Uitdaging om het onmogelijke mogelijk te maken. Kwaliteit ssprong voor bestaande flatwoningen. Fluwelen bolster, blanke pit

P l a t f o r m v o o r h e t o n t w e r p e n , f a b r i c e r e n , b o u w e n e n g e b r u i k e n v a n P REFAB b e t o n p r o d u C t e n

Uitdaging om het onmogelijke mogelijk te maken Kwaliteit­ssprong voor bestaande flatwoningen Fluwelen bolster, blanke pit

#13

mei 2009

Software voor Engineering

ONTWERPMODEL CONSTRUCTIEF VO / DO VOLLEDIGE DETAILLERING PRODUCTIEMODEL

MODELLEREN

UITWERKEN

UITWISSELEN

Prefab & In-Situ

Palenplan

IFC (2x3)

Kolommen & Balken

Overzichttekening

3D DWG / DGN

Wanden & Vloeren

Vormtekening

Links machines

3D Wapening

Wapeningstekening

Multi-user

Gains & Stekken

Buigstaten

.NET

Construsoft BV

T 0316 340 192

Hengelder 16

F 0316 342 454

6902 PA Zevenaar

E [email protected]

Model en Foto:

W W W. C O N S T R U S O F T. C O M Bton09omslag.indd 1

18-5-2009 16:45:25

b:ton mei 2009

voorwoord:

Veelbelovend huwelijk De kracht van samenwerken. Meer dan ooit nodig in deze economisch lastige tijd, waarin de markt nog sneller dan gebruikelijk verandert en partijen in de bouw daar stuk voor stuk op moeten anticiperen. Dat betekent als organisatie vanzelfsprekend je eigen plan trekken. Maar dat betekent evenzeer zoeken naar mogelijkheden om samen nog sterker op te treden in deze woelige tijden. Niet alleen structurele samenwerking, maar misschien veel vaker een ‘spontaan’, tijdelijk huwelijk tussen vraag, idee of ontwikkeling enerzijds en prefab beton anderzijds. Dan heb ik het bijvoorbeeld over flatwoningen uit de jaren zestig, zeventig die dankzij een huwelijk tussen techniek en prefab beton bij de renovatie qua woonruimte kunnen worden vergroot. Over een huwelijk tussen een gebouwgevel en prefab beton, omdat beton als constructief materiaal zich bovendien architectonisch vrij laat vormen. Of de eisen voor een levensduur van minimaal 100 jaar voor de fundering onder een nieuw spoortracé, een huwelijk tussen duurzaamheid en prefab beton. In deze uitgave van B:ton komt naar mijn idee juist de koppeling van een specifieke vraag, wens of gedachte met prefab beton onmiskenbaar naar voren. Vormen van eenmalige of structurele samenwerking als antwoord op eigentijdse en toekomstige vragen. Zo hebben wij als sector een antwoord op de vraag van een particuliere woningopdrachtgever voor een slim betoncasco. Daarnaast bieden wij een aannemer de gelegenheid een bijzondere brug om te bouwen van in situ beton naar prefab beton. Hoe verrassend prefab beton al is, het kan kennelijk altijd nóg verrassender. Juist als men dat huwelijk aangaat tussen idee en materiaal. Het is vaak ook een kwestie van ontdekking. Dit laat bij uitstek de expo in een jachthaven zien, waar alternatieven voor fout hout worden getoond. Prefab beton is zo’n alternatief. Ontdek zelf in uw eigen vraag(stuk) hoe u een huwelijk kunt sluiten tussen opgave en meest geëigende product. Samen sterker. Veel leesplezier.

Bart van Melick Voorzitter BFBN

3

b:ton mei 2009

03: Voorwoord

inhoud:

10: Spotlight: Groeien bij een krimpende woningmarkt 13: Column 22: Honderd jaar vooruit met funderingspalen Hanzelijn

6 “Snelle en gemakkelijke montage naast een eerder gebouwde woning” Structuur schept juist vrijheid Als je weet wat je wilt maken, is een prefab betonnen casco een gunstig bouwsysteem. Niet alleen voor een serie woningen, maar zelfs voor die ene woning, zoals een tussenwoning op IJburg. Als de plattegrond en de installatietechnieken zijn uitgekristalliseerd, kun je met een prefab casco prima uit de voeten.

14 In vier weken 250 m brug bij Lexkesveer gemonteerd Nieuwe brug NAAST rivier Een brug in de uiterwaarden vervangt de strekdam en schept ruimte voor de rivier. Aanvankelijk werd gedacht aan een in situ oplossing. Maar dan was men anderhalf jaar bezig geweest met bekistingen en betonstorten. Daarom werd ondanks de gecompliceerde vorm van de pijlers voor prefab beton gekozen en is de brug in vier weken gebouwd.

18 CBS-kantoor Double U: een gebouw om je en jij tegen te zeggen Fluwelen bolster, blanke pit De prefab betonnen gevel van het CBS-kantoor heeft een vrij grof profiel, maar door de rondingen, kleur, profilering en schaduwwerking is een zeer aangename, fluwelen textuur ontstaan. Bijna aaibaar. Beton wordt regelmatig als klinisch en kil bestempeld, maar het prefab beton bij dit project is zacht en vriendelijk.

4

b:ton mei 2009

24: Actualiteiten 26:

42: Techniek: Volste vertrouwen in gekleurd beton

Productnieuws 44:

Snel, slim en slank

30: Hoog, hoger, hoogst 53: Krachtig lijnenspel ordent variatie 36: Goud in handen... en het kost bijna niets 38: Uitstekende resultaten op Van der Meij College

56: In jachthaven Akkrum valt veel te winnen 58: Colofon

32 Techniek zorgt voor meer dan nieuwe jas Kwaliteits­sprong voor bestaande flatwoningen Wil men de kwaliteit van een bestaande flat écht op een hoger niveau brengen, dan kan men niet aankomen met een nieuwe jas voor het gebouw. De individuele flatwoningen zijn namelijk eenvoudig te verbeteren door aan de buitenzijde prefab betonnen bordessen te maken, als verruiming van de woonkamer, en als balkons.

46 Parkeergarage onder tramviaduct Uitdaging om het onmogelijke mogelijk te maken De parkeergarage onder het Anna van Buerenplein in Den Haag, gebouwd onder een tramviaduct, zorgt voor uitdagingen. Zoals de beperkte werkhoogte, zodat een speciaal hijsvoertuig de prefab betonelementen moeiteloos en zonder hijshoogte onder het tramviaduct plaatst.

50 Woon- en kantoortorens Symphony Amsterdam Snel de hoogte in met prefab sandwich­gevels Zonder enig steigerwerk een woontoren en een kantoortoren van 105 meter hoogte realiseren met prefab betonnen sandwichgevelelementen. Door de elementen just-in-time aan te voeren worden de torenkranen maximaal ingezet. Bouwen met deze methode betekent ook dat men minder afhankelijk is van de buitenomstandigheden.

5

b:ton mei 2009

Structuur schept juist vrijheid Woon- en architectuurgenot met prefab betoncasco voor stadswoning IJburg

6

b:ton mei 2009

Als een stabiel kaartenhuis geeft het prefab lichtbetonnen casco structuur aan een geschakeld herenhuis op het welstandsvrije Steigereiland op IJburg. Tegelijk geeft het casco juist ook vrijheid aan de woning, omdat de architecten Florian Eckardt en Elizabeth Nurre de gevel open konden houden om er zoveel mogelijk licht te laten binnentreden. Grote glasoppervlakken, maar wel in een subtiel samenspel met horizontale houten lamellen, zorgen voor privacy en een warm gevelbeeld. Door Paul Engels

Bij een herenhuis horen grote raampartijen, vindt Florian Eckardt van architec-

en producttoepassing in deze woning beschouwt, dan is het een logische en

tenburo florian eckardt bna uit Amsterdam. “Precies datgene wat wij bij deze

lucratieve keuze. Belangrijk is de afstemming tussen toepassing en materiaal.

vierlaagse nieuwbouwwoning met serre en dakterras wilden bereiken. Het pre-

Omdat het een tussenwoning betreft is in overleg met fabrikant Spaansen Cas-

fab betonnen casco is consequent in de plattegrond opgenomen, met interne

co Bouwsystemen gekozen voor 12 cm dikke betonwanden van lichtbeton met

stabiliteitswanden langs het trapgat. Op die manier wordt de gevel vrijgelaten.

een geëxpandeerde kleikorrel. De geluidsisolatie is van zeer hoog niveau en er

Dan kun je veel meer met die gevel doen. Dat is het grote voordeel van zo’n

is enige thermische isolatie. Het gaf ons aanknopingspunten om een geavan-

casco. Het is een dankbare structuur, die je de mogelijkheid geeft om alle di-

ceerd klimaatconcept toe te passen met een luchtwarmtepomp op het dak en

mensies in een woning te benutten.”

wand- en vloerverwarming. Het geheel leidt tot een zeer lage EPC waarde.”

De opdrachtgever voor de nieuwbouwwoning met zijn Indonesische achter-

Ook architectonisch bood het casco aanknopingspunten. Elizabeth Nurre:

grond wilde iets terugzien van de vertrouwde tropische openheid. Elizabeth

“Onze opdrachtgevers wilden 3 meter hoge verdiepingen en wij wilden in de

Nurre vervolgt: “Die wens konden wij vertalen naar een red ceder lamellengevel

breedte van de woning werken, bijvoorbeeld met een badkamer over de volle

en een open voorgebied met een markante poortdeur. Het karakteristieke ge-

breedte van de woning. Conform die gedachten is het casco opgezet en is de

velscherm past goed tussen de vlakke witte en blauwe buurpanden. De alumi-

stabiliteit aan het trappenhuis gekoppeld. Het trapgat vormt de enige verti-

nium puien met grote glasoppervlakken hebben boven elkaar een 2-, 3-, 4- en

cale verbinding tussen de bouwlagen. Langs dit trapgat is ook een smalle lift-

5-deling. Het lamellenscherm loopt extra hoog door tot en met de glasplaten

schacht opgenomen. Dan krijg je een ruggengraat die vrij baan geeft aan die

van het dakterras. Daarbij is gevarieerd met de vrije opening van de ramen als-

beoogde breedtewerking in de plattegrond en de vides.” Florian Eckardt haakt

mede met de onderlinge afstand van de lamellen.”

in: “Dat neemt niet weg dat je qua maatvoering moet puzzelen om zoveel mogelijk modulair te werken. Het moet natuurlijk ook een efficiënt systeem

Logische keuze: Voor de architecten was niet alleen de open gevel een groot

zijn. Bovendien moet je vooraf alle sparingen overdenken en aangeven. Prefab

voordeel van het prefab casco. Ook fysische eigenschappen van beton speelden

bouwen luistert nauw. Voor de zekerheid zijn de kozijnen ingemeten nadat het

mee, zoals de thermische en geluidsisolerende werking. Florian Eckardt: “De

casco was gemonteerd. Feitelijk was dat niet nodig, want de casco’s waren be-

keuze voor beton kwam van de opdrachtgevers (Ernst Graaff en Caspar van der

hoorlijk maatvast. Ook is er vooraf goed nagedacht over de aansluiting tussen

Heiden). Zij wilden graag een prefab betoncasco vanwege de korte bouwtijd.

wanden en vloeren. Strakke oplossingen, die passen in de krachtige beelden-

Anderen denken misschien niet zo snel aan beton, maar wanneer je materiaal

taal van deze woning.”

7

Kampioen zwaargewicht. DEHA kogelkopanker / transportsysteem ook voor uitzonderlijk zware belastingen.

M

et het DEHA kogelkopsysteem biedt HALFEN u een hoogwaardig, robuust en economisch systeem voor het transporteren en monteren van prefab betonelementen.

Bevestigings systemen

Onverwisselbaar Alle DEHA kogelkopankers, uitsparingen en hijshaken zijn duidelijk zichtbaar met de belastingsklasse gekenmerkt, zodat verwisselingen uitgesloten zijn.

Constructieve systemen

Multifunctioneel DEHA kogelkopankers zijn leverbaar in belastingklasse 1,3 t/m 45 ton en ideaal in gebruik, omdat ze nagenoeg alle afmetingen van prefab betonelementen kunnen hijsen en transporteren.

ADV Voor bevestigingen in de betonbouw

Hijsanker systemen

Snel Het snelkoppelsysteem garandeert een eenvoudige en zeer snelle koppeling en ontkoppeling van de hijshaak aan het anker.

staat DEMU in Europa te boek als één van de grootste, veelzijdigste en meest innovatieve

producenten.

Bewezen

topkwaliteit in hijsankers, schroefhulzen, stekkenbakken, boutankers, doorkoppel-

Veilig Uitgebreide testen garanderen veilig transport van zelfs de zwaarste prefab betonelementen.

ankers en koppelbussen. In een veelheid

Doorkoppel systemen

aan toepassingen. Met een hoogstaande service. Bovendien snel, flexibel en betrouwbaar. Niet zo gek dus dat in de

Naast de belastingsklasse vermeldt het label op de ankerkop de lengte van het anker en de naam van de fabrikant.

bouw steeds te horen is:

Accessoires

‘t is VAST ... van DEMU DEMU Metaalindustrie B.V. Atoomweg 1, Postbus 8486, 3503 RL Utrecht Tel.: (030) 241 24 21 • Fax: (030) 241 44 69 E-mail: [email protected] • Internet: www.demu.nl

Veel argumenten met één resultaat: HALFEN biedt veiligheid, betrouwbaarheid en efficiency voor u en uw collega’s.

HALFEN b.v. · Postbus 3 · 7468 ZG Enter Tel.: (0547) 38 30 30 · Fax: (0547) 38 30 35 · www.halfen.nl

b:ton mei 2009

Snel bouwsysteem: Een doordacht verlichtingsplan, een houten vloer uit Indonesië, een roze kader in de buitengevel die de positie van de wastafel in het van links naar rechts doorlopende badkamermeubel binnen benadrukt, een met prefab betonwanden ommuurde Balinese tuin als contrast met de strakke vormen, de woning zit vol met persoonlijke inbreng van de opdrachtgevers. “Het is het samengaan van structuur, ruimte en materiaalgebruik. Bij een vrijstaande woning is een prefab betoncasco meer voor de hand liggend dan bij zo’n tussenwoning, maar het systeem heeft zich hier al uitbetaald in de zin van architectuurvrijheid en snelle montage. Omdat één van de buren pas later ging bouwen, terwijl de andere buurwoning al in gebruik was in deze straat met individueel opdrachtgeverschap, was er voldoende plaatsingsruimte beschikbaar voor de grote kraan. Daardoor kon het prefab betonnen casco snel en gemakkelijk worden gemonteerd door een montageploeg van de fabrikant. Tijd was een belangrijk punt bij dit project. Verder gold het voordeel dat je met een hoogwaardig materiaal bouwt in een relatief droog bouwsysteem. Wanden uit één stuk en dus nauwelijks scheuren. Dat is toch een groot contrast met bijvoorbeeld kalkzandsteen.” Nu de woning enkele maanden in gebruik is, blikken de architecten tevreden terug op het resultaat. “Als je weet wat je wilt maken, is dit een gunstig bouwsysteem. Niet alleen voor een serie woningen, maar zelfs voor die ene woning. Een bruikbaar systeem met een duurzaam bouwmateriaal als je in een vroeg stadium alles hebt kunnen vastleggen. Natuurlijk zijn er nog wel eens aanpassingen voor inbouwverlichting of een stopcontact op een andere plek. Als echter de plattegrond en de installatietechnieken zijn uitgekristalliseerd, kun je met een prefab casco prima uit de voeten voor die ene particuliere (tussen-) woning. Het herenhuis op IJburg bewijst het.”

