van historische erfgoed. In dit verband doe ik ook free-lance werk in het architectenbureau van professor Barbara Van der Wee te Brussel, dat zich heeft gespecialiseerd in de restauratie van monumenten (o.m. Begijnhof Lier, art-nouveau woningen van Horta, herenhuizen, etc.).
5
Sonia Van Coillie – Dierickx
“Waarom toetreden tot het zeer onderlegde bestuur van ‘Erfgoed Hoogstraten’?” zul je zeggen. Tja, goeie vraag natuurlijk. Uiteraard omdat je deze moedige vechters een meer dan warm hart toedraagt en een beetje hulp, ook voor hen, altijd welkom is. Of misschien speelt hier het principe : ”om jezelf te leren kennen moet je je geschiedenis kennen. Hoe dan ook : interesse naar de grote en kleine geschiedenis der dingen genoeg.
Natuurlijk ooit de
gidsenopleiding van Toerisme Vlaanderen gevolgd om deze honger te stillen (mooi gidskaartje met foto aan overgehouden…) maar de honger zit nog steeds te knagen.
Dus misschien, heel misschien lukt het om vanuit deze positie een lessenreeks “Geschiedenis van Hoogstraten” op poten te zetten en mezelf en eventuele zielsverwanten de bevrediging van hun leven te bezorgen. Wie weet….
En oh ja, mijn geslacht zit ook wel mee want geef nu toe: als je de samenstelling van het bestuur bekijkt dan was een beetje vrouwelijke versterking toch wel mooi meegenomen.
Alvast tot op één van de volgende activiteiten !
6
UITSTAP : Hof van Hoogstraeten op zondag 22 oktober In de eerste decennia van de 16e eeuw was Antoon de Lalaing, graaf van Hoogstraten, een van de meest invloedrijke en meest gehoorde staatslieden van Keizer Karel en van diens tante Margaretha van Oostenrijk, landvoogdes van de Nederlanden. Edellieden en raadgevers van de prinsen verdrongen zich om in de onmiddellijke omgeving van het paleis van de Coudenberg te wonen. Zij stonden in dienst van de vorst en zijn vertegenwoordigers en wilden zich vestigen in de invloedssfeer van de politieke macht. Zij lieten huizen en paleizen bouwen, het ene nog groter en mooier dan het andere (Croÿ, Nassau, Ravenstein), waardoor dit gedeelte van de stad Brussel zijn aristocratische karakter kreeg. Het hotel Hoogstraeten strekte zich uit langs de Isabellastraat en bestond uit verschillende hoofdgebouwen, een elegante gaanderij met gotische arcaden en een tuin.
Evocatie van het Hof van Hoogstraeten, M. Cuypers De gewassen tekening van Remigio Cantagallina, een Florentijnse kunstenaar die in het begin van de 17e eeuw in onze streken op doortocht was, geeft een uiterst zorgvuldig beeld van de gevels van het hoofdgebouw van het hotel Hoogstraeten, van de trapgevels en van de privé-kapel. Deze laatste ziet eruit als een kopie in miniatuur van de kapel van het paleis van
7
de Coudenberg. Op de voorgrond zien we de gedeeltelijk bewaarde gaanderij, die bij de heropening van het gebouw toegankelijk zal zijn voor het publiek. De tuin van het hotel stak destijds uit boven een van de
« Jodentrappen » die waren omzoomd door huizen : in de
Middeleeuwen was op die plek een joodse gemeenschap gevestigd, tot aan de vervolgingen van 1370. Is je nieuwsgierigheid geprikkeld en wil je de rest van het verhaal horen, hou dan 22 oktober 2006 vrij want dan hebben we onze najaarsuitstap gepland!!! Die dag staat niet enkel Het Hof van Hoogstraten op het programma maar ook de Basiliek van Koekelberg zal dan zijn geheimen prijsgeven… Meer concrete gegevens brengen we in onze volgende nieuwsbrief maar zoals gezegd, blokkeer die dag alvast in je agenda.
Aanzicht van het Hof van Hoogstraeten, uitkomend op de kapel van het paleis van de Coudenberg, ca. 1612, R. Cantagallina Indien u het lidgeld voor 2006 nog niet betaald heeft, dan kan u dat doen door storting op 646-2206140-83. Een individueel lidmaatschap is 10 €, voor lidmaatschap voor uw gezin (incl. inwonende kinderen) is 15 €.
