Trusting?! الثقة! אמון?! Verslag ontmoetingsseminar voor Israëli s en Palestijnen 31 augustus - 10 september 2015, Cyprus

Stichting C.O.M.E Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬

Verslag ontmoetingsseminar voor Israëli’s en Palestijnen 31 augustus - 10 september 2015, Cyprus

Stichting C.O.M.E. - Communication Middle East Maaike Hoffer Projectleider C.O.M.E.

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬

Maaike Hoffer, Projectleider Stichting C.O.M.E. November 2015

Steun het werk van Stichting C.O.M.E.! Dit kunt u doen door een financiële bijdrage over te maken naar banknummer NL 04 INGB 0003733187, t.n.v. Stichting COME te Driebergen. Stichting C.O.M.E. heeft een ANBIkeurmerk. Meer informatie vindt u op de website: www.stichting-come.nl. [email protected]

COME Ontmoetingsseminar 2015

2

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ Verslag Ontmoetingsseminar Stichting C.O.M.E. Inhoudsopgave 1. Inleiding ............................................................................................................................................... 4 2. Voorbereiding ...................................................................................................................................... 5 3. Seminar................................................................................................................................................ 7 3.1. Inleiding ........................................................................................................................................ 7 3.2. Dynamiek, ontwikkelingen en aandachtspunten ......................................................................... 8 3.3. Comité ........................................................................................................................................ 12 3.4. Deelnemers ................................................................................................................................ 14 3.5. Programma ................................................................................................................................. 16 3.5.1. Programma van dag tot dag ................................................................................................ 16 3.5.2. History Timeline en Map Activity ........................................................................................ 18 3.5.3. Hot Topics ............................................................................................................................ 20 3.5.4. In the other shoes................................................................................................................ 22 4. Evaluatie en conclusie ....................................................................................................................... 23 4.1. Algemeen.................................................................................................................................... 23 4.2. Evaluatie: Open vragen en antwoorden..................................................................................... 25 4.3. Conclusie .................................................................................................................................... 27 5. Kort verslag door Marieke: ‘Observaties van een buitenstaander’ .................................................. 28 6. Persoonlijk nawoord door Maaike .................................................................................................... 30


3

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ 1. Inleiding Deelnemers vonden het seminar een plek voor echte ontmoeting tussen mensen, een ontmoeting zonder maskers. Een kans om te praten, om je opinies te uiten, om te luisteren en daarna terug naar huis te gaan met echt relevante kennis. Gedurende het seminar worstelden deelnemers met dilemma’s: kan ik normaal omgaan met ‘de ander’? Hoe verhouden mijn politieke ideeën zich met de individuen die ik hier ontmoet? Hoe kan ik ‘de ander’ vertrouwen terwijl mijn familie zoveel ellende wordt aangedaan? Mijn kamergenoot symboliseert de vijand, de bezetting, hoe ga ik hiermee om? Kan ik in de pauze onschuldig kletsen met ‘mijn vijand’? Aan het begin van het seminar verschillen de antwoorden op deze vragen vaak van de antwoorden aan het einde. “Ik geloof echt dat het zinvol is, al is het alleen maar vanwege het feit dat we 11 dagen lang in een neutraal land elkaars gelijken zijn. Een deelneemster noemde mij op de tweede dag van het seminar ‘haar vijand’, en op de laatste dag ‘haar broer’. Dat betekende veel voor mij.” Bij de evaluatie van het seminar die eind oktober plaatsvond met het organiserend comité, noemden de comitéleden het seminar goed, intens, interessant, leuk, verrassend, leerzaam, ongewoon en noodzakelijk. Een van hen stelde dat het seminar een zinvolle ervaring voor deelnemers was. “Een deelnemer gaat niet als dezelfde persoon naar huis, als toen hij aankwam.” Nadat in 2014 het seminar geannuleerd moest worden vanwege de oorlog die in die zomer in en rond Gaza woedde, was het in eerste instantie spannend of het dit jaar wel zou lukken om deelnemers te vinden die met ‘de vijand’ in gesprek wilden. De voorbereiding verliep stroef en sommige comitéleden hadden geen seminarervaring zoals in principe gevraagd wordt (zie hoofdstuk 2), maar ondanks deze omstandigheden vond er een seminar plaats dat voor deelnemers een indrukwekkende ervaring was. Het seminar vond van 31 augustus tot 10 september plaats in Droushia, Cyprus. Het thema was ‘Trusting?!’. In de nieuwsbrief LINK schreef ik over dit thema: “Helaas is vooral het gebrek aan vertrouwen voelbaar. Niet alleen tijdens het seminar, maar ook in de huidige situatie in Israël en Palestina.” Tijdens het seminar werkte het comité hard aan het creëren van een open atmosfeer waarin iedereen zich veilig voelde om zich te uiten. Hiervoor is vertrouwen nodig tussen deelnemers. De activiteiten tijdens de eerste dagen zijn bedoeld om dit vertrouwen te ontwikkelen. Gedurende het tweede deel van het seminar vonden COME Ontmoetingsseminar 2015

4

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ twee grote incidenten plaats die een breuk in het opgebouwde vertrouwen veroorzaakten. Met het comité en met de hele groep werd hier over doorgepraat en gereflecteerd, zodat er van geleerd kon worden. Zie hierover verder 3.2. Er namen 30 deelnemers deel aan het seminar, 15 vrouwen en 15 mannen, verdeeld over drie circumstantial groepen. Hiervan behoorden 13 tot de joods Israëlische groep, tien tot de ’67 Palestijnse groep (Palestijnen uit de bezette Westelijke Jordaanoever) en zeven tot de ’48 Palestijnse groep (Palestijnen die in Israël wonen). Het programma kon in grote lijnen uitgevoerd worden zoals het comité het in de voorbereiding had vastgelegd. Een aantal keren was er een aanleiding om het programma aan te passen. In 3.5. wordt meer uitgelegd over het programma. Om meer inzicht te geven in een aantal onderdelen, wordt in 3.5.2. uitgeweid over de activiteiten History Timeline en de Map Activity, in 3.5.3. over de activiteit Hot Topics en in 3.5.4. wordt In the other shoes besproken. Het seminar werd in 2015 begeleid door Marieke van Andel en mijzelf als Nederlandse comitéleden, Itai en Yael als joods Israëlische comitéleden, Daniel en Boulos als de ’67 Palestijnse comitéleden en Samar als het ’48 Palestijnse comitélid. Samar, Daniel, Boulos en Marieke waren nieuw in het comité, waarbij Daniel, Boulos en Marieke niet bij de voorbereiding aanwezig waren geweest. Meer over het comité is in 3.3. te lezen. Hoewel elk seminar zijn eigen uitdagingen en pijnpunten heeft, gaat het erom wat deelnemers van het seminar mee naar huis nemen. “Ik heb geleerd dat iedereen zijn eigen, van elkaar verschillende, versie van het conflict heeft, en het is belangrijk om je daarvan bewust te zijn en om open te zijn voor deze verschillende kanten.” Een deelneemster zei dat ze nauwe persoonlijke relaties met ‘de ander’ kan hebben, ook al is het conflict nog lang niet voorbij. Maaike Hoffer

2. Voorbereiding In april 2015 was het comité op uitnodiging van het bestuur van Stichting COME in Nederland. Samen met Maaike Hoffer hebben de Israëlische en Palestijnse comitéleden


5

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ ontmoetingen gehad met een aantal kerken en (hoge)scholen. De comitéleden hebben daar verteld over de seminars en over de impact op hun persoonlijk leven. Naast de functie van teambuilding die deze week had voor het comité, is in deze week ook het seminar 2015 voorbereid. Dit vergde niet veel tijd, omdat het programma uit 2014 (dat niet uitgevoerd was wegens annulering van het seminar) zo goed als in zijn geheel overgenomen kon worden. Namens de ’67 Palestijnen was alleen Riad aanwezig bij de voorbereiding, hoewel het duidelijk was dat hij niet als comitélid naar het seminar zou gaan en alleen bij de voorbereiding betrokken is. Ali en Rola, die ook in het comité zitten, konden beiden om verschillende redenen niet een week naar Nederland komen, en waren dus ook niet bij de voorbereiding aanwezig. Voor de joods Israëlische groep waren Yael en Itai er. Namens de ’48 Palestijnen waren Samar en Elias (comitélid van vorig jaar) aanwezig. Kort na de voorbereiding werd echter bekend dat Elias wegens studieverplichtingen niet mee kon naar het seminar. In 3.3. is meer te lezen over het comité. Wegens de blijvend gespannen situatie in de Palestijnse gebieden, hield het comité er tot ver in juli rekening mee dat het seminar niet door zou kunnen gaan. Vrij snel na april trokken de twee ’67 Palestijnse comitéleden Ali en Rola zich terug. Beiden vinden het moeilijk om intensief betrokken te zijn bij projecten waar ook Israëli’s in mee werken. Rola om privéredenen, Ali meer werk-gerelateerd. Behalve Riad is er dus een periode geen ’67 Palestijns comité. Dit bemoeilijkte de voorbereiding behoorlijk, deelnemers werden in deze tijd niet geworven. Via via kwam Maaike in contact met twee broers uit Bethlehem, Daniel en Boulos, die na een gesprek met Riad bereid waren om als begeleiders naar het seminar te gaan en om een groep te selecteren. Alhoewel dit tegen de criteria in gaat (elk comitélid is oud-deelnemer, geen familie en gelijke comitéverdeling man-vrouw), wordt toch het besluit genomen dat zij de ’67 Palestijnse comitéleden zullen zijn. De keuze gaat tussen onervaren comitéleden of geen ’67 Palestijnse groep bij het seminar. De aanwezigheid van een ’67 Palestijnse groep wordt dan belangrijker geacht dan de selectiecriteria van de comitéleden. Het lukte Daniel en Boulos om in korte tijd tien ’67 Palestijnse deelnemers te vinden en met hulp van Riad werden zij in twee bijeenkomsten voorbereid op het seminar. De voorbereiding van de joods Israëlische groep verliep voorspoedig. De groep was vrij snel gevormd, circa de helft van de deelnemers zou in 2014 mee gegaan zijn. Eén deelnemer zei


6

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ op het laatste moment af, maar er werd ook weer iemand in zijn plaats gevonden. Deze groep bereidde zich onder leiding van Yael en Itai in anderhalve dag voor op het seminar. De ’48 Palestijnse groep was vrij laat definitief gevormd. Ook Samar had te maken met een late annulering, maar ook haar lukte het om vervanging te vinden. Samar en Elias bleven zoeken naar een 2e comitélid, maar helaas bleek de periode (begin september, vlak voor de joodse feestdagen) voor veel werkende oud-deelnemers niet ideaal. Het is lastig om vlak voor een vrije periode wat betreft werk, nog eens 11 dagen vrij te krijgen. Uiteindelijk reisde Samar als enige ’48 comitélid naar Cyprus. Omdat de groep in verhouding met de andere twee groepen klein is (zeven mensen), bleek dit voor haar wel hanteerbaar.

3. Seminar 3.1. Inleiding Het officieuze begin van het seminar vond voor de drie groepen op een verschillend moment plaats. De ’67 Palestijnen kwamen een dag eerder dan de twee andere groepen aan op Cyprus. Dit kon vanwege de vluchttijden van de vliegtuigmaatschappij helaas niet anders. De ’48 Palestijnen en joodse Israëli’s hadden vanuit Tel Aviv dezelfde vlucht. In 2013 was het tegelijkertijd inchecken van deze twee groepen goed bevallen, dus dit jaar werd besloten om dit weer te doen. De deelnemers ontmoetten elkaar op het vliegveld van Tel Aviv om daarna samen de controles en het inchecken mee te maken. Hoewel het hotel in Droushia een relatief luxe hotel is, is toch besloten om hier ook dit jaar te verblijven. Het personeel is zeer vriendelijk en behulpzaam, het management flexibel en gastvrij en de kamers zijn goed. Omdat Stichting COME al vele jaren bekend is in dit hotel en september net buiten het hoogseizoen valt, zijn de prijzen acceptabel. Het programma zat zo in elkaar dat de eerste twee dagen in het teken stonden van persoonlijke kennismaking (zoals ice breaking, de hike, expectations, listening, fears and trust). De activiteiten History Timeline en de Map Activity op de 3e dag ’s middags markeerden de overgang van persoonlijke kennismaking naar meer nationale en politieke onderwerpen. Op de 4e dag stonden een film en de eerste personal appointments op het programma. De personal appointments worden door veel deelnemers als een van de beste onderdelen van het seminar beschouwd. Dag 5 stond geheel in het teken van de Group meetings, waarbij elke groep vragen maakte voor de twee andere groepen en zij in sessies COME Ontmoetingsseminar 2015

7

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ van ruim 1,5 uur om beurten per twee groepen tegenover elkaar zaten, waarbij per vraag 10 minuten tijd was voor een aantal verschillende antwoorden. Op de avond van de 6e dag vond de Palestijnse culturele avond plaats. Vaak is dit een vrolijke avond die een inzicht geeft in de Palestijns Arabische cultuur. De twee Palestijnse groepen bereidden deze avond gezamenlijk voor, met Arabische koffie, muziek, traditionele kleding, eten en het nadoen van een bruiloft. Dit jaar noemden sommige deelnemers dit een van de slechtste onderdelen van het seminar en oorzaak van een vertrouwensbreuk tussen de Israëli’s en de Palestijnen. In de volgende paragraaf (3.2.) wordt dit verder uitgelegd. Op de 7e en 8e dag was er aandacht voor het conflict op Cyprus door middel van een bezoek aan de oude stad (inclusief de bufferzone) van Nicosia, een ontmoeting met jongeren van het Cyprus Friendship Programme en een lezing door een Grieks en een Turks sprekend Cypriotisch bestuurslid van de Association for Historical Dialogue and Research (AHDR) in de Home for Cooperation. Op dag 9 en 10 stonden nog o.a. een film, hot topics en personal appointments op het programma. Ook vond naast de Israëlische culturele avond, die een groot succes was, een creatieve activiteit plaats, waarbij deelnemers in groepjes een toneelstukje, lied, gedicht of iets anders moesten creëren dat met het seminar te maken had. Het programma in detail staat in paragraaf 3.5.1.

3.2. Dynamiek, ontwikkelingen en aandachtspunten Aan het einde van de eerste dag was het comité zeer positief over de goede start van het seminar. Er heerste een open atmosfeer onder de deelnemers, ze deden voluit mee met de activiteiten en ze hadden een positieve houding. Tijd is in het Midden-Oosten een relatief begrip. Te laat komen en later dan gepland met iets beginnen is vrij normaal. Ook tijdens het seminar kreeg het comité hiermee te maken. Bij het welkomstwoord door Maaike wordt hier al nadruk op gelegd: ‘Dutch time’ betekent precies op tijd beginnen. Toch begon op de eerste twee dagen elke activiteit te laat. Dit keer liep het wel erg uit de hand, zover dat een activiteit bijna volledig moest worden geschrapt om wel op tijd te eindigen met het programma. Binnen het comité is toen besloten om per dag twee comitéleden verantwoordelijk te maken voor het aangeven van de tijd en het bijelkaar brengen van de deelnemers vanaf 5 minuten voor aanvang van het programma. Ook werd COME Ontmoetingsseminar 2015

8

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ besloten om de deur van de conferentieruimte dicht te doen op het tijdstip dat de sessie zou moeten beginnen, zelfs als er nog maar weinig mensen aanwezig waren. Op deze manier voelden deelnemers dat ze te laat waren. En inderdaad: dit werkte en na de derde dag begon bijna elke activiteit maximaal slechts 5 minuten te laat. De eerste paar dagen had het comité een positief gevoel over de sfeer. Deelnemers deden actief mee en ze discussieerden kalm, beleefd en respectvol. Bij diverse activiteiten leken deelnemers te popelen om deel te nemen aan de discussies. Bij de History Timeline-discussie reageerden deelnemers met veel vragen op bepaalde gebeurtenissen die genoemd werden: “wat bedoel je precies, wanneer is dat gebeurd, heb je meer details?” Wat in de eerste helft van het seminar aan de oppervlakte kwam, was een barrière tussen de ’67 en de ’48 Palestijnen van de kant van de ’67 Palestijnse groep. De ’48 Palestijnen hadden het gevoel dat de ’67 Palestijnen hen niet vertrouwden. Uit de verwachtingen van de ’48 Palestijnen bleek al dat zij hier juist bang voor zijn. Deze groep benadrukte vanaf het begin dat ze één volk zijn met de ’67 Palestijnen en dat ze geen vrienden willen zijn met de joodse Israëli’s. Na een paar dagen vroeg de ’48 Palestijnse groep een gesprek aan met Maaike, de projectleider. Ze gaven aan dat zij niet tevreden zijn over de eerste paar dagen van het seminar. Ze hadden het gevoel dat ze door activiteiten zoals de kennismakingsspelletjes, de luisteroefeningen, de hike en de Fears & Trust sessie, gedwongen werden om op een vriendschappelijke manier met de joodse Israëli’s om te gaan en misschien zelfs wel vrienden te worden. Een aantal in de ‘48 groep is zeer politiek bewust, heeft veel kennis over het conflict, wil alleen maar debatteren en discussiëren, en had dus grote moeite met ‘socialiseren’ ten aanzien van de Israëli’s. Vrije tijd wilden zij het liefst met hun eigen groep doorbrengen en bij de maaltijden zaten zij vaak bij elkaar aan tafel. Als het mogelijk zou zijn, zouden zij contact met de Israëlische deelnemers willen beperken tot het hoogstnoodzakelijke: alleen bij formele programmaonderdelen. De ’48 Palestijnen voelden zich onder druk gezet om te interacteren en te verbinden, en dat wilden ze niet. De joods Israëlische groep voelde zich daardoor afgewezen door de ’48 Palestijnen. De ’48 Palestijnen pleitten voor open sessies, onder begeleiding van een facilitator, met urenlange discussies over welk onderwerp maar ter sprake zou komen. Samar en Maaike hebben uitgelegd wat het doel is van de programmaonderdelen in de eerste paar dagen, namelijk vertrouwen opbouwen tussen mensen zodat iedereen daarna ‘durft’ te discussiëren. Het doel van het seminar is niet om vrienden te worden. Stichting COME wil de mogelijkheid bieden om COME Ontmoetingsseminar 2015

9

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ elkaar als mens te leren kennen. Uit ervaring blijkt dat veel deelnemers de politieke verschillen uiteindelijk minder belangrijk vinden dan de menselijke overeenkomsten. Maar ieder staat geheel vrij om dit voor zichzelf uit te maken. Deze houding van de ’48 Palestijnse groep riep weerstand op bij de joods Israëlische groep – begrijpelijkerwijs. Zij voelden zich niet gerespecteerd en vonden de ’48 Palestijnen niet open om te luisteren naar de argumenten van de Israëli’s. Een aantal van de ’48 Palestijnen vond namelijk dat ze alle Israëlische argumenten wel kenden. De reactie van de joodse Israëli’s was om in discussies juist niet het achterste van hun tong te laten zien, wat weer boosheid bij de ’48 groep opriep. Gelukkig kon de ’48 Palestijnse groep deze houding niet volhouden en tegen het einde van het seminar was de dynamiek veranderd. Op de laatste volle dag vroeg een ’48 Palestijnse deelneemster of de middagpauze verlengd kon worden. Het was namelijk voor het eerst dat deelnemers uit de drie groepen samen in het zwembad lagen en interacteerden. “Dit is zo leuk. Kunnen we niet een uur later beginnen zodat we meer tijd hebben om hier te spelen?” Halverwege het seminar vonden er twee incidenten plaats waarvan deelnemers in de evaluatie zeiden dat deze een ‘vertrouwensbreuk’ veroorzaakten. De eerste was de Palestijnse culturele avond. Vaak is dit een vrolijke avond die een inzicht geeft in de Palestijnse cultuur. Traditioneel bereiden de twee Palestijnse groepen deze avond gezamenlijk voor; zo ook dit jaar. Zij hadden Arabische koffie gemaakt, er was muziek, er werd gedanst en sommige deelnemers droegen traditionele kleding, heel mooi bewerkte jurken. Al snel bleek dat zij een bruiloft zouden nadoen. Zij hadden het zeer goed georganiseerd en de Israëli’s deden vrolijk mee. Op een gegeven moment werd alles stilgelegd en was er een ‘checkpoint’. Hierna gaf één van de Palestijnen een voordracht over recente wetgeving in Israël die het bijna onmogelijk maakt voor Palestijnen uit Israël en Palestijnen uit de bezette gebieden om na een huwelijk samen te wonen. Voor gezinshereniging krijgen ’67 Palestijnen geen verblijfsvergunning in Israël. De Israëli’s voelden zich geshockeerd en vernederd doordat de bruiloft en de culturele avond zonder waarschuwing zo abrupt werden afgebroken en dat zij een lezing op de koop toe kregen. De dag erna moest er een sessie ingelast worden om over deze vertrouwensbreuk te praten. De Israëli’s waren nog steeds in shock. Ze namen het de Palestijnen kwalijk dat er geen discussie op gang werd gebracht, maar dat zij door de lezing juist in een hoek waren gedrukt. Ze dachten dat de culturele avonden bedoeld waren als een gezellig samenzijn om je in elkaars cultuur te verdiepen. De Palestijnen wilden juist shockeren en zeiden dat het onderdrukken van hun cultuur door Israël tegenwoordig helaas juist onderdeel van hun cultuur is. COME Ontmoetingsseminar 2015

10

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ Hoewel een Israëlische deelnemer de Palestijnse culturele avond als het slechtste onderdeel van het seminar bestempelde (“zij misbruikten de macht die zij kregen en schonden het vertrouwen”), noemde een andere Israëlische deelnemer de ingelaste discussie juist het beste onderdeel van het seminar. Op het evaluatieformulier gaf de deelnemer hier een positieve interpretatie aan: “Ook al escaleerde de discussie tot een punt waarop het uit de hand liep, toch denk ik dat de discussie na de Palestijnse culturele avond geweldig was. Ten eerste liet het zien dat het seminar dynamisch genoeg is om ruimte te geven aan kritieke problemen die opduiken. En ten tweede was dit het punt waarop '48 Palestijnen begonnen te begrijpen dat wij (Israëli’s) door hun acties gekwetst kunnen worden. Het heeft hun ideeën van ‘machtsverschil’ waarmee zij naar het seminar gekomen zijn, misschien gebroken.” Het tweede incident was de activiteit In the other shoes. Het doel van deze activiteit is om je voor te stellen hoe het is om in de schoenen van iemand van de andere kant te staan. Aan de hand van gemaakte stellingen laten deelnemers daarna elkaar weten wat zij als ‘de ander’ tegen zichzelf zouden zeggen. Meer over de activiteit zelf in 3.5.4. Het inbeelden bij de Israëlische groep was een mooie en emotionele beleving (volgens de Israëlische comitéleden). De stellingen waren echter kort, simpel en deden geen recht aan de activiteit van het jezelf voorstellen in de schoenen van de ander. De ’67 Palestijnse groep las een paar mooie stellingen voor en een aantal deelnemers vertelde dat het moeilijk was om zich voor te stellen een Israëli te zijn. Eerst lukte het niet, maar na volharding uiteindelijk wel. De ’48 Palestijnse groep gaf aan dat ze het wel gedaan had, en ook stellingen had geschreven, maar daarna had besloten om niet als Israëli iets te zeggen tegen een ’48 Palestijn, maar op te schrijven wat een ’48 Palestijn hoopte dat een joodse Israëli tegen hem zou zeggen. De Israëli’s zagen dit als sabotage van de activiteit en als een breuk in het onderlinge vertrouwen. Ook hierover heeft het comité met de deelnemers een gesprek gehad. Wegens de pittige ’48 Palestijnse groep had Samar het soms moeilijk en had zij niet altijd het gevoel dat het comité pal achter haar stond. Dit is een aandachtspunt voor volgend jaar. Een aantal hiermee samenhangende zaken kunnen van dit seminar geleerd worden: open communicatie in het comité is heel belangrijk, twee comitéleden (man/vrouw) per circumstantial group is zeer gewenst, het comité moet af en toe samen ‘ontspannen’ en elkaar beter leren kennen (ook om als rolmodel naar deelnemers toe te dienen), de projectleider moet meer feedback geven tijdens het seminar op het functioneren van de comitéleden en ook binnen het comité moet er ruimte zijn om elkaar positieve en negatieve feedback te geven. COME Ontmoetingsseminar 2015

11

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ Op de laatste dag stond een creatieve activiteit op het programma, waarvoor de deelnemers in gemixte groepjes moesten nadenken over de ervaringen die zij gehad hadden tijdens het seminar en deze creatief tot uitdrukking moesten brengen in een presentatie. Dit kon een toneelstuk, een lied, een gedicht, een schilderij, een dans of iets anders zijn. Het thema van het seminar, ‘Trusting?!’, mocht gebruikt worden, maar dit was niet noodzakelijk. Na anderhalf uur voorbereidingstijd presenteerde elke groep zijn uitkomst. Het comité en de andere deelnemers waren onder de indruk van wat er in zo’n korte tijd gemaakt was. Op een grappige en kritische manier werden de hoogte- en dieptepunten van het seminar uitgebeeld of onder woorden gebracht.

3.3. Comité Het comité bestond uit zeven mensen. Net als in 2013, waren Yael en Itai de comitéleden voor de joods Israëlische groep. Yael werkt als psychologe en privélerares en heeft veel ervaring in deelname aan Israëlisch-Palestijnse dialoogprojecten. Itai is, na zijn studie sociologie, recent begonnen aan een PhD aan de universiteit van Tel Aviv. Itai is sinds het vorige seminar erg gegroeid in zijn rol. In Itai (midden) en Yael met een Grieks sprekende de voorbereiding heeft hij veel werk verricht Cyprioot van het Cyprus Friendship Programme wat betreft het rekruteren en selecteren van deelnemers, maar ook tijdens het seminar was hij zeer aanwezig en pro-actief. Yael is als psychologe van grote waarde, vooral binnen haar eigen circumstantial groep, maar ook binnen het comité, voor de andere deelnemers en voor de projectleider Maaike. De samenwerking tussen Itai en Yael loopt gesmeerd.

Samar

Al snel in de voorbereiding bleek dat Elias, een van de twee ’48 Palestijnse comitéleden, wegens studieverplichtingen gedurende het seminar Israël niet kon verlaten. Samar en Elias hebben gezocht naar een vervanger, maar dat is helaas niet gelukt. Samar begeleidde haar groep van zeven deelnemers dus alleen. Dit ging haar goed af: ze is slim, sociaal en groeide in haar rol als dagvoorzitter en facilitator. Omdat beide ’67 Palestijnse comitéleden jongens zijn, werd Samar ook vertrouwenspersoon voor sommige ’67 Palestijnse vrouwelijke deelnemers.


12

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ Het vinden van ’67 Palestijnse comitéleden was dit jaar een moeilijke opgave. Na de Gazaoorlog in 2014, de spanningen ervoor en erna, de niet verbeterende dagelijkse situatie voor de Palestijnen, en de groeiende steun onder Palestijnen tegen ‘normalisatie’ (hiermee wordt bedoeld het normaliseren van de betrekkingen tussen Palestijnen en Israëli’s: Palestijnen stellen dat eerst de bezetting moet stoppen en daarna betrekkingen met Israëli’s genormaliseerd kunnen worden), waren afgelopen voorjaar beide ’67 comitéleden uit het comité gestapt. Riad, als oud-gediende, is nog comitélid, maar hij zou ons niet vergezellen naar het seminar. Ouddeelnemers waren niet bereid comitélid te worden, of konden niet wegens persoonlijke redenen. Via via kwamen Maaike en Riad in contact met twee broers uit Bethlehem, Daniel en Boulos, die bereid waren om als Daniel (links) en Boulos (rechts) begeleiders naar het seminar te gaan en een groep te selecteren. Alhoewel dit tegen de criteria in ging (namelijk: elk comitélid is oud-deelnemer, geen familie, gelijke verdeling manvrouw), besloten Riad en Maaike na een gesprek met Daniel en Boulos dat zij de ’67 Palestijnse comitéleden zullen zijn. De afweging ging tussen onervaren comitéleden of geen ’67 Palestijnse groep bij het seminar. De aanwezigheid van een ’67 Palestijnse groep lijkt dan toch belangrijker dan de selectiecriteria voor de comitéleden. Als Nederlandse medebegeleider is Marieke van Andel meegegaan. Zij heeft het afgelopen jaar in het Dialoogcentrum in Nes Ammim (Israël) gewerkt en ook een maand vrijwilligerswerk gedaan in Beit Sahour, een dorpje vlakbij Bethlehem (Palestina). Zij kent beide kanten dus, naast het feit dat ze ter plekke wat Het comité: (v.l.n.r.) Maaike, Daniel, Samar, Marieke, Itai, Arabisch en Hebreeuws heeft geleerd. Yael en Boulos Hoewel zij voor de eerste keer bij het seminar aanwezig was, was haar bijdrage zinvol en belangrijk, zowel op sociaal gebied als inhoudelijk. In hoofdstuk 5 komt Marieke zelf aan het woord.


13

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ 3.4. Deelnemers De werving van deelnemers gebeurde door de circumstantial comitéleden op verschillende manieren. Omdat het seminar in 2014 niet doorging, maar de Israëlische comitéleden toen al wel bijna een volledige groep hadden, hebben zij die eerst gecontacteerd. Een aantal van die deelnemers kwam nu naar het seminar. Verder werd er via mond-op-mond reclame geworven en hebben de twee comitéleden een aantal e-mails en berichten verstuurd voor de werving. Met circa 20 potentiële deelnemers zijn gesprekken gevoerd. Het was niet moeilijk om een groep vol te krijgen. Hun voorbereidingsbijeenkomst vond plaats in Tel Aviv en duurde 1,5 dag. Naast de gebruikelijke voorbereiding op wat hen te wachten stond, werden ideeën voor films besproken en werden deelnemers aangespoord om in hun omgeving te praten over het seminar en rond te vragen wat anderen zouden willen vragen aan Palestijnen. Tijdens het seminar refereerde een aantal van hen hier af en toe aan. De Israëlische groep was een hechte groep. Er vond ook veel discussie onderling plaats. Een aantal had meer kennis over het conflict en de geschiedenis dan anderen, en op een middag, in hun vrije tijd, zat de hele groep bij elkaar om samen vragen te bespreken over de geschiedenis van het conflict en ieders kennis hierover op te frissen. Aan joods Israëlische kant was een aantal deelnemers religieus, maar niemand maakte een probleem van de niet-koshere keuken. Ook op zaterdag waren er weinig tot geen aanpassingen nodig in het programma vanwege de joodse rustdag. In korte tijd lukte het de ’67 Palestijnse comitéleden Daniel en Boulos om tien deelnemers te vinden. De groep was ongeveer gelijk verdeeld wat betreft christenen en moslims. Een aantal kwam uit Bethlehem, anderen uit Ramallah en een enkeling uit de buurt van Hebron. Leeftijden varieerden van 22 tot 35 jaar. Deelnemers hadden verschillende achtergronden wat betreft werk. Eén deelnemer werkte zelfs in een supermarkt in een Israëlische nederzetting in bezet Palestijns gebied. COME Ontmoetingsseminar 2015

14

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ Er zijn twee voorbereidingsbijeenkomsten geweest, waarbij Riad ook aanwezig was. Tijdens het seminar werd duidelijk dat het niveau Engels van een aantal deelnemers niet hoog was. Dit bleek een probleem te zijn. Zij praatten bijna niet omdat ze zich onzeker voelden. Er werd geprobeerd om zoveel mogelijk te vertalen, maar dat vertraagde de discussies op een vervelende manier. “Het niveauverschil in het Engels veroorzaakte een ongelijkheid tussen mensen”, zoals één van de deelnemers het in het evaluatieformulier formuleerde. Het selecteren van de zeven ’48 Palestijnse deelnemers kostte wat tijd en moeite. Dit had deels te maken met het feit dat Samar als enige comitélid hiervoor moest zorgen. De groep is één keer bij elkaar gekomen ter voorbereiding van het seminar. De meeste deelnemers wonen in Haifa of directe omgeving. Inhoudelijk zijn ze sterk en een aantal is zeer politiek bewust. Deze groep kon geen enkele activiteit los van de politiek zien. Een voorbeeld hiervan was een wake-up activiteit die mede door een van de ’48 Palestijnse deelneemsters bedacht was: de apartheid wall game. Een deel van de groep moest naast elkaar staan en een dichte rij vormen, een apartheid wall, waarna het andere deel van de groep aan de andere kant van de ‘muur’ moest proberen te komen. Eroverheen, erlangs, ertussendoor: alles was geoorloofd. Na de eerste ongelovige blikken bij de naam van de activiteit, deed iedereen enthousiast mee en lukte het iedereen om langs de ‘muur’ te komen. De comitéleden, specifiek Samar, hadden niet verwacht dat de ’48 groep zulke scherpe standpunten zou innemen. Deze scherpte beïnvloedde de groep, maar niet persé alleen maar negatief. Het opende ook de ogen van deelnemers en maakte hen zich meer bewust van bepaalde kwesties. De rigide standpunten die de ’48 groep had wat betreft socialiseren COME Ontmoetingsseminar 2015

15

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ met de Israëlische groep, leidde er ook toe dat de ’67 Palestijnse groep en de Israëlische groep meer naar elkaar toe bewogen. In de vrije tijd (bijvoorbeeld tijdens de maaltijden, de trip naar Pafos, koffiepauzes en in de lange lunchpauzes) waren zij vaker samen te vinden. De meerderheid van de deelnemers was zeer gedreven en gemotiveerd om actief deel te nemen aan alle programmaonderdelen. Dit kwam onder andere naar voren in een nieuwe activiteit die na een aantal dagen ingevoerd werd. Elke deelnemer kreeg een ‘secret friend’ toegewezen. De opdracht was om gedurende de rest van het seminar af en toe iets leuks voor je geheime vriend te doen. Een drankje aanbieden, een briefje met een compliment in de persoonlijke brievenbus doen, een klein cadeautje kopen, een massage geven, het eten halen: de leukste dingen kwamen langs. Tot de laatste dag bleven deelnemers iets verzinnen. Sommigen hadden elke dag iets gekregen van hun geheime vriend, zonder dat ze een idee hadden van wie het kwam. Pas op de laatste dag mocht het geraden worden. Deze gedrevenheid was kenmerkend voor de groep.

3.5. Programma 3.5.1. Programma van dag tot dag Na vele jaren ervaring in de organisatie van het seminar, heeft het programma elk jaar dezelfde structuur. De eerste dagen bestaan uit persoonlijke kennismaking, daarna is nationale kennismaking aan de beurt, waarna de politieke kennismaking aan de orde komt. Elke dag zijn twee comitéleden de chairpersons (dagvoorzitters). Deze personen begeleiden de dag en zijn verantwoordelijk voor het goede verloop van het programma. Maandag 31 augustus: aankomst Dagvoorzitters: Maaike & Marieke 20.30 Arrival to the hotel 20.30 Dinner 21.00 Welcome Practical issues Ice breaking Name activities 23.00 Sleeping

11.30 Arrival to Lara Beach Free time Time for lunch 14.00 Back to the hotel 15.45 Coffee-tea break 16.15 Expectations 18.00 Short break 18.15 Listening 20.00 Dinner, with committee meeting

Dinsdag 1 september: hike Dagvoorzitters: Itai & Boulos 06.30 Breakfast 07.00 Hike

Woensdag 2 september: fears & trust Dagvoorzitters: Yael & Samar 08.00 Breakfast 09.00 Wake-up activity


16

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ 09.15 11.00 11.15 13.00 15.45 16.15 18.00 18.15 20.00 21.00

Fears and trust Coffee-tea break Circumstantial group meeting Lunch Free time Coffee-tea break History timeline Short break Map activity Dinner Committee meeting

Donderdag 3 september: film Dagvoorzitters: Dani & Itai 08.00 Breakfast 09.00 Wake-up activity 09.15 Film 1: ’48 Palestinian + discussion 11.30 Coffee-tea break 11.45 Personal appointments 12.30 Lunch 13.30 Departure to Pafos Free time 20.00 Bus 1 back to hotel 24.00 Bus 2 back to hotel Vrijdag 4 september: group meetings Dagvoorzitters: Boulos & Samar 08.00 Breakfast 09.00 Wake-up activity 09.15 Preparation group meetings 11.00 Coffee-tea break 11.15 Group meeting: ’67 - Jewish Israeli 13.00 Lunch Free time 15.45 Coffee-tea break 16.15 Group meeting: ’48 - Jewish Israeli 18.00 Short break 18.15 Group meeting: ’48 - ’67 20.00 Dinner, with committee meeting Zaterdag 5 september: hot topic Dagvoorzitters: Dani & Yael 08.00 Breakfast 09.00 Wake-up activity 09.15 Choosing hot topics COME Ontmoetingsseminar 2015

09.45 Hot topic discussion 11.00 Coffee-tea break 11.15 Personal appointments Committee meeting 13.00 Lunch Free time 15.45 Coffee-tea break 16.15 Where are we? 18.00 Preparation Palestinian cultural night Jewish Israeli group meeting 20.00 Dinner 21.00 Palestinian cultural night Zondag 6 september: Cyprus conflict Dagvoorzitters: Samar & Itai 08.00 Breakfast 09.00 Wake-up activity 09.15 Film 2: Jewish Israeli 11.00 Coffee-tea break 11.15 Discussion Palestinian cultural night 12.00 Circumstantial group meeting 13.00 Lunch 13.45 Gathering in the lobby 14.00 Departure to Nicosia 17.00 Arrival in Nicosia Check-in in Centrum Hotel 17.30 Coffee-tea break 18.00 Part 1: Cyprus conflict Meeting with teenagers from Cyprus Friendship Programme 20.00 Dinner - free choice where Maandag 7 september: in the other shoes Dagvoorzitters: Boulos & Yael 07.30 Committee meeting 08.00 Breakfast and check-out of rooms 09.00 Part 2: Cyprus conflict 09.00-11.00 Green line tour 11.00-11.15 Coffee-tea break 11.15-13.00 Cyprus conflict 13.00 Lunch - free choice where 15.30 Coffee-tea break in Centrum Hotel 16.15 In the other shoes: part 1 18.00 Discussion about Jewish Israeli film 19.00 Choosing Hot topic 17

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ Debriefing of the day 19.30 Dinner in Centrum Hotel 20.30 Departure back to hotel in Droushia Dinsdag 8 september: film Dagvoorzitters: Dani & Samar 08.00 Breakfast 09.00 Wake-up activity 09.15 Film 3: ’67 Palestinian 11.00 Coffee-tea break 11.15 Discussion about the film 12.00 In the other shoes: part 2 13.00 Lunch Free time 15.45 Coffee-tea break 16.15 Hot topic 18.00 Preparation Israeli cultural night Palestinian circumstantial group meetings 20.00 Dinner, with committee meeting 21.00 Israeli cultural night Woensdag 9 september: play Dagvoorzitters: Yael & Boulos 08.00 Breakfast 09.00 Wake-up activity 09.15 Preparation play, something related to the seminar Committee meeting 10.45 Coffee-tea break 11.00 Presentation of the plays, 5 to 10 minutes per play

12.00 Personal appointments with object Committee meeting 13.00 Lunch Free time 15.45 Coffee-tea break 16.15 Written evaluation 17.45 Short break 18.00 Circumstantial group meeting Preparing for farewell party 20.00 Dinner 21.00 Farewell party Donderdag 10 september: afsluiting Dagvoorzitters: Maaike & Marieke 07.00 Breakfast 08.00 Check-out of rooms 09.00 Wake-up activity 09.15 Oral conclusion: in big circle Letter to yourself Secret friend 10.45 Coffee-tea break 11.00 Touching activity Speed dating Web 12.45 Lunch 13.30 Departure to Larnaca 16.00 Arrival at the airport Bus continues to Larnaca with ’67 Palestinians and Dutch committee 19.30 Taxis to Larnaca airport

3.5.2. History Timeline en Map Activity De eerste twee activiteiten die de overgang naar politieke kennismaking markeren, zijn de History Timeline en de Map Activity. In deze activiteiten begint het conflict centraal te staan. History Timeline is de eerste in de rij en hierbij wordt het conflict vanuit het perspectief van tijd en gebeurtenissen in die tijd bekeken. Elke deelnemer moest een gebeurtenis noemen in de historie van het conflict die voor hem/haar belangwekkend was. Dat wordt op een briefje geschreven en aan de tijdlijn gehangen. Onder leiding van een comitélid als facilitator COME Ontmoetingsseminar 2015

18

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ discussieerden deelnemers hier in kleine groepjes over door. In de debriefing na de activiteit zei iemand dat hij zich verrijkt voelde door de kennis die hij door de discussie gekregen heeft, bijvoorbeeld over de impact van de Oslo-akkoorden op het dagelijks leven van de Palestijnen. “Maar”, voegde hij toe, “deze activiteit laat ook zien dat we een totaal verschillende interpretatie van gebeurtenissen en geschiedenis hebben.” Het tweede deel van deze tweeluik van activiteiten was de Map Activity, waarbij het conflict vanuit het perspectief van ruimte bezien werd, geografisch dus. De deelnemers kregen vijf landkaarten om uit te kiezen: een leeg vel, een kaart van historisch Palestina, een kaart van de één-staatoplossing, een kaart met Israël en de bezette Palestijnse gebieden erop en een kaart met de situatie tussen 1948 en 1967. Deelnemers mochten een kaart kiezen waar zij zich het meest bij thuis voelden. Daarna moest iedereen 3 tot 5 voor hem/haar belangrijke plekken op de kaart zetten. Veranderingen mochten ook aangebracht worden. De deelnemers noemden daarna om beurten in de grote kring één plek die voor hun het meeste belang heeft. Diverse joodse Israëli’s noemden Jeruzalem als belangrijkste plek: een sterk symbool van alle kanten in het conflict, een heilige stad en het kloppende hart van het joodse volk. Een aantal ’67 Palestijnen noemde een stad binnen Israël als belangrijkste stad (Akko of Jaffa), omdat hun familie er vandaan komt, of omdat ze er vrienden hebben wonen maar er niet heen kunnen. De meeste ’48 Palestijnen noemden Haifa als belangrijkste plek, omdat het hun thuisstad is. Iemand van hen noemde Jaffa, omdat het de hoofdstad van Palestina zou zijn geweest als de gebeurtenissen rondom 1948 niet zouden hebben plaatsgevonden. Achteraf verbaasde een joodse Israëli zich erover dat weinig Palestijnen Jeruzalem noemden. Hij concludeerde dat Jeruzalem misschien toch niet zo belangrijk is onder gewone Palestijnen, terwijl hij in het nieuws altijd hoorde dat Jeruzalem het centrum van alles is. Kiezen en aanvullen van de kaarten


19

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ In groepjes van zes personen gingen de deelnemers met elkaar in gesprek over de verschillende kaarten en plekken. Dit gesprek werd gevoerd aan de hand van een aantal vragen: - Why did you pick the kind of map you picked? - What places did you choose to locate on your map? - Do these places have a special meaning to you? - Are they related to you personally in some way? - Did you change borders in any way? If yes, how and why? - Can you notice any differences between your map and the other maps? Na deze kleine groepsdiscussies zei een joods Israëlische deelnemer in het afsluitende groepsgesprek dat hij het moeilijk vond om de gehele regio als Palestina te zien, omdat dit hemzelf, als jood in Israël, zou blokkeren. Maar hij voegde toe: “Na deze discussie begrijp ik het wel wat beter. Ik heb veel dingen gehoord om over na te denken. Het is okay, zij hebben een andere waarheid dan ik heb. Ik denk dat de Palestijnen meer historisch georiënteerd zijn en de Israëli’s meer toekomstgericht. De vraag is hoe we deze twee visies kunnen overbruggen.” Een aantal ’48 Palestijnen zei dat zij een land voor iedereen voorstaan, waarvan de naam niet belangrijk is, als er maar plek voor iedereen is en iedereen gelijke rechten heeft. Volgens één van hen hoeven de Israëli’s niet bang te zijn, maar ze snapte wel hun angst voor één staat, want “diegene die nu meer macht heeft, vreest een situatie met meer gelijkheid”.

3.5.3. Hot Topics In het originele programma stond drie keer een sessie Hot Topics gepland. Tijdens een hot topic hebben de deelnemers de mogelijkheid om in kleine groepen (4 tot 10 mensen) te discussiëren over onderwerpen die zij zelf kiezen. De deelnemers konden eerst onderwerpen aandragen die opgeschreven werden, waarna er over gestemd werd en de vier of vijf meest populaire onderwerpen bediscussieerd zouden worden. Voorafgaand aan de tweede en derde sessies konden deelnemers onderwerpen toevoegen, waarna een nieuwe stemming plaats vond. Elke discussiegroep moest deelnemers hebben uit minimaal twee circumstantial groepen. Per discussiegroep faciliteerde een comitélid de discussie. Uiteindelijk vond er twee keer een hot topic-sessie plaats. Vanwege de ingeplande sessie over de Palestijnse culturele avond, de aanpassingen in het programma die dat veroorzaakte en de sessie In the other shoes (zie 3.5.4.) die in twee delen in plaats van in één keer plaatsvond, moest er een sessie hot topics geannuleerd worden. COME Ontmoetingsseminar 2015

20

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ Hieronder volgt de lijst met de discussieonderwerpen voor de hot topics: - Religious factor in the conflict - The name / identity Palestine - Freedom and security - Relations in the seminar - Refugees / right of return - 1 or 2 state solution - Israel - Difference between equality and justice - Economic cooperation - Life styles - Music - Administrative detention Groepsdiscussie over hot topic - Definition of terror ‘Relaties/verhoudingen binnen het seminar’, - Recruiting of spies onder leiding van Yael - IDF crimes - Jerusalem - The land - Zionism - Settlers and settlements - Separation wall / Apartheid wall - Normalization - Use of religion and education in the conflict - Education - History of the conflict - Practical actions after the seminar - Collective punishment - Right of movement - Gaza Strip - Checkpoints - Permits De discussieonderwerpen van de eerste sessie zijn: - Freedom and security - Relations in the seminar - Refugees / right of return - 1 or 2 state solution COME Ontmoetingsseminar 2015

21

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ Voor de tweede sessie worden deze onderwerpen gekozen: - Separation wall / Apartheid wall - Normalization - Education - History of the conflict - Gaza Strip

3.5.4. In the other shoes Het doel van deze activiteit is om je voor te stellen hoe het is in de schoenen van iemand van de andere kant. De deelnemers beginnen in de drie circumstantial groepen. Aan de hand van een aantal vragen, moesten ze zich voorstellen als een persoon van een van de andere groepen: Hoe heet ik? Hoe oud ben ik? Waar woon ik? Met wie woon ik? Wat heb ik gestudeerd? Wat voor werk doe ik? Van welke muziek houd ik? Waar komen mijn ouders vandaan, en mijn grootouders? Heb ik kinderen? Wat hoop ik voor mijn (eventuele) kinderen? Wat zeg ik tegen hen? Wat voor hoop heb ik voor de toekomst? Nadat iedereen aan de hand van deze vragen voor zichzelf een personage in gedachten had, moesten zij namens die ingebeelde persoon een aantal dingen opschrijven die deze persoon tegen hem/haarzelf zou willen zeggen. Een joodse Israëli schrijft dus op, ingebeeld als ’48 Palestijn, wat hij denkt dat deze ’48 Palestijn tegen een joodse Israëli zou willen zeggen. Elke groep kreeg de opdracht om gezamenlijk tot drie stellingen te komen. De circumstantial groepen deden deze oefening twee keer, elke keer beeldden zij zich één van de twee andere circumstantial groepen in. Deelnemers lazen daarna de stelingen aan elkaar voor in de grote groep. Vanwege ingelaste groepsgesprekken en het uitlopen van activiteiten, lukte het niet om beide delen van deze activiteit (het inbeelden en het delen van de stellingen in de grote groep) achter elkaar plaats te laten vinden. Het delen met de grote groep werd daarom verplaatst naar de volgende dag. Volgens de Israëlische comitéleden was het inbeelden bij de Israëlische groep een mooie en emotionele beleving. Dit vertelde de groep ook in de debriefing na de activiteit. Een joods Israëlische zei dat het moment dat zij zich werkelijk inbeeldde een ’67 Palestijn te zijn en hun pijn, hun lijden en hun dagelijkse moeilijkheden voelde, zoveel indruk op haar had gemaakt, dat zij zich dit moment van het seminar haar hele leven het beste zal blijven herinneren. Een andere Israëli zei dat het moeilijkste niet was om zich in te beelden in de schoenen van de ander te staan, maar juist om daarna woorden te vinden die je tegen jezelf zou willen zeggen. COME Ontmoetingsseminar 2015

22

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ Een aantal ’67 Palestijnse deelnemers vertelde dat het moeilijk was om zich voor te stellen een Israëli te zijn. In eerste instantie lukte het niet. Eén van de deelnemers zei dat hij het had willen opgeven, maar na een tijdje lukte het toch door zich in te beelden een linkse pacifistische Israëli te zijn. Een andere ’67 Palestijn zei dat zij het moeilijker vond om zich in te beelden een ’48 Palestijn te zijn, omdat ze relatief weinig van hen wist. Tijdens het seminar had ze juist veel over de Israëli’s geleerd, dus het was nu niet moeilijk om zich hun angsten in te beelden en daarover iets te schrijven. De ’48 Palestijnse groep gaf aan dat ze de activiteit wel gedaan had, inclusief het schrijven van de stellingen, maar daarna had besloten om niet ingebeeld als Israëli iets te zeggen tegen een ’48 Palestijn, maar te schrijven wat een ’48 Palestijn hoopte dat een joodse Israëli tegen hem zou zeggen. De Israëli’s zagen dit als sabotage van de activiteit en als een breuk in het onderlinge vertrouwen. Ze concludeerden dat de ’48 Palestijnen zich niet konden en wilden inbeelden een Israëli te zijn. Eén van hen merkte op: “Het is moeilijk om te horen dat de ’48 Palestijnen zich niet in onze schoenen kunnen verplaatsen. Het is een rode draad in het seminar. Ik vraag jullie alleen maar om ook te proberen ons te begrijpen.” De statements waren uiteindelijk kort en simpel en leken geen recht te doen aan de activiteit van het jezelf verplaatsen in de schoenen van de ander. Het gesprek over de activiteit leek waardevoller te zijn dan de ingebrachte stellingen. Het comité besloot naar aanleiding van deze observatie om volgend jaar het inbeelden en jezelf verplaatsen in de schoenen van de ander wel te doen, maar daarna erover te praten en ervaringen uit te wisselen, in plaats van een ervaring terug te brengen naar een korte stelling, die gemakkelijk verkeerd geïnterpreteerd kan worden.

4. Evaluatie en conclusie 4.1. Algemeen Op de laatste volledige dag vond een evaluatie van het seminar plaats. Deelnemers vulden een (online) evaluatieformulier in. Een aantal resultaten daaruit (een greep uit antwoorden op open vragen) staat in 4.2. Door middel van een groepsgesprek werd het seminar gezamenlijk geconcludeerd. Wat zijn de gevoelens nu? Heeft het seminar aan je verwachtingen voldaan? Zijn er dingen die je mee naar huis neemt? Ter afsluiting vonden er drie activiteiten plaats: touching activity, speed dating en het web.


23

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ De deelnemers waren over het algemeen positief en onder de indruk van het seminar. Zij noemden het een belangrijke en nuttige ervaring om gedurende elf dagen zo intensief met ‘de vijand’ om te gaan. “Ik geloof echt dat het zinvol is, al is het alleen maar vanwege het feit dat we 11 dagen lang in een neutraal land elkaars gelijken zijn. Een deelneemster noemde mij op de tweede dag van het seminar ‘haar vijand’, en op de laatste dag ‘haar broer’. Dat betekende veel voor mij.” Een aantal deelnemers was echter wat sceptisch. Zij twijfelden of het seminar voor het conflict zelf wel nuttig was. “We kunnen het conflict niet oplossen, en ook vrede is nog ver weg.” Toch zeiden ze dat het voor hen persoonlijk zinvol was, omdat het de eerste keer was dat zij meededen aan zo’n soort activiteit. “Ik heb veel geleerd van de verhalen die ik gehoord heb en van de discussies die we gehad hebben, ik begrijp het conflict nu beter.” Door de open doelstellingen van stichting COME, zonder verborgen politieke agenda, is de kans aanwezig dat het seminar op verschillende individuen een andere invloed heeft. Op sommige mensen heeft het misschien zelfs geen invloed. Het komt voor dat mensen in hun vooroordelen of opinies bevestigd worden. En soms leert iemand alleen maar iets over zichzelf, in plaats van over ‘de ander’ of over het conflict. Een van de deelnemers noemde deze drie lessen die hij meeneemt naar huis: 1. Geduldiger worden om te kunnen begrijpen wat anderen zeggen. 2. Mijn gedachten op een rijtje zetten voordat ik begin met praten zodat ik mijzelf accuraat kan uitdrukken. 3. Ik moet meer leren over de geschiedenis van het conflict. Deelnemers noemden als beste onderdelen van het seminar heel verschillende activiteiten, waaronder de personal appointments, het ontmoeten van mensen, de culturele avonden, de hele ervaring, de opgebouwde vriendschappen, de open discussies en de hot topics. Er zijn geen specifieke aspecten die door de meerderheid als het slechtst werden beoordeeld, maar er werden een aantal verschillende dingen genoemd, zoals de hike, het vroege opstaan, de culturele avonden, de inhoudelijke botsingen, In the other shoes en de oefeningen rondom de aspecten vertrouwen en angst. De overgrote meerderheid van de deelnemers zal vrienden en kennissen adviseren om deel te nemen aan het seminar. Ze noemden het een heel goede ervaring, waarin je veel leert over de opinies van anderen en over je eigen achtergrond. Het helpt om beide kanten meer inzicht te geven in de pijn van de andere kant. “Ik heb veel geleerd van de verhalen die ik gehoord heb en van de discussies die we gehad hebben, ik begrijp het conflict nu beter.”


24

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ Een van de ’48 Palestijnse deelnemers zegt deelname aan het seminar echter niet te zullen adviseren aan vrienden, familie of kennissen, “om de simpele reden dat het seminar geen open discussies zonder specifiek onderwerp toestaat en omdat het ideeën van binding en vertrouwen forceert als een basis voor communicatie”.

4.2. Evaluatie: Open vragen en antwoorden Hieronder volgt een overzicht van antwoorden die deelnemers hebben gegeven op een aantal open vragen uit het evaluatieformulier. Wat zijn de drie belangrijkste ervaringen of lessen die je mee naar huis zal nemen? Antwoorden die deelnemers noemen zijn o.a.: - Door persoonlijke ontmoetingen en In the other shoes leerde ik de opinies van de andere kant echt begrijpen - Veel geduld is nodig om goed met dit soort seminars om te gaan - De kloof tussen joodse Israëli’s en ’48 Palestijnen is groter dan ik had gedacht - De ’67 Palestijnen zijn veel pragmatischer dan ik gedacht had en willen wel compromissen sluiten om een oplossing te vinden - We zijn allemaal mensen met gelijke rechten en plichten, ook al leven we in ongelijke omstandigheden. Mensen aan alle kanten van het conflict worden beïnvloed door de politieke agenda - Andere conflicten zoals op Cyprus kunnen invloedrijk zijn wat betreft het vinden van een oplossing, rekening houdend met de verschillende feiten en omstandigheden - We kunnen nauwe persoonlijke banden opbouwen ook al is het conflict nog lang niet over - Ik bekijk het conflict nu realistischer - Aan de andere kant zijn ook mensen met gevoelens - Er heerste ‘vrede’ in het seminar: we leefden samen en deelden alles, we waren vrienden. Misschien gebeurt dit op een dag ook in het echt - Ik wilde al lang actiever zijn ten opzichte van het conflict. Dit seminar heeft deze wens weer helemaal naar boven gehaald. Ik wil heel graag onderdeel zijn van een actieve dialooggroep, samen met ’67 en ’48 Palestijnen - Vriendschappen en verbetering van mijn politieke kennis - De toekomstige generatie onderwijzen om tolerant en kritisch te zijn - Moed om mij uit te drukken in een discussie - Vrede en respect - Ik heb over de cultuur en gewoontes van ’48 Palestijnen en Israëli’s geleerd COME Ontmoetingsseminar 2015

25

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ -

Als je alle politieke lagen van mensen afhaalt en samenkomt met muziek, dans en spelletjes, dan worden de mensen echt mensen die van elkaar kunnen houden.

Zijn jouw ideeën, gevoelens of beelden van andere mensen veranderd? Zo ja, leg uit hoe. Een greep uit de antwoorden: - Nee - Ja, ik heb meer geleerd over de diversiteit tussen mensen - Ja, ik kan mij meer verhouden tot het lijden van de ander - Ja, ik heb een realistischer beeld - Ja, deze mensen zijn geweldig, ze begrijpen de gevoelens van anderen en respecteren en steunen hen - Ja, ik had nog nooit iemand van de andere kant ontmoet. Na hun ontmoet te hebben, is mijn gevoel over hen verbeterd door hoe zij denken - Ja, de situatie is anders dan wij in de media horen. We hebben nu meer informatie gekregen over het leven aan de andere kant - Ja, ik ben erachter gekomen dat er goede mensen aan de andere kant zijn. Zijn jouw ideeën, gevoelens of beelden van jezelf veranderd? Zo ja, leg uit hoe. Een aantal antwoorden: - Mijn eigen ideeën en geloof zijn duidelijker voor me geworden en ik realiseerde mij dat ik soms minder flexibel ben dan ik eerst dacht - Ik heb ontdekt hoe nationaliteit in zo’n mate belangrijk voor mij is, die de andere kant niet kan begrijpen - Ja, ik heb geleerd om de muren om mij heen af te breken en meer open en eerlijk te zijn - Nee - Ja, ik heb ontdekt dat het niet makkelijk voor mij is om anderen te vertrouwen als zij andere opinies hebben dan ik heb - Ja, ik ben opgegroeid in een gesloten gemeenschap en dit seminar opende deuren naar echte informatie voor mij. Zou je jouw vrienden of familie adviseren om aan dit seminar deel te nemen? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet? Een greep uit de antwoorden: - Ja, het is een perfect platform voor een echt gesprek over het conflict en voor reflectie COME Ontmoetingsseminar 2015

26

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ -

-

-

Ja, zodat ze te weten komen wat ik ook heb geleerd Tuurlijk, dit is een eenmalige kans om ’67 Palestijnen te ontmoeten en met ’48 Palestijnen te praten over onderwerpen die thuis veel te gevoelig zijn om over te praten Ja, het geeft hen een mogelijkheid om het conflict op een gestructureerde manier te onderzoeken Nee, vanwege het simpele feit dat het seminar geen open discussies zonder specifiek onderwerp toestaat en omdat het ideeën van binding en vertrouwen op de deelnemers forceert als een basis voor communicatie Ik zal mijn vrienden zeker adviseren te gaan, omdat ik denk dat het een verrijkende ervaring is.

Wat is jouw persoonlijke mening over dit soort seminars? Een aantal gegeven antwoorden: - Ik vind het heel belangrijk, omdat het je laat nadenken over je eigen waarden en opinies, terwijl je ondertussen luistert naar andere opinies dan die je normaal gesproken in je comfort zone hoort. Ik zou willen dat elke jonge Palestijn en Israëli hieraan mee zou kunnen doen - Persoonlijk vond ik het leuk en goed, maar ik heb zo’n gevoel dat het ook probeert om ons genoegen te laten nemen met minder dan rechtvaardigheid - Ik denk dat het alleen zinvol is als er een vervolg is - Ja, dit seminar helpt om opinies duidelijker te maken en het conflict vanuit een emotionele kant te begrijpen - Ja, het is nuttig omdat er bruggen tussen beide kanten gebouwd worden - Ik denk dat het sommige mensen helpt om zich meer bewust te worden van de situatie - Als de hele maatschappij erdoor beïnvloed raakt, dan is het waardevol. Daar hoop ik op, maar ik verwacht het niet - Ja, het is goed om de ideeën van de andere kant te veranderen.

4.3. Conclusie Het hele seminar overziend, kan geconcludeerd worden dat het voor de meerderheid van de deelnemers een ervaring is die zij niet hadden willen missen en die veel indruk op hen heeft gemaakt. De doelstelling om de verschillende groepen bij elkaar te brengen en kennis met elkaar te laten maken, is gehaald. Zoals een deelnemer zegt: “Als het doel was om vrede te COME Ontmoetingsseminar 2015

27

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ bewerkstelligen, dan is het niet gelukt. Als het ging om het mogelijk maken van dialoog tussen onze verschillende groepen, dan is het doel bereikt.” Veel deelnemers gaven aan dat zij iets willen doen met de ervaring die het seminar voor hun was. Zij noemden dingen als: met vrienden en familie erover nadenken en reflecteren, aan vrienden vertellen wat Palestijnen gezegd hebben dat zij voor ogen staan, meer politiek actief zijn, andere mensen warm maken voor deze seminars, mensen van verschillende gemeenschappen ontmoeten en de discussies voortzetten, meer over het conflict leren en actief zijn in educatieve dialoogprogramma’s. Iemand bekende dat het voor hem een uitdaging is om naar huis te gaan en uit te leggen wat er allemaal gebeurd is. Een ’67 Palestijnse zei dat ze het gevoel heeft nu met gesloten ogen in een andere wereld te leven. “De Israëli’s voelden met mij mee en ze luisterden naar me. Ik ben bang om mijn ogen weer open te doen en in de realiteit terug te vallen.” Sommige deelnemers zagen het seminar slechts als een begin, zij wilden doorgaan zich te verdiepen in het conflict en zeiden dat het echte werk pas thuis zal beginnen.

5. Kort verslag door Marieke: ‘Observaties van een buitenstaander’ De doelstelling van het COME-seminar was mij bekend: Palestijnse en joods Israëlische jongeren samenbrengen in een neutrale omgeving om elkaar (vaak voor het eerst) echt te ontmoeten en te leren kennen. Toen ik afgelopen zomer voor de eerste keer deelnam aan het seminar, in de rol van mede-organisator en observator, kwam de relevantie van dit soort initiatieven pas daadwerkelijk tot leven. Mijn rol was niet altijd makkelijk te begrijpen. Ik leidde geen sessies en was niet het aanspreekpunt voor vragen. Mijn kennis van het Hebreeuws en Arabisch is beperkt, dus ook op vertaalgebied kon ik niet worden ingezet. Toch heb ik de twee weken op Cyprus als belangrijk ervaren. Ik hielp het organisatiecomité met het klaarmaken van de conferentieruimte, gaf tips aan gespreksleiders naar aanleiding van sessies die ik bijwoonde en speelde een rol in de dagelijkse vergaderingen van het comité. Voor mij was het seminar interessant, leuk en leerzaam - alhoewel deze drie woorden de lading bij lange na niet dekken. Voordat ik werd gevraagd het COME-team te versterken tijdens het seminar, heb ik zestien maanden in Israël/Palestina doorgebracht. Ik was eerst werkzaam in een centrum dat dialoog tussen mensen met verschillende ideeën en achtergronden bevordert en heb COME Ontmoetingsseminar 2015

28

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ vervolgens een maand in de Palestijnse gebieden gewoond. Het was een periode waarin ik veel leerde over de verschillende groepen die het 'Heilige Land' bevolken. Tijdens het seminar merkte ik dat mijn kennis goed van pas kwam en tegelijkertijd een bron van frustratie kon zijn. Het viel niet altijd mee om mij afzijdig te houden van inhoudelijke discussies, juist omdat ik over vrijwel ieder onderwerp dat werd besproken een mening had gevormd. Soms had ik zelfs het idee beter op de hoogte te zijn van het dagelijks leven 'aan de andere kant' dan de deelnemers zelf - logisch, als ik me bedenk dat ik als Nederlandse het recht en de mogelijkheid heb om me vrij te bewegen tussen Israël en de bezette gebieden. Uiteindelijk heb ik me uiteraard niet gemengd in pittige gesprekken, maar ik ben tijdens pauzes wel persoonlijk met verschillende deelnemers in contact geweest. Die gesprekken gaven me meer inzicht in wat er zich tijdens het seminar afspeelde. Door mijn 'neutrale' positie kon ik gemakkelijk vragen naar de ervaringen van deelnemers met betrekking tot bepaalde gebeurtenissen en onderwerpen. Ik vertelde dat het een bijzondere positie was die ik bekleedde: luisteren naar de discussies, goed aanvoelen wat er gebeurde wat betreft groepsdynamiek en samen met de rest van het team zo goed mogelijk aan de wensen van de deelnemers voldoen. Vooral dat laatste was vaak een conflicterende onderneming, omdat de groepen er verschillende standpunten op nahielden. Zowel op historisch en politiek gebied als op inhoudelijke invulling van het programma verschilden de groepen sterk van mening. Het is dus geen wonder dat we als team het idee hadden dat de deelnemers zich optrokken aan hun eigen groep en dat de separatie tussen de groepen zich leek te versterken, voornamelijk in de eerste dagen. Een belangrijk omslagpunt was ons bezoek aan de verdeelde hoofdstad van Cyprus, Nicosia. Sinds 1974 zijn Grieks en Turks sprekende Cyprioten gewikkeld in een intern conflict, waarin wordt gestreden om het land. Een bezoek aan het verdeelde Nicosia maakte dat voor onze deelnemers zichtbaar en voelbaar. In de (groeps)gesprekken die naderhand plaatsvonden, hoorde ik meerdere malen dat deelnemers zich pas nu realiseerden dat er ook veel andere worstelingen plaatsvinden, gelijktijdig aan het conflict in Israël/Palestina. Bovendien zijn veel kenmerken van 'ons' conflict ook 'hier' te bemerken. Ondanks dat er sprake is van een compleet andere historie en de oplossing zodoende een andere benadering vergt, gaf het bezoek aan Nicosia een praktisch inzicht in de verdeeldheid van twee bevolkingsgroepen binnen dezelfde grenzen. Door dit bezoek hadden de deelnemers de mogelijkheid zelf eens als buitenstaander observaties te maken, waardoor ze zich allemaal in dezelfde groep bevonden.


29

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ Mijn eerste COME-seminar op Cyprus was dus interessant, leuk en leerzaam. Interessant, omdat ik joods Israëlische en Palestijnse jongeren met elkaar in gesprek zag gaan, in plaats van hun standpunten tegen mij uiteen te zetten. Leuk, want om twee weken samen met een groep jonge, bewuste mensen op het tropische Cyprus te verblijven is niet verkeerd. Leerzaam, omdat ik merkte dat ik tijdens mijn periode in Israël/Palestina veel heb geleerd, maar me nu heb gerealiseerd dat 'de oplossing' niet bestaat en dat rekening moet worden gehouden met zoveel meer facetten dan ik ooit had kunnen bedenken. Er is dus nog heel veel te leren. In mijn ogen is het COME-seminar daar een uitstekend middel voor. Marieke van Andel

6. Persoonlijk nawoord door Maaike Het is steeds weer verrassend hoe elk seminar zijn eigen dynamiek, bijzondere momenten en ingewikkelde situaties kent. Na tig seminars denk ik soms al te weten hoe het seminar zal verlopen. Kijkend naar de specifieke politieke situatie verwacht ik dat de nadruk op een bepaald aspect zal liggen. En elke keer verrassen de deelnemers mij en word ik getroffen door de verschillende individuen die met al hun energie en eigen verhalen aan het seminar meedoen. De enige constante tot nu toe - na zeven seminars - is de impact die ik zie dat deze ervaring heeft op de deelnemers. Mensen gaan nadenken, niet alleen over het conflict en de ander, maar ook over zichzelf en hun eigen gemeenschap en achtergrond. Ze stellen zich open voor verhalen van mensen die zij eerder nog als hun vijand beschouwden. Ze willen van elkaar leren en naar elkaar luisteren. Terwijl de situatie in Palestina en Israël na thuiskomst van het seminar alleen maar slechter is geworden, heb ik wekelijks contact met de comitéleden. Samar schrijft mij dat ze alleen maar thuis en op haar werk is. Ze durft verder niet naar buiten. “De situatie is vreselijk op dit moment”, zegt ze, maar ze voegt toe: “Je zult blij zijn om te horen dat er ook momenten van hoop zijn: vandaag zijn twee van mijn deelnemers gaan lunchen met een van de Israëlische deelnemers.”


30

Trusting?! !‫الثقة؟‬ !?‫אמון‬ Dat is zeker een teken van hoop, want ze spreekt over de twee meest rigide ’48 Palestijnse deelnemers, die het voor zichzelf en met name ook voor de Israëlische groep behoorlijk moeilijk maakten tijdens het seminar. Eigenlijk wilden zij alleen bij formele programmaonderdelen praten met Israëli’s. En samen lunchen hoorde daar absoluut niet bij. Maar het geeft hoop dat zij ruim anderhalve maand na thuiskomst uit Cyprus een lunchafspraak hebben met een van de Israëlische deelnemers. Blijkbaar is het echt zo, dat het eigenlijk pas begint voor deelnemers als zij weer thuis zijn en hun ervaring een plekje moeten gaan geven. Namens de deelnemers ben ik de donateurs en fondsen van stichting COME dankbaar voor de giften die gedaan zijn. Alleen daarmee kunnen de seminars georganiseerd blijven worden. Uit reacties van deelnemers blijkt dat zij deze seminars nodig hebben om angst om te zetten in vertrouwen en om hoop op een gezamenlijke toekomst te krijgen. Maaike Hoffer Projectleider Stichting COME November 2015


31

Trusting?! الثقة! אמון?! Verslag ontmoetingsseminar voor Israëli s en Palestijnen 31 augustus - 10 september 2015, Cyprus

Recommend Documents