“Snelle en gemakkelijke montage naast een eerder gebouwde woning”

9

b:ton mei 2009

spotlight: vertrouwen in de toekomst van prefab In een markt waar vastgoedontwikkelaars hun plannen vooruit schuiven en orderportefeuilles van aannemers onder druk komen te staan, liggen er ook kansen. Mits men die ziet en erin durft te investeren. door liliane verwoolde

groeien bij een krimpende woningmarkt

10

b:ton mei 2009

“Groei door de aanbieding van een totaalconcept”

Karakteristiek voorbeeld is prefab betonfabrikant Appel Beton Opmeer, die

fundering - aanbieden, blijken zij veel kleine en middelgrote aannemers naar

investeerde in een nieuwe centrale. Directeur Earl Kemp: "De overwegingen

zich toe te trekken. Maar ook grote bouwers gaan steeds vaker overstag voor

om een nieuwe centrale te bouwen, lopen al lange tijd. De definitieve beslis-

een totaalconcept. Deze zijn immers al gewend om zoveel mogelijk uit te be-

sing namen we een jaar geleden. Er was dus volop ruimte om de beslissing

steden en ze doen dit het liefst aan een beperkt aantal kleinere partijen. Nu zij

terug te draaien, maar we hebben er een rotsvast vertrouwen in dat de markt

het hele pakket bij één partij kunnen neerleggen, genieten zij hiermee groot

in prefab funderingsbalken gaat groeien. De voordelen en mogelijkheden van

gemak en pure winst.

prefab funderingsbalken zijn nog lang niet bij iedereen bekend. Aannemers die gebruik maken van prefab elementen kunnen op één dag heien, balken

Flexibiliteit: Soms is sprake van grote seriematige productie, soms van een

monteren en vloeren vastzetten. Hebben ze dit systeem eenmaal ontdekt,

enkele funderingsbalk voor die ene specifieke woning. Het tekent de reik-

dan zijn ze om. Daarom ben ik ervan overtuigd dat we zelfs bij een krimpende

wijdte van de markt. Dit vraagt om een hoge mate van flexibiliteit. Van de

woningmarkt kunnen groeien.”

aannemer en dus ook van de betonproducent. Juist deze flexibiliteit is een sterk pluspunt van prefab beton.

Van veeroosters naar prefab balken: De fabrikant was van origine gericht op producten voor de agrarische sector, zoals veeroosters, mestsilo’s

De nieuwe centrale: Ook nieuwe technische mogelijkheden maken het

en erfverhardingsplaten. Daarnaast legde het bedrijf zich voorzichtig toe op

voor betonproducenten mogelijk om op allerlei manieren op de laatste wen-

de productie van funderingsbalken en andere prefab elementen. Maar juist

sen in te spelen. Earl Kemp: “Onze nieuwe centrale produceert op dit mo-

deze nieuwe tak van sport bracht zo’n groot succes, dat werd besloten om

ment ruim 200 m³ beton per dag. De centrale is uitgerust met een moderne

te verhuizen naar een locatie, waar de productie van funderingsbalken kan

besturing. We kunnen hierdoor gemakkelijk mixen met grondstoffen en flexi-

groeien. Op dit moment wordt zo’n vijftig kilometer funderingsbalken per

bel inspelen op de wensen van de opdrachtgevers. De moderne centrale le-

jaar geproduceerd.

vert een uitstekende kwaliteit en kan het productieproces in zomer en winter voortzetten. Al deze factoren tezamen zorgen voor een forse besparing.”

Bundeling van activiteiten: Door de snelle groei is het vertrouwen in de productie van prefab elementen groot. Daarbij blijkt deze markt allerlei ma-

Klaar voor de markt: De prefab betonfabrikant heeft met de nieuwe be-

nieren te bieden om het marktaandeel te blijven vergroten. Eén ervan is de

toncentrale een flinke kwaliteitsslag gemaakt. Hij kan nu twee keer per dag

aanbieding van omliggende diensten. Op het moment dat producenten zich

storten. De grondstoffen liggen in de nieuwe centrale binnen. De woning-

niet langer beperken tot de productie van de funderingsbalken, maar ook de

bouwmarkt mag dan op korte termijn iets krimpen, Kemp is ervan overtuigd

omliggende diensten - zoals heiwerkzaamheden en de maatvoering van de

dat de prefab industrie hier niet onder gebukt hoeft te gaan.

11

Waarom betonnen damwanden? • Grondkerend vermogen • Grote buigstijfheid en vormvastheid • Groot verticaal draagvermogen • Grond- en vloeistofdicht door voegprofiel • Onderhoudsarm • Technisch en ecologisch duurzaam • Esthetisch uiterlijk

SPANWAND®, de betonnen damwand van Spanbeton voor landhoofden, duikers en oeverbeschermingen!

ADV

Inbrengen spanwanden SPW 350 Lisserweg, Haarlemmermeer

Meer info: www.spanbeton.nl of bel ons (071) 3420200

b:ton mei 2009

column: Van ING naar BBE de titel doet anders vermoeden: mijn column gaat niet over de kredietcrisis maar over het hoger beroepsonderwijs. de bama structuur, voortgekomen uit de vrijmetselarij (gezel-meester) is in ons land ingevoerd en dus worden de vertrouwde ingenieurstitels vervangen; ing door bachelor en ir door master. in hoofdletters wordt de titel achter de naam geplaatst en dat is wennen, ook administratief. Zo ben ik recentelijk zeker twee keer mijn mastertitel kwijtgeraakt, doordat de personeelsadministratie, door het systeem gedwongen, mijn titel (mSe) achter mijn achternaam had gezet, in hetzelfde (database)veld. Probleem for the time being opgelost. echter, oplettende collega’s dachten dat iemand mijn initialen achteraan had gezet, terwijl deze elders al genoteerd stonden; deleten maar. tot twee keer toe hemel en aarde bewogen om te undeleten. ook aan de nieuwe titels zelf moet iedereen wennen. in de titels ing en ir zit het herkenbare woord ingenieur opgesloten. de nieuwe bachelor-titel in ons vakgebied heet voluit bachelor of built environment (bbe). toen ik dit voor de eerste keer hoorde, associeerde ik dit niet met het ingenieursvak maar meer met milieuproblematiek. what’s in a name? men zou verwachten dat de ‘e’ zou slaan op engineering, zoals de ‘e’ in mijn titel. dit is niet zo en betekent dat alle afgestudeerde hbo-ers bouwkunde en civiele techniek door hun titel niet geassocieerd worden met het ingenieursvak maar met bebouwde omgeving. niet herkenbaar en gevoelsmatig onjuist. als lector constructief ontwerpen heb ik mij ook de vraag gesteld wat de stand van zaken is met betrekking tot hbo-ers constructief en civiel. uit de vele gesprekken met het bedrijfsleven bleek dat vanwege het opleidingsniveau in verreweg de meeste gevallen hbo-ers worden ingezet als tekenaar in plaats van constructeur, waarbij vervolgstudies, zoals hbo+ en hti, gestimuleerd worden. op de hogescholen regeert het projectgestuurd onderwijs, waarbij alle theorie in projecten wordt gestopt. in gesprekken met docenten werd mijn vrees bewaarheid: aan het eind van het jaar is er minder (belangrijke) mechanica gedoceerd dan voorheen. een verdere verlaging van het constructieve kennisniveau is een slechte ontwikkeling. ook complete onderdelen zijn vervallen in het lesprogramma, zoals prefab beton. een hogeschooldocent toonde mij de beschikbare lesstof prefab beton; er werd niets meer mee gedaan. Jammer en irreëel, want ik kan me geen nederlandse bouwpraktijk voorstellen zonder prefab beton. gelukkig zijn er ook positieve ontwikkelingen. vanuit de docentencommissie van ab-fab is het gelukt een 4e-jaars constructieve minor te realiseren in samenwerking met de hogeschool arhem-nijmegen (han), inclusief de inzet van eigen docenten. het projectgestuurd hbo-onderwijs hoeft niet op gespannen voet te staan met een hoog kennisniveau van de bachelor. maar dan dient dit kennisniveau te worden beschreven en gehandhaafd, zodat noodzakelijke theorie die onverhoopt niet in de projecten gekomen is, nog additioneel kan worden gedoceerd. de afglijdende schaal van het kennisniveau moet worden omgebogen, zodat de arbeidsmarktrelevantie wordt vergroot en een afgestudeerde

André Jongenelen,

hbo-er met trots kan zeggen: ing is passé, maar ik voel me een bachelor of building engineering.

Lector Constructief Ontwerpen

13

b:ton mei 2009

nieuwe brug naaSt rivier

14

b:ton mei 2009

in vier weken 250 m brug bij lexkesveer gemonteerd

Het is een raar gevoel: een brug oprijden richting de Nederrijn en bij de rivier houdt de brug op en wacht de veerpont. Zelfs de medewerkers van Ballast Nedam keken vreemd op toen zij zich moesten omdraaien, omdat de nieuwe brug die zij moesten bouwen niet over de rivier, maar achter hun rug in de uiterwaarden moest verrijzen. Een brug die een veerdam vervangt en ruimte biedt aan de rivier bij hoog water. Aanvankelijk gedacht in situ beton, maar opgebouwd in prefab beton. Een huzarenstukje, gelet op de bijzondere vorm en afmetingen. door Paul engelS

Insectenpoten: in zo’n natuurvriendelijk decor vormt een rechttoe rechtaan bouwwerk een vlag op een modderschuit, om in de termen van de rivier te blijven. niet verwonderlijk dus dat rijkswaterstaat de brug een karakteristiek schetsontwerp gaf, alsof een rij grote insectenpoten in het landschap staat. dit vormidee werd samen met overige specificaties uitgezet in de markt als design & construct vraag, waarop ballast nedam een doortastend antwoord gaf. onder andere door de vorm constructief te optimaliseren en efficiënte oplossingen aan te dragen. “we hebben bijvoorbeeld de overspanning tussen de pijlers van 20 m naar 25 m getild, omdat dit economisch beter uitpakt. ook naar de complexe vorm van de pijlers is gekeken. die is licht gewijzigd, zonder concessies te doen aan het oorspronkelijke beeld van de kromme ‘insectenpoten’.” “het is zondermeer een bijzondere brug,” bevestigt robbert burger, werk-

aanvankelijk werd gedacht aan een in het werk gestorte oplossing voor pijlers

voorbereider bij ballast nedam infra midden. “niet alleen qua vorm en

en brugdek. ”maar dan waren we anderhalf jaar bezig geweest met bekistingen

techniek, maar ook qua functie. de brug is onderdeel van een omvattend

en betonstorten,” vervolgt robbert burger. “we hebben vervolgens naar een

rivierverruimingsproject rond lexkesveer, het veer tussen wageningen en

prefab oplossing gezocht, hoewel dit complexe vraagstukken met zich mee-

randwijk, om de veiligheid te vergroten en de natuur te ontwikkelen. er is

bracht, zoals de natte knopen. grontmij en haitsma beton zijn ingeschakeld

een hoogwatergeul in de uiterwaarden gegraven en de veerdam wordt gro-

om zich over respectievelijk de engineering en productie te buigen, waarbij

tendeels vervangen door een 250 m lange brug om het rivierwater vrij spel

alle partijen hun kennis bundelden, gesteund door geavanceerde 3d modellen.

te geven. tegelijk worden de uiterwaarden natuurlijker ingericht. dit project

Je had in die fase van uitdokteren regelmatig het idee dat je een stap vooruit

is een uitvloeisel van het convenant ‘nadere uitwerking voor riviergebied

zette, maar soms meerdere stappen terug moest, omdat zich meteen nieuwe

nurg’ tussen het ministerie van verkeer en waterstaat en het ministerie

vraagstukken aandienden. als je praat over benodigde wapeningsstaven van

van lnv, met europese subsidie.”

50 mm dikte - niet vaak toegepast in ons land - dan is direct duidelijk dat je aan constructieve grenzen raakt. tegelijkertijd wil je toe naar een zo simpel mogelijk bouwpakket, dat je als een soort ikea- of lego-systeem in elkaar zet. te beginnen met prefab heipalen, zware funderingssloven die de nodige krachten moeten opvangen, de pijlers, kokerbalken en prefab randbalken.”

15

Evolutie is een feit. Nieuwe ontwikkelingen zijn aan de orde van de dag. En toch: sommige producten overleven de tand des tijds. Minerale anorganische oerpigmenten, om eens wat te noemen.

Een tijdperk vol kleur...

Grottekeningen bewijzen het... duurzame kleurpigmenten van natuurlijke mineralen zijn al zo oud als de mensheid. En nu? Vandaag de dag worden anorganische pigmenten synthetisch gefabriceerd. Dit garandeert strikte specificaties en kleurtonen. Beton en kleur... Een aantrekkelijk duo. Of het nu om aardvochtig, transport- of zelfverdichtend beton gaat, de kleurechtheid van het eindproduct is van groot belang. Duurzaamheid, daar gaat het om. Scholz Benelux BV staat daarvoor. Onderscheidend op het gebied van kleurpigmenten, technische ondersteuning en snelle service. Kortom: uw partner bij de inzet van pigment in beton.

b:ton mei 2009

“Puzzelen in prefab”

Spectaculair: betrokken partijen zijn prima uit dat spanningsveld tussen complexe techniek en eenvoudig op te bouwen systeem gekomen. door de pijlers in twee helften te delen, konden ze worden geprefabriceerd. alle vakkennis was nodig om de in meerdere richtingen gebogen houten mallen te vervaardigen. daarnaast praat je over een bijzondere wapening, waarin ook alle voorzieningen zoals hemelwaterafvoer moesten worden opgenomen. halfen was ingeschakeld om de hijsvoorzieningen voor het ontkisten, kantelen en monteren te engineeren. voorts was de storthoogte van beton voor de pijlers met hun afmeting van 16 meter breed en 9 meter hoog behoorlijk groot. “die technische uitdagingen zijn goed opgelost door de prefab betonfabrikant. de prefab betonpijlers kwamen goed uit de mallen. een enkele plek behoefde wat nabehandeling, maar je was getuige van een uniek stukje betonwerk. in het veld ziet het er allemaal nog spectaculairder uit.” de pijlers zijn medio april met speciaal transport over de weg naar de bouwplaats gereden. daar zijn ze in luttele dagen geplaatst, ruwweg één complete pijler per dag. vervolgens zijn de bouwputten van de fundering volgestort, zijn de damwanden getrokken en konden de 80 kokerliggers worden geplaatst, waarvan 20 stuks een afgeschuinde zijde bezitten. robbert burger besluit: “in vier weken tijd een brug van 250 m lengte opbouwen. die snelheid lijkt niet zo belangrijk als je zo in de vrije ruimte bouwt, maar in de uiterwaarden zit je met het gevaar voor hoog water. dan wil je wel vaart maken. als je de animatie van het hele project ziet, waarbij de brug van droogligging tot zwevend boven het hoge water wordt getoond, op het moment dat de uiterwaarden onder water staan, dan is de betekenis van dit project in één oogopslag duidelijk. dan weet iedereen waarom je een brug naast en niet over de rivier hebt gebouwd.” Zie: www.rijkswaterstaat.nl/lexkesveer.

17

b:ton mei 2009

Als variatie op de ruwe bolster, blanke pit is het kantoorgebouw ‘Double U’ in Leidschenveen meer het type ‘fluwelen bolster, blanke pit’. Qua interieur is sprake van een aangenaam gebouw waarin de medewerkers prima aarden en bezoekers het gevoel hebben welkom te zijn. Qua exterieur zorgen de gebouwgevels voor een boeiend beeld. De architectonische, terracottakleurige prefab betongevels bezitten zelfs een soort fluwelen textuur. Niks geen ruwe bolster van beton dus. Door Paul Engels

18

b:ton mei 2009

CBS-kantoor Double U: een gebouw om je en jij tegen te zeggen

Fluwelen bolster, blanke pit Het nieuwe kantoor waar het Centraal Bureau voor de Statistiek is gehuisvest,

Door de twee U-vormige delen van vier en zes bouwlagen in elkaar te schuiven

is een gebouw om U tegen te zeggen. Niet alleen vanwege de naamgeving

en te verbinden met een glazen, paviljoenachtige bouwlaag, met daarbovenop

‘Double U, verwijzend naar de twee U-vormige bouwvolumes die compact in

een vrij toegankelijke daktuin, ontstaat een wereld met patio’s, vides en veel

elkaar zijn geschoven. Het is een gebouw dat door innerlijk en uiterlijk respect

groen. De begane grond heeft eveneens een open karakter en biedt plaats aan

afdwingt. “Het staat er ook als een eigenwijze donder bij, op een prominente

diverse algemene functies, zoals een restaurant, vergaderzalen en een biblio-

locatie naast Randstadrail,” beschrijft ing. Willem Benschop, projectmanager

theek. De entreepartij met strakke rijen grootformaat betontegels, met daar-

bij de Architekten Cie. Tegelijkertijd is het een vriendelijk gebouw. Een gebouw

tussen rijen plantjes en epoxygebonden steenslag. Voorts zorgen de glazen

waar je van het U al gauw overgaat in het je en jij. Omdat het namelijk nergens

verbindingsbruggen tussen de gebouwdelen voor veel interactie en contact

afstandelijk voelt, maar juist betrokken en sociaal.

tussen medewerkers. Kortom, het voelt als een familiair gebouw, waarin iedereen zich snel thuis voelt.

Kleur en expressie: Dit gevoel wordt versterkt door de speelse, terracottakleurige gevel. Hoewel het om een omvangrijk gebouw gaat met 32.000 m2 kantooroppervlak, toont het gebouw ‘losjes’ en open. Zeker aan de stadskant waar de entree is gesitueerd. Willem Benschop: “We wilden als Cie. in elk geval geen wit of grijs gebouw op deze plek. We wilden kleur en expressie. Dan denk je meteen aan beton, omdat je daarmee op een eenvoudige manier aparte vormen kunt maken. We dachten aan een gevel die als een soort vlies voor de glazen puien zou hangen. Een vlies met bijzondere vormen rond de raamopeningen. Op de begane grond ligt de glazen gevel nog iets verder terug achter een rij terracottakleurige prefab betonkolommen. Zulke vliesgevels zijn feitelijk niet in baksteen te realiseren. Vandaar de keuze voor een dragende prefab betonnen gevel op poten. Eén en ander in combinatie met kanaalplaatvloeren met een overspanning van 14,4 meter. De stabiliteit wordt ontleend aan de liftkernen, eveneens opgebouwd in prefab beton. Op die manier bouw je snel en gemakkelijk.”

19

DE ONZICHTBARE KRACHT SCHÖCK, HET GEHEIM ACHTER DUURZAME CONSTRUCTIES Wat wij ook bedenken, bij Schöck staat steeds de gedachte centraal dat wij bouwtechnische oplossingen willen ontwikkelen die duurzaam, flexibel en efficiënt zijn en van hoge kwaliteit. Daarin schuilt de kracht van Schöck. SCHÖCK COMBAR® : DE BESTE COMBINATIE VAN EIGENSCHAPPEN Als specialist op het gebied van bouwsystemen ontwikkelen wij voortdurend nieuwe materialen en oplossingen. Zo is ComBAR® glasvezelwapening een innovatie van op staal gelijkend wapeningsmateriaal. ComBAR® is echter niet-magnetisch, niet-elektrisch geleidend en ongevoelig voor corrosie. Een unieke combinatie van eigenschappen die de bouw ongekende nieuwe mogelijkheden biedt.

SCHÖCK ISOKORF® : DE BESTE ONDERBREKING IS EEN VERBINDING Door in te spelen op de markt en de wensen van onze klanten leggen we altijd de meest optimale verbinding. En altijd samen met architecten, constructeurs, aannemers en de prefab-industrie. Goed voorbeeld zijn de Schöck Isokorf® koudebrug onderbrekingssystemen, ontwikkeld voor zowel toepassing in beton- als staalconstructies. Benieuwd welke oplossingen Schöck kan bieden voor uw bouwplannen? Op www.schock.nl vindt u onze inspiratie om eenvoudig beter te bouwen. Of bel vrijblijvend voor een afspraak of gedetailleerde productinformatie: (055) 526 88 20.

Schöck Nederland b.v. · Amersfoortseweg 15a · Postbus 4194 · 7320 AD Apeldoorn Telefoon: +31 (0)55 526 88 20 · Fax: +31 (0)55 526 88 22 · Internet: www.schock.nl · E-mail: [email protected]

b:ton mei 2009

“Nieuwe kansen voor prefab beton nu dit materiaal wederom verrast”

Projectgegevens Opdrachtgever: Bouw Project Leizo (BPL), Capelle a/d IJssel Architect: De Architekten Cie. Bouwer: Heijmans Bouw Leiderdorp, Trebbe Bouw West Constructeur: Ingenieurs bureau Bartels, Utrecht Prefab beton: Loveld (dragende gevelelementen, kolommen), Schellevis Beton (betonplaten entreeplein)

In totaal zijn een kleine 900 betonelementen voor de gevel verwerkt. “Natuurlijk kies je prefab beton vanuit een repeterend effect. Toch is het grootste deel van die 900 elementen onderling net even anders, omdat de wapening in de hoeken anders is, de inwendige hoeken verschillen of het profiel boven, onder, links of rechts kan variëren. Het is zeker geen project met standaard prefab beton. Het gaat om complexe detailleringen bij kolommen en aansluitingen van kozijnen. Tevens zoek je naar de juiste betonkwaliteit en uiteraard naar de juiste kleursamenstelling in casu de hoeveelheid ijzeroxide voor de terracottakleur van het beton. De fabrikant heeft z’n kennis ingebracht in het proces van engineering. Ook zijn er vooraf kleurmonsters en proefelementen gemaakt.”

Aaibaar: Willem Benschop vervolgt: “Het grappige was dat we bij het eerste betonelement toch blij werden verrast door het fluwelen oppervlak van het beton. Je praat over een vrij grof profiel, maar door de rondingen en de kleur, de profilering en de schaduwwerking krijg je een zeer aangename textuur. Het wordt bijna aaibaar. Beton wordt regelmatig als klinisch en kil bestempeld, maar het prefab beton bij dit project is zacht en vriendelijk. Die fluwelen textuur hadden we van tevoren niet zo krachtig kunnen bedenken. Geen klomp beton, maar een wonderlijk aangename gevel.” De Architekten Cie. zal bij iedere opdracht, opdrachtgever en welstandseis zoeken naar het meest bijpassende materiaal voor een gebouwgevel. “Alle materialen zijn mogelijk. Het is wel zo dat prefab beton je ook bij dit project weer meer heeft verrast dan je vooraf had gedacht. Dat maakt het wel spannend om bij een volgend project weer een nieuwe uitdaging aan te gaan.” Het gebouw is nu eigenwijs én vriendelijk van karakter. Volgende keer kan het een recalcitrant of juist zachtaardig gebouw zijn, met weer een geheel ander type structuur, inhoud en gevel. Nieuwe kansen dus voor prefab beton. 21

b:ton mei 2009

Treinen zullen volgens opdrachtgever ProRail vanaf 2012 met snelheden tot 200 km per uur over de Hanzelijn razen. Eens te meer reden voor strikte bouwtechnische eisen aan onder andere de vijftien kunstwerken en in het verlengde daarvan aan de fundering in het algemeen en de prefab betonnen heipalen in het bijzonder. Deze dienen minstens 100 jaar mee te gaan. Vanwege de vereiste sterkte, duurzaamheid en prijs koos hoofdaannemer Dura Vermeer op advies van heier Advano voor voorgespannen heipalen met betonsterkte C45/55 en dekking op de beugels van 43,5 millimeter. door martiJn van den bouwhuiJSen

betonproducent en adviesbureau iJb groep leverde in totaal 1268 palen voor

Duracrete: bij alle heipalen is zachtstaal feb 500 en voorspanstaal feP 1860

de fundering van het oude land gedeelte van de hanzelijn. dat is het spoor-

toegepast. 95 Procent van de gebruikte prefab palen meet 45 x 45 cm in

traject vanaf het vasteland bij het drontermeer tot aan Zwolle. de hanzelijn

doorsnede. voor de fundering van kleinere kunstwerken zijn palen vierkant

bestaat straks uit een vijftig kilometer lange tweesporige verbinding tussen

32 en 38 cm gebruikt. Pier Santema, projectleider en constructeur van de

lelystad en Zwolle en is geschikt voor zowel personen- als goederenvervoer.

betonwarenproducent uit lemmer, licht het ontwerp en het gebruik van de

het gedeelte tussen het drontermeer en Zwolle, krijgt de genoemde vijftien

heipalen toe. “een technische levensduur van honderd jaar was voorgeschre-

met palen onderheide kunstwerken. daaronder drie verkeersviaducten, acht

ven voor de palen bij het hanzelijn project, daar waar tachtig jaar vaak bij an-

spoorviaducten en twee voetgangerstunnels. de toekomstige spoorgedeel-

dere infraprojecten wordt toegepast. wij gebruikten voor het vertalen van

ten tussen de kunstwerken is van het type fundering ‘op staal’.

deze eis naar een producttoepassing het zogeheten duracrete rekenmodel. het beton moet de wapening voldoende beschermen tegen indringing van

nadat dura vermeer was begonnen met grondwerkzaamheden voor het

schadelijke stoffen, zodat het staal onaangetast blijft. het voorspanstaal is

overijsselse traject van de hanzelijn, tussen de tunnel drontermeer en het

met 50 millimeter beton goed beschermd. om een dichte beton te krijgen

emplacement Zwolle, kon heibedrijf advano van februari tot oktober 2008 de

is een combinatiemengsel gebruikt van Portland- en hoogovencement. de

vierkante palen slaan. afhankelijk van de grootte van het viaduct of de tun-

watercementfactor is beperkt tot 0,4. gezien de dichte structuur van de in de

nel, zijn per kunstwerk tot ongeveer 150 palen toegepast. om toekomstige

fabriek verwerkte beton en het aanbrengen van voorspanning in de palen die

horizontale krachten op te vangen, zijn sommige palen schuin de grond inge-

alle constructieve scheurvorming voorkomt, is de prefab betonpaal dan ook

heid. nu de funderingswerkzaamheden bijna afgerond zijn, is dura vermeer

als enige paal in staat om aan de hoge duurzaamheidseisen te voldoen. dank-

bezig met de bouw van de kunstwerken. daarna worden de sporen en instal-

zij het gebruik van voorspanning in combinatie met zachtstaal is bovendien

laties gerealiseerd en volgt een uitvoerige testfase. volgens Prorail loopt het

de scheurvorming ten gevolge van belastingen door transport, heien en het

bouwproject volgens schema.

eigen gewicht van de kunstwerken tot een minimum beperkt.”

22

b:ton mei 2009

23

actualiteiten:

Inschrijving BETONPRIJS 2009 geopend

b:ton mei 2009

Vernuft en creativiteit in (de synergie tussen) vormen en functies van beton

Deze laatste categorie is nieuw en biedt de kans een gebouw te bekronen, waarin

worden doorlopend aan de dag gelegd bij (prefab) betonprojecten. Voor die

beton - samen met andere materialen - een essentiële en herkenbare rol vervult.

projecten waarbij dit exceptioneel is gebeurd en waarbij de eigenschappen van

Het gebouw moet voorts de belangen van de opdrachtgever en gebruikers over-

beton op voorbeeldige wijze zijn benut, is er de kans op de BETONPRIJS 2009.

stijgen en de lokale, regionale en/of nationale samenleving dienen. Voor alle

Iedereen kan projecten indienen voor deze prijs, die onderscheid maakt in de

inzendingen geldt dat deze tussen medio augustus 2007 en 2009 in gebruik

categorieën: woningbouw, utiliteitsbouw, bruggen en viaducten, constructies

genomen/gebruiksgereed moeten zijn. De winnaars dingen ook mee naar de Eu-

in de waterbouw, uitvoering en beton en samenleving.

ropese Betonprijs. De BETONPRIJS wordt mede mogelijk gemaakt dankzij finan­ ciële ondersteuning van Betonvereniging, BFBN, Cement&BetonCentrum, NVLB, Rijkswaterstaat, Stubeco en VOBN. Meer informatie: www.betonvereniging.nl.

Huzarenstukjes voor Nieuw Hadriani

Artikel 9

In Voorburg, op het voormalige Effatha-terrein, verrijst onder de naam Nieuw Hadriani een viertal villa’s met in totaal 74 luxe appartementen. Het complex grenst aan de Vliet en is in goede harmonie met de monumentale villa’s Arentsburgh en Hoekenburg ontworpen. De locatie is één van de vijf bewaard gebleven buitenplaatsen van Nederland. Een unieke plaats, die door het statige karakter vraagt om bijzondere bouw, met daarin bijzonder prefab beton. Voor BAM Utiliteitsbouw uit Den Haag levert Van den Berg beton uit Raalte de 92 schaalelementen voor de ronde trappenhuizen, met daarin 36 stuks meelopende muizentrappen, en de schaalelementen voor de liftschachten in wit beton. De moeilijkheidsfactor zit vooral in het feit dat de muizentrappen rondom schoon uit de kist geleverd moeten worden. Naast een optimaal mengsel in ZVB, het storten door een smalle ‘brievenbus’, zijn eveneens de nodige huzarenstukjes geleverd om opsluiting van lucht in de mal zoveel mogelijk te voorkomen. Het eindresultaat mag er dan ook zeker zijn. Het werk bestaat verder uit 518 stuks wanden en 69 kolommen, totaal goed voor 436 m3 prefab beton.

Bouwprijs 2009 De Casestudies Prefab Beton zijn winnaar van de Bouwprijs 2009 in de categorie Dienstverlening en Communicatie. De Casestudies zijn een initiatief/coproductie van AB-FAB en Cement&BetonCentrum in samenwerking met bureaubakker uit Delft en met ondersteuning van zeven producenten van architectonisch beton. In geconcentreerde, eendaagse brainstormsessies worden ideeën ontwikkeld tot werkbare beschrijvingen voor prototypes. De jury zei eenstemmig: ‘Creatief met Beton! Kennisuitwisseling bewijst dat beton veel meer is dan hard, grijs, rechttoe rechtaan.’ De afgelopen jaren zijn verrassende betonideeën en betoninnovaties naar voren gekomen. De één na laatste editie leverde bijvoorbeeld nieuwe kansen op voor licht en beton en de laatste editie voor groen beton. Zo bleek beton met olivijn als toeslagmateriaal grote hoeveelheden CO2 te kunnen absorberen. In Growcrete, een betonsamenstelling getest op ‘begroeibaarheid’, is inmiddels de eerste bloemknop ontdekt. Ook bij volgende Casestudies worden producenten en architecten aan het werk gezet met de ontwikkeling van experimentele prototypen in beton. Tot de deelnemers behoren gerenommeerde prefab betonfabrikanten (Hurks beton, Hurks oosthoek kemper, Geelen Beton, Betonindustrie De Veluwe, Loveld, Decomo, Prefadim en Verheyen Beton) De Bouwprijs werd uitgereikt door juryvoorzitter mevrouw drs. Karla Peijs. 24

b:ton mei 2009

Meer wegen én vaarwegen leiden naar Rome Het transport van prefab betonelementen gaat grotendeels over de weg. Transport over het water is echter een lucratief alternatief. Een vrachtschip heeft veel meer laadvermogen, kent geen hinder van asdruklasten, transportvergun­ ningen en tolheffing en vermindert congestie op de wegen, slijtage van het wegdek en CO2-uitstoot. Bovendien kan het tot 40% goedkoper uitpakken dan wegtransport, afhankelijk van de transportafstand. Aantrekkelijk voor de bouwsector. Haitsma Beton, dat beschikt over een eigen insteekhaven en unieke ligging aan het Prinses Margrietkanaal, maakt steeds meer gebruik van watertransport. Zoals voor de levering van 34.600 prefab heipalen voor de reconstructie van de N210. Maar ook voor de verbreding van de A2 wordt gebruik gemaakt van deze vorm van duurzaam transport van duurzaam prefab beton.

Genieten dankzij prefab betoncasco’s Wederom krijgt Middelburg een project met huurappartementen bedoeld voor 55+ers. Nadat recent aan de Gerbrandylaan een eerste deelproject van in totaal 150 appartementen (verspreid over drie locaties) is opgeleverd, verrijzen nu 41 royale sociale huurappartementen aan Papisland. Net als bij het vorige project wordt de ruwbouw opgetrokken met het FlexCasco van VBI. Voor de toekomstige bewoners is niet alleen het zeer hoge bouwtempo welkom, grote voordeel van dit systeem is dat de woning vrij indeelbaar is. Voorts kunnen nu en in de toekomst specifieke wensen omtrent voorzieningen worden gehonoreerd doordat ze eenvoudig in het casco zijn op te nemen. De ruim opgezette apparte­menten zijn minimaal 75 m² en hebben een woonkamer, twee slaapkamers en royale sanitaire ruimtes, een ruim balkon en een berging. In het complex komt een slim klimaatbeheersingssysteem, waarmee op een energiezuinige manier met aardwarmte wordt gekoeld en verwarmd. Met dit nieuwe concept zet opdracht­gever Woonzorg Nederland een nieuwe trend voor woonzorg­concepten. Het project aan de Gerbrandylaan is inmiddels genomineerd voor de Building Business golden green awards. Bij de 56 levensloopbestendige woningen is gekozen voor de combinatie van het FlexCasco en het EcoPrefab Concept. Meer informatie www.buildingbusiness.com/awards/nominaties/.

Riolering bedrijvenpark ’t Oosterveld weer tip top in orde Op bedrijvenpark 't Oosterveld in Hengelo, tussen de A1 en de Oldenzaalse­ straat, ter hoogte van de wijk Hasseler Es, heeft de Morssinkhof Groep Hengelo 150 vlakke-voet-zwaarbuizen met een inwendige diameter van 80 cm geleverd. Daarnaast omvatte de opdracht 30 vlakke-voet-zwaarbuizen met een inwendige diameter van 60 cm. Vijf putten completeren het werk, waardoor het bedrijven­park weer over een prima functionerende riolering kan beschikken. De prefab betonnen VVZ-buizen voldoen aan de eisen van de Europese norm NEN-EN 1916 en de complementaire Nederlandse norm NEN 7126. 25

b:ton mei 2009

productnieuws: Beton met metaallook BIA Metallic zijn betonstenen met een toplaag van 8 metaalsoorten; Zink, Messing, Brons, Koper, Aluminium, IJzer, Nikkel en Roestvaststaal. De betonstenen zijn behandeld met een productieproces waarmee koud spuitbaar metaal naadloos op beton producten wordt gespoten. Omdat de behandelde oppervlakte voor meer dan 95% uit metaal bestaat, oogt, voelt en gedraagt het als gegoten metaal. Het resultaat is een duurzaam gemetalliseerd oppervlak, dat niet zal afbladeren of loslaten. De betonstenen zijn uitermate geschikt voor projecten waarbij het metalen dakvlak een eenheid moet vormen met de gevel. Een andere toepassing is het creëren van een opvallende metalen entreewand met de textuur van beton of het accentueren van wandonderbrekingen met een samenhang van hout, baksteen of glas. Het principe van metaallook kan ook worden toegepast in straatmeubilair en voor interieur van huis of kantoor. Informatie: www.bia-beton.nl.

DUBOkeur voor een duurzame bestrating Recent heeft Diamant Beton het DUBOkeur® voor de betonstraatstenen ontvangen. Het milieukwaliteitslabel voor bouwproducten is gebaseerd op een levenscyclusanalyse en wordt toegekend door het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE) aan producten met een geringe(re) milieubelasting. De betonstraatstenen behoren daartoe. Ze zijn milieuvriendelijker en duurzamer dan concurrerende bestratingsmaterialen in eenzelfde toepassing. De onderzochte betonproducten voldoen aan DUBOkeur® criteria en zijn daarmee bestempeld als milieuvriendelijk. Criteria zijn onder meer energieverbruik, afmetingen, transportkosten en grondstoffenverbruik. De fabrikant kan daarom de markt een product aanbieden, waarmee opdrachtgevers, architecten en aannemers hun dubo-beleid concreet kunnen invullen. Het label helpt overheden (Rijk, provincie en gemeente), die vanaf 2010 duurzaam dienen te gaan inkopen, bij hun verantwoorde keuzes. Daarbij tellen voor het begrip duurzame bestrating ook andere aspecten mee. Zo zijn arbovriendelijke verwerking, geluidsreductie en waterbeheer eveneens bepalend bij de keuze voor duurzame bestrating.

26

b:ton mei 2009

Hogere isolatiewaarde vloertypen, minder energieverbruik Door het verbeteren van het isolatiemateriaal is Dycore erin geslaagd de isolatiewaarden van zowel de ribbenvloer als de kanaalplaatvloer te verhogen. Het energiezuinig bouwen wordt steeds meer nagestreefd en ook voor beide prefab betonnen vloertypen is er dus nu een aantrekkelijke energiezuinige optie. Door toevoeging van grafiet aan het ‘klassieke’ witte EPS is het isolatiemateriaal verbeterd. Hierdoor is een ribbenvloer beschikbaar met de hoge isolatiewaarde van Rc = 6,5 m²K/W en een kanaalplaatvloer met isolatiewaarden van Rc = 4,5 en 5,0 m²K/W. Een groot voordeel van de vloeren met de hogere isolatiewaarden is dat de inbouwhoogte niet wijzigt. De nieuwe vloertypen zijn binnen de bestaande vloerafmetingen aangepast en kunnen hierdoor eenvoudig in een project worden toegepast. De ribbenvloer met Rc = 6,5 m²K/W voldoet aan de aanbevelingen van het Passiefhuis. Het concept van het Passiefhuis kenmerkt zich door een minimaal energieverbruik. Bij hogere belastingen en/of bij overspanningen > 7,2 m is de geïsoleerde kanaalplaatvloer een prima alternatief. Informatie: www.dycore.nl.

Revolutionair funderingsconcept De IJB Smartfoot® van de IJB Groep is een prefab fundering op staal, een manier van funderen wanneer de bovengrond voldoende draagkracht heeft en heien niet nodig is. Wanneer op staal gefundeerd dient te worden, valt de bouw vaak terug op een traditionele methode die meestal niet goed aansluit bij het verdere bouwproces. Een tijdrovende en door de vaak slechte kwaliteit van de bouwputten, lastig werk. Het plaatsen van dit innovatieve betonelement in een afgevlakte bouwput gaat razend snel. Eenmaal gepositioneerd kunnen de elementen in het zandbed worden gelegd. Dit levert enorme tijdswinst op de bouwplaats op en is dus kostenbesparend. Andere bijkomende voordelen zijn de verbetering van arbeidsomstandigheden en er is geen sprake meer van afval op de bouw. Daarbij is deze manier van funderen duurzaam. Voorts zijn er minder uitvoerings­ risico’s en faalkosten. Het product is voor diverse bouwprojecten inzetbaar. Informatie: www.ijbgroep.nl.

27

Hakron-Terwa: totaaloplossing voor de prefab-betonindustrie De combinatie Hakron-Terwa staat voor een jarenlange ervaring in de productie, advisering en verkoop van instortvoorzieningen. De kwaliteit van onze producten wordt onder meer bewezen via diverse certificaten en beproevingsrapporten.

Compleet leveringsprogramma o.a. • EGCObox (Bouwbox) koudebrugonderbr. • Gevelplaatankers • Hulpmaterialen en bevestigingsmiddelen • Konnektieankers • Sandwichplaatankers • T-slotankers • TSS bordesoplegging

Meer weten? Voor een toelichting op ons programma of het aanvragen van documentatie belt u: 0341 27 80 95. E-mail: [email protected] Of kijk op internet: www.hakronterwa.nl

Hakron-Terwa Voltweg 10, Postbus 46,

8071 CZ Nunspeet 8070 AA Nunspeet

b:ton mei 2009

Droog stapelen, het hele jaar doorwerken Het BIA LockBlock is een betonblok dat droog kan worden gestapeld, zonder gebruik te maken van metsel- of lijmmortels. Een groot voordeel daarvan is dat men het gehele jaar kan doorwerken. Een zekerheid voor de opdrachtgever en voor de verwerker. Door de centrische vormgeving passen de blokken moeiteloos in elkaar. Het droog stapelen betekent in veel gevallen veiliger en gezonder werken. Door geen gebruik te maken van cementmaterialen vermindert de kans op huidirritatie bij de verwerker. En niet onbelangrijk: het systeem vergt minder tijd en dus geld. Er zijn minder arbeidshandelingen per m2 en het ontlast de verwerker ook nog eens. Het betonblok kan eenvoudig worden geknipt; geen zaagwerk dus ook geen fijnstof. Informatie: www.bia-beton.nl.

Meten op afstand BAS Research & Technologie uit Venlo biedt een innovatieve technologie waarmee de druksterkteontwikkeling van beton op afstand kan worden gemeten, op elk moment met de hoogste precisie. Concremote® is een modern managementinformatiesysteem dat kan worden ingezet tijdens het productieproces van prefab betonelementen en betonwerken. Het systeem registreert continu de druksterkteontwikkeling in het jonge beton alsmede de omgevingscondities en geeft advies over gewenste aanpassing van betonmengsels, de ontkisting, het koelingsproces en dergelijke. De meet­ resultaten en gegevens worden naar een website gestuurd waarop de gebruiker - waar ook ter wereld inlogt. De informatie ontvangt de gebruiker ook via een sms- of emailbericht. Deze actualiteit helpt het bouwproces te versnellen, zodat efficiënter kan worden geproduceerd en gebouwd. Bij toepassing in de productie van prefab betonelementen kan tevens aansturing van de verwarmingsinstallatie plaatsvinden. Informatie www.concremote.com en www.basbv.com.

Beton brandt niet Het materiaal beton is in hoge mate bestand tegen brand. Dat is algemeen bekend, maar niet iedereen is zich daar van bewust. In de Europese en nationale wetgeving op het gebied van brandveiligheid staat het redden van mensenlevens centraal. Maar ook de belangen van gebouweigenaren, verzekeringsmaatschappijen en overheidsinstanties vormen een aandachtspunt. Denk aan economische factoren, gegevensopslag, milieubescherming en instandhouding van infrastructuur. Iedereen in de bouwketen, van ontwerper tot constructeur en van bouwer tot gebruiker, heeft te maken met of is zelfs verantwoordelijk voor brandveiligheid. Om alle brandwerende eigenschappen van beton onder de aandacht te brengen, hebben enkele partijen, waaronder de BFBN, een brochure uitgebracht. Daarin vindt u nuttige informatie over (prefab) beton en de gunstige eigenschappen ten aanzien van brand. Meer informatie: www.betonbrandtniet.nl. 29

b:ton mei 2009

30

b:ton mei 2009

Hogere masten Een blikvanger (en windvanger) op het Duitse testcentrum voor windturbines in Grevenbroich: de hybride windmolen van 133 m hoogte, met een prefab betonnen onderbouw van 76,5 m, in een efficiënte stapeling van schilelementen. Een innovatie van het Nederlandse Advanced Tower Systems (ATS), dat laat zien dat met extra hoge windmolens een hoog rendement te halen valt. Een interessante optie voor veel oudere windmolenparken in Nederland, waarbij men een paar lagere masten zou kunnen vervangen door één hoge. Met eenzelfde capaciteit, maar met minder horizonbeslag, minder onderhoud en een mast in een hoge betonkwaliteit. Het onderste deel van de windmolen wordt opgebouwd met vijf ringen van acht prefab betonsegmenten van circa 15,5 m hoog. De prefab beton­elementen worden door middel van natte knopen en inwendige naspankabels gefixeerd. Daarboven komt een prefab beton­nen adaptor van 5 meter hoogte en een stalen toren. ATS is een joint venture van het ingenieursbureau Mecal uit Enschede, de Hurks Groep (Hurks beton levert de betonelementen) en het Duitse Juwi Holding. Siemens participeert in de bouw en exploitatie van de turbine in Grevenbroich.

31

b:ton mei 2009

techniek zorgt voor meer dan nieuwe jas

kwaliteitssprong voor bestaande flatwoningen 32

b:ton mei 2009

Zijn architectenbureau stond in de persoon van e.f. groosman middenin de toenmalige volkshuisvestingsopgave en industrialisatie van de woningbouw. “een tijd waarin voortvarende betonwoningbouw z’n intrede deed. daar zitten mede door de toenmalige bouwregelgeving te kleine en inefficiënte (portiek)woningen bij als je kijkt naar de wensen van nu, maar er zitten ook veel geschikte (flat)woningen bij met een prima betonconstructie. als wij die woningen weten te renoveren met niet alleen een betere badkamer en keuken, maar juist ook door de woning te vergoten en balkons toe te voegen, kun je een geweldige kwaliteitssprong in de woningbouw maken. Zonder potentieel goede woningen te slopen.”

Nederland heeft een erfenis van de volkshuisvesting uit de jaren ’60 en ’70: de na-oorlogse flatwoningen in menige buitenwijk, groot en klein, bij stad en dorp, als antwoord op de toen prangende sociale huisvestingsvraag. Maar het is geen verkeerde erfenis als men de wijken en (flat)woningen goed beschouwt. “Want sloop blijkt in veel gevallen helemaal niet nodig. De (technische) mogelijkheden zijn er om die woningen met gebruikmaking van prefab beton te vergroten en eigentijds wooncomfort mee te geven,” benadrukt ir. Harry Sipkens van Groosman Partners Architecten uit Rotterdam. door Paul engelS

harry Sipkens constateert dat nogal snel over sloop en nieuwbouw wordt gesproken voor bestaande woningbouw. “er is vaak de voorkeur voor nieuwbouw, omdat we dat proces in nederland goed kunnen organiseren. renovatie loopt doorgaans minder efficiënt, omdat partijen elkaar in de weg lopen en er onverwachte zaken opduiken. om de exploitatie van nieuwbouw rond te krijgen, moeten voorts duurdere woningen worden gerealiseerd, wat ten koste gaat van (goedkope) huurwoningen. en als er desondanks voor renovatie van flatwoningen wordt gekozen, dan is het overgrote deel van de architecten bezig om in vormgeving te denken en niet in volkshuisvesting. dit laatste heb je juist nodig bij dit vraagstuk van oudere flat- en portiekwoningen. een lift kan al het verschil maken om een portiekwoning bij de tijd te brengen. bij flatwoningen kan de woning via efficiënte, prefabachtige ingrepen een prima toekomstwaarde krijgen. het zal niet voor elke flat het ei van columbus zijn, maar als de maten van de woningen adequaat zijn en de ruimte in een wijk is goed - sloop en nieuwbouw veranderen voorgoed de mooie ruimtelijke structuur en het vele groen in een wijk - dan liggen hier grote kansen voor corporaties en gemeenten. ook de huurders willen vaak dolgraag in hun woningen blijven.”

Metamorfose De Valk: een mooi voorbeeld van de mogelijkheid tot woningupgrading is de flat de valk in apeldoorn. van de zes flats uit de jaren ’60 werden er vijf gesloopt, maar één huurflat werd door corporatie ons huis aangewezen voor een grootschalige renovatie. “daarmee stak de corporatie haar nek uit. wij zagen als architectenbureau de waarde van de flat, mooi gelegen in het groen en dichtbij een nieuw winkelcentrum. wanneer je zo’n flat wilt renoveren, dan moet je de kwaliteit écht op een hoger niveau brengen. niet aankomen met een nieuwe jas voor het gebouw. weliswaar heeft de flat twee nieuwe

33

Zelfde gebouw…

andere energienota.

Ook u kunt jaarlijks meer dan 60% op energiekosten besparen met het VBI EcoPrefab Concept® VBI introduceert het EcoPrefab Concept en creëert daarmee een gezonde toekomst voor

N ieu w ! VB

AK45 0 I-K lim aa tv lo er

vo or vr ije

over sp an ni ng en

er ! to t ru im 16 m et

nieuwe kantoorgebouwen. VBI ontwikkelde dit slimme, energiebesparende klimaatsysteem op basis van de VBI Klimaatvloer. Het VBI EcoPrefab Concept maakt op een handige en energiezuinige manier gebruik van de thermisch actieve vloer door koude of warmte te bufferen en af te geven. Dit zorgt voor aangename verkoeling in de zomer en comfortabele verwarming in de winter. Het levert de gebruiker een jaarlijkse besparing van meer dan 60% van de energiekosten op. Terwijl de EPC-waarde van het gebouw daalt van 1,5 naar 0,8.

Het VBI EcoPrefab Concept vraagt geen extra investering. U bespaart dus direct op de exploitatie van het gebouw. Dankzij de vrije overspanning van meer dan 16 meter ontstaat een vrij indeelbaar kantoorgebouw. Dat alles maakt het VBI EcoPrefab Concept tot hét klimaatsysteem voor nieuwe kantoorgebouwen.

Het VBI EcoPrefab Concept ® Meer comfort, minder energie

K i j k o p w w w. e c o p r e f a b . n l Postbus 31, 6850 AA Huissen Telefoon: (026) 379 79 79 Info: [email protected] | www.vbi.nl

b:ton mei 2009

“Van jaren ’60 naar eigentijdse huisvesting”

gezichten gekregen, maar dat is slechts één facet. De flat is tot op het betonske-

Ook voor nieuwbouw: Harry Sipkens: “Voor ons was het een kennismaking

let gestript en daarna zijn hoogwaardige woningen gerealiseerd, waarbij deze

met deze techniek. We hadden het al in de praktijk bij een ander project ge-

woningen ook nog eens zijn vergroot door aan de buitenzijde prefab betonnen

zien, maar juist bij zo’n renovatievraagstuk waarbij je grote betonnen elemen-

bordessen te maken, als verruiming van de woonkamer en balkons. Ook zijn

ten aan een gebouw wilt bevestigen, is het systeem een uitkomst. En het gaat

er galerijplaten aan opgehangen. De flatwoningen leenden zich uitstekend qua

ook razendsnel. We liepen bij de renovatie 9 weken vertraging op als gevolg van

plattegrond en beukbreedte voor zo’n extra (groot) balkon. Voorts leende ook

diverse tegenslagen. Dankzij het soepel werkende Heli-systeem liepen wij die

de betonconstructie zich voor een dergelijke ingreep. We zijn dankzij de over-

vertraging ruimschoots in; we wonnen zelfs nog twee weken tijd. Behalve voor

dimensionering van betonconstructies uit het verleden flats nu soms aan het

renovatiedoeleinden is het systeem ook interessant bij nieuwbouwprojecten,

optoppen, maar de verruiming van de individuele woningen is een andere, zeer

omdat je onafhankelijk van de ruwbouw in een later stadium de uitkragende

interessante optie.”

betonelementen kunt aanbrengen. Zonder verstoring van de bouwstromen en met minimale kans op schade en faalkosten.”

Voor de bevestiging van de prefab balkon- en galerijplaten van Betonindustrie De Veluwe is gebruik gemaakt van het Heli-systeem van NormTeq. Dit systeem

Terug naar de gezonde toekomst voor gedateerde flatwoningen. Harry Sipkens

berust op de voorspantechniek, bekend uit de GWW-sector. In elke verdieping

besluit: “Als men nu meer vanuit de volkshuisvesting gaat denken bij zulke flats

worden in de bestaande betonvloer gaten geboord en verankeringsbouten

en de architectonische en technische mogelijkheden goed in ogenschouw

aangebracht. Door de zich in de consoles bevindende stalen strengen hieraan

neemt, dan zijn er overal in het land projecten die zich voor zo’n tweede leven

te bevestigen en aan te spannen, ontstaat een verbinding met enorme trek-

lenen. Het zijn echt niet alleen de prachtwijken, maar feitelijk alle buitenwij-

kracht. De verbinding kan met gemak het prefab betonelement dragen.

ken in steden en dorpen waar zulke flatwoningen staan.” De architect besluit met een waarschuwing aan corporaties, gemeenten, architecten en andere bouwpartijen: “Hoedt u voor een gemiste kans. Laat u niet verleiden tot sloop en nieuwbouw, daar waar woningen het alleszins waard zijn - ook vanuit het perspectief van het milieu - om rigoureus te worden opgeknapt. Hoedt u ook voor enkel een facelift, als je tegelijkertijd de individuele woningen kunt verbeteren. En dat is goed betaalbaar dankzij dergelijke innovatieve technieken. Ik ben ervan overtuigd dat we door innovaties en meer prefab denken nog een hoop voor de volkshuisvesting van Nederland kunnen betekenen.”

35

b:ton mei 2009

Goud in handen... en het kost bijna niets Voor Harrie Evers, directeur van NormTeq, is het project De Valk het ‘levende’ bewijs dat zijn Heli-systeem volop kansen biedt. Vanzelfsprekend qua technische oplossing, maar in veel ruimer verband voor de exploitatie van oudere flatwoningen. “Dergelijke woningen zijn in principe al lang afgeschreven, los van een eventuele boekwaarde. Als je dan voor een investering van pakweg € 5.000 per woning er een groot leefbalkon aan maakt, dan praat je bij een rentestand van 3% à 4% over € 150 tot € 200 per jaar, ofwel een bedrag tussen de € 10 en € 20 per maand, de prijs van een kratje bier voor de bewoner die dan een grotere en comfortabeler woning huurt. Wat let corporaties om hier niet naar te kijken?” Door Paul Engels

36

b:ton mei 2009

“Binnen enkele weken sleutel van totaal nieuwe, maar eigen ‘oude’ woning”

Harrie Evers wil niet op de stoel van de corporaties zitten, maar is vooral pleitbezorger van een techniek als instrument naar hoogwaardige flatwoningen. “We hebben goud in handen. En dan bedoel ik de kans om duizenden van deze flats op te waarderen. Met dank aan ons Heli-systeem. “Het is een snelle en betrouwbare techniek voor de bevestiging van onder andere prefab betonnen elementen. We hebben aangetoond dat we met deze bevestigingstechniek eenvoudig een belasting van 500 kg/m2 op een balkon kunnen plaatsen (plus het eigen gewicht van het element) met een zeer geringe vervorming en dan nog komt het balkon na deze belasting in de oorspronkelijke stand terug. Veiligheid loopt als een rode draad door deze techniek. We rekenen aan de be-

Hij sluit zich aan bij architect Harry Sipkens van Groosman Partners Architecten

staande betonconstructie, verrichten detectiemetingen en maken spanrappor-

die pleit voor het verbeteren van bestaande flatwoningen, daar waar die er zich

ten van elke streng. Elke constructie met het Heli-systeem wordt 1 op 1 in de

voor lenen. “Met een goede betonvloer of betoncasco kun je prefab uitkragin-

constructiefase in de praktijk getest. Omdat controle een wezenlijk onderdeel

gen eenvoudig verwezenlijken. Een uitkraging van 2 meter voor balkon of de

van de techniek is. Dat heeft niets te maken met betrouwbaarheid van een sys-

gevel 2 meter naar buiten brengen, is geen probleem. Deze techniek is ‘the mis-

teem, maar met verantwoordelijkheid nemen.”

sing link’ om oudere gebouwen nog vele jaren te benutten.”

Nationale Bouwprijs: Hij is zeer verheugd dat zijn bevestigingstechniek bij

Sleutel van nieuwe woning: Gelukkig ervaart hij steeds meer belangstel-

het project De Valk is toegepast. “Het is nog eens een bevestiging dat deze

ling van corporaties en gemeenten voor dergelijke ingrepen. “Men komt ook

techniek nieuwe wegen opent. Niet voor niets hebben wij al eerder een MKB-

kijken bij reeds gerealiseerde projecten. Men spreekt ook de bewoners die stuk

innovatieprijs van EZ in de wacht gesleept en ook bij de laatste Bouwbeurs wer-

voor stuk enthousiast zijn. Wat wil je ook: binnen luttele weken kun je een aan-

den wij bekroond met de Nationale Bouwprijs. Deze prijzen wijzen de bouwwe-

tal woningen opknappen en dan krijgen de mensen de sleutel van feitelijk een

reld en opdrachtgevers op ons product. Vervolgens is het aan ons de taak om

nieuwe woning. Maar dan wel op hun vertrouwde stek in hun geliefde buurt.”

hen ervan te overtuigen dat dit product oplossingen voor hun actuele vraagstukken biedt.”

Harrie Evers zit niet stil en wil het systeem verder ontwikkelen. Hij denkt daarbij aan prefab betonelementen die bijvoorbeeld lichter in gewicht zijn, zodat de afmetingen misschien kunnen toenemen of meer uitkragingen aan een bestaande betonconstructie mogelijk zijn. “Ik kom vaak genoeg in de prefab betonindustrie en zie hoe enthousiast men daar bezig is met verbeteringen en innovaties. Waarom afwachten tot een architect iets bedenkt of een opdrachtgever iets vraagt? We kunnen als innoverende partijen de markt voorzien van lucratieve technieken en producten die een oplossing bieden voor hun vraagstukken. De techniek staat niet stil. Maar het gaat erom of de markt wil bewegen en die techniek weet te benutten. Als ik zie wat we hebben bereikt met de huurwoningen van De Valk, dan is dat voor mij de mooiste prijs.”

37

b:ton mei 2009

Dankbare ‘cadeautjes’ van bouwsysteem

Uitstekende resultaten op Van der Meij College

Het budget voor het bouwen van scholen is doorgaans niet ruim. Dat het uiteindelijke resultaat er niet onder hoeft te lijden, blijkt uit het Van der Meij College in Alkmaar, dat qua interieur en exterieur een plezierig en fraai gebouw is. Dankzij een archi­tectuur met oog voor detail. “Je kunt alles heel simpel houden en toch zeer krachtig detailleren. En met standaard producten verrassende effecten teweeg brengen.” Door Paul Engels

38

b:ton mei 2009

1 G1

2

3

4

D

5

6

7

8

9

B

10 G9

11

12

13

14

15

G11

G15

GA

Projectgegevens:

A

Opdrachtgever: Gemeente Alkmaar, afdeling E.G.G.

B

C

Ontwerp: BRTArchitecten

C

Constructie: Aronsohn raadgevende ingenieurs

C

Uitvoering: Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen Prefab beton: Hoco Beton (kolommen), Steenhuis Beton (trappen en

D

A

A

bordessen), Dycore (kanaalplaten), Prefab Beton Veghel

E

(breedplaten), Decomo (gevels) F GF

D

B

4

5

6

14

15

B

C

Begane grond inrichting

Facilitair Centrum Noord te Alkmaar

1495-02

Gemeente Alkmaar

Ton van Rutten bna

I 02

Ton van Rutten, architect-partner van BRTArchitecten uit Alkmaar, laat zien dat

lager dan de overige vloervelden. We hebben dit echter opgevat als een ca-

achter de bijzondere witte prefab betongevel, met in reliëf vogels, nestjes, tak-

deautje van het bouwsysteem door onder de hogere vloervelden elektrotech-

ken en bladeren, een (constructief) geslaagd schoolgebouw schuil gaat. “We

nische installatie, de brandinstallatie en akoestische voorzieningen te plaatsen.

wilden vrije indeelbaarheid van het gebouw bereiken, met een minimum aantal

Precies tot het niveau van de lagere verzwaarde stroken. Zo krijg je een prachtig

kolommen en grote overspanningen van de betonvloeren, zodat het gebouw

strak en zwart geverfd plafond, met een netto hoogte van 3,15 m van de 3,60 m

zeer flexibel naar de toekomst is. Vandaar een consequent systeem met prefab

constructieve hoogte. Datzelfde principe van cadeautjes van het bouwsysteem

betonkolommen in combinatie met niet-dragende prefab gevelelementen,

geldt voor de verzwaarde balk bij de aula, waar we dankbaar de speelse verlich-

kanaalplaten en breedplaatvloeren. Een systeem dat snel kan worden gebouwd,

ting achter hebben gemaakt. In feite maak je doorlopend gebruik van de con-

mede omdat de prefab kolommen vrijwel hetzelfde zijn en je snel de vloeren

sequentie van het systeem en sluit je daarop aan met de detaillering. Daardoor

kunt realiseren. Ook bij de gevel is het systeem consequent doorgezet. De gevel­

wordt zo’n interieur veel netter en strakker en is het niet langer die goedkoop

elementen hangen aan de verdikte stroken van de vloer. Dit principe is doorge-

uitziende bouwdoos.”

zet in de aula, maar dan zonder vloer waardoor een dubbele verdiepingshoogte werd gecreëerd. Op de begane grond hebben wij één grote pui gemaakt om

Een ander voorbeeld zijn de prefab betonkolommen die afgeronde hoeken heb-

openheid te creëren. Op de twee daarboven gelegen bouwlagen zijn behalve de

ben, zodat het verzorgd en toch stoer toont. “Als je praat over schoon beton,

‘at random’ geplaatste vensters hele grote raamopeningen gemaakt als etala-

dan wil je dat het aangieten van de gains netjes gebeurt. Toch blijft dat zichtbaar

ges met zicht op de onderwijsactiviteiten. Het is een stoer, robuust gebouw, dat

en daarom hebben wij een soort inkassing bedacht van 1 meter hoogte in de

tegelijkertijd transparantie en openheid bezit.”

hoek van de kolom en tevens de kleur van de vloer in de voet van de kolom laten doorlopen. Op die inkassing zijn teksten geplaatst van de historische figuur Van

Slimme trucs: Die consequente, simpele constructieve opzet is gecombi-

der Meij, die met zijn polsstok een belangrijke brief overbracht. Die polsstok-

neerd met slimme trucs om tot fraaie bouwkundige oplossingen te komen.

brief is gefragmenteerd in het gebouw aangebracht.” Als sprekend voorbeeld

Ton van Rutten geeft een voorbeeld: “Er is gekozen voor lage temperatuurver-

kan ook het amfitheater bij de buitenbergingen worden genoemd. “Dan kun

warming. Daarbij maak je gebruik van het materiaal beton. Maar het moet ook

je er plompverloren gebouwtjes neerzetten of deze onderdeel maken van een

netjes worden opgelost en geen allegaartje van hoeken, nissen, gaten, kabels

trappartij die als amfitheater dient. Gewoon opgebouwd met standaard prefab

en leidingen worden. De verzwaarde stroken onder de breedplaatvloeren zijn

betonelementen. Wederom heel simpel, maar zeer geslaagd als eindresultaat.” 39

meer tevreden bewoners

minder overlast minder beperkingen

minder kosten

meer rendement

minder arbeidsuren

minder obstakels

meer ruimte minder bouwtijd

HELI, balkonverankering à la NormTEQ

Bijna alles wordt minder, maar het levert wel meer op!

meer vrijheid meer uitstraling

Met het innovatieve HELI Balkonverankeringssysteem van NormTEQ wordt het allemaal wat minder. Minder kosten, minder beperkingen, minder overlast en zo kunnen we nog wel even doorgaan. Maar u krijgt er veel, heel veel voor terug: meer ruimte, meer tevreden klanten, meer vrijheid en meer rendement. En dat is goed nieuws in deze barre tijden. Neem geen genoegen met minder, maar ga snel naar NormTEQ.nl

NormTEQ BV • Spinelstraat 45, 7554 TW Hengelo • Postbus 222, 7550 AE Hengelo Telefoon 074 - 250 57 37 • Fax 074 - 250 33 21 • E-mail: [email protected]

b:ton mei 2009

Inspiratie: Studenten, docenten en personeel ervaren het Van der Meij College als een plezierig gebouw, met talrijke plekken voor sociale contacten, inspiratie en creatieve activiteiten. Dergelijke ongedefinieerde ruimten bepalen de beleving van een schoolgebouw. Ze zorgen voor de eigen identiteit en nodigen uit tot een gebruik dat vooraf niet is omlijnd. Het gaat bij een school juist om het ontwerp van die gemeenschappelijke ruimten. Het feit dat er maar zes theorielokalen zijn, onderstreept dit. Het gebouw kent sowieso een open opzet, waarbij alle praktijkrichtingen als een soort bedrijfjes aan een boulevard in het gebouw zijn ondergebracht, een boulevard in de vorm van het oneindig teken. Op die manier presenteren de verschillende sectoren zich aan andere leerlingen. Twee grote vides vormen het hart van die oneindige plattegrond. Er zijn leerpleinen ontworpen, compleet met trappen, bordessen en tussenniveaus waar allerlei activiteiten kunnen ontstaan. Het is een school- en werkgebouw, waarin je niet opgesloten raakt in denkwerelden of gebouwstructuren.

Dankbare massa: Dergelijke details vallen de goede verstaander op. Ze-

‘Concrete fairy-tale’: BRTArchitecten spreekt van ‘concrete fairy-tale’.

ker de dagelijkse gebruikers van de school. Toch gaat de zorgvuldige detail-

In het reliëf zijn 391 vogels, 117 nestjes, 1523 takken en 3046 bladeren ver-

lering letterlijk en figuurlijk schuil achter de indruk die de imposante gevel

werkt. Een symboliek voor het (uit)vliegen van leerlingen, het veilige broed-

achterlaat. De architect legt uit: “De voorzijde van de school ligt aan een

nest van de school en het groei- en vormingsproces. De gevel is bovendien

ontsluitingsweg en mede vanwege de geluidsbelasting is gekozen voor een

zeer fraai en levendig. “Als je van veraf kijkt, lijkt het op licht marmer met het

betonnen gevel. Een sandwichpaneel met een betonnen buitenblad van

craquelé-effect. Nader je het gebouw dan zie je dat het reliëf door zonlicht

13 cm dikte, isolatielaag en een betonnen binnenspouwblad. Dat geeft

en schaduwwerking keer op keer verandert. Vlak voor het gebouw zie je de

voldoende bouwfysische en akoestische massa. Beton biedt als bouwmate­

vormen van vogels, nestjes, takken en bladeren. De gevel bevat net als het

riaal tevens de kans om er prachtige reliëfvormen mee te maken. Ik wist dat

gebouw een beetje theatrale dramatiek. Zelfs op een grauwe dag is het nog

beton een prachtig materiaal is voor figuraties, maar ik ben zelf verrast hoe

een gebouw dat zich krachtig op de stedelijke bühne aandient. Om dit zo te

gedetailleerd je kunt werken, tot blaadjes van luttele centimeters. Het reliëf

houden, is tegelijk met de opdracht voor productie en montage ook een on-

is met rubber matten zeer zorgvuldig gefabriceerd. Vervolgens zijn de pa-

derhoudscontract afgesloten om het witte beton te beschermen tegen zaken

nelen gepolijst en geïmpregneerd. Je zou niet zeggen dat het beton is. Zo

als graffiti. Maar als een gebouw goed in elkaar steekt, dan wordt het ook zo

fraai is het.”

behandeld, is mijn ervaring.” Misschien is er voor de onafhankelijke architectuurrecensent maar één conclusie mogelijk: met vlag en wimpel geslaagd.

41

b:ton mei 2009

techniek:

Ruimere mogelijkheden met EN 12878 en vloeibare pigmenten

Volste vertrouwen in gekleurd beton

Pigmenten worden al eeuwenlang ingezet voor het kleuren van bouwwerken. Pigmenten voor cement en kalkgebonden toepassingen dienen te voldoen aan de eisen vastgelegd in de Europese norm EN 12878. Pigmenten die worden ingezet voor gewapend beton (categorie B) dienen aan aanvullende eisen te voldoen. In de tijd is het pallet aan pigmentkleuren en -vormen aanzienlijk uitgebreid. De oude norm liet het toepassen van andere pigmentvormen niet toe voor gewapend beton. De nieuwe norm beschrijft, anders dan zijn voorgangers, ook het toepassen van andere pigmentvormen zoals vloeibare pigmenten voor gewapend beton. De toepassing van gecertificeerde pigmenten volgens EN 12878 voor gewapend beton schenkt de branche en de markt het volle vertrouwen om te werken volgens de juiste regelgeving en te kunnen rekenen op hoogwaardig gekleurd beton.

42

b:ton mei 2009

Nieuwe kansen: De oude norm stond andere oplossingen, zoals vloeibare pigmenten, in de weg voor de toepassing gewapend beton. Ondanks het feit dat additieven, die worden gebruikt door producenten voor vloeibaar pigment, absoluut niet corrosief zijn of op de één of andere manier schadelijk zijn voor de wapening. De oude norm maakte geen onderscheid tussen ‘goede’ en ‘slechte’ wateroplosbare bestanddelen. Gelukkig geldt sinds 1999 DIN EN 12878. Deze norm benadert de zaak iets anders en biedt ruimte aan andere pigmentpreparaten zoals granulaat en vloeibare pigmenten. Alhoewel dezelfde limiet van 0,5% wateroplosbare bestanddelen geldt, staat het een verhoging van de limiet toe tot 5,0% gebaseerd op het vaste stofgehalte, wanneer de wateroplosbare bestanddelen van de pigmentpreparatie voldoen aan de eis DIN EN 934-2, de norm voor betonadditieven. Dit maakt het mogelijk om kwalitatief hoogwaardige pigmenten en toegestane additieven, inclusief vloeibare pigmenten en granulaat, in te zetten voor inkleuring van gewapend beton. Belangrijke voorwaarde hiervoor is wel dat het preparaat wordt getest of het aan de gestelde eisen voldoet, op de in de norm gedefinieerde standaard testmethode en gecertificeerd wordt door een erkend proefinstituut. Ook geldt de eis dat een standaard test voor de afzonderlijke pigmentpreparaties is uit­ gevoerd. Wanneer een pigment of pigmentpreparaat voldoet aan de eisen, dan mag het worden ingezet voor gewapend beton. Voor gekleurd beton wordt vaak pigmentpoeder ingezet. Pigmentpoeder is van

Kleur bekennen: De huidige norm en daarmee de potentiële inzet van meer

alle typen pigmenten in het algemeen het meest aantrekkelijk in prijs. Voorts

pigmenttypen opent perspectieven voor gekleurd prefab beton. Zeker in de

liet de vroeger geldende DIN 53237 ‘Pigment voor inkleuring van cement- en/

wetenschap dat prefab beton vrijwel altijd met staal wordt gewapend. Uiter-

of kalkgebonden bouwstoffen’ enkel de inzet van poederpigment toe, indien

aard blijft de toepassing van pigmentpoeder nog steeds een aantrekkelijke

gewapend beton moest worden ingekleurd. Deze norm gaf aan dat pigment-

optie. Temeer daar voor het handmatig doseren van pigmentpoeder, dat een

preparaten, die voor inkleuring van gewapend beton worden ingezet, niet

secuur werk is, vandaag de dag hulpmiddelen bestaan, zoals de levering van

meer dan 0,5% wateroplosbare bestanddelen en maximaal 0,1% chloride mo-

pigmentpoeders in kleine zakjes en zelfs in wateroplosbare zakjes. En dan zijn

gen bevatten. Deze grenswaarden moeten garanderen dat door de pigment-

er nieuwe producten van Harold Scholz & Co. GmbH, zoals vloeibare pigmenten

preparaten geen zouten of andere stoffen in het gewapend beton komen, die

voor niet-gewapend beton én vloeibare pigmenten speciaal voor de inkleuring

de wapening kunnen aantasten. Aangezien alle gangbare pigmentpreparaten,

van gewapend beton. Met de vloeibare pigmenten is een pigmentpreparaat

zoals vloeibaar pigment, pigment granulaten en compacte pigmenten, meer

beschikbaar dat de productie van gekleurd prefab beton op een hoog niveau

dan 0,5% wateroplosbare bestanddelen bevatten, werden deze bij voorbaat

brengt. Dit is van belang voor opdrachtgevers en architecten die op zoek zijn

uitgesloten voor inkleuring van gewapend beton. Alleen pigmentpoeder bleef

naar gekleurd prefab beton. Het wordt nog mooier als Nederland kleur bekent,

over, tenminste de poeders van producenten, die een zoutgehalte van maxi-

als men durf aan de dag legt om voor gekleurd prefab beton te kiezen. Vraag

maal 0,5% en een chloridengehalte van maximaal 0,1% garanderen, zoals de

uw pigmentleverancier naar de mogelijkheden.

Bayferrox pigmenten van Lanxess Deutschland GmbH. ®

43

b:ton mei 2009

Ineke Key Fotografie

44

b:ton mei 2009

Snel, slim en slank Vooruitlopend op de omlegging van de Zuid-Willemsvaart ten oosten van

den geplaatst, was de toepassing van een brede natte knoopverbinding geen

’s-Hertogenbosch, wordt in de A59 ter hoogte van knooppunt Hintham een

optie. Er is daarom gekozen voor maximale uitnutting van het hoogwaardige

brug gebouwd, die daarmee ruimte geeft voor het toekomstige kanaal. De

beton in de massieve einden van de kokerliggers in combinatie met voorspan-

brug wordt gebouwd door de Bouwcombinatie InfrA2, die ook de verbreding

ning. Door de voegen tussen de liggereinden lokaal over de gehele hoogte te

van de A2 bij ’s-Hertogenbosch uitvoert.

vullen en voor te spannen, werd als het ware een inwendige pijlerbalk verkre-

De vereiste doorvaarthoogte en de al eerder vastgestelde hoogteligging

gen die de oplegkrachten over de kolommen kan verdelen. Zo is het 4P systeem

van de A59, maakten een zeer slanke constructie van maar 1,5 meter nood-

verkregen, waarbij het brugdek rust op cirkelvormige kolommen met een on-

zakelijk bij een hoofdoverspanning van 53 meter. Daarom is gekozen voor het

derlinge afstand van 3,0 m.

Spanbeton®-3P-systeem.

In de vorige uitgave van B:ton (januari 2009) is uitgebreid op deze techniek en

Aan dit (3P) systeem is bij dit project een extra ontwerpoplossing toegevoegd:

dit project ingegaan, ondersteund door beeldmateriaal van dit, maar abusie-

een draagconstructie voor het liggersysteem zonder onderslagbalken. Omdat

velijk ook van een ander project. Om duidelijkheid te scheppen en een goed

de liggers ter plaatse van de middensteunpunten nagenoeg kop aan kop wer-

overzicht te bieden, bij deze de nieuwe brug in volle glorie.

45

b:ton mei 2009

uitdaging om het onmogelijke mogelijk te maken Het gebied rond treinstation Den Haag Centraal gaat ingrijpend veranderen. Het Anna van Buerenplein wordt een levendig ontmoetingspunt met een open uitstraling. Onder het plein komt een ondergrondse parkeergarage met ruimte voor minimaal 960 auto’s. Deze garage - met een funderingsvloer van bijna 12.000 m3 - wordt gerealiseerd op een plek die gerust als ‘lastig’ bestempeld mag worden. Zo loopt er een tramviaduct dwars over de toekomstige garage. door liliane verwoolde

46

b:ton mei 2009

Parkeergarage onder tramviaduct

de drielaagse parkeergarage - van 100 x 100 m² - is aan alle kanten omgeven

Uitdagingen: verdiepingshoge ronde kolommen met daartussen hoedliggers

door bebouwing. een tunnel verbindt de ondergrondse garage met de toe-

ondersteunen de parkeergarage. van vught: “er is in de ontwerpfase gekozen

komstige parkeergarage onder het koningin Julianaplein. daarnaast komt er

voor ronde kolommen omdat deze een prettiger aanblik geven dan vierkante,

een verbinding met de vernieuwde parkeergarage onder new babylon. ballast

hoewel dit constructief lastiger is.” een verstandige keuze, want verder bleken

nedam engineering, het ingenieursbureau van ballast nedam, combineerde

er maar heel weinig vrije keuzes gemaakt te kunnen worden. Zo ongeveer elke

prefab beton met in situ beton om dit ambitieuze plan te realiseren.

keuze moest een probleem oplossen. de stramienmaat van de kolommen - 15 x 5,18 m - werd bepaald door de te parkeren auto’s en de beperkte con-

Ontwerpfase: in mei 2005 ligt het voorontwerp op tafel bij ontwerp-

structiehoogte bepaalde de keuze voor het ‘gerberliggersysteem’ in de hoed-

leider frank Schuitemaker en ontwerper rogier van vught van ballast nedam

liggers. toen bleek dat de druklaag van de volstortliggers alleen kon worden

engineering. hierin zijn volstort hko-liggers voor de nulvloer opgenomen en

gestort met de ondersteuning van een groot aantal zware stempels, werd

kanaalplaten met druklaag voor de onderste twee verdiepingsvloeren. het

gekozen voor gefaseerd storten. door in twee fases te storten - eerst de balk-

is het startschot voor een intensief denktraject, dat begint bij de nulvloer.

stroken en daarna het veld van de volstortliggers - kon het aantal stempels

Schuitemaker: “deze laag moet straks de drukte op het plein en de belas-

worden beperkt. door de grote vloersparingen van de hellingbanen en trap-

tingen van lichte vrachtauto’s op kunnen vangen. de volstortliggers met druk-

penhuizen was bovendien de schijfwerking in de vloeren een uitdaging. dit

laag zorgen hier voor een stevige ondergrond. op deze manier levert zelfs de

werd ondervangen door de verwerking van aanvullende druklaagwapening

opbouw van een kermis hier straks geen problemen op.”

in de kanaalplaat.

47

b:ton mei 2009

Bouwput: halverwege 2006 werden de bestaande parkeergarage en funde-

Ontzanden: op het werkterrein anna van bueren - ingeklemd tussen het

ring tot drie meter onder naP gesloopt. bij de sloop van deze fundering werd

treinstation en grote overheidsgebouwen - was geen ruimte voor een zand-

een grote puinbrekerinstallatie ingezet. de puinbrekerinstallatie verpulverde

depot. om dit opslagprobleem op te lossen ontwierp ballast nedam Specia-

het puin en scheidde tegelijkertijd beton en staal. na deze sloopwerkzaamhe-

listisch grondverzet - speciaal voor dit doel - een ontwateringsinstallatie. met

den konden de damwanden voor de bouwkuip worden aangebracht. niet min-

deze installatie konden de laatste vier meters zand als zand/water mengsel uit

der dan 125 groutankers moeten voorkomen dat de damwanden zich door de

de put worden gezogen en via een leidingennetwerk langs het busstation en de

gronddruk horizontaal gaan verplaatsen. om de verticale verplaatsing van de

openbare weg naar de ontwateringsinstallatie worden geperst. hier werd het

bouwput tegen te gaan, werden vanaf drie meter onder naP bovendien 775

zand van het water gescheiden, waarna het water werd teruggepompt in de

gewi-trekankers - elk met een lengte van 18 m - aangebracht. toen was de tijd

bouwput en het zand per vrachtwagen werd afgevoerd.

rijp om met graafmachines en vrachtwagens de bouwput uit te graven tot een diepte van ruim zeven meter onder naP.

Bouwen parkeergarage: na het storten van de onderwaterbetonvloer en het leegpompen van de put kon vanaf april 2008 de bouw van de eigenlijke

Tramviaduct: ondergronds bouwen in het hart van den haag is op zich al

parkeergarage beginnen met het storten van de betonvloer. daarna werden

een hele uitdaging. maar de constructie werd nog extra bemoeilijkt door de

kolommen, hoedliggers, kanaalplaten en hko-liggers in grote hoeveelheden

trambaan, die precies daar liep waar de bouwput was gepland. het tramvia-

door haitsma beton geproduceerd en aangevoerd en op het werk op en in

duct besloeg maar liefst één derde van de bouwput en was al in gebruik. “dat

elkaar gemonteerd. voor de prefab elementen werden speciale randbalken

heeft ons en de uitvoering heel wat denkwerk bezorgd,” bekent Schuitemaker.

geplaatst en er werden talloze funderingsvoorzieningen getroffen, om de be-

“wij kregen ermee te maken door de stabilisering van de 15 m hoge viaductko-

bouwing en openbare ruimtes boven de parkeergarage veilig te stellen. Zo

lommen in de bouwfase. de uitvoering stuitte op een andere moeilijkheid: de

werden er onder andere 280 tubexpalen ingezet.

beperkte werkhoogte onder het viaduct in alle stadia van de bouw. onder een viaduct werken met prefab is een uitdaging, omdat je hier geen grote hijskraan

Voltooiing: ondertussen verkeert de parkeergarage in het afbouwstadium.

kunt inzetten. maar ook hier hebben we een oplossing voor gevonden. we

er moet nu nog een doorgang worden gemaakt met de parkeergarage onder

vwhebben een reachstacker omgebouwd. dit hijsvoertuig, dat normaal contai-

new babylon. vloeren, (dam)wanden, kolommen, balken en plafonds moeten

ners verplaatst, heeft de prefab onderdelen moeiteloos en zonder hijshoogte

nog een coating krijgen. de toeritten moeten nog worden voorzien van pre-

naar hun plaats vervoerd. Zo konden we ook onder het viaduct prefab beto-

fab voorzetwanden en glaspanelen en de elektrische, mechanische en sanitaire

nelementen plaatsen.”

installaties moeten worden aangesloten. maar in het najaar zal Parkeergarage anna van buerenplein worden opgeleverd

49

b:ton mei 2009

Woon- en kantoortorens Symphony Amsteradam

Snel de hoogte in met prefab sandwich­ gevels Aan de Amsterdamse Zuidas worden een woonen kantoorgebouw van ieder 105 meter hoogte afgebouwd: een symfonie van volume, kleur en materialen. Om snel te bouwen koos MAB Development Nederland BV voor een prefab constructie waarbij de buitengevels in sandwichmetselwerk uitgevoerd dienden te worden. Terwijl de aannemerscombinatie Dura Vermeer en Boele & van Eesteren aan de ondergrondse parkeerlagen werkte, werd de engineering en productie van de prefab sandwichgevels ter hand genomen. Naadloos ging de bouw van in situ naar prefab beton. Binnen vijf maanden na het gereedkomen van de parkeerkelder waren de twee torens wind- en waterdicht: een bouwtijdbesparing van driekwart jaar. Door Martijn van den Bouwhuijsen 50

b:ton mei 2009

Architectenbureau de Architekten Cie. uit Amsterdam maakte het ontwerp van de woon- en kantoorgebouwen Symphony, die binnenkort worden opgeleverd. Het opvallende resultaat mag er zijn. Langs de snelweg A10 prijken twee torens die niet zouden misstaan in bijvoorbeeld het New Yorkse Manhattan. De eenheid tussen de gebouwen wordt door materiaalkeuzes en raster benadrukt. In de gevels is veel baksteen verwerkt in verschillende kleuren en verbanden. De onderste verdiepingen worden gekenmerkt door een ruwere donkere steen, de overige verdiepingen kennen een overgang van een licht oranje naar een deels wit geglazuurde steen. Opvallend is dat de voegen tussen de elementen nagenoeg niet opvallen. Deze zijn met twaalf millimeter gelijk aan de voegbreedte tussen de stenen onderling. Ook de kleur van de voegen is op elkaar afgestemd zodat wisselingen in kleurvlakken niet voorkomen.

Just-in-time: De ruimte op de bouwplaats was beperkt. Het was moeilijk om naast de in opbouw zijnde constructie, materiaal en materieel op te slaan. Om toch snel te kunnen werken en de faalkosten te beperken koos de bouwcombinatie ervoor om zoveel mogelijk in prefab uit te voeren. Dit betekende dat het oorspronkelijk constructieve ontwerp van Van Rossum Raadgevend Ingenieurs door Aveco de Bondt, samen met Hurks delphi engineering werd omgezet naar een prefab variant. Opmerkelijk in deze variant was de keuze voor sandwichgevelelementen. Deze elementen bestaan uit een binnenblad van beton, een thermische isolatielaag, een luchtspouw en een buitenblad van hele bakstenen. Er is voor een luchtspouw gekozen zodat het buitenblad optimaal kan reageren op vocht- en temperatuurwisselingen. Daarnaast was de keuze voor volvloeren in het woongebouw ook bijzonder. In deze vloeren is de riolering, luchtbehandeling, sprinkler en deels het elektra verwerkt. In de fabriek werden de aluminium beglaasde puien in de sandwichelementen aangebracht. Dit betekent dat de woontoren in een ritme van drie dagen en de kantoortoren in een ritme van vier dagen per bouwlaag wind- en waterdicht werden. Dit alles zonder enig steigerwerk. Hurks oosthoek kemper, Hurks beton en Westo Prefab Beton Systemen leverden de geprefabriceerde onderdelen voor het casco en de gevel. De prefab betonfabrikanten produceerden strak aan de maat met afwijkingen van minder dan vier millimeter. Door de elementen just-in-time aan te voeren werden de drie torenkranen maximaal ingezet. Bouwen met deze methode betekende ook dat men minder afhankelijk was van de buitenomstandigheden. Het project kende slechts een halve dag onwerkbaar weer.

51

NOEplast geeft uw werk structuur

NOE-Bekistingtechniek b.v. Postbus 25, 4240 CA Arkel Tel. (0183) 56 98 88, Fax (0183) 56 33 17 E-Mail [email protected], www.noe.nl, www.noeplast.com

Structuur in uw werk NOE-Bekistingtechniek is de leverancier/producent van het product NOEplast. NOEplast staat voor uit polyurethaan geproduceerde structuurmatten die in een bekisting bevestigd worden om uiteindelijk de afdruk van de structuur achter te laten in een betonelement. NOEplast structuurmatten worden toegepast in prefab beton, maar worden ook steeds vaker toegepast bij in het werk gestorte betonprojecten. Naast een leveringsprogramma van meer dan 100 standaardstructuren zien we een toename in de productie en levering van eigen ontwerpen en speciale structuren. Met deze ervaringen vindt u in NOE een goede partner in de ontwikkeling en verwezenlijking van een door u ontworpen structuur of betonvorm. Wenst u meer informatie of zijn er specifieke wensen op het vlak van betonstructurering, vraag dan onze NOEplast catalogus aan of neem contact op met een van onze NOEplast specialisten. NOEplast structuurmatten geven betonoppervlakten vorm en structuur. NOEplast laat zich eenvoudig toepassen in de prefabbeton industrie, evenals bij werken waarbij beton in het werk gestort wordt. Meer dan 100 standaardstructuren leverbaar � houtnerf � natuursteen � metselwerk � pleisterwerk � gebouchardeerde structuren � antislip � grafische structuren � vrije, artistieke structuren

b:ton mei 2009

Grachtenstad De Laak:

krachtig lijnenspel ordent variatie 53

Adverteren in B:ton? Bel Volcano: 076 560 88 44

ADV. www.volcanoadvertising.com

E T S E B E D OP AFSTAND Praxifix-S

!

jecten hoonwerkpro

der voor uw sc Dé afstandhou

ntige pootjes ervlak door pu het betonopp in uk dr schikt af e - minimal epassingen ge als verticale to le ta on riz nschappen ho stromingseige - voor zowel nte betondoor lle ce ex en it te 6 t/m 20 mm - goede stabili iameters van ik voor staafd re be em m kl t - groo n 20 t/m 60 m tondekking va be or vo r aa - verkrijgb

nl ww.envo-fix. t vindt u op w en im rt so nl x. as fo@envo-fi Ons complete - 61 22 88, in ENVO-FIX BV

Adv-praxifixs-200x130.indd 1

, Tel.: 0172

29-04-2009 16:18:14

b:ton mei 2009

Grachtenstad De Laak: krachtig lijnenspel ordent variatie Er zit meer dan genoeg variatie en leven in de drukke grachtenstad De Laak in de wijk Vathorst in Amersfoort. Genoeg reden om de openbare ruimte rustig en sober te houden. Maar wel met een mooie overzichtelijkheid en met veel kracht. Mede dankzij het lijnenspel van de brede betonbanden en strakke betonnen kade-elementen. Door Paul Engels Met zo’n 6000 woningen en woningdichtheid van 45 wonin-

Het oogt paradoxaal: enerzijds de grote variatie in de grach-

gen per hectare, is een openbare ruimte op voorhand van we-

tenstad aan architectuur en menselijke activiteiten en ander-

zenlijk belang voor het functioneren van zo’n stadsdeel. Hoe

zijds de ordening en rust van de bestrating en kademuren. In

fraai de architectuur van de woningen ook is, de bewoners

elk geval leidt het ertoe dat er een hoogwaardige openbare

maken veelvuldig gebruik van de straat. Daarom heeft West8

ruimte is gekomen als podium voor het intensieve en gevari-

urban design & landscape architecture uit Rotterdam bij de

eerde gebruik.

planvorming gekozen voor een klassiek stratenpatroon met voldoende overzicht en duidelijkheid. Niet een veelheid aan functies invullen met allerlei voorzieningen en zo de schaarse ruimte versnipperen, maar een herkenbaar straatprofiel met vanaf de voordeur: stoep, rijweg en brede (speel)stoep. In feite kunnen de bewoners alle kanten op met zo’n straatprofiel, dat zij zelf qua gebruik kunnen invullen. Om dat rustige profiel en patroon te benadrukken is gekozen voor mooie strakke lijnen, uitgevoerd in zeer zware antracietkleurige betonbanden. Deze betonbanden zijn ook extra hoog om het spelen op de trottoirs veilig te maken. Ze vormen op die manier niet alleen een functionele en esthetische, maar ook een handige oplossing. Tevens zijn op de hoeken speciale inritelementen gekomen, zodat men eenvoudig het trottoir op en af kan rijden met wandelwagen, rollator of rolstoel. Uiteraard zijn de inritbanden wel zodanig gedetailleerd, dat ze fraai in het lijnprofiel passen.

Harmonie: Dezelfde fraaie lijnwerking is bereikt bij de kademuren. Een grachtenstad als De Laak telt honderden meters kademuur, die consequent zijn afgedekt met donkergrijze betonnen kade-elementen. Op die manier ontstaat een harmonie met de betonbanden in het straatprofiel. Omdat de kademuren veelal schuin omhoog lopen en dan de hoek omgaan, is sprake van bijzondere driedimensionale elementvormen. Eveneens bijzonder zijn de bijpassende uitstroomelementen om het regenwater vanuit de molgoten in de woonstraten op de grachten te lozen. Om de lijnwerking te perfectioneren zijn veel betonbanden en kade-elementen op maat gemaakt. Omdat in de praktijk doorgaans maatverschillen optreden, is gebruik gemaakt van passtukken om de beoogde superstrakke lijnen te garanderen. Nijmeegse Betonindustrie De Hamer heeft de betonbanden en kade-elementen vervaardigd.

55

b:ton mei 2009

Beton één van de alternatieven voor fout hout

In jachthaven Akkrum valt veel te winnen De jachthaven Tusken de Marren in Akkrum is niet alleen meer het domein van de watersporters. Het is nu ook het toneel van bouwopdrachtgevers (gemeenten, particulieren), architecten en aannemers. Bij wijze van spreken op een postzegel zijn namelijk 32 alternatieven voor fout (hard)hout toegepast bij de permanente expo in deze jachthaven. Daaronder extra dunne prefab betonnen damwanden, waarmee een deel van de beschoeiing maatschappelijk verantwoord is gerealiseerd. Door Paul Engels

“Er is nog heel veel te winnen in ons land waar het gaat om de toepassing van fout hout,” opent ir. Caspar Bosma namens de Stichting Hardhoutalternatieven. Hij is initiatiefnemer en projectcoördinator van de permanente expositie op het passanteneiland van jachthaven Tusken de Marren, met daarin de proeftuin met alternatieven. De ‘Expo’ moet beoordelaars en inkopers in één rondgang duidelijk maken dat er alternatieven zijn voor niet gecertificeerd tropisch hardhout. Breder gezegd: fout hout, dat nu nog massaal voor beschoeiingen, steigers, meerpalen en andere toepassingen in de waterbouw en GWW-sector wordt gebruikt. Naar schatting verwerkt Nederland jaarlijks alleen al meer dan 600.000 m3 gezaagd tropisch hout. Dan praat je over ontbossing en kap van regenwouden. Volgens gegevens van Greenpeace worden er wereldwijd 300 voetbalvelden oerbos per uur gekapt. “Het is belangrijk dat we waarde aan een bos toekennen zodat het niet gekapt wordt. Keurmerken helpen daarbij. We gaan daardoor selectiever met hout om. Daarnaast is het belangrijk dat we alternatieven voor fout hout aandragen. Omdat hiervan vaak de kennis ontbreekt, is deze proeftuin opgezet. Dan kan men zien wat er aan meer verantwoorde mogelijkheden te koop is.”

56

b:ton mei 2009

Ineke Key Fotografie

Damwand rondom Eiland

Expo Duurzame Waterbouw

Damwand 9 FSC-houtsoorten 45 m.

Damwand kunststof 1 16 m.

Damwand H2H Angelim 19 m. steenbestorting

Lariks 5 m.

Damwand kunstst 2 - 5 20 m.

Damwand staal 1, 2 en 3 15 m,

Damwand beton 5 m,

8 meter boxen

Paalschot 5 m. Damwand tot waterniveau hergebruik 10 m,

Gemodificeerd hout 15 m.

Damwand hergebruik uit N-oever 30 m,

7 meter boxen

Overzicht 19 maart '09

Het is op zich natuurlijk best lastig, omdat juist in de GWW en waterbouw het

De jachthaven in Akkrum is een behoorlijk grote passantenhaven met 400 lig-

gebruik van hardhout een min of meer vastgeroeste gewoonte is geworden.

plaatsen, 15 steigers en 450 meerpalen. Bovendien is de grondslag met vettige

Caspar Bosma: “Wij hebben met deze proeftuin het huiswerk van veel mensen

klei uitermate geschikt om hier materialen adequaat op hun eigenschappen te

overbodig gemaakt. In plaats van zich te moeten buigen over potentiële verant-

testen. “De proeftuin is 100% praktijk. Natuurlijk moet je wel in de context van

woorde keuzes, staan ze hier op een rijtje. Van prefab beton tot drie typen staal

de jachthaven blijven en er geen allegaartje van maken. Er zijn vast wel meer

en van kunststof in allerlei soorten tot goede typen hout. Want het is niet de

alternatieven te verzamelen, maar deze reikwijdte is al behoorlijk groot. Zeker

bedoeling dat we hout uitbannen. Alleen fout hout. In dit licht moet men ook

om te voorkomen dat wij in Nederland door blijven gaan met fout hout.”

de andere materialen dan hout beoordelen.”

Vertrouwen: Caspar Bosma is blij dat de prefab betonfabrikant wilde meeSuperdunne damwand: Een speciale plek in dit spectrum is er voor de

doen aan de permanente expo. Ze moesten toch speciaal de korte damwanden

SPX, een prototype van de superdunne damwand van hogesterkte beton

fabriceren. We wilden beton er graag bij hebben als bewezen technologie. En

van fabrikant Spanbeton. “Naar onze overtuiging past dit product perfect in

het zijn producten die zijn toegespitst op hun functies en daarmee veel vertrou-

de proeftuin. Feitelijk is beton een eitje als het om de vereiste constructieve

wen wekken voor nu en de langere termijn.”

oplossingen gaat. Beton is een sterk, onderhoudsarm materiaal dat veelal een constructieve voorsprong bezit op andere alternatieven, waar je toch even aan

De werkzaamheden aan de jachthaven en proeftuin zijn door aannemer Leem-

moet rekenen of ze technisch voldoen en lang genoeg meegaan. Deze proef-

burg vrijwel afgerond en 5 juni vindt de open dag c.q. feestelijke opening plaats.

tuin is een eerste stap om te laten zien dat er alternatieven zijn. We gaan die

Caspar Bosma besluit: “Wij zijn in feite met deze expositie in het gat gespron-

in de tijd volgen. Daardoor ontstaat een schat aan waardevolle kennis. Maar

gen dat de overheid liet vallen. Want je moet natuurlijk ook goede voorlichting

in de toekomst verwachten wij de expositie uit te breiden met nieuwe projec-

geven, wil je het niet-duurzame gedrag van mensen veranderen. Die voorlich-

ten van grotere schaal, waarbij bijvoorbeeld ook zeewater, grotere diepte- en

tingstaak hebben wij opgepakt, samen met de partijen die alternatieve materi-

hoogteverschillen van rivieren onder de loep worden genomen. We zijn in

alen hebben aangereikt. Het is nu aan degenen die dergelijke materialen kiezen

Akkrum bescheiden maar overtuigend gestart en willen de moeilijkheidsgraad

om over hun (houten) schutting te kijken en nieuwe wegen te ontdekken. Dat

geleidelijk gaan opvoeren.”

begint in Akkrum.”

57

b:ton mei 2009

Beton is grijs/groen Betonkernactivering Door intelligent gebruik van de thermische massa van beton kan het energiegebruik in gebouwen drastisch worden gereduceerd. Thermische massa optimaliseert de voordelen van gratis zonnewarmte, vertraagt en dempt piektemperaturen en reduceert het energieverbruik voor verwarming en koeling. Door het verminderde energieverbruik draagt beton bij aan beperking van de CO2-uitstoot, de hoofdveroorzaker van het broeikaseffect. Beton is veel meer dan een duurzaam, constructief bouwmateriaal. De thermische kwaliteiten kunnen bijdragen aan een comfortabel en energiezuinig binnenklimaat. Zo ontstaat toegevoegde waarde.

Dat vergt een nieuwe manier van denken. Het bouwkundig en installatietechnisch ontwerp moeten worden afgestemd op het actief inzetten van thermische massa. Integratie van architectuur, constructie en klimaatinstallatie is de grote opgave van de komende jaren. Het Cement&BetonCentrum ontplooit activiteiten om deze integratie van ruimte, materiaal en installatie te bevorderen. Door kennisontwikkeling en kennisoverdracht. Zo werd ook de basis gelegd voor akoestische betonvloeren met betonkernactivering. Publicaties vindt u op onze website www.cementenbeton.nl.

Cement&BetonCentrum

www.cementenbeton.nl

colofon:

Redactiecommissie:

Bladmanager: Kostas Sfirtsis

mevr. H. de Kruijf

Traffic: Marloes Boogaard

ing. W.G. van der Garde BFBN

ing. S.J. de Boer

Concept/vormgeving & productie:

Postbus 194

R. Heijnen

Volcano Creatieve Communicatie

3440 AD Woerden

drs. ing. B.J.W.M. van Melick

Marieke van Leijenhorst,

tel: 0348 484484

ir. A.P. Pielkenrood

Victor de Zeeuw

fax: 0348 484450

mevr. C. Zwijsen

Advertentie exploitatie:

e-mail: [email protected]

Aan B:ton werkten mee:

Volcano Creatieve Communicatie

Auteurs:

Postbus 4768, 4803 ET Breda

Secretariaat:

Paul Engels,

tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40

BFBN, drs. J.M. van der Wurf

Liliane Verwoolde,

Kostas Sfirtsis

internet: www.bfbn.nl

Martijn van den Bouwhuijsen

Hoofdredactie: Paul Engels

58

Fotografie/illustraties: Uitgever:

Ineke Key Fotografie, Henk Snaterse

Volcano Creatieve Communicatie

en anderen

Redactie:

Postbus 4768, 4803 ET Breda

Volcano Creatieve Communicatie en BFBN

tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40

• galerijplaten & balkonplaten • trappen & bordessen • kolommen & balken • bergingsdaken

Prefab Betonnen Elementen Riboton B.V. richt zich op ondernemingen in de woning- en utiliteitsbouw in Nederland. De productie bestaat uit het produceren van galerijplaten, balkonplaten, trappen, bordessen, kolommen, balken, daken etc. in geconditioneerde omstandigheden. Met prefab materialen kan in een kortere tijd een hoge kwaliteit behaald worden, wat uiteraard gunstig is voor de lengte van het bouwproces.

Voor meer informatie, bel 0172 - 406 200 of kijk op www.riboton.nl.

www.riboton.nl

Prefab Betonnen Elementen

Verbaasd? Dat kunnen we ons voorstellen. Maar wij bij Hurks beton / Hurks oosthoek kemper vinden al een poosje dat je boven de 60 meter niet meer traditioneel moet willen bouwen. Waarom? Wat dacht u alleen al van de logistieke rompslomp (lees: faalkosten) op de bouw? Zeker in stedelijke gebieden is steeds minder ruimte beschikbaar. Wat is er dan mooier dan dat wij uw casco aanvoeren, compleet met kozijnen en glas en voorzien van alle benodigde uitsparingen voor de afbouw?

Ja, u ziet het goed. Dit is écht prefab Wij hebben in onze fabrieken alle voorzieningen om kant en klare (sandwich-)elementen te maken. Zelfs voorzien van metselwerk. Dus nog meer mogelijkheden. De logistieke uitdaging die daarbij hoort ligt bij ons, niet bij u. Geen steigers op de bouw. Geen nadelige invloed van weer en wind. Het casco wordt wind- en waterdicht geleverd. Dat is een groot voordeel. Bouwen met de Hurks prefabbetonbedrijven levert tussen de 30 en 60 procent snellere bouwtijden op! Dat leest u goed. Hoe we dat zo zeker weten? Dat komt doordat we binnen de groep niet alleen Hurks beton / Hurks oosthoek kemper hebben, maar ook Hurks delphi engineering. We zijn dus in staat om een compleet project te engineeren, er de perfecte betontechnologie aan te koppelen en het in eigen beheer te produceren en te monteren. De complete ruwbouw inclusief beglazing in één hand, dus. Mocht u het nu nog steeds niet geloven, neem dan zeker eens contact met ons op. Binnen Hurks beton / Hurks oosthoek kemper is er altijd wel iemand die met u de voordelen van onze manier van bouwen door wil nemen. En onze manier is ‘Bouwen in Prefab’.

Woon- en Kantoortorens "Symphony" Amsterdam Woontoren Oppervlakte: Hoogte: Verdiepingen: Productietijd: Montagetijd: Hoofdaannemer: Architect: Constructeur:

T +31 (0)13 465 99 00 [email protected]

T +31 (0)40 230 95 95 [email protected]

15.000 m2 105 meter 29 10 maanden 4 ½ maand

Kantoortoren Oppervlakte: Hoogte: Verdiepingen: Productietijd: Montagetijd:

40.000 m2 105 meter 27 10 maanden 4 ½ maand

Bouwcombinatie Symphony VOF (Boele & van Eesteren / Dura Vermeer) de Architecten Cie Van Rossum raadgevend ingenieurs Aveco de Bondt

T +31 (0)40 294 49 49 [email protected]

www.hurks.nl