8
Studiedag trage wegen: een ongekend succes ! Dat het met het aantal inschrijvingen goed zat, dat wisten we al langer. Alles samen namen meer dan 200 (!) personen aan de studiedag deel. Bijna de helft daarvan was heel de dag aanwezig; de anderen kozen voor een deelprogramma. De Vlaamse Contactcommissie voor Monumentenzorg (VCM) en Vzw Trage Wegen (Vlaanderen) hebben ervaring met studiedagen, maar een topdag als deze hadden ze zelden meegemaakt. Naast de gelukwensen die de werkgroep van deze ‘officials’ kreeg, waren het echter vooral de complimenten van de vele deelnemers die de organisatoren deugd deden. Het voormiddagprogramma was met vier geïllustreerde lezingen en een panelgesprek even gevarieerd als leerrijk. In de namiddag kozen verschillende deelnemers voor de smakelijke lezing die Jacques Collen bracht rond culinair erfgoed in Vlaanderen. Daarnaast namen ruim 130 mensen deel aan een wandeling die deels over oude voetwegen liep. Onderweg zorgden leerlingen van de Academie voor Woord en Muziek voor prachtige animatie en aan de watermolen speelde folkgroep ‘Onto le Cabaret’ aangename muziek. Tussendoor vertelde iemand van de werkgroep over de monumenten die men passeerde en over de heropening van het Stip Stappenpad. Molenaar Dimitri Van Pelt gaf uitleg over de gerestaureerde watermolen en Frans Heylen gaf een korte rondleiding in het vroegere Gelmelslot, nu Penitentiair Schoolcentrum. Dat we daar zelfs de historische binnenkoer mochten opwandelen, deed de rijk gevulde wandeling in een climax eindigen. Toch was er op 29 april meer dan alleen ‘voetwegen’. Op voorstel van de werkgroep Culinair Erfgoed stelde Guy Sannen van Hotelschool Spijker voor ‘s middags een voortreffelijk erfgoedbanket samen, waarvoor hij met streekeigen ingrediënten een ware topmaaltijd creëerde. Maar ook de voor- en namiddag heeft de Hotelschool haar kunnen getoond. ’s Morgens werden de aanwezigen ontvangen met streekgebonden receptiehapjes en ook ’s namiddags werd de innerlijke mens gesterkt, en wel met overheerlijke aardbeien, gedoopt in chocolade en met een heerlijke Tripel van Westmalle. De studiedag vormde niet alleen een aangename dag voor de talrijke deelnemers. Daarnaast werd er ook een grote en onuitwisbare stap voorwaarts gezet in de kennis en de opwaardering van de jarenlang vergeten oude voetwegen. In de volgende nieuwsbrieven komen we zeker en vast nog terug op de inhoudelijke aspecten van de studiedag. Voor dit nummer laten we u meegenieten in de vorm van een fotoverslag.
9
Een tas koffie of een glaasje fris, maar vooral héérlijke streekhapjes bij het onthaal.
Na een inleidend woord door coördinator Gust Lauryssen, volgden 4 geïllustreerde lezingen. Dries Horsten stelde de Hoogstraatse werkgroep voor. Steven Clays sprak over zijn Trage Wegen vzw en over de juridische aspecten rond oude voetwegen. Marc Van Damme – die in Holsbeek al ruim 40 paden heropende – lichtte zijn ‘harde lijn’ toe. En Dr. Greet Deruyter vertelde ons hoe de oude Buurtwegenatlassen gedigitaliseerd kunnen worden.
10
Hotelschool Spijker zorgde niet alleen voor een overheerlijk erfgoedbanket, ook in de voor- en de namiddag verwenden zij de innerlijke mens. Veiling Hoogstraten schonk de aardbeien en drankenhandel Van Roy de Tripel van Westmalle.
De animatie door de leerlingen van de Academie voor Muziek en Woord viel erg in de smaak bij het publiek.
11
Het unieke bezoek aan het Gelmelslot was een schot in de roos.
OPROEP KERKTOEZICHT ! Erfgoed Hoogstraten springt regelmatig in de bres voor het niet beschermde, waardevolle erfgoed en dat is maar goed ook. Want een stad met een handvol beschermde monumenten waarrond niets dan nieuwbouw staat, kan nooit een erfgoedstad zijn. Toch mogen we onze grote monumenten ook niet vergeten. Daarom stapte Erfgoed Hoogstraten mee in het voorstel van de Kerkfabriek St.-Katharina om hun kerk met toezichters te bemannen. Voorlopig kon de kerkfabriek al 3 groepen samenstellen, die om de beurt een week voor hun rekening nemen. Het deelgroepje van Erfgoed bestaat uit 8 ‘vasten’ en 2 ‘reserven’. Omdat er op een week 12 beurten zijn, zouden er nog minstens 4 mensen moeten bijkomen, zodat iedereen maar één beurt moet doen. Voorlopig is onze groep nog om de 3 weken aan de beurt. Als de kerkfabriek nog een 4de groep vindt, dan zouden we maar om de 4 weken ‘van corvee’ zijn, wat neerkomt op 6 keer per jaar. Nu is het best aangenaam toeven in de kerk. En wie schrik heeft dat hij niet genoeg van de kerk weet, hoeft echt niet te vrezen. Het is niet de bedoeling dat je gaat gidsen, maar wel dat je permanentie voorziet. En voor het geval mensen je toch een vraag stellen, stelde Jef Van Gils een knappe informatiefolder samen, die we u dan bezorgen. Wie zelf geïnteresseerd is of mogelijke geïnteresseerden kent, mag altijd contact opnemen met Dries Horsten, 03/314.57.24 of
[email protected]. 